Stowarzyszenie Konsumentów Polskich
CZY WIESZ
CO PIJESZ I JESZ?
Broszura opracowana na zlecenie i ze środków Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Warszawa 2004
Stowarzyszenie Konsumentów Polskich
ul. Gizów 6
01-249 Warszawa
tel. [phone]
fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.skp.pl
OPRACOWANIE:
Grażyna Rokicka
Aleksandra Wesołowska
RYSUNKI: Mariusz Iwaniuk
Niniejszy dokument został opracowany na zlecenie i sfinansowany ze środków
Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Warszawa 2004
Stowarzyszenie Konsumentów Polskich
CZY WIESZ
CO PIJESZ I JESZ?
Spis treści
Zdrowa żywność? 3
Jak powinna być oznakowana żywność? 4
Informacje, które MUSZ
BYĆ umieszczone na etykiecie środków spożywczych 6
Szczególne oznaczenia znajdujące się na środkach spożywczych 9
Informacje, które MOG
BYĆ dodatkowo umieszczone na etykiecie środków spożywczych 11
Dobrowolne deklaracje producenta 11
Żywność ekologiczna 14
Organizmy Genetycznie Modyfikowane 14
Witaminy  symbol zdrowia? 15
Jak reklamować żywność 15
Podstawowym z
ródłem wiarygodnej informacji o produkcie powinna być dołączona do niego ety-
kieta.
Etykiety, reklamy i inne informacje o produkcie opracowywane są jednak głównie przez producenta,
który, co zrozumiałe, chciałby przekonać konsumenta, że jego produkt ma wyłącznie pozytywne cechy
i w dodatku jest lepszy niż inne, konkurencyjne produkty.
Dlatego, aby ograniczyć ukrywanie przez producentów niekoniecznie korzystnych informacji i zmusić
ich do podania konsumentom informacji pełnych, użytecznych, zrozumiałych  ustawodawca wprowa-
dził specjalne przepisy regulujące zasady i formy znakowania żywności. O tych przepisach jest mowa
w niniejszej broszurze.
Aby móc dokonać właściwego wyboru konsument powinien znać swoje prawa i & . dokładnie czytać
wszystkie informacje, w tym etykiety.
Zachęcamy więc do lektury.
Zdrowa żywność?
Podświadomie każdy z nas wierzy, że to, co znajduje się na sklepowych półkach jest bezpieczne
i zdrowe.
Teoretycznie mamy rację, bowiem zgodnie z przepisami, żywność (środki spożywcze) nie może być
szkodliwa dla zdrowia lub życia człowieka, zepsuta ani zafałszowana. Odpowiada za to ten, kto żywność
wprowadza do obrotu (producent, importer, sprzedawca).
3
Ponieważ żywność z zasady musi być zdrowa, bezpodstawne (i sprzeczne z polskim prawem) jest
umieszczanie przez producentów sformułowań  bezpieczna lub  zdrowa żywność na opakowaniach
produktów spożywczych.
Należy jednak pamiętać, że sposób spożywania żywności, a także indywidualne cechy konsumenta
sprawiają, że to, co dla jednych jest bezpieczne, innym może zaszkodzić. Mleko, ze względu na swoje
właściwości, takie jak zawartość witamin, enzymów, białka czy laktozy, dla jednych konsumentów
może być produktem zdrowym i pożądanym, podczas gdy dla innych, mających uczulenie na laktozę,
produktem, którego należy unikać. To samo dotyczy orzeszków arachidowych, zawierających kwasy
 omega trzy , znane ze swoich dobroczynnych właściwości, ale jednocześnie uważanych za produkt
alergizujÄ…cy.
Każdy zakład, produkujący lub wprowadzający żywność do obrotu, musi zapewnić właściwą jakość
zdrowotną żywności. Musi też przestrzegać zasad higieny w procesie produkcji i w obrocie żywnością.
Powinno to być zagwarantowane przez kontrolę wewnętrzną.
Opakowania artykułów rolno-spożywczych wprowadzanych do obrotu powinny zapewniać zachowanie
cech istotnych dla danego rodzaju artykułu.
Przepisy stanowią także o tym, że środki spożywcze, substancje pomagające w przetwarzaniu,
dozwolone substancje dodatkowe do żywności lub inne składniki żywności mogą być przewożone
środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu i w taki sposób, aby nie została naruszona
jakość zdrowotna tych artykułów. Zdarza się bowiem, że zła jakość żywności nie jest winą producenta,
ale sposobu jej transportu lub przechowywania.
Dlatego też, należy zwracać uwagę na warunki przechowywania produktów spożywczych, ze szcze-
gólnym uwzględnieniem produktów wymagających przechowywania w niskich temperaturach i produktów
mrożonych.
Warto wiedzieć, że handel obwoz
ny środkami spożywczymi może być prowadzony wyłącznie na
targowiskach lub w halach targowych - w uzgodnieniu z właściwym organem Państwowej Inspekcji
Sanitarnej, a w przypadku środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego - również z właściwym
organem Inspekcji Weterynaryjnej oraz na wskazanym przez gminÄ™ terenie. Ponadto, osoby zajmujÄ…ce
siÄ™ handlem obwoz
nym muszą posiadać właściwe orzeczenia lekarskie o stanie zdrowia i przestrzegać
zasad higieny.
