Z. A
yko  Wstęp do Pisma Świętego
Rozdział dziesiąty
KSI
GI DYDAKTYCZNE
 Biblia to najstarsza księga ludzkiego świata. Starszej nie znamy dotąd. A od innych różni się jeszcze
i tym, że jej powstanie trwało nieco dłużej aniżeli powstanie każdej innej księgi; liczy się bowiem nie
na miesiące i lata, przekracza setki lat, sięga w tysiąclecia. Około dwóch tysięcy lat trwało narastanie
treści tej księgi do stanu, w jakim ją znamy obecnie. I jeszcze jedna nieznaczna różnica: Księga
zestarzała się już w długim procesie powstawania, a przecież żyje do dziś wiecznie młoda (M.
Kossowska,  Biblia w języku polskim , s. 7).
Drugą częścią Nowego Testamentu są księgi dydaktyczne, czyli pouczające, zawierające główne zręby
apostolskiej nauki i treści ewangelicznego zwiastowania chrześcijańskiego. Księgi dydaktyczne dzielą
się na Listy Pawłowe oraz Listy Powszechne.
I. AUTORSTWO
Nietrudno stwierdzić, że autorami ksiąg dydaktycznych Nowego Testamentu są autorzy obu zbiorów,
a więc apostołowie: Paweł, Jakub, Piotr, Juda i Jan. Szczegółowe rozważania, dotyczące autorstwa
poszczególnych listów, będą zawarte we wstępach do tych nowotestamentalnych ksiąg biblijnych.
II. TREŚĆ
Treścią nowotestamentalnych ksiąg dydaktycznych jest nauka apostolska, zatem ich zwiastowanie,
kerygma, świadectwo prawdy chrześcijańskiej. Księgi te stanowią niezwykle cenne z
ródło nauki wiary
i myśli teologicznej, szczególnie ważne dla chrześcijańskiej doktryny religijnej i moralnej.
1. STANOWISKO NAUKI CHRYSTUSA
Podstawowe znaczenie dla chrześcijańskiej doktryny wiary ma bez wątpienia nauka Chrystusa zawarta
w czterech Ewangeliach. Jakkolwiek Ewangelie zostały potraktowane jako księgi historycznie,
mówiące o dziejach Chrystusa, tj. o Jego życiu i działalności, to jednak głównym ich elementem
treściowym są słowa i czyny Jezusa, a więc niezwykle istotny czynnik dydaktyczny i doktrynalny.
Zasadniczym rysem tematycznym Ewangelii jest kontynuacja starotestamentalnego orędzia
zbawczego, a w szczególności posłannictwo Jezusa jako Mesjasza  Zbawcy oraz chrystologiczna
interpretacja tego orędzia. Chrystus przez swe słowa i czyny dokonał odnowy nauki
starotestamentalnej i nadał jej nowy, twórczy i nowotestamentalny, a więc ściśle już chrystianistyczny
impuls, kierunek i wymiar.
2. KONTYNUACJA NAUKI CHRYSTUSA
Zgodnie ze zleceniem Chrystusa, apostołowie mieli kontynuować dzieło Mistrza, zatem nauczać tego
wszystkiego, co On im  przykazał (Mat. 28,20), jak również tego wszystkiego, co Duch Święty im
 przypomni , czego ich  nauczy (Jan 14,26) i co im  oznajmi (Jan 16,13), a ponadto mieli być Jego
uniwersalnymi świadkami  w Jerozolimie i całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi (Dz.Ap.
1,8) oraz  aż do skończenia świata (Mat. 28,20).
Misję tę apostołowie w pełni wykonali. Odbiciem ich słów i czynów, tj. działalności i służby
nauczycielskiej, są nie tylko  Dzieje Apostolskie , ale także  i przede wszystkim (szczególnie w
zakresie doktryny)  księgi dydaktyczne Nowego Testamentu.
III. TEOLOGIA
Bogactwo myśli teologicznej nowotestamentalnych ksiąg dydaktycznych jest niewyczerpane. W
nowym oświetleniu  ewangelicznym i apostolskim  znalazły się wszystkie działy systematyczne
teologii biblijnej  od Boga w Trójcy Świętej jedynego począwszy, poprzez historiozbawcze dzieło
Boże, kwestie prawa i łaski, sanktuariologii, eklezjologii i antropologii, a na rzeczach ostatecznych,
czyli eschatologicznych, skończywszy.
