ADAM NARUSZEWICZ
LIST DO KRÓLA STANISA
AWA AUGUSTA1
Powieć, 20 IV 1777 r.
Najjaśniejszy Miłościwy Królu.
Niechaj WKMości przy następujących Pańskich Jego imieninach niosą
wszyscy poddani czułe i wierne serca na ofiarę. Ja z nimi łącząc moje, posyłam
przy nim i składam na podnóżku tronu cząstkę Historii2 i prawie kropelkę
wielkiej tej rzeki, po której płynąć z rozkazu Pańskiego przedsięwziąłem. Znam
to, iż niekształtne jeszcze co do stylu, niewyrobione należycie co do materii,
niegładko przepisane co do oka; dzieło to, niezgrabne, niewarte jest czytania
Króla, który gdyby i uchylił majestatu tak szanownego między rodzajem
ludzkim, trzeba by się jednak go lękać, bo czyta, umie, pamięta i sądzi, lepiej
nierównie jak wielu z powołania swego nauk pilnujących. Wszakże ja nie jestem
tak śmiały, abym WKMości posyłał do czytania. Chcę tylko, Panie Miłościwy,
popisać się z tym, żem nie próżnował, a gdy WKM wez
miesz tylko w ręce tę
papieru bryłę, racz ją łaskawie odesłać do swego rzemieślnika, aby jeszcze
heblu, topora i dłuta nie żałował. Jakoż przyznam się WKMości, że innego
prócz tego egzemplarza nie mam; co sam nagryzmolę, to w ogień wrzucę, a tej
jeden ad mundum3 niby przepisany i cokolwiek poprawiony sekstern przez
umyślnego posłałem. Najtrudniej jest zrobić pierwej rudem indigestamque
molem4, bo czas, uwaga, oko przyjacielskie resztę wygładzić łacno potrafi i co
niepotrzebnego wyrzucić. Czuję sam, że te początkowe mało znajomej
starożytności opisy tym bardziej nudzą, im więcej się od wieków
polerowniejszych oddalają, ale trzeba było o niej obszerniej mówić i wielką
niejakąś masę niepozornego światła uformować, aby z niej potem czyste zorza i
szykowne wyprowadzić. Historia Piastów aż do Kazimierza Wielkiego
prawdziwie jest historią samych wojennych rozbojów5, bez nauk,
prawodawstwa, rządu, ekonomiki; nastąpią potem pewniejsze królestwa granice,
ciekawsze politycznych sprężyn igrzyska, większy w narodzie polor, a zatem jak
milsza dla piszącego praca, tak pożyteczniejsze pracy jego czytanie. Przyjmij
WKMość ten pierwszy snopek z zaoranej praco[w]nie roli, ach, jak pełnej
dzikich zarośli i trudnych do wykarczowania dla ciemnej starożytności, którą
patriarcha kronikarzów naszych Kadłubek nie bardzo oświecił, a Niemcy też
bardziej jeszcze zagmatwali. Prawdziwie, idąc między szeregiem tych
germańskich oszczerców6, trzeba zawsze szablicę w ręku trzymać, a tu i ówdzie
szermując bronić honoru ojców naszych Słowianów i Polaków, nim się wnidzie
na obszerniejszy prawdy gościniec. Cieszę się mocno, że za panowania WKMci
i ja cokolwiek do jego sławy pomnożenia zawołany jestem. Wszak pisać dzieje
narodu jest to unieśmiertelnić monarchę, który je pisać każe. Co Kazimierz
Jagiellończyk Długoszowi, Sprawiedliwy Kadłubkowi, Zygmunt August
Kromerowi, Stefan [Batory] [Stanisławowi] Sarnickiemu7, z których oni
rozkazu pisali historię, to Stanisław August jest dla mnie. Wdzięczna potomność
wspomina mile tych monarchów za ich hojne zachęty; będzie wspominała i
WKMość za moją pracę a za Jego Pańską na mnie łaskawość, której ja nad
wszystkie majątki i prelatury najbardziej pragnę i starać się o nią zawsze będę.
Polecam łasce Pańskiej interes szambelana [Kazimierza] Jezierskiego, by
mógł mieć list rekomendacyjny do JPPodskarbiego Nadw[ornego] Litewskiego8
względem sprawy z dominikanami pińskimi, na których otrzymał już caducum9.
Biedny człowiek potrzebuje kawałka chleba, na który prawdziwie sobie zawsze
zasługuje przez wierne usługi WKM. Powtarzam też prośby moje za p.
generałem [Ignacym] Morawskim, aby z łaski WKM mógł otrzymać tak gorąco
żądany order. Jużci to, nie tając nic przed WKM, dobrze mi i dawniej czynili, i
czynić obiecują oboje panowie Morawscy; a ja, jeżeli nie otrzymać, to
przynajmniej prosić WKMci o tę łaskę jestem winien. Całując ręce i stopy
jedynego w życiu Pana, Monarchy i Dobrodzieja, jestem do śmierci
Waszej Królewskiej Mości
Pana mego Miłościwego najniższy sługa i wierny poddany Adam Naruszewicz
B[iskup] K[oadiutor] S[moleński]
PRZYPISY
1
List ten załączył Naruszewicz do przesłanego królowi Stanisławowi Augustowi
rękopisu I księgi jego Historii, obejmującej dzieje wczesnopiastowskie. Powraca w nim do
sprawy, jak należy pisać historię Polski, podkreśla jej funkcję społeczno-narodową. List
przedrukowujemy według: Korespondencja Adama Naruszewicza 1762-1796, wyd. J. Platt,
Wrocław 1959, nr 47, s. 73-75 według rękopisu przechowywanego w Bibliotece Ossolineum,
sygn. 780. Wykorzystujemy częściowo komentarze wydawcy Korespondencji.
2
Mowa tu o I księdze historii Piastów, która weszła póz
niej do tomu II Historii narodu
polskiego.
3
Dla świata.
4
Ogrom bezkształtny, nieskładny  Owidiusz, Przemiany, I, 7.
5
Historiografia oświecenia krytycznie odnosiła się do dziejów wojennych.
6
Mowa o średniowiecznych kronikarzach niemieckich; sam Naruszewicz  znany był
ze swej niechęci do Niemców.
7
St. Sarnicki, 1532-1597, napisał Annales sive de origine et rebus gestis Polonorum et
Lithuanorum libri VIII, 1587.
8
Antoni Tyzenhauz.
9
Tj. prawo posiadania.