PRZEGL EPIDEMIOL 2009; 63: 395 - 400 Problemy zakażeń
Aleksander M. Garlicki, Maciej R. Leśniak
LECZENIE CHORÓB BIEGUNKOWYCH O ETIOLOGII ZAKAy
NEJ
U DOROSA
YCH
TREATMENT OF DIARRHEAL DISEASES WITH INFECTIOUS ETIOLOGY
IN ADULTS
Klinika Chorób Zakaz
nych Katedry Gastroenterologii, Hepatologii i Chorób Zakaz
nych Collegium
Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
STRESZCZENIE ABSTRACT
Leczenie zakażeń przewodu pokarmowego ze Management of gastrointestinal infections accord-
względu na zwykle łagodny, samoograniczający się ich ing to usually mild,self-confining character is com-
charakter jest najczęściej objawowe. Leczenie swoiste monly based on symptoms. Specific therapy is apply in
jest stosowane w zależności od obrazu klinicznego i basis on clinical view and results of diagnostics
wyniów badań diagnostycznych.
Słowa kluczowe: zakażenia, układ pokarmowy, nieżyt Key words: infections, gastrointestinal tract, gastroe-
żołądkowo- jelitowy, biegunka infekcyjna, doustny płyn nteritis, infectious diarrhea, oral rehydration salts,
glukozo- elektrolitowy, antybiotykoterapia antibiotic therapy
innych określonych zakażeń jelitowych, w tym ponad
WST
P
23 tysiÄ…ce o etiologii rotawirusowej (23).
Od lat problem epidemiologiczno-kliniczny sta-
Zakażenia przewodu pokarmowego przebiegające z
nowią zakażenia pokarmowe o nieustalonej etiologii
biegunkÄ… sÄ… w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™ drugÄ… po cho-
 najczęściej niediagnozowane. Należy przypusz-
robach serca przyczyną zgonów u osób dorosłych (1,6).
czać, że w tej grupie znajdują się dotąd sporadycznie
Z danych Zakładu Epidemiologii Państwowego Zakładu
rozpoznawane zakażenia wywołane przez pałeczkę
Higieny wynika, że w 2008 r. zarejestrowano w Polsce
Campylobacter  która jest najczęstszą przyczyną za-
ponad 9 tysięcy przypadków salmonelozy oraz ponad
każeń pokarmowych w państwach Europy Zachodniej
7 tysięcy innych bakteryjnych zakażeń jelitowych. Za-
i U.S.A. Czynniki etiologiczne chorób infekcyjnych
notowano również ponad 32 tysiące wirusowych oraz
Tabela II Zespoły kliniczne występujące w zakażeniach
Tabela I. Czynniki etiologiczne chorób zakaz
nych jelit,
pałeczką Salmonella u osób dorosłych w Polsce
najczęściej występujące w Polsce.
Table II Syndroms occuring among adults during Salmo-
Table I. Etiological factors related to infectious enteropathy
nella typhi infections in Poland
most often occuring in Poland
Zespół kliniczny % Charakterystyka kliniczna
Bakterie Escherichia coli
Ostry nieżyt Przebieg stosunkowo łagodny, dominujące objawy
Campylobacter
żołądkowo- je- 75 to wymioty i znacznego stopnia odwodnienie,
Clostridium difficile
litowy może występować biegunka z krwią
Salmonella
Shigella Zespół durowy Może towarzyszyć ostremu nieżytowi żołądkowo-
Yersinia (gorączka 5-10 jelitowemu, jak również przebiegać bez biegunki
durowa)
Wirusy Rotawirusy (grupy A,B,C)
Norowirusy Zmiany zlokali- Zapalenia mózgu
Kaliciwirusy zowane - kości lub stawów
Adenowirusy 5 - pęcherzyka żółciowego
Astrowirusy - ran
- ropnie
Pasożyty Giardia lamblia
Cryptosporidium parvum Przewlekłe Utrzymywanie się infekcji >1 rok
<1
Microsporidium nosicielstwo
Aleksander Garlicki, Maciej R Leśniak
396 Nr 3
jelit najczęściej występujące w Polsce przedstawiono Jeżeli pacjent wymaga hospitalizacji, konieczne
w tabeli I. jest uzupełnienie badań diagnostycznych o badanie
W Polsce około 75% przypadków zakażenia pałecz- mikrobiologiczne stolca. Badanie takie należy wy-
kami Salmonella osób dorosłych przebiega jako ostry konać również każdym przypadku, gdy występują:
nieżyt żołądkowo-jelitowy (tab.II). ciężka biegunka z odwodnieniem i gorączką, biegunka
z krwią, przewlekła biegunka (trwająca ponad 2 tygo-
dnie), biegunce towarzyszÄ… objawy pozajelitowe (np.