Jednak nauki apostolskiej nie można traktować jako zespołu oderwanego od Ewangelii i w ogóle od
całości Pisma Świętego. W łączności z Ewangeliami i Apokalipsą jako nowotestamentalną księgą
prorocką, księgi dydaktyczne Nowego Testamentu stanowią zasadniczą kanwę teologii
chrześcijańskiej oraz ważny czynnik heurystyczny, czyli interpretacyjny Pisma Świętego w ogóle,
gdyż wówczas dopiero nauka Pisma Świętego staje się  mając orientacją chrystocentryczną i
nowotestamentalną  nauką prawdziwie chrześcijańską, podstawą wiary i moralności Ludu Bożego
Nowego Przymierza.
A. LISTY AP. PAWA
A
Listy ap. Pawła tworzą tzw. Corpus Paulinum, czyli grupę Pawłowych dzieł literackich, które weszły
w skład nowotestamentalnego kanonu biblijnego. Listów Pawłowych jest 14, z tym że wyróżnia się
wśród nich  oprócz Pierwszego Listu św. Pawła do Tesaloniczan i Drugiego Listu św. Pawła do
Tesaloniczan  listy wielkie (List św. Pawła do Rzymian, Listy św, Pawła do Koryntian, List św.
Pawła do Galacjan) i listy więzienne (List św. Pawła do Efezjan, List św. Pawła do Kolosan, List św.
Pawła do Filipian i List św. Pawła do Filemona) oraz listy pasterskie (Pierwszy List św. Pawła do
Tymoteusza, Drugi List św. Pawła do Tymoteusza i List św. Pawła do Tytusa). Osobne miejsce
zajmuje List do Hebrajczyków.
I. AUTORSTWO
W II w. po Chr. herezjarcha Marcjon przyjął tylko 10 listów Pawłowych jako autentycznych,
kwestionując autorstwo Pawłowe czterech listów pasterskich i Listu do Hebrajczyków. W XIX w. po
Chr. niektórzy bibliści racjonalno-liberalni poczęli opowiadać się początkowo za paulinizmem
czterech jedynie (tzw. wielkich listów: Listu do Rzymian, Listu do Galacjan i 1 i 2 Listu do
Koryntian), kwestionując dziesięć pozostałych, a potem kwestionując nawet Pawłowe autorstwo
wszystkich jego listów1. Z początkiem XX w. w biblistyce chrześcijańskiej nastąpił zwrot i obecnie
autorstwo Listów Pawła nie jest na ogół kwestionowane.
Wielu biblistów starało się także zbytnio eksponować środowisko judejskie lub hellenistyczne w życiu
ap. Pawła. Ale takie akcenty nie wydają się słuszne. Najważniejszy jest chrystianizm Pawła.
II. OSOBA AUTORA2
Kim był ap. Paweł? Kiedy i gdzie się urodził? Kim byli jego rodzice? Gdzie odbywał studia?
Wreszcie, co można powiedzieć o jego życiu i działalności? Oto pytania z zakresu biografii Apostoła
Narodów. Należy na nie w miarę możności, tj. w zakresie, na jaki zezwalają z
ródła biblijne,
odpowiedzieć.
1. LATA DZIECI
CE I MA
ODOÅšCI
Ap. Paweł urodził się przypuszczalnie ok. roku 10 po Chr. w Tarsie, mieście słynącym z rozkwitu
nauki i sztuki. Rodzice jego pochodzili z pokolenia Beniamina (Rzym. 11,1; Filip. 3,5) i posiadali
orientację faryzejską. Byli obywatelami rzymskimi (Dz.Ap. 22,28). Z rodzeństwa, ap. Paweł miał
siostrą, a jej syn mieszkał w Jerozolimie (Dz.Ap. 23,16). Ap. Paweł nosił dwa imiona, żydowskie 
Szaweł (Saul  upragniony) i rzymskie  Paweł (Paulus). W domu rodzinnym otrzymał staranne
wychowanie. Tutaj też zapoznał się z językiem hebrajskim i aramejskim. Staranne również otrzymał w
Tarsie wykształcenie szkolne w zakresie języka greckiego i kultury greckiej, co uwidoczniło się w
jego póz
niejszej działalności pisarskiej, jak również znajomości zwyczajów, poglądów i instytucji.
W wieku lat ok. 20, tj. ok. roku 30 po Chr., ap. Paweł udał się do Jerozolimy, gdzie kształcił się w
szkole teologicznej R. Gamaliela Starszego, działającego w latach 20 50 po Chr. Czy ap. Paweł
zetknął się wówczas z Chrystusem, nie jest pewne, chociaż nie można tego wykluczyć. Faktem jest, że
wraz ze wzrostem aktywności prazboru jerozolimskiego, co przypadało na jego lata pobytu w
Jerozolimie, ap. Paweł zaangażował się w zwalczanie chrześcijaństwa, a w roku 34 po Chr., podczas
kamieniowania św. Szczepana, pilnował nawet szat egzekutorów (Dz.Ap. 7,58). Potem otrzymał od
arcykapłanów listy upoważniające do prześladowania chrześcijan w Damaszku.