Wszelkie zastrzeżenia związane z brakiem przestrzegania tych zasad można zgłaszać do Państwowej
Inspekcji Sanitarnej.
Jak powinna być oznakowana żywność?
Jak wynika z badań, konsumenci rzadko dokładnie czytają informacje dołączone do produktu. Czę-
ściowo wynika to z trudności z ich zrozumieniem i praktycznym wykorzystaniem. Wiele wątpliwości budzą
wśród konsumentów zwłaszcza symbole i nieznane słowa umieszczane na etykietach.
4
Tymczasem, zgodnie z przepisami, żywność musi być oznakowana:
żð po polsku,
żð w sposób czytelny,
żð zrozumiaÅ‚y,
żð widoczny,
żð a w odniesieniu do artykułów w opakowaniach jednostkowych  także w sposób nieusuwalny.
Oznakowanie nie może wprowadzać konsumenta w błąd!
Konsument musi mieć pewność, czy kupowany przez niego napój jest  jogurtem czy  napojem
jogurtowym , czyli zupełnie innym produktem, o innym składzie, charakterystyce i trwałości.
Producent oleju nie może deklarować, że jego produkt  nie zawiera cholesterolu , bo to sugeruje, że
jest to unikalna cecha tego właśnie oleju, że posiada on specjalne właściwości, podczas gdy takie same
właściwości posiadają wszystkie oleje, które ze względu na swoją naturę nie zawierają cholesterolu.
Zakazane jest podawanie informacji sugerujących, że produkt posiada właściwości zapobiegawcze,
terapeutyczne lub lecznicze, np.  jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ,  gwa-
rantuje zdrowe kości , itp.
Dotyczy to wszystkich informacji (nie tylko słownych, ale i graficznych) umieszczanych na opakowaniu
lub na dołączonym do produktu: dokumencie, ulotce, etykiecie, obwolucie, zawieszce.
Warto zwrócić uwagę, że niektóre elementy pojawiające się na opakowaniu produktów spożywczych
nie pełnią żadnej funkcji informacyjnej, a jedynie handlową lub dekoracyjną. Zdarza się, że producenci
tworzą własne  znaki jakości , czyli zamieszczają na opakowaniu bądz
jego etykiecie symbol przypo-
minający popularne kiedyś znaki, a konsumenci sądzą, że jest to znak jakości mający certyfikat jakiejś
odpowiedzialnej instytucji. Nie należy więc przyjmować na wiarę wszystkich oznaczeń umieszczonych
na opakowaniach produktów spożywczych.
5
Wielu konsumentów zwraca uwagę na oznaczenie żywności znakiem zgodności z normą (np. PN
 Polska Norma). Należy jednak pamiętać, że obecnie normy nie są obowiązkowe. Natomiast dla konsu-
menta deklaracja producenta o zgodności produktu z normą jest ważna, bo oznacza, że producent stara
się przestrzegać reguł dobrej jakości i zależy mu na zaufaniu ze strony konsumentów.
Tworzeniem norm żywności zajmuje się międzynarodowa organizacja  Kodeks Żywnościowy (Codex
Alimentarius). Normy Kodeksu Żywnościowego powodują, że prawo dotyczące żywności w różnych
krajach jest zbliżone, podobna jest także jakość i bezpieczeństwo żywności.
Informacje, które MUSZ
BYĆ umieszczone na etykiecie
środków spożywczych
Nazwa produktu (środka spożywczego)
Pod tym hasłem rozumiemy nazwę oraz definicję produktu, która prawnie się do niego odnosi.
Niekiedy produkt spożywczy wymaga dodatkowego precyzyjnego opisu wykraczającego poza
nazwę, który umożliwi poznanie jego prawdziwej natury i odróżnienie go od produktów, z którymi może
zostać pomylony.
Podając nazwę produktu, należy też określić stan fizyczny lub specyficzny rodzaj obróbki, jakiej dany
produkt został poddany, np. w proszku, tarty, zamrożony, zagęszczony, wzbogacony, liofilizowany (czyli
suszony w warunkach próżniowych ze stanu zamrożonego), gotowany, itp. Pominięcie tej informacji może
wprowadzić konsumenta w błąd.
Uwaga:  napój ,  nektar i  sok  to nie to samo, każda z tych nazw oznacza roztwór o innych
cechach. Napój składa się z wody z dodatkami (substancje słodzące, kwasy spożywcze, CO2, olejki
eteryczne, składniki zapachowe, barwniki), jeśli zawiera sok, to w bardzo małych ilościach. Nektar to
wyrób otrzymany przez dodanie wody oraz cukrów lub miodu do soku lub przecieru owocowego, przy
czym minimalna zawartość soku wynosi 25-50%. Sokiem nazywa się wyrób otrzymany z owoców świeżych
lub schłodzonych. Na naszym rynku soki są produkowane głównie przez dodanie wody i aromatów do
zagęszczonego wcześniej soku (czyli jego odtworzenie).