CHOROBY JELIT O ETIOLOGII ZAKAy
NEJ
zapalenia stawów w przebiegu zakażenia pałeczkami
PRZEBIEGAJ
CE Z BIEGUNK

Salmonella, Shigella, Campylobacter, Yersinia) oraz ze
względów epidemiologicznych (np. pacjent wykonuje
Biegunka to stan chorobowy, w którym pacjent pracę wymagającą kontaktu z żywnością).
oddaje stolce o nadmiernie luz
nej konsystencji (płyn-
ne lub półpłynne), w zwiększonej ilości (>200g/d) i z
LECZENIE CHORÓB BIEGUNKOWYCH
większą częstotliwością (>3/d). W zależności od czasu
trwania biegunki wyróżnia się biegunkę ostrą (d"14
Leczenie chorób biegunkowych obejmuje dożylne
dni) i przewlekłą (>4 tyg.) (1).Biegunka spowodowana
uzupełnianie płynów, dietę oraz leczenie farmakologicz-
procesem zapalnym jelita cienkiego charakteryzuje siÄ™
wypróżnieniami wodnistymi. Przy zajęciu jelita grube- ne, na które składa się stosowanie leków zwalniających
perystaltykÄ™ przewodu pokarmowego i leczenie prze-
go zazwyczaj objętość wypróżnień jest niewielka, ale
ciwbakteryjne, w tym podawanie probiotyków.
częstość duża, a w kale stwierdza się obecność śluzu i
Niewielkiego stopnia odwodnienie (Å‚agodne: ubytek
krwi. Biegunce może towarzyszyć gorączka oraz bóle
<5% masy ciała, średniego stopnia: ubytek 5- 10%
brzucha. Jelito grube i odbytnica sÄ… zmienione zapalnie,
co tłumaczy obecność w kale leukocytów obojętno- masy ciała) może być wyrównane poprzez doustną
podaż płynów. Najlepiej do tego celu nadaje się hi-
chłonnych. Mogą też występować objawy uogólnionej
poosmolarny płyn glukozo- elektrolitowy (ORS- oral
toksemii, w takich przypadkach konieczne jest badanie
kału na obecność toksyn i/lub drobnoustrojów poten- rehydration salts; np. Gastrolit, Kipp ORS 200); jego
skład ułatwia wchłanianie wody przez nabłonek jelita
cjalnie chorobotwórczych (1,2).
cienkiego.
Badania diagnostyczne u większości chorych ze
względu na łagodny przebieg zakażenia nie są wyko- Doustne uzupełnianie płynów może być prowa-
dzone ambulatoryjnie. Leczenie jest dwuetapowe: etap
nywane. Chorzy ci mogą być leczeni ambulatoryjnie-
pierwszy ma na celu możliwie szybkie (w czasie do 3- 4
zaleca się doustne uzupełnianie płynów, odpowiednią
godzin) uzupełnienie niedoborów- podaje się 50- 100
dietę, leki przeciwbiegunkowe, u niektórych chorych
również chemioterapeutyki. Wskazania do hospita- ml/kg masy ciała (objętość podawanego płynu powinna
równać się oszacowanemu ubytkowi masy ciała). Po-
lizacji z powodu ostrej biegunki o etiologii zakaz
nej
dawaną objętość płynu należy zwiększyć po każdym
zebrano w tabeli III.