2. NAWRÓCENIE
W drodze do Damaszku, co miało miejsce w 25 roku jego życia, czyli w roku 35 po Chr., nastąpił
przełom w jego życiu. Pod wpływem niezwykłej teofanii, tj. objawienia się Jezusa, ap. Paweł doznał
nawrócenia i powołania (Dz.Ap. 9,1 9). Po swym chrzcie w Damaszku (Dz.Ap. 9,10 12) i po jakimś
czasie (Dz.Ap. 9,20), Paweł udał się ma pustynię Arabską, blisko Damaszku, po czym wrócił do
Damaszku (Gal. 1,17), gdzie przebywał  dłuższy czas (Dz.Ap. 9,23), przypuszczalnie ok. dwóch lat,
i skąd musiał uciekać, spuszczony w koszu przez mur miejski (Dz.Ap. 9,23 25). Działo się to w 28
roku jego życia, a 38 po Chr.
Z Damaszku po upływie 3 lat od swego nawrócenia ap. Paweł udał się do Jerozolimy, a więc ok. roku
38 po Chr., i przebywał tam 15 dni (Gal. 1,18). Początkowo obawiano się z nim nawiązać kontakt,
lecz wskutek świadectwa Barnaby, sytuacja się zmieniła (Dz.Ap. 9,26 29). Po tym krótkim pobycie w
Jerozolimie, bracia odprowadzili ap. Pawła do Cezarei, skąd odpłynął do swego rodzinnego Tarsu
(Dz.Ap. 9,30), gdzie przebywał następnie przez cześć lat i gdzie przypuszczalnie wyuczył się nowego
zawodu, jak to było w zwyczaju nauczycieli Prawa, a mianowicie rzemiosła tkackiego i wyrabiania
namiotów.
3. POWOA
ANIE DO SA
UŻBY
W międzyczasie chrześcijaństwo znacznie się rozprzestrzeniło. Kościół począł dynamicznie rozwijać
się zwłaszcza w Antiochii, dokąd apostołowie wysłali Barnabę (Dz.Ap. 11,19 24). Barnaba, widząc,
że sam nie podoła nawałowi pracy, wspomniał Szawła, a następnie udał się do Tarsu, gdzie odnalazł
Pawła i przyprowadził go do Antiochii. Było to w roku 44. Tam pracowali razem przez jeden rok
(Dz.Ap. 11,25 27), po czym zbór wysłał ich  w roku 45  do Jerozolimy z darami dla ubogich
(Dz.Ap. 11,28 30). Z Jerozolimy powrócili, przyprowadzając z sobą Jana Marka (Dz.Ap. 12,25). W
Antiochii nastąpiło, podczas uroczystego nabożeństwa, ordynowanie Pawła i Barnaby na misjonarzy i
skierowanie ich do pracy misjonarskiej. Działo się to w roku 45 po Chr. Ap. Paweł miał wówczas 35
lat.
4. PODRÓŻE MISYJNE
Pierwsza podróż misyjna ap. Pawła w towarzystwie Barnaby i częściowo Marka (Dz.Ap. 13,1 14,28)
trwała w latach 45 47 po Chr. i obejmowała: Seleucję, Cypr, Pergę, Antiochię Pisydyjską, Ikonie,
Listrę i Derbe oraz tę samą drogę powrotną do Antiochii. W roku 49 apostoł uczestniczył w Soborze
Jerozolimskim (Dz. Ap. 15,6 35), czyli  licząc od chwili nawrócenia  przybył tam po piętnastu
latach (Gal. 2,1).
Druga podróż misyjna ap. Pawła, w towarzystwie Sylasa, a następnie Tymoteusza, potem także
A
ukasza (Dz.Ap. 15,36 18,22), trwała w latach 49 52 po Chr. i obejmowała: Syrię, Cylicję, Derbe,
Listrę, Ikonium, krainę frygijską i galacką, Mizja i Troada, a następnie w roku 50 po Chr. Macedonię
(Filipy, Tesalonike, Berea) i AchajÄ™ (Ateny i Korynt), z drogÄ… powrotnÄ… przez Efez, CezareÄ™,
JerozolimÄ™ do Antiochii.
