pedagogiczne inspiracje
Przygody zwierząt
 doskonalimy czworakowanie
Warto wykorzystać szczególną predyspozycję
i skłonność małych uczniów do czworakowania
do urozmaicenia zajęć ruchowych. W pozycji
czworaczej odciążamy odcinek lędz
wiowy kręgosłupa.
Czworakowanie jest więc skuteczną metodą
profilaktyki chorób kręgosłupa w jesieni życia.
Właśnie z tego powodu, w zgodzie z kanonami
metodycznymi ukształtowanymi już wiek temu,
na każdej lekcji wychowania fizycznego (do klasy IV
włącznie) uczniowie powinni czworakować choć
przez kilka minut.
dr Piotr Winczewski Poniżej przedstawiam przykłady zabaw, których pod-
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim
stawą jest poruszanie się w pozycjach niskich. Będą mia-
ły one postać zabaw ruchowych. Warto jednak podkreś-
lić na wstępie, że mówiąc o czworakowaniu, w istocie
oruszanie się w pozycji czworaczej jest dla dorosłego rzeczy mam na myśli także inne formy przemieszczania
Pnie lada wyzwaniem. Gdy ma on przejść w ten sposób się w pozycjach niskich, takie jak: pełzanie, czołganie się,
choćby kilkanaście metrów, to ledwie daje radę. Takie za- przetoczenia w leżeniu i skuleniach, lokomocje w pod-
danie jest czasem wręcz ponad jego siły. Kiedy dorosły na- porach2. Każda z tych pozycji odciąża kręgosłup kilkulatka
śladuje psa lub kota, to czworakuje za każdym razem iden- przeciążonego długotrwałym siedzeniem w ławce. Mają
tycznie: powoli, z wyraz
ną niechęcią, wręcz niezdarnie i do one zatem takie zalety jak czworakowanie.
tego bez oddania specyfiki ruchu każdego z tych zwierząt.
W przypadku kilkuletnich dzieci sytuacja wygląda zgo-
Nie warto ograniczać zajęć
ła odmiennie. Kroki każdego z ilustrowanych zwierząt od-
twarzają one inaczej. Z ich ruchów w ciągu paru chwil
wychowania fizycznego do
można wywnioskować, którego przedstawiciela fauny na-
samych tylko ćwiczeń. Lekcje
śladują. Kroki obrazowanych zwierząt są zgrabne, lekkie
i elastyczne. Przy tym dzieci mogą przebywać w pozy-
tego przedmiotu mogą i powinny być
cji czworaczej naprawdę długo, pokonując znaczne od-
znakomitą okazją do równoczesnego
ległości. Wygląda to dosłownie tak, jak gdyby kilkulatek
w porównaniu z dorosłym miał wyraz
ne predyspozycje
prowadzenia edukacji przyrodniczej
do przemieszczania się w podporze.
kilkulatka.

Różnice w swobodzie poruszania się w pozycji czwora-
czej dziecka i osoby dorosłej wynikają przede wszystkim
z odmiennych proporcji ciała. Pamiętajmy, że kilkulatek Umiejętność poruszania się w pozycjach niskich do-
nie jest miniaturą dorosłego. Inne w stosunku do wzrostu skonalimy m.in. w oparciu o fabuły zabaw uczące przy-
są długości ich kończyn. Także różna jest długość tułowia legania do podłoża, wymagające przybierania pozycji
dorosłego i dziecka w stosunku do wysokości ich ciała1. równoważnych, zmieniania kierunków i szybkości prze-
mieszczania się, omijania i pokonywania przeszkód, sko-
Zalety czworakowania ków w pozycji czworaczej, mijania się współćwiczących,
Zadaniem ćwiczeń w pozycjach niskich jest wzmocnie- wykonywania urozmaiconych ruchów tułowia3.
nie mięśni tułowia i obręczy biodrowej oraz zwiększenie Zaprezentowane zabawy zostały dobrane nieprzypad-
ruchomości kręgosłupa. kowo. W czasie badań nad fabułami 3511 zabaw rucho-
1 Por.: R. Przewęda, Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP, Warszawa 1981, s. 101.
2 Por.: J. Raczek, Antropomotoryka. Teoria motoryczności człowieka w zarysie, PZWL, Warszawa 2010.
3 Por.: M. Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe. Podstawy metodyczne, AWF, Warszawa 1993, s. 41; Technika i metodyka nauczania podstawowych
ćwiczeń gimnastycznych, pod red. K. Barańskiego, AWF, Warszawa 1985.