oddaniu biegunkowego stolca o 5- 10ml/kg masy ciała
oraz 2- 5ml/kg masy ciała po każdym epizodzie wymio-
Tabela III. Wskazania do hospitalizacji z powodu ostrej
tów. Drugi etap polega na podawaniu płynu w objętości
biegunki o etiologii zakaz
nej
równej podstawowemu dobowemu zapotrzebowaniu
Table III. Indications for admission to hospital in case of
na płyny (po odjęciu objętości pokarmów) i stałym
acute diarrhoea with infectious etiology
bieżącym uzupełnianiu niedoborów wynikających z
Odwodnienie znacznego stopnia (ubytek >10% m.c. lub objawy wstrzÄ…su
biegunki i/lub wymiotów (1,4).
hipowolemicznego) lub występujące u chorego w podeszłym wieku
Dożylne przetaczanie płynów zapewnia szybkie
Niemożność prowadzenia nawodnienia doustnego z powodu uporczywych
i pewne uzupełnienie oraz wyrównanie niedoborów
wymiotów lub niedrożności porażennej jelita
wodno- elektrolitowych powstajÄ…cych podczas biegunki
Niepowodzenie prowadzonego nawadnia doustnego (pomimo podawania
i wymiotów. Wskazaniem do niezwłocznego zastoso-
odpowiedniej ilości płynów p.o. nasilanie się objawów odwodnienia)
wania dożylnego wlewu krystaloidów (0.9% roztwór
Ciężki stan ogólny pacjenta
NaCl, mleczan Ringera) 20- 40ml/kg/h jest wstrzÄ…s
Gorączka durowa (zakażenie Salmonella, biegunka, wysoka gorączka, ból
hipowolemiczny lub ciężkie odwodnienie (ubytek
głowy, ból brzucha, nudności, względna bradykardia)
e"10% masy ciała). W drugiej kolejności przystępuje
Występowanie powikłań biegunki infekcyjnej*
się do wyrównywania określonego niedoboru płynów.
*odwodnienie znacznego stopnia, krwotoczne zapalenie jelita
Odwodnienie najczęściej ma charakter izotonicz-
grubego, zespół hemolityczno- mocznicowy, reaktywne za-
ny, ale zawsze należy rozważyć konieczność leczenia
palenie stawów, toksyczne rozdęcie jelita grubego, perforacja
kwasicy i zaburzeń elektrolitowych, głównie niedoboru
jelita, przerzutowe ogniska zapalenia, niedożywienie, zespól
Guillaina i Barryego. potasu- w prawidłowym stolcu zawartość jonów potasu
Leczenie chorób biegunkowych o etiologii zakaz
nej
Nr 3 397
wynosi ok. 90 mmol/l (1,4). Konieczne jest również ustępując skutecznością wielu lekom. Stosunkowo
stałe monitorowanie czynności układu sercowo- na- nowym preparatem przeciwbiegunkowym, szczegól-
czyniowego (tętno, ciśnienie tętnicze krwi) ze względu nie (chętniej stosowanym u dzieci niż u dorosłych)
na możliwość wystąpienia zaburzeń wynikających z jest smekta. Jest to związek o budowie warstwowej
niedoborów wodno- elektrolitowych. i wysokiej lepkości, który chroni barierę żołądkowo-
Istotnym elementem leczenia jest wczesne (po jelitową. Antybiotykoterapia zakażeń przewodu po-
szybkim nawodnieniu pacjenta w pierwszej fazie pły- karmowego jest stosowana rzadko ze względu na ich
noterapii, trwającej ok. 4 godz.) włączenie właściwie zwykle samoograniczający się charakter. Włączenie
dobranej diety. Powinna składać się ona z gotowanej antybiotykoterapii powinno być poprzedzone badaniem
skrobi i kasz, oraz sucharów, krakersów, jogurtu, goto- mikrobiologicznym stolca. W przypadku oczekiwania
wanych warzyw. Posiłki powinny być mniejsze obję-
tościowo, a spożywane częściej. Powrót do normalnej
Tabela IV Antybiotykoterapia stosowana w biegunce o
diety należy rozważyć po normalizacji konsystencji
etiologii zakaz
nej w zależności od czynnika etio-
oddawanych stolców.
logicznego.