Lista składników
Składniki, włączając substancje dodatkowe do żywności, powinny być wymienione na etykiecie w po-
rządku malejącym według masy, jaką posiadały w momencie wytwarzania żywności. Składnik, którego
jest najwięcej, znajduje się na pierwszym miejscu.
Podawanie składu nie jest wymagane między innymi w przypadku produktów jednoskładnikowych
(np. octu, serów, masła, śmietany, piwa), pod warunkiem, że zostały one wyprodukowane bez dodatku
substancji dodatkowych do żywności i dodatkowych składników (np. papryka lub szczypiorek dodawany
do serów), a także w przypadku świeżych owoców, warzyw i wody gazowanej.
6
Data minimalnej trwałości lub termin przydatności do spożycia
Na etykietach produktów żywnościowych możemy się spotkać z dwoma rodzajami oznaczeń doty-
czących przydatności do spożycia danego produktu.
Pierwszy z nich to data minimalnej trwałości  czyli termin, do którego prawidłowo przechowywany lub
transportowany środek spożywczy zachowuje pełne właściwości fizyczne, chemiczne, mikrobiologiczne
i organoleptyczne. Datą minimalnej trwałości znakuje się wszystkie trwałe środki spożywcze, np. wyroby
cukiernicze, przetwory warzywne i owocowe pasteryzowane, ale również dietetyczne środki spożywcze
i suplementy diety, jeśli są trwałe mikrobiologicznie.
Jeżeli na opakowaniu znajduje się napis:  najlepiej spożyć przed &  to znaczy, że jest to właśnie
data minimalnej trwałości. Lepiej nie spożywać żywności po upływie daty minimalnej trwałości. Może ona
stracić pewne swoje cechy (np. zapach, konsystencję), nie ma też pewności, czy nie będzie szkodliwa
dla zdrowia, bowiem producenci często maksymalnie wydłużają podawane na etykiecie terminy.
Data minimalnej trwałości może być oznaczona przez jedną, dwie lub trzy liczby. Zależy to od trwałości
środka spożywczego. Generalnie zasada jest taka, że podaje się w kolejności najpierw dzień, potem
miesiąc i rok, z tym, że w przypadku środków spożywczych o trwałości:
l
nie przekraczającej 3 miesięcy, można podać jedynie dzień i miesiąc,
l
od 3 do 18 miesięcy, można podać jedynie miesiąc i rok,
l
powyżej 18 miesięcy, można podać jedynie rok.
Natomiast termin przydatności do spożycia to termin, po upływie którego środek spożywczy traci
przydatność do spożycia; termin ten jest stosowany do oznaczania środków spożywczych nietrwałych mi-
krobiologicznie, łatwo psujących się (np. wędzone ryby, produkty mięsne, gotowe do spożycia sałatki).
Termin przydatności do spożycia w oznakowaniu środka spożywczego określa się wyrażeniem  należy
spożyć do &  (włącznie), podając w kolejności dzień, miesiąc i, jeżeli to możliwe, rok.
Zabrania się spożywania żywności, której termin przydatności przekroczył już datę następującą po
 należy spożyć do &  , nawet jeśli wygląda i pachnie właściwie. Spożycie takiej żywności może narazić
konsumenta na problemy zdrowotne.
7
Jeżeli żywność oznakowana  należy spożyć do &  została raz otwarta, należy bezwzględnie prze-
strzegać zaleceń podanych przez producenta, np.  spożyć w ciągu tygodnia od otwarcia .
Obie daty (datę minimalnej trwałości i termin przydatności do spożycia) podaje producent na pod-
stawie badań przechowalniczych wykonanych na próbkach pochodzących z własnego zakładu. Za
trwałość środka spożywczego do daty podanej na opakowaniu odpowiada producent, jeżeli wyrób jest
przechowywany w warunkach zgodnych z jego zaleceniami.
W obrocie nie mogą znajdować się produkty zarówno po terminie przydatności
do spożycia, jak i po upływie daty minimalnej trwałości.
UWAGA: zdarza się, że żywność, której termin przydatności do spożycia upływa w danym dniu lub
dnia następnego, sprzedawana jest pod hasłem  PROMOCJA .  Promocje i inne  okazje powinny być
dla konsumenta sygnałem do dokładnego sprawdzenia terminu przydatności do spożycia.
Sposób przygotowania lub stosowania
Informację o sposobie przygotowania lub stosowania podaje się tylko w tych przypadkach, w których
brak tej informacji mógłby spowodować niewłaściwe postępowanie ze środkiem spożywczym.
Zawsze należy przestrzegać wszystkich wskazówek dotyczących przechowywania i przygotowywania
żywności, zawartych na etykiecie, np.  gotować w stanie zamrożonym lub  po rozmrożeniu użyć w ciągu
24 godzin .
Dane identyfikujÄ…ce
Na etykiecie obowiązkowo muszą znajdować się dane identyfikujące:
l
producenta środka spożywczego, w tym firma lub nazwa ze wskazaniem formy prawnej, a w
przypadku osoby fizycznej imię i nazwisko oraz nazwa, pod którą osoba ta wykonuje działalność
oraz jej adres,
l
kraj, w którym wyprodukowano środek spożywczy lub w którym dokonano przetworzenia zmieniają-
cego właściwości środka spożywczego  w przypadku, gdy brak tej informacji mógłby wprowadzić
konsumenta w błąd.