Trzecia podróż misyjna ap. Pawła w towarzystwie przypuszczalnie A
ukasza (Dz.Ap. 18,23 21,17)
trwała w latach 53 58 po Chr. i obejmowała: Cylicję, Galację i Frygia, trzyletni pobyt w Efezie,
TroadÄ™, MacedoniÄ™, Korynt oraz drogÄ™ powrotnÄ… przez MacedoniÄ™, Filipy, TroadÄ™, Assos, MitylenÄ™,
Chios, Samos, Milet, Kos, Rodos, PatarÄ™, Tyr, PtolemaidÄ™, CezareÄ™ i JerozolimÄ™. Do Jerozolimy
udawał się ap. Paweł m.in. celem przekazania darów od zborów macedońskich i greckich (Rzym.
15,25 26).
5. PIERWSZE UWI
ZIENIE
W Jerozolimie, w roku 58 po Chr., nastąpiło uwięzienie ap. Pawła i przewiezienie go do Cezarei Nad-
morskiej, gdzie przebywał przez okres dwóch lat, tj. w latach 58 60 po Chr. (Dz.Ap. 21,18 26,32). W
jesieni roku 60 rozpoczęła się morska podróż ap. Pawła jako więz
nia do Rzymu i trwała do jesieni
roku 61 po Chr. W latach od jesieni 61 do jesieni roku 63 po Chr., a więc przez dwa lata, ap. Paweł
przebywał w prywatnym więzieniu w Rzymie, z którego został pod koniec roku 63 po Chr.
uwolniony.
6. MI
DZY PIERWSZYM A DRUGIM UWI
ZIENIEM
W latach 64 66 po Chr. ap. Paweł rozwinął aktywną działalność. W roku 64 po Chr. był ap. Paweł
prawdopodobnie w Hiszpanii. Udał się również do Azji.
Najpierw odwiedził Kretę, gdzie pozostawił Tytusa (Tyt. 1,5), potem udał się do Efezu, gdzie
pozostawił Tymoteusza (1 Tym. 1,3). Stamtąd podążył do Macedonii, gdzie napisał Pierwszy List do
Tymoteusza, a wkrótce potem w lecie 65 roku  List do Tytusa, w którym prosi o przybycie do
Nikopolis, dokąd się wybiera i gdzie zamierza spędzić zimę. Potem udał się  być może w jesieni 65
roku  do Nikopolis, znajdujÄ…cego siÄ™ na zachodnim brzegu Grecji. Z wiosnÄ… roku 66 po Chr.
ponownie udał się ap. Paweł do Azji, gdzie przypuszczalnie odwiedził wiele zborów. W Troadzie zo-
stawił u Karposa płaszcz i księgi (2 Tym. 4,13). Stamtąd udał się do Miletu, gdzie rozchorował się
towarzyszący mu Trofim (2 Tym. 4,20). Z Miletu udał się do Koryntu, gdzie pozostawił Erasta,
innego swego współpracownika (2 Tym. 4,20).
7. DRUGIE UWI
ZIENIE I STRACENIE
Po powrocie do Rzymu, w jesieni w roku 66 po Chr. został ponownie aresztowany i osadzony w naj-
cięższym więzieniu. Trzymany tam był jako złoczyńca (2 Tym. 2,9). Onezym z Efezu z trudem go
odnalazł (2 Tym. 1,16 18). Opuścili go wszyscy, prócz A
ukasza (2 Tym. 4,10) i kilku innych
przyjaciół (2 Tym. 4,21). Apostoł tam właśnie, w więzieniu, napisał Drugi List do Tymoteusza, w
którym prosi swego wypróbowanego współpracownika, aby przybył do niego wraz z Markiem  przed
zimą (2 Tym. 4,21), być może przed zimą roku 66 po Chr.
Nie jest pewne czy Tymoteusz zdążył. Przypuszczalnie z wiosną roku 67 po Chr. Apostoł został
stracony, w pięćdziesiątym siódmym roku życia, po trzydziestu dwóch latach od nawrócenia, a
dwudziestu trzech latach pracy ewangelizacyjnej, w tym piętnastu latach pracy pisarskiej.
III. CHRONOLOGICZNA KOLEJNOŚĆ LISTÓW3
1. Pierwszy List do Tesaloniczan  napisany został podczas drugiej podróży misyjnej w Koryncie, w
roku 51 po Chr.
2. Drugi List do Tesaloniczan  napisany został podczas drugiej podróży misyjnej, również w Koryn-
cie, pod koniec roku 51 lub na poczÄ…tku 52 roku.
3. Pierwszy List do Koryntian  napisany został podczas trzeciej podróży misyjnej, w Efezie, na
wiosnÄ™ 57 roku.
4. Drugi List do Koryntian  napisany został podczas trzeciej podróży misyjnej, wkrótce po opuszcze-
niu Efezu, w Macedonii, w lecie 57 roku.
5. List do Galacjan  napisany został podczas trzeciej podróży misyjnej, w Koryncie, pod koniec 57
roku lut) na poczÄ…tku 58 roku.
6. List do Rzymian  napisany został podczas trzeciej podróży misyjnej, w Koryncie, na początku 58
roku.
7. Listy więzienne  List do Efezjan, List do Kolosan, List do Filipian i List do Filemona  napisane
zostały podczas pierwszego uwięzienia ap. Pawła w Rzymie, przypuszczalnie w roku 62 lub 63 po
Chr.
8. List do Hebrajczyków  napisany został przypuszczalnie podczas pierwszego uwięzienia w roku 63.
9. Pierwszy List do Tymoteusza  napisany został po wypuszczeniu ap. Pawła z pierwszego
uwięzienia rzymskiego i po wizycie w Efezie, w Macedonii, a być może w mieście Filipach,
przypuszczalnie na poczÄ…tku, roku 65 po Chr.
10. List do Tytusa  napisany został po wyjścia ap. Pawła z więzienia i po wizycie na Krecie,
przypuszczalnie również w Macedonii, w lecie roku 65 po Chr.
11. Drugi List do Tymoteusza  napisany został podczas ponownego uwięzienia ap. Pawła w Rzymie,
w stolicy imperium, w jesieni roku 66 po Chr.
ż 1. LIST ŚW. PAWA
A DO RZYMIAN
I. NAZWA
Apostoł Paweł, pisząc List do Rzymian, nie nadał mu przypuszczalnie żadnej nazwy. Był to po prostu
list napisanydo wierzących w Rymie, Potem list ten był znany już jako list  Do Rzymian . Grecki
tytuł Pros Rhomaious występuje w najstarszych manuskryptach nowotestamentalnych. Póz
niejsze
manuskrypty poszerzają nazwę listu przez opisanie:  List św. Pawła do Rzymian . Do tej tradycji
nawiązują póz
niejsze przekłady listu.
II. TREŚĆ4
Treścią Listu św. Pawła do Rzymian jest  generalnie mówiąc  problematyka sprawiedliwości z
wiary, jak również różne zagadnienia związane z jego planowaną podróżą do Rzymu, a także sprawy
praktyczne. Po przedstawieniu się jako apostoł i przekazaniu życzeń ap. Paweł dziękuje Bogu za
żarliwą wiarę zboru rzymskiego. W części doktrynalnej (1 11) ap. Paweł wskazuje na sprawiedliwość
z wiary jako jedynÄ… drogÄ™ zbawienia. Wszyscy ludzie potrzebujÄ… Å‚aski, bo wszyscy sÄ… grzeszni i
znajdują się pod sankcją prawa. Sprawiedliwość tę otrzymuje się przez wiarę, jak świadczy przykład
Abrahama. Usprawiedliwienie przynosi wiele owoców. Porusza następnie ap. Paweł kwestię związku,
jaki zachodzi między prawem a grzechem, akcentując funkcję poznawczą Prawa, gdyż przez Prawo
jest poznanie grzechu. Rozważa również ap. Paweł stanowisko Izraela, którego zatwardziałość otwarła
zbawienie dla pogan. W części pouczającej, czyli parenetycznej (12 15), ap. Paweł przedstawia
wymagania moralne wynikające ze stanu usprawiedliwienia. Życie chrześcijańskie ma przenikać duch
ofiarności i miłości, umiejętne korzystanie z charyzmatów, rozwój bratniej miłości, szacunek wobec
władz świeckich, pamięć o paruzji, a wreszcie roztropność chrześcijańska wobec słabych w wierze. W
zakończeniu zawarte są wskazania związane z planowaną wizytą, a także pozdrowienia dla zboru i
dokosologia ku czci Boga.
III. AUTORSTWO
Pawłowe autorstwo Listu do Rzymian nigdy nie było poważnie kwestionowane przez uczonych
chrześcijańskich, ani w starożytności, ani też w naszych czasach.
1. ÅšWIADECTWA
Za autorstwem Pawłowym listu świadczą liczne dowody zewnętrzne, jak świadectwa Ojców Kościoła,
od Klemensa. Rzymskiego i Ignacego Antiocheńskiego począwszy, a na Ireneuszu, Klemensie
Aleksandryjskim i Tertulianie skończywszy5. Świadectwa wewnętrzne także