Leczenie farmakologiczne obejmuje postępowanie
Table IV. Antibiotic therapy administrated in cases of diarrho-
przyczynowe (chemioterapeutyki, antybiotyki) oraz ea in dependence of etiological factor
objawowe (leki hamujÄ…ce perystaltykÄ™ jelit, probiotyki,
Czynnik etiologiczny Zalecane antybiotyki i chemioterapeutyki
środki ściągające, adsorpcyjne). W przypadku biegunki
Szczepy enterotok- kotrimoksazol 960mg lub fluorochinolon
o domniemanej lub potwierdzonej etiologii wirusowej,
syczne Escherichia coli (np. cyprofloksacyna 500mg, norfloksacyna
(biegunka podróżnych) 400mg, ofloksacyna 300mg, ryfaksymina)
korzystnym uzupełnieniem leczenia jest podawanie
stosować 2x dziennie przez 3 dni.*
probiotyków. Przyjmowane doustnie dwa razy na dobę
W przypadku szczepów EHEC unikać leków hamu-
mogą skrócić czas trwania choroby o 1 do 2 dni (1,11).
jących perystaltykę i antybiotyków
Nie potwierdzono jak dotychczas skuteczności probio-
Shigella sp. Fluorochinolon (np. Cyprofloksacyna 500mg
tyków w leczeniu biegunki o etiologii bakteryjnej. Naj-
ofloksacyna 300mg lub norfloksacyna 400mg 2x
częściej stosowanym lekiem zwalniającym perystaltykę
dziennie przez 3 dni), lub kotrimoksazol 960mg
jelit jest loperamid podawany w dawce poczÄ…tkowej
2x dziennie przez 3 dni, lub azytromycyna 500mg
4 mg jednorazowo doustnie i w kolejnych po 2 mg po
1x dziennie, potem 250mg 1x dziennie przez 4
każdym stolcu biegunkowym. Dawka maksymalna
dni, ew.
wynosi 8 mg/d, jednak przy krótkotrwałym leczeniu
Ceftriakson 1-2g/d lub kwas nalidyksowy 1g/d
(przez 2 doby) można podać do 16 mg/d. Wystąpienie
przez 5 dni.
gorÄ…czki lub krwistej biegunki stanowi przeciwwska- Clostridium difficile Metronidazol  w razie niepowodzenia terapii:
wankomycyna (125mg 4 razy dziennie p.o. przez
zanie do stosowania loperamidu.
10 dni)
Działanie środków ściągających polega na dena-
Compylobacter jejuni W razie ciężkiej infekcji: erytromycyna lub fluoro-
turacji śluzu i białek na powierzchni błony śluzowej.
chinolon **
Powoduje to utrudnienie i zwolnienie wymiany płynów,
Salmonella sp. Fluorochinolon (np. cyprofloksacyna 2x 500mg
a co za tym idzie - zmniejszenie wysięku i przesięku.
przez 5- 7dni, lub azytromycyna 1g a następnie
Garbniki (kora dębu, galasówki, liście borówki brusz-
1x500mg przez kolejne 6 dni, lub ceftriakson 1- 2
nicy, jagody borówki czernicy, kłącze pięciornika,
g/d, lub kotrimoksazol 960 2x dziennie przez 3
kłącze wężownika) stanowią surowiec do przyrządzania
dni. ***
preparatów galenowych i herbatek. Ich skuteczność
Yersinia Zwykle nie stosuje siÄ™ antybiotykoterapii;
jest niewielka, są jednak chętnie stosowane przez pa-
ew. fluorochinolon, lub ceftriakson, lub kotrimok-
cjentów.
sazol; w ciężkich przypadkach terapia skojarzona
Środki adsorpcyjne wykazują zdolność do wiązania
z aminoglikozydem
w przewodzie pokarmowym bakterii, toksyn, gazów,
Vibrio cholerae O1 Cyprofloksacyna 1g 1x dziennie,
białka, substancji toksycznych, leków. Najpopularniej- lub O139 ew. doksycyklina 300mg 1x dziennie, lub kotri-
moksazol 960mg 2x dziennie przez 3 dni
szy preparat w tej grupie to węgiel leczniczy (carbo
Giardia lamblia Metronidazol 250- 750mg 3x dziennie przez 7
medicinalis). Dawkowanie: 1-4 g co 4-6 godz. Innym
do 10 dni
preparatem jest bolinan (poliwinylopirolidon) - synte-
Cryptosporidium Paromomycyna 500mg 3x dziennie przez 7 dni
tyczny polimer o właściwościach adsorpcyjnych, który
(tylko w zakażeniu o ciężkim przebiegu)
w biegunce bakteryjnej skutecznie wspomaga działanie
IIsospora/ Cyclo- Kotrimoksazol 960mg 2x dziennie przez 7 do 10
leków chemioterapeutycznych. Dawkowanie: 1 tabl. á
spora dni.