Wymóg ten stosuje się po to, aby wyeliminować nadużycia związane z deklarowaniem, że dany
produkt pochodzi z określonego obszaru geograficznego/regionu, charakterystycznego dla danego typu
produktu, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest.
Zawartość netto lub liczba sztuk środka spożywczego w opakowaniu
Zawartość opakowania produktu spożywczego można wyrazić w:
żð litrach (l), centylitrach (cl) lub mililitrach (ml) w przypadku produktów pÅ‚ynnych,
żð kilogramach (kg), gramach (g) lub miligramach (mg) w przypadku produktów staÅ‚ych.
Produkty, które nie są charakteryzowane zawartością netto to takie, które są klasyfikowane wagowo
(np. jaja występujące w kategoriach XL, L, M lub S), produkty, które się sprzedaje w częściach lub pro-
dukty, które prezentuje się bezpośrednio konsumentowi.
8
Warunki przechowywania
Informacja o warunkach przechowywania musi być podana przez producenta, jeżeli środek spożywczy
jest oznaczony terminem przydatności do spożycia oraz w przypadku, gdy jakość środka spożywczego
w istotny sposób zależy od warunków jego przechowywania.
Należy bezwzględnie pamiętać, że termin przydatności do spożycia lub data minimalnej trwałości
są w mocy jedynie pod warunkiem, że żywność jest przechowywana zgodnie z zaleceniami umieszczo-
nymi na opakowaniu. Najczęściej spotykane dotyczą przechowywania w chłodnym i suchym miejscu,
przechowywania w określonej temperaturze lub przechowywania w lodówce po otwarciu opakowania.
Jeżeli te instrukcje nie będą przestrzegane, żywność może się zepsuć szybciej i narazić konsumenta na
zatrucie pokarmowe.
Oznaczenie partii produkcyjnej
Zazwyczaj numer partii produkcyjnej nie daje konsumentowi żadnej użytecznej informacji, ale może
okazać się przydatny w momencie wykrycia anomalii lub wady produktu, gdy należy interweniować w celu
określenia wadliwej partii produktu.
Podawanie tego kodu nie jest wymagane, jeśli produkt oznakowany jest datą minimalnej trwałości
lub terminem przydatności do spożycia, z określeniem co najmniej dnia i miesiąca, co można uznać za
kod identyfikujÄ…cy partiÄ™.
Klasa jakości handlowej
Informację o klasie jakości handlowej podaje się, jeśli została ona ustalona w przepisach odnośnie
szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych lub ich grup.
W niektórych przypadkach podawany jest inny wyróżnik jakości handlowej, jeżeli obowiązek podawania
tego wyróżnika wynika z odrębnych przepisów.
Szczególne oznaczenia znajdujące się na środkach
spożywczych
Oprócz wymienionych wyżej informacji, które obowiązkowo muszą znalez
ć się na etykiecie każdego
środka spożywczego, etykiety niektórych artykułów powinny zawierać informacje wynikające z przepisów
szczególnych, związanych np. z ich metodami produkcji czy pakowania, bądz
zawartością szczególnych
składników. A oto niektóre z nich:
Pakowany w atmosferze ochronnej
Oznacza produkt, przy pakowaniu którego użyto gazu obojętnego powodującego przedłużenie okresu
trwałości tego środka spożywczego.
Zasada pakowania w atmosferze ochronnej polega na zmianie składu powietrza znajdującego się
w opakowaniu. Zazwyczaj tlen zastępuje się azotem lub dwutlenkiem węgla.
9
Zawiera substancje słodzące
Jeżeli środek spożywczy zawiera jedną lub więcej substancji słodzących, producent musi to zade-
klarować na opakowaniu.
Cukry w żywności, takiej jak owoce czy mleko, znajdują się w sposób naturalny i powodują, że
żywność ma słodki smak. Tych rodzajów cukrów nie musimy redukować w naszej diecie. Natomiast
żywność zawierająca cukier dodany powinna być ograniczana. Deklaracja  bez dodatku cukru lub
 niesłodzone oznacza, że produkt nie zawiera w sobie cukru jako składnika dodanego, może jednak
zawierać cukier naturalny.
Lista składników zamieszczona na opakowaniach żywności deklarowanej jako  bez dodatku cukru
informuje, jakiego ewentualnie typu słodzika użyto przy produkcji. Natomiast informacja o tym, jaka jest
zawartość cukru (naturalnego) znajduje się w tabeli wartości odżywczej.
Zawiera z
ródło fenyloalaniny
Dotyczy to środków spożywczych zawierających aspartam. Są osoby z nietolerancją fenyloalaniny,
dlatego też informacja o jej zawartości musi znajdować się na etykiecie.
Informacje, o których mowa wyżej zamieszcza się w tym samym polu widzenia,
co nazwę środka spożywczego.