Życie Szkoły nr 6/2014
22
Fot. Fotolia
pedagogiczne inspiracje
wych opisanych w najpopularniejszych podręcznikach wy- Muchy
raz
nie dostrzegłem, że niektórych zwierząt najzwyczajniej Cele:
w świecie nie przedstawia się dziecku w formie zadań ru- wychowawczy: wdrażanie uczniów do dbałości o wła-
chowych. Te zaległości postanowiłem nadrobić. Za istotne ściwe przechowywanie żywności;
bowiem uważam to, by nie ograniczać zajęć wychowania fi- dydaktyczny: przedstawienie wychowankom mechani-
zycznego do samych tylko ćwiczeń. Lekcje tego przedmiotu zmu rozpoznawania smaków przez muchy;
mogą i powinny być znakomitą okazją do równoczesnego w sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umie-
prowadzenia edukacji przyrodniczej kilkulatka. jętności poruszania się w pozycjach niskich przez cza-
sowe przyjmowanie pozycji równoważnej o dwóch lub
Ryś trzech punktach podporu;
Cele: w sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji
wychowawczy: kształtowanie poczucia współodpowie- przestrzennej, kształtowanie umiejętności utrzymania
dzialności dziecka za ochronę ginących gatunków; równowagi, rozwijanie zdolności dostosowania się do
dydaktyczny: uświadomienie wychowankom sposobu zmiennych warunków i sytuacji.
poruszania się rysia w koronach drzew; Przybory: siatka różnokolorowych linii narysowanych
w sferze sprawności ruchowej: doskonalenie umiejęt- w sali gimnastycznej, ewentualnie zdjęcia produktów
ności przemiennego czworakowania i przylegania do spożywczych powycinane z gazetek reklamowych.
podłoża oraz zastygania w bezruchu w ustawieniu Pozycja wyjściowa: czworacza.
czworaczym; Narracja: Muchy to owady, z którymi ludzie czasem mają
w sferze sprawności fizycznej: kształtowanie siły oraz niemałe kłopoty: potrafią być natarczywe, nieraz bardzo
zdolności dostosowania motorycznego mięśni kończyn trudno je przegonić. Czy zauważyliście, że muchy czasem
i tułowia, doskonalenie reakcji ruchowej na zapowie- pocierają nogi o siebie? Czy wiecie dlaczego? To wszystko
dziane bodz
ce. przez to, że odczuwają smak nogami. To tak, jakbyśmy my
Przybory: linie narysowane w sali gimnastycznej, mieli język na dłoniach i stopach. Z tego powodu muchy
ewentualnie kołatka do inscenizowania dz
więku łamanej wciąż starają się usiąść na czymś nowym. Po prostu chyba
gałązki. są łasuchami, które chciałyby wszystkiego spróbować. Czy
Pozycja wyjściowa: czworacza. dacie radę chodzić tak, jak robią to muchy? Sprawdz
my to!
Narracja: Jednym ze zwierząt, które najtrudniej jest spo- Wyobraz
cie sobie, że kolorowe linie, które widzicie na pod-
tkać w Polsce, jest ryś. Wszystko przez to, że rysiów jest łodze, są różnymi przysmakami. Spróbujcie kolejno każdego
niewiele i do tego potrafią one znakomicie kryć się przed z nich stopami i dłońmi! Co kilka kroków postarajcie się po-
wzrokiem ludzi. Ryś, słysząc trzask suchej gałązki złamanej trzeć stopą o rękę albo na odwrót.