2,0 g co 6 godz. Pektyny - wielocukry występujące w
Microsporidium Niezalecane
wielu surowcach roślinnych (marchew, jabłko, banany)
** Należy pamiętać o możliwej oporności na cyprofloksa-
oraz węgiel leczniczy są wartościowymi środkami w
cynÄ™
biegunkach bakteryjnych, niejednokrotnie niewiele
Aleksander Garlicki, Maciej R Leśniak
398 Nr 3
na wynik posiewu stolca chorych z ciężkim przebiegiem odpornoÅ›ci (CD4 < 200kom./µl) sprzyja zakażeniom
biegunki oraz w biegunce podróżnych dopuszczalne Clostridium difficile. Często występuje także zakaże-
jest zastosowanie antybiotykoterapii empirycznej. Ty- nie Cryptosporidium hominis, przebiegające ciężko, z
powo podaje się fluorochinolony (np. cyprofloksacynę wyniszczającą biegunką i zaburzeniami wchłaniania.
2x500mg) przez 3 do 5 dni. Proponowana antybiotyko- W przebiegu AIDS może wystąpić bakteriemia wy-
terapia pozostaje w zależności od czynnika etiologicz- wołana przez Salmonella paratyphi, która jest uznana
nego (tabela IV) za chorobÄ™ wskaz
nikową- ale występuje jako pierw-
Należy podkreślić bezwzględną konieczność włą- szy objaw AIDS tylko u 0.3% chorych. Przewlekła
czenia antybiotykoterapii w przypadku potwierdzonego biegunka będąca następstwem zakażenia żołądka i
zakażenia Shigella, bakteriemii salmonelozowej (ce- jelit jest jedną z postaci tego zakażenia.Zakażenie ma
fotaksym, ceftriakson, alternatywnie chloramfenikol, przebieg ciężki (może współwystępować posocznica),
fluorochinolony), przewlekłej biegunki lub posoczni- przewlekły i nawrotowy charakter. Jako powikłanie
cy o etiologii Yersinia enterocolitica (gentamycyna, mogą występować zmiany pozajelitowe: zapalenie
chloramfenikol, kolistyna), pełzakowicy jelita grubego otrzewnej, kości, stawów, szpiku kostnego, ropnie
(metronidazol lub paromycyna). płuc, ropnie mózgu, ropniaki podtwardówkowe oraz
Należy pamiętać,że pacjenci ze skąpoobjawowym zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych. Podkreślenia
przebiegiem choroby, niegorączkujący, nie powinni wymaga, że ujemny wynik posiewu kału nie wyklucza
być leczeni antybiotykiem. Leczenie w grupie osób zakażenia; w posiewie krwi najczęściej izolowane są
dorosłych dotyczy głównie osób w starszym wieku, S. typhimurium i S. enteritidis. W leczeniu stosuje się
z obniżoną odpornością, ze zwiększonym ryzykiem fluorochinolony, trimetoprim/sulfametoksazol (TMP/
rozwoju tętniaka aorty, ogniskami przerzutowymi w SMX) oraz azytromycynę (1,5). Należy pamiętać o
innych narządach, z mocznicą, po wszczepieniu protez możliwości wystąpienia biegunki jako niepożądanego
zastawkowych lub stawowych, chorobą nowotworową. efektu działania leków antyretrowirusowych, a zwłasz-
Należy pamiętać, że antybiotykoterapia wydłuża okres cza inhibitorów protezy.
nosicielstwa pałeczek Salmonella.