Ważne dla alergików
Od listopada 2005 roku, etykiety wszystkich produktów paczkowanych (w tym napojów alkoholowych),
muszą zawierać informację na temat składników mogących wywoływać alergię lub nietolerancję. Produkty
oznakowane przed 25 listopada 2005 roku mogą być w obrocie aż do wyczerpania zapasów.
Dotyczy to następujących 12 grup składników alergizujących, obecnych w żywności pakowanej:
żð ziarna zbóż zawierajÄ…ce gluten (m.in. pszenica, żyto, jÄ™czmieÅ„, owies) oraz przetwory z tych
zbóż,
żð skorupiaki i przetwory ze skorupiaków,
żð jaja i przetwory z jaj,
żð ryby i przetwory z ryb,
żð orzechy arachidowe i przetwory z tych orzechów,
żð ziarna soi i przetwory sojowe,
żð mleko i przetwory mleczne (w tym laktoza),
żð suche owoce Å‚upinowe (m.in. migdaÅ‚y, orzechy laskowe, orzechy wÅ‚oskie),
żð seler i przetwory z selera,
żð gorczyca i przetwory z gorczycy,
żð ziarna sezamu i przetwory z sezamu,
żð dwutlenek siarki i siarczany w koncentracji powyżej 10mg/kg lub 10 ml/l wyrażone jako SO2.
10
Informacje, które MOG
BYĆ dodatkowo umieszczone
na etykiecie środków spożywczych
W niektórych przypadkach przepisy określają warunki, pod jakimi producent może oznaczyć żywność
w określony sposób. Do przypadków tych należą następujące oznaczenia:
Wyprodukowano metodami integrowanymi
lub skrót  IPO (Integrowana Produkcja Ogrodnicza)  oznacza stosowanie w produkcji metod jak
najmniej inwazyjnych w stosunku do środowiska naturalnego, w sposób minimalizujący niepożądane
efekty uboczne stosowanych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, z uwzględnieniem ochrony
środowiska. Producent może oznaczyć w ten sposób swój produkt, jeżeli posiada dokumentację po-
twierdzajÄ…cÄ… stosowanie takiej metody produkcji.
Produkt może być spożywany przez wegetarian
Oznaczenie takie jest dopuszczalne pod warunkiem, że środek spożywczy nie zawiera składników
pochodzących z nieżywych zwierząt oraz, że substancje pochodzące z nieżywych zwierząt nie były
używane w procesie produkcyjnym.
Produkt może być spożywany przez wegan
W ten sposób może być oznaczona żywność pod warunkiem, że nie zawiera żadnych składników
pochodzenia zwierzęcego oraz, że składniki takie nie były używane w procesie produkcyjnym.
Dobrowolne deklaracje producenta
Zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami, producent ma prawo do umieszczania na etykiecie dowol-
nych deklaracji dotyczących cech lub właściwości produktu. Najczęściej stosowane deklaracje dotyczą
ogólnych cech produktu ( naturalny ,  świeży ,  czysty , itp.), właściwości żywieniowych ( z niską za-
wartością tłuszczu , itp.), sposobu wytwarzania ( domowy ,  swojski ,  tradycyjny , itp.) i pochodzenia
geograficznego ( produkt polski ,  produkt z Mazur , itp.).
Jedynym ograniczeniem, jakie ustanawiajÄ… przepisy prawa w odniesieniu do tego typu deklaracji, jest
ogólny wymóg, aby oznakowanie artykułu rolno-spożywczego nie wprowadzało w błąd nabywcy co do
tożsamości tego artykułu (jego rodzaju, właściwości, składu, ilości, trwałości, pochodzenia oraz sposobu
produkcji). Oznakowanie nie może ponadto sugerować, że artykuł ten posiada specjalne właściwości, pod-
czas gdy ich nie posiada lub gdy deklarowane właściwości są typowe dla innych podobnych artykułów.
Oto przykłady dobrowolnych deklaracji i informacji znajdujących się na etykietach:
Marka produktu
Marka produktu pojawia siÄ™ niemal na wszystkich etykietach, jako element identyfikujÄ…cy producenta.
Producent, poprzez wyeksponowanie swojej marki na produkcie, deklaruje odpowiedzialność za produkt
znajdujÄ…cy siÄ™ na rynku.
11
Kod kreskowy
Kod kreskowy jest międzynarodowym systemem kodowania produktów, pozwalającym na bezbłędną
identyfikację produktu, ułatwia też prace związane ze sprzedażą.
Kod kreskowy składa się z 13 cyfr:
 dwie pierwsze cyfry informują o kraju, z którego pochodzi produkt (dla Polski jest to 59),
 pięć następnych cyfr identyfikuje zakład produkcyjny i producenta,
 pięć kolejnych cyfr odnosi się do konkretnego wytwórcy i konkretnego produktu,
 cyfra końcowa jest tzw. cyfrą kontrolną służącą do wyeliminowania błędów podczas optycznego
odczytywania, w przypadku kodu wydrukowanego niewystarczajÄ…co widocznie.