przez człowieka, nieruchomieje tak, że trudno go dostrzec. Przebieg: spacery po sali gimnastycznej, w której na
Potrafi on także delikatnie i cicho chodzić po gałęziach roz- podłodze jest siatka wielokolorowych linii odróżniających
postartych wysoko nad ziemią. Czy potrafilibyście skradać poszczególne boiska. Linie można ewentualnie zastąpić
się tak jak on i stanąć nieruchomo na kilka chwil? Czy po- kolorowymi zdjęciami z gazetek reklamowych, przedsta-
trafilibyście minąć się z innym rysiem, który szedłby po tej wiającymi żywność. Zadaniem uczniów jest dotarcie do
samej gałęzi co wy? Sprawdz
my to! Zobaczymy, jak spraw- każdego z pokarmów (zdjęć, kolorowych linii) i dotknię-
nymi rysiami bylibyście. Bądz
cie ostrożni! cie go stopą oraz dłonią. Prowadzący zachęca wychowan-
Przebieg: uczniowie poruszają się po liniach narysowa- ków do wielokrotnego odwiedzania poszczególnych przy-
nych w sali gimnastycznej, traktując je jak gałęzie drzew. smaków. Należy przypominać uczniom, by co kilka chwil
Nauczyciel zachęca wychowanków do wychodzenia sobie inscenizowali pocieranie stóp i dłoni o siebie. Dzięki temu
naprzeciw, mijania się i przeskakiwania w pozycji czwo- będą oni przybierali pozycję w podporze na trzech lub
raczej z linii na linię. Należy zwrócić uwagę, by dzieci nie dwóch kończynach, doskonaląc umiejętność utrzymania
dotykały podłoża poza liniami. Co kilka chwil wychowaw- równowagi.
ca inscenizuje złamanie suchej gałązki przez człowieka Pogadanka końcowa: Co wam najbardziej smakowało?
za pomocą drewnianej kołatki lub klaszcząc w dłonie. Czy każda mucha spróbowała wszystkich pokarmów? Teraz
Uczniowie natychmiast zastygają w bezruchu i starają się już wiecie, dlaczego trzeba przykrywać produkty spożyw-
utrzymać równowagę mimo niesprzyjającej pozycji. cze, które długo stoją na widocznym miejscu. Gdybyśmy
Pogadanka końcowa: Czy ktoś z was ani razu nie spadł ich skutecznie nie chronili, to muchy przenosiłyby na nie
z gałęzi? O! To rewelacyjnie! Bylibyście znakomitymi rysia- to wszystko, co wcześniej zgromadziły na swoich nogach.
mi. Jak na pewno zauważyliście, rysiom trudno jest utrzy- W ten sposób mogłyby zanieczyszczać nasze pokarmy,
mać równowagę, gdy nagle muszą zatrzymać się w czasie a tego chyba nie chcielibyśmy. Czy będziecie chronili pokar-
spacerów po gałęziach. Chyba najtrudniej jest im skakać my przed muchami?
z gałęzi na gałąz
. Pamiętajcie, by w lesie nie hałasować, bo
możecie takim zachowaniem sprawić zwierzętom nie lada Jeż
kłopot! Czy będziecie zachowywać się cicho w czasie wy- Cele:
cieczek do lasu? To znakomicie! Na pewno dzikie zwierzęta wychowawczy: uwrażliwianie uczniów na wieloaspek-
byłyby z tego zadowolone. towość pojęcia ochrony zwierząt;
Życie Szkoły nr 6/2014
23
pedagogiczne inspiracje
dydaktyczny: zapoznanie dzieci ze sposobami znajdo- jednak, że możecie to robić jedynie głową, czyli tak jak dzik.
wania kryjówek przez dzikie zwierzęta; Czy uda wam się to zrobić? Czy potrafilibyście znalez
ć przy-
w sferze sprawności ruchowej: kształtowanie umie- smaki pod ziemią jak dzik? Przekonajmy się! Zobaczymy, kto
jętności wywierania wpływu na otoczenie przez ruchy będzie umiał sprawdzić, co jest pod każdym pieńkiem w lesie.
tułowia, szyi i głowy; Przebieg: uczniowie wędrują w kierunku kolejnych
w sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji tekturowych pudeł (pieńków), starając się je podważyć,
przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ru- przesunąć lub odrzucić. Wychowankowie nie mogą doty-
chów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się kać pudełek rękoma. Nauczyciel zachęca uczniów do mie-
do zmiennych warunków i sytuacji. rzenia się z wyzwaniem. Należy zwrócić uwagę, by dzieci
Przybory: duże gazety. nie niszczyły pudeł, a jedynie je przemieszczały.