Ostre biegunki zakaz
ne występujące u osób zaka-
NARASTAJ
CE ZJAWISKO OPORNOÅšCI NA
żonych HIV mają często (w około 40% przypadków)
KLASYCZNE ANTYBIOTYKI ORAZ NOWE
nieznaną etiologię, jednakże uważa się, że częściej
KIERUNKI LECZENIA
związane są one z zakażeniami wirusowymi niż
bakteryjnymi. Zapalenie jelit wywołane przez CMV
często przebiega z krwistą biegunką i gorączką. Przy
Narastająca w skali światowej oporność patogenów
masywnych zakażeniach jelit może dochodzić do
na ko-trymoksazol oraz coraz częściej rejestrowana
perforacji. Jako przyczyna biegunek bakteryjnych
oporność na fluorochinolony są powodem zalecania
dominujÄ… Salmonella sp., Shigella sp., Campylobacter
innych leków, takich jak nowe makrolidy (azytro-
jejuni i Clostridium difficile. Zastosowanie antybioty- mycyna) czy niewchłanialne pochodne ryfamycyny
koterapii u pacjentów z zaawansowanym niedoborem
(ryfaksymina). Podejmuje się również próby leczenia
alternatywnego biegunek, jak immunizacja/odczulanie,
stosowanie probiotyków i suplementów diety (1,3,6).
Tabela V. Pokarmy będące często nośnikiem patogenów po-
Ryfaksymina jest nowym antybiotykiem, który
wodujących zakażenia przewodu pokarmowego
może być stosowany w biegunkach podróżnych. Jest
Table V. Food often considered as a carrier for pathogens
to niewchłaniający się z przewodu pokarmowego
involved in gastrointestinal infections
antybiotyk, szeroko stosowany (z powodzeniem) w
Pokarm Drobnoustrój
Europie Zachodniej w leczeniu encefalopatii wÄ…tro-
sałatka jajeczna, warzywa, owoce Shigella sp.
bowej. W przeprowadzonych badaniach skuteczności
niedogotowany drób, kurczaki, wołowina, barani- Campylobacter jejuni
zastosowania tego leku w biegunkach wywołanych
na, niepasteryzowane mleko
przez: Salmonella, Shigella, Campylobacter i ETEC-
skażona woda, niedogotowana wołowina, miękkie Escherichia coli (ente-
określono, iż dawka 200, 400 lub 600 mg ryfaksyminy
sery, świeże owoce i warzywa (pomidory, ogórki, ropatogenne,
podawana co 8 godz. przez 5 dni, jest tak samo sku-
melony) enterotoksyczne)
teczna jak TMP/SMX. Lek ten ogranicza biegunkÄ™ w
maliny gwatemalskie, sałata, zioła (bazylia, ty- Cyclospora (pierwot-
czasie krótszym niż TMP/SMX. Ryfaksymina może
mianek) niak)
zatem stać się kolejnym wysoce przydatnym lekiem w
Pokarmy suszone, odgrzewane sosy, fasola, nie- Clostridium perfringens
prawidłowo chłodzone mięso i drób leczeniu biegunek zakaz
nych.
mięso, drób, szynka, produkty zawierające jajka, Staphylococcus aureus Bromelaina (jest to enzym proteolityczny uzyski-
tuńczyk, ziemniaki, makarony, wyroby cukiernicze
wany z ananasa) okazała się czynnikiem ochronnym
zawierajÄ…ce kremy
przeciwko enterotoksycznym szczepom Escherichia
Leczenie chorób biegunkowych o etiologii zakaz
nej
Nr 3 399
coli (w badaniach przeprowadzonych na prosiętach).