Wartość odżywcza środka spożywczego
Na opakowaniach środków spożywczych powszechnego spożycia nie ma obowiązku podawania
wartości odżywczych, jednak taka informacja jest obowiązkowa w przypadku produktów dla niemowląt,
produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego, suplementów diety oraz produktów reklamowanych
jako posiadające szczególne walory odżywcze. Na przykład kiedy na etykiecie pojawiają się następują-
ce deklaracje:  light ,  wzbogacony w witaminy ,  bogaty we włókna ,  niska zawartość cholesterolu ,
podanie wartości odżywczej jest niezbędne.
Light
Ponieważ nie ma prawnej definicji słowa  light ( lekki ), producenci często używają go sugerując, że
dany produkt spożywczy zawiera mniej tłuszczu lub cukru (mniej kalorii) niż odpowiedniki standardowe.
Nie istnieją reguły określające o ile mniej tłuszczu, cukru, czyli o ile mniej kalorii ma zawierać produkt
 light , zwyczajowo za produkt  light uważa się taki, który zawiera o 30% mniej kalorii niż tzw. produkt
standardowy. Aby sprawdzić czy deklaracja ma pokrycie w rzeczywistości, należy zapoznać się z tabelą
wartości odżywczej produktu w przeliczeniu na 100 g. Może się okazać, że między wersją  lekką a stan-
dardową jest niewielka różnica lub wersja  light produktu jednej firmy zawiera tyle samo tłuszczu, co
wersja pełnotłusta innego producenta.
Jedynie w odniesieniu do tłuszczów przeznaczonych do smarowania istnieją Wspólnotowe przepisy,
mówiące, że terminem  light ( lekki ) bądz
 niskotłuszczowy można je oznaczać, jeśli zawierają nie
więcej niż 41% tłuszczu.
12
Zawartość laktozy
Laktoza jest cukrem naturalnie występującym w mleku. Niektórzy ludzie nie trawią laktozy w sposób
właściwy, co objawia się bólami brzucha i rozwolnieniem. Ilość laktozy, jaką jest w stanie przyswoić osoba
z nietolerancją laktozy jest bardzo indywidualna, jednakże większość osób z tą niewydolnością toleruje
żywność o jej małej zawartości.
Obecnie na rynku jest wiele produktów przeznaczonych dla osób z nietolerancją laktozy, np. zamiast
mleka mogą oni spożywać jogurt. Istnieją także mleka pełne, z których laktoza została usunięta (oznaczenie
 nie zawiera laktozy ), a oprócz tego występują także napoje z owsa, soi oraz jogurty na bazie soi, które
również bywają oznaczone jako  nie zawierające laktozy . Jest to przykład deklaracji wprowadzającej
konsumentów w błąd, gdyż zarówno soja jak i owies, w naturalny sposób nie zawierają laktozy.
Nie ma jednak przepisów regulujących, o ile mniej laktozy powinno zawierać mleko o jej zreduko-
wanej zawartości. Potocznie, za mleko  bezlaktozowe uważa się mleko o zawartości mniejszej niż 0,5%
laktozy, a za mleko o obniżonej zawartości laktozy takie, w którym zawartość laktozy obniżona jest o 50%
(oznaczenie  zredukowana zawartość laktozy ). Dlatego, aby sprawdzić, czy żywność o zredukowanej
zawartości laktozy dostosowana jest do potrzeb danego konsumenta, należy zapoznać się uważnie
z etykietÄ….
Zawiera kwasy tłuszczowe wielonienasycone lub jednonienasycone
Udowodniono, że kwasy te obniżają poziom cholesterolu we krwi, a co z tym związane, pomagają
obniżyć ryzyko wystąpienia chorób serca. Dlatego lepiej jest spożywać żywność bogatą w kwasy tłuszczowe
jednonienasycone (oliwę z oliwek, olej rzepakowy) i wielonienasycone (olej słonecznikowy i sojowy), niż
żywność zawierającą kwasy tłuszczowe nasycone (tłuszcze zwierzęce).
Olej rzepakowy, tak samo jak oliwa z oliwek, zawiera w większości tłuszcz jednonienasycony, jest on
dobrym i tańszym odpowiednikiem oliwy z oliwek. Olej słonecznikowy, sojowy i kukurydziany zawierają
głównie tłuszcze wielonienasycone i również stanowią dobry wybór. Oczywiście to nie znaczy, że oleje
należy spożywać w dużych ilościach, zwłaszcza jeśli są poddawane obróbce termicznej (np. używane
do smażenia, pieczenia, duszenia).
Bez konserwantów, bez barwników, bez sztucznych dodatków
Niekiedy producenci umieszczają na opakowaniach produktów spożywczych napisy  bez konser-
wantów ,  bez barwników ,  bez sztucznych dodatków . Podawanie tego typu oświadczeń, zwłaszcza
dla produktów, których zgodnie z prawem nie można na przykład konserwować (mleko, produkty dla
dzieci, przetwory owocowe i warzywne w puszkach i słoikach), jest sugerowaniem, że ten właśnie produkt
posiada szczególne właściwości, podczas gdy właściwości takie mają wszystkie produkty tego rodzaju.
Jest to niezgodne z prawem wprowadzanie konsumenta w błąd.
Przepisy prawa żywnościowego w Polsce nie dopuszczają
żadnych sztucznych dodatków do żywności.