Pozycja wyjściowa: czworacza. Pogadanka końcowa: Czy każdy dzik znalazł jakiś sma-
Narracja: Na pewno zastanawialiście się nad tym, dla- kołyk? To znakomicie! Dalibyście sobie radę jako dziki. Chy-
czego trudno jest spotkać dzikie zwierzęta w naturze. Naj- ba zauważyliście, jak trudno jest dzikowi szukać pożywienia
częściej wynika to z tego, że umieją one znakomicie kryć zimą, gdy ziemia jest zamarznięta. Z tego powodu trzeba
się przed ludz
mi. Ulubioną kryjówką jeża jest sterta liści. pamiętać o dokarmianiu dzików o tej porze roku. Czy chcie-
Potrafi on tak się w niej zakopać, że nie można go dostrzec. libyście kiedyś pomóc leśniczemu w zbieraniu żołędzi dla
Jesteście jeżami. Postarajcie się tak ukryć, by nikt nie mógł dzików, żeby dożywiać je zimą?
was zobaczyć. Czy dacie radę schować się tak dobrze jak
jeż? Uważajcie, żeby nie porozdzierać liści, bo trudniej było- Wielbłąd
by wam się nimi przykryć. Cele:
Przebieg: uczniowie starają się ukryć, przykrywając się wychowawczy: budzenie zainteresowania światem
płachtami gazet. Nie mogą przy tym dotykać ich rękoma. zwierząt przez prezentowanie uczniom ciekawostek
Należy uważać, by gazety nie rozerwały się, bo to znaczą- opisujących ich biologię;
co ogranicza możliwość przykrycia się nimi. Wielokrotne dydaktyczny: uświadomienie uczniom sposobu poru-
próby chowania się i wychodzenia z kryjówek. szania się wielbłąda (tzw. inochodu), który jest zdecy-
Pogadanka końcowa: Czy wszystkim udało się ukryć dowanie odmienny od powszechnie spotykanego u in-
w stercie liści? Gratuluję! Bardzo dobrze spisaliście się jako nych czworonogów;
jeże. Teraz już wiecie, dlaczego w ogrodach należy zosta- w sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umie-
wiać kopczyk liści na zimę. Może on być znakomitą kryjów- jętności czworakowania przez nietypowy rytm kolej-
ką i domem dla jeży na chłodne miesiące. nych kroków;
w sferze sprawności fizycznej: kształtowanie umie-
Dzik jętności dostosowania motorycznego mięśni kończyn
Cele: i tułowia do nietypowego zadania.
wychowawczy: inspirowanie dzieci do refleksji nad Przybory: zbędne.
biologią wybranych gatunków zwierząt, motywowanie Pozycja wyjściowa: czworacza.
uczniów do poradzenia sobie z trudnym zadaniem; Narracja: Jak zapewne zauważyliście, wielbłądy poru-
dydaktyczny: uzmysłowienie wychowankom związ- szają się w bardzo nietypowy sposób. Stawiają one równo-
ku budowy dzika z buchtowaniem, w czasie którego cześnie obie prawe nogi, a potem obie lewe. Sprawdz
my,
przerzuca on znaczne ilości ziemi w poszukiwaniu po- czy potraficie chodzić jak wielbłądy! Zacznijmy powoli, żeby
żywienia; nie poplątały się nam ręce i nogi.
w sferze sprawności ruchowej: kształtowanie umiejęt- Przebieg: wychowankowie przemieszczają się w po-
ności przenoszenia przyborów o znacznych rozmiarach zycji czworaczej w dowolnych kierunkach, zachowując
w nietypowej pozycji; nietypową koordynację ruchów. Nauczyciel zachęca ich do
w sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji stopniowego przyspieszania i wielokrotnego zmieniania
przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ru- kierunku ruchu.
chów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się Pogadanka końcowa: Czy trudno było chodzić tak, jak
do zmiennych warunków i sytuacji. robi to wielbłąd? Spróbujcie kiedyś tak chodzić latem po
Przybory: tekturowe pudła różnej wielkości i w róż- piasku. Wyobraz
cie sobie, że jesteście na pustyni.