PODSUMOWANIE
Profilaktyczne podawanie bromelainy, po doświad-
czalnym zakażeniu Escherichia coli K88, wykazało
Choroby zakaz
ne jelit przebiegajÄ…ce z biegunkÄ…
zmniejszoną zachorowalność na biegunkę w porówna-
są obecnie jedną z najczęściej notowanych przyczyn
niu z grupÄ… kontrolnÄ…. Szczepy serotypu K88 zawierajÄ…
zachorowań zarówno w krajach rozwijających się
antygeny fimbriowe (adhezyny), będące wyznaczni-
jak i rozwiniętych. Niepokojącym zjawiskiem jest
kami chorobotwórczości w mechanizmie inwazji, za
występowanie narastającej lekooporności niektórych
pośrednictwem których bakterie przyłączają się do
patogenów bakteryjnych na znane antybiotyki. Jedno-
glikoproteinowych receptorów enterocytów. Brome-
cześnie duża liczba patogenów wywołujących zakaże-
laina wywiera bezpośredni efekt proteolityczny na te
nia przewodu pokarmowego powoduje, iż diagnostyka
receptory, uniemożliwiając tym samym inwazję bak-
opiera się w dużej mierze na badaniach nieswoistych,
terii. Oprócz efektu proteolitycznego, ekstrakt ten ma
a leczenie przyczynowe jest niejednokrotnie wdrażane
też zdolność blokowania nadmiernej sekrecji jelitowej
empirycznie. Podstawą postępowania lekarskiego jest
wywołanej przez bakteryjne toksyny: LT i ST.
nadal leczenie objawowe polegające na uzupełnianiu
Biegunki wywoływane przez ETEC są istotnym
płynów i wyrównywaniu zaburzeń elektrolitowych oraz
problemem przede wszystkim u dzieci, jednak wobec
energetycznych. Wobec szybkiego narastania oporności
coraz częstszego występowania biegunki podróżnych
bakterii na antybiotyki decyzja o rozpoczęciu antybioty-
o tej etiologii, próby włączenia bromelainy do leczenia
koterapii powinna być ostrożna i dokładnie rozważona.
osób dorosłych wydaje się być uzasadnione. Koniecz-
Coraz powszechniejszym problemem zwiÄ…zanym z
ne jest jednak przeprowadzenie odpowiednich badań
przemieszczaniem się ludności jest biegunka podróż-
klinicznych (22).
nych. Innym problemem jest prowadzenie leczenia u
Cynk to strukturalny i funkcjonalny składnik wielu
pacjentów z obniżoną odpornością (AIDS, pacjenci
enzymów wewnątrzkomórkowych. Z punktu widzenia
leczenie immunosupresyjnie, z obniżoną odpornością,
żywienia człowieka, duże ilości cynku znajdują się w
przyczyny jatrogenne). Prowadzone sÄ… nadal badania
ostrygach, chudym mięsie, drobiu i rybach. Dostarczają
nad zastosowaniem w terapii nowych leków i suple-
go również kasze i chleb pełnoziarnisty. Przeprowadzo-
mentów diety, w trakcie opracowywania jest również
ne badania wykazały, że suplementacja cynku spowo-
kilka szczepionek (3).
dowała zmniejszenie częstości stolców, złagodzenie
ciężkości choroby oraz zmniejszenie śmiertelności
PIÅšMIENNICTWO
związanej z biegunkami. Mechanizm działania, jak
również ustalenie dawkowania cynku pozostaje za-
gadnieniem otwartym, jednak jest prawdopodobne, że
1. Szczeklik A. Choroby wewnętrzne, tom I. Wyd.1. Medy-
uzupełnienie zasobów tego pierwiastka będzie jednym na Praktyczna 2006 III.A.40., 704- 07, G.1.1. 839-43.
2. Dzierżanowska A. Antybiotykoterapia praktyczna. Biel-
z elementów postępowania terapeutycznego nie tylko
sko-Biała: Alfa-medica press, 2008,5.6, 462
u dzieci, ale również u dorosłych szczególnie z niedo-
3. Cianciara J, Juszczyk J. Choroby zakaz
ne i pasożytnicze.
borem odporności, niedożywionych, wyniszczonych i
Lublin: Czelej 2007, Simon K. i wsp. rozdz. 25, 316-19
z ostrÄ… biegunkÄ… (11,21).
.