13
Żywność ekologiczna
Prawo stanowi, że żywność sprzedawana (oznaczona) jako ekologiczna, organiczna lub biologiczna
musi pochodzić od producentów, przetwórców i importerów, którzy są zarejestrowani i zaakceptowani
przez odpowiednią jednostkę certyfikującą. Wymagane jest także umieszczenie na etykiecie danych
jednostki certyfikującej, której podlega producent.
Produkty rolnictwa ekologicznego mogą być różnie oznakowane, np. jako  eko lub  bio . Powoduje
to niestety zamieszanie wśród konsumentów, zwłaszcza w przypadku artykułów wyprodukowanych
i oznaczonych w innym kraju.
Przykładowo: produkt naturalny w Austrii oznacza się jako  bio lub  biologiczny , w Niemczech jako
 eko lub  ekologiczny , a w Wielkiej Brytanii jako  organiczny .
Ponadto przedrostek  bio w różnych krajach ma różne znaczenie  oprócz określania tym mianem
produktów ekologicznych, wyraz ten stosuje się również do niektórych produktów mlecznych (np. Bio-
-Jogurt), które nie posiadają  ekologicznych certyfikatów.
W Unii Europejskiej stosowanie określenia  bio jako elementu nazwy produktu, nie będącego pro-
duktem rolnictwa ekologicznego, zostało obecnie zakazane, etykiety zawierające to określenie powinny
być wycofane z rynku do 2005 roku.
Organizmy Genetycznie Modyfikowane
Organizmy Genetycznie Modyfikowane (GMO - Genetically Modified Organisms) sÄ… to organizmy
(rośliny, zwierzęta), których określone cechy, tj. wielkość, trwałość, masa, kolor, są efektem zewnętrznej
ingerencji człowieka.
Modyfikacja genetyczna to chemiczna zmiana fragmentów kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA),
czyli zmiana jednego lub kilku genów lub wprowadzanie nowego genu, w wyniku czego powstanie
nowe białko (nowa cecha). Takie zmiany, dokonane w danym organizmie, zostaną przekazane jego
potomkom.
Człowiek zmienia cechy roślin z wielu powodów, między innymi po to, aby tolerowały środki chemiczne
do zwalczania chwastów, były bardziej odporne na chwasty lub miały ulepszone cechy, tj. smak, zapach,
konsystencję, trwałość oraz zwiększoną wartością żywieniową. Ważną przyczyną jest także osiąganie
większych plonów, czyli większej ilości owoców lub warzyw z danej powierzchni uprawnej. Ponadto,
modyfikacje genetyczne stosuje się w celu zwiększenia odporności roślin na szkodniki oraz na choroby
wywołane owadami i szkodnikami.
Do najczęściej modyfikowanych genetycznie roślin zaliczamy: soję, bawełnę i kukurydzę oraz ziemniaki.
Wielu konsumentów ma wątpliwości czy żywność modyfikowana genetycznie jest bezpieczna, dlatego
przepisy zobowiązują producenta do umieszczenia na etykiecie informacji o tym, że produkt zawiera GMO
- ułatwia to konsumentowi dokonanie świadomego wyboru.
Obowiązek znakowania dotyczy również produktów przetworzonych w wysokim stopniu, np. olej
otrzymany ze zmodyfikowanej genetycznie kukurydzy.
14
Witaminy  symbol zdrowia?
Witaminy są bardzo ważnymi związkami, niezbędnymi dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz wspo-
magającymi zwalczanie chorób. Jednak zarówno nadmiar, jak i niedobór witamin są niebezpieczne,
zwłaszcza dla osób młodych.
Spośród trzynastu witamin, dziewięć rozpuszcza się w wodzie. Są to witaminy: C, B1, B2, B5, B6, B12,
PP, H oraz pochodne kwasu foliowego. Witaminy te nie sÄ… magazynowane w organizmie, a nadmiar ich
usuwany jest wraz z moczem. Nie magazynowanie witamin w organizmie oznacza konieczność ciągłe-
go ich dostarczania wraz z pożywieniem. Pozostałe 4 witaminy (witaminy: A, D, E, K) rozpuszczają się
w tłuszczach i są magazynowane w różnych narządach naszego organizmu.
Wiele witamin znajduje się w żywności, szczególnie w owocach i warzywach, które są ich naturalnym
z
ródłem. Niezależnie od tego, niektóre produkty spożywcze są przez producentów sztucznie wzbogacane
w witaminy.
Witaminy mogą być dodawane między innymi do olejów roślinnych, margaryny, mleka i przetworów
mlecznych o obniżonej zawartości tłuszczu, do soków, nektarów, napojów, przetworów zbożowych, a także
do innych produktów, np. cukierków owocowych. Dlatego, jeśli na etykiecie znajdziemy informację, że
cukierki zawierają witaminę C, a płatki śniadaniowe są wzbogacone w komplet witamin, należy uważać,
żeby nie przekroczyć dziennego zapotrzebowania na witaminy. Informacja o dziennym zapotrzebowaniu
powinna być podana na opakowaniu.
Należy bardzo dokładnie czytać etykiety (również napisy bardzo drobnym
drukiem), aby nie spożywać witamin w nadmiarze,
gdyż nie jest to obojętne dla organizmu!