nych kolorach (dzięki temu będzie można łatwo ocenić,
czy uczeń próbował przenieść każde z nich). Rak
Pozycja wyjściowa: czworacza. Cele:
Narracja: Gdy dzik jest głodny, sam musi znalez
ć sobie po- wychowawczy: budzenie zainteresowania biologią
żywienie. Problem polega na tym, że jego przysmakami są lar- rzadkiego gatunku;
wy chrząszczy, korzonki i żołędzie, które często są ukryte w kę- dydaktyczny: przedstawienie dzieciom utrudnień zwią-
pach mchu i pod ziemią. Dlatego poszukując pożywienia, ryje zanych z poruszaniem się w tył;
w ściółce leśnej, rozrzucając hałdy ziemi na boki. Jesteście dzi- w sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umie-
kami. Sprawdz
cie, czy pod pieńkami nie ukryto waszych przy- jętności czworakowania przez chodzenie w nietypowy
smaków. Postarajcie się je odsunąć albo odrzucić! Pamiętajcie sposób;
Życie Szkoły nr 6/2014
24
pedagogiczne inspiracje
w sferze sprawności fizycznej: kształtowanie siły oraz dydaktyczny: uzmysłowienie dzieciom powodów chro-
umiejętności dostosowania motorycznego mięśni koń- nienia chodników kretów;
czyn i tułowia do nietypowego zadania. w sferze sprawności ruchowej: doskonalenie umiejęt-
Przybory: zbędne, ewentualnie kołatka zastępująca ności przemieszczania się w nietypowej pozycji;
klaskanie oznaczające niebezpieczeństwo. w sferze sprawności fizycznej: rozwijanie orientacji
Pozycja wyjściowa: czworacza. przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ru-
Narracja: Czasem mówi się, że raki chodzą do tyłu. To chów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się
prawda. Na co dzień mogą one jednak chodzić w dowolnym do zmiennych warunków i sytuacji.
kierunku. Najczęściej idą przed siebie albo w bok. Do tyłu Przybory: materace do zilustrowania naporu ziemi na
poruszają się właściwie tylko wtedy, kiedy są zagrożone ciało kreta.
i muszą uciekać. Sprawdz
my, czy potraficie uciekać tak, jak Pozycja wyjściowa: czworacza.
robią to raki. Chodz
cie po sali w dowolnych kierunkach. Gdy Narracja: Kret pracowicie ryje korytarze pod ziemią. To
usłyszycie hałas, postarajcie się wykonać szybko kilka kro- chyba bardzo trudna praca. Takie małe zwierzątko musi
ków do tyłu. Uważajcie na inne raki! Nie możecie się z nimi podnieść tak ogromne ilości ziemi! Jak sądzicie, czy poradzi-
zderzyć. Czy bylibyście sprytnymi rakami? Sprawdz
my to! libyście sobie z takim zadaniem? Spróbujcie! Przekonamy
Przebieg: wychowankowie poruszają się w dowolnym się, komu uda się przejść przez wąski, podziemny tunel.
kierunku, czworakując. Wychowawca wielokrotnie insce- Przebieg: wychowankowie starają się przepełznąć pod
nizuje zagrożenie, klaszcząc w dłonie. Na dz
więk klaśnię- materacem ułożonym na podłodze. Nauczyciel asekuruje
cia raki szybko chodzą tyłem. ich w czasie przemieszczania się pod przeszkodą, ewen-
Pogadanka końcowa: Czy trudno być rakiem? Czy łatwo tualnie nieco unosząc brzeg materaca, by pomóc osobom,
było chodzić tyłem? Jak widzicie, lepiej nie utrudniać życia które gorzej radzą sobie z zadaniem.
rakom, bo ucieczka nie jest dla nich najłatwiejsza. Pogadanka końcowa: Czy łatwo jest być kretem? Czy trud-
no było przeciskać się pod zwałami ziemi? Chyba teraz już
Kret wiecie, jak niełatwo jest poruszać się pod ziemią. Dlatego na
Cele: pewno teraz już nikt z was nie będzie niszczył kopców kreta.
wychowawczy: budzenie troski o faunę; Wiecie przecież, jak trudno jest kopać podziemne korytarze.
Życie Szkoły nr 6/2014
25