4. Herold G. Medycyna wewnętrzna. Warszawa: Wydaw.
Lek. PZWL, 2005, 533-36
ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM
5. Abubakar I, Aliyu SH, Arumugam C, Hunter PR, Usman
PRZEWODU POKARMOWEGO
NK. Prevention and treatment of cryptosporidiosis in
immunocompromised patients. Cochrane Database Syst
Zapobieganie polega przede wszystkim na zacho- Rev. 2007 Jan 24;(1).
wywaniu należytej higieny osobistej (mycie rąk) oraz 6. http://emergency.cdc.gov/disasters/disease/diarrheagu-
idelines.asp
przestrzeganiu zaleceń odnośnie przydatności do spo-
7. Typek J, Bilek M. Wybrane zatrucia pokarmowe. Far-
życia produktów żywieniowych. Nośnikiem patogenów
macja Krakowska 2007; 1, 27-31.
mogą być nieświeże bądz
skażone pokarmy, które dla
8. Cheng AC, McDonald JR, Thielman NM. Infectious
przykładu wymieniono w tabeli V.
diarrhea in developed and developing countries J Clin
Istotne jest również przestrzeganie zaleceń sanitar-
Gastroenterol 2005;39(9):757-73.
nych przy produkcji, przechowywaniu oraz dystrybucji
9. McMahan ZH, DuPont HL. The history of acute infectious
produktów spożywczych.  Ustawa o chorobach zakaz
-
diarrhoea management-from poorly focused empiricism
nych i zakażeniach z 2008 roku nakłada konieczność
to fluid therapy and modern pharmacotherapy Alimentary
zgłaszania każdego przypadku zachorowania na bie- Pharmacology & Therapeutics 200;25(7):759-69.
gunkę o etiologii bakteryjnej do właściwej rejonowej
stacji sanitarno-epidemiologicznej (12).
Aleksander Garlicki, Maciej R Leśniak
400 Nr 3
10. Gadewar S, Fasano A. Current concepts in the evaluation, 20. Kostowski W. (red). Farmakologia. Podstawy farmako-
diagnosis and management of acute infectious diarrhea. terapii. Warszawa:PZWL 1998; 667-669.
Current opinion in pharmacology 2005 ;5(6):559-65. 21. Sazawal S, Black RE., Bhau MK, Jalla S, Sinha A,
11. Salvatore S, Hauser B, Devreker T, Vieira MC, et al. Bhandari N. Efficacy of zinc supplementation in redu-
Probiotics and zinc in acute infectious gastroenteritis in cing the incidence and prevalence of acute diarrhea - a
children: are they effective? Nutrition. 2007 ;23(6):498- community based, double-blind, controlled trial. Am J
506. Clin Nutr1997; 66, 413-18.
12. Dziennik Ustaw z 2008r., Nr 234, poz. 1570 Ustawa 22. Chandler DS, Mynott TL. Bromelain protects piglets
z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu i zwalczaniu from diarrhoea caused by oral challenge with K88 posi-
zakażeń i chorób zakaz
nych u ludzi. tive enterotoxigenic E. coli. Gut 1998; 43, 196-202.
13. Bender JB, Smith KE, Hedberg C, Osterholm MT. Za- 23. http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2008/in-
chorowania i zatrucia pokarmowe w XXI wieku. Nowe dex_mp.html. Meldunek 12/B/08 o zachorowaniach na
wyzwania. Medycyna po Dyplomie 2000; 9 (4): 107- choroby zakaz
ne i zatruciach zgłaszanych w okresie od
13. 16.12. do 31.12.2008r.
14. Schewmake RA., Dillon B. Zatrucia pokarmowe. Przy-
czyny, leczenie, profilaktyka. Medycyna po Dyplomie
Otrzymano: 9.10.2008 r.
1999; 8 (7): 55-60.
Zakwalifikowano do druku: 14.05.2009 r.
15. Dambro M. 5 minut konsultacji klinicznej. Urban &
Partner 2006; 28-29..
Adres do korespondencji:
16. Krygier T, Zawistowska Z. Żywienie w chorobach prze-
Dr hab.med.Aleksander M. Garlicki
wodu pokarmowego. Warszawa: PZWL 1980; 53-57.
Klinika Chorób Zakaz
nych
17. Danysz A, Kleinrok Ż. Podstawy farmakologii. Wrocław:
31-501 Kraków, ul.Śniadeckich 5
Volumed, 1996; 563-566.
tel.[phone]
18. Murphy GS., Echeverria P. Treatment of gastrointestinal
infections. Current Opinion in Gastroenterology 1998; e-mail: [e-mail]
14, 77-82.
19. Malamud A, Wilson KT. Treatment of gastrointestinal
infections. Current Opinion in Gastroenterology 2000;
16, 51-55.