Witaminy i składniki mineralne można deklarować tylko wtedy, gdy w 100g, 100 ml lub w 1 porcji
produktu jest nie mniej niż 15% zalecanej normy RDA (Reference Dietary Intake  referencyjnej normy
spożycia).
Jak reklamować żywność
Żywność jest towarem konsumpcyjnym, a więc umowy kupna żywności zawierane przez konsumentów
z profesjonalistami podlegają przepisom o sprzedaży konsumenckiej.
Do obowiązków każdego sprzedawcy należy między innymi:
żð podanie ceny oferowanego towaru oraz jego ceny jednostkowej; cena podawana przez sprzedawcÄ™
konsumentowi jest ceną do zapłaty i zawiera wszystkie podatki i obciążenia,
żð wydanie, na żądanie kupujÄ…cego, pisemnego potwierdzenia zawarcia umowy (z nazwÄ… sprzedawcy,
jego adresem, datą sprzedaży, określeniem towaru, jego ilością i ceną).
Towar zgodny z umową, to towar spełniający wszystkie warunki, które określił konsument, ale także
odpowiadający informacjom, jakie podał konsumentowi sprzedawca w formie ustnej lub pisemnej (np.
na etykiecie).
15
Informacje podawane przez sprzedawcÄ™
muszą być: jasne, zrozumiałe, nie wprowa-
dzające w błąd, podane w języku polskim,
wystarczające do prawidłowego i pełnego
korzystania ze sprzedanego towaru kon-
sumpcyjnego.
Jeśli więc konsument na pytanie  czy se-
rek nie jest kwaśny? , otrzymuje zapewnienie
sprzedawcy, że  jest pyszny i nie kwaśny ,
a w domu okaże się, że jest odwrotnie  jest
to podstawa do złożenia reklamacji.
Towar jest zgodny z umową, jeśli jego
właściwości zgadzają się z tym, co poda-
je publicznie sprzedawca lub producent.
Oznacza to, że konsument może reklamo-
wać towar, jeśli reklama informowała go, że
towar spełni konkretne oczekiwania, a tak
nie jest.
Nie jest zgodny z umową środek spo-
żywczy zafałszowany, którego skład lub inne
właściwości zostały zmienione lub w którym
zostały wprowadzone zmiany mające na
celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub
innych właściwości; także  nieprawidłowo
oznakowany.
Sprzedawca odpowiada wobec kupującego za zgodność towaru
konsumpcyjnego z umowÄ….
Sprzedawca odpowiada za informacje, których udziela konsumentowi.
Składając do sprzedawcy reklamację środka spożywczego należy pamiętać, że trzeba to zrobić
niezwłocznie po stwierdzeniu niezgodności towaru z umową.
 Niezwłocznie oznacza, w zależności od rodzaju opakowania środka spożywczego, następujące
nieprzekraczalne terminy składania reklamacji:
żð żywność paczkowanÄ… można reklamować w terminie 3 dni od otwarcia opakowania, oczywiÅ›cie
tylko w przypadku, jeśli wcześniej nie upłynął jej termin przydatności do spożycia lub data mini-
malnej trwałości,
żð żywność sprzedawanÄ… luzem, ważonÄ… i/lub pakowanÄ… w sklepie można reklamować w terminie 3
dni od sprzedaży lub otrzymania towaru (np. jeśli towar jest dostarczany do miejsca zamieszkania
konsumenta).
16
W publikacji uwzględniono następujące podstawy prawne:
żð ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywnoÅ›ci i żywienia (Dz. U. Nr 63, poz.
634, z póz
n. zm.),
żð ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakoÅ›ci handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2001 r.,
Nr 5, poz. 44, z póz
n. zm.),
żð ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 76, poz.
811, z póz
n. zm.),
żð rozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie znakowania
środków spożywczych i dozwolonych substancji dodatkowych (Dz. U. Nr 220, poz. 1856, z póz
n.
zm.),
żð rozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki SpoÅ‚ecznej z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie
terminów zawiadomienia sprzedawcy o stwierdzeniu niezgodności towaru żywnościowego z umową
(Dz. U. Nr 31, poz. 258),
żð rozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 30 wrzeÅ›nia 2003 r. w sprawie szczegółowych
wymagań w zakresie jakości handlowej soków i nektarów owocowych (Dz. U. Nr 177, poz. 1735),
żð rozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie substancji wzbogacajÄ…cych
dodawanych do żywności i warunków ich stosowania (Dz. U. z 2003 r., Nr 27, poz. 237),
żð rozporzÄ…dzenie Rady (WE) z dnia 5 grudnia 1994 r., Nr 2991/94 okreÅ›lajÄ…ce normy dla tÅ‚uszczów
do smarowania,
żð rozporzÄ…dzenie Rady (EWG) z dnia 24 czerwca 1991 r., Nr 2092/91 w sprawie produkcji ekologicznej
produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych.
17
Stowarzyszenie Konsumentów Polskich
ul. Gizów 6
01-249 Warszawa
tel. [phone]
fax: [phone]
e-mail: [e-mail]
www.skp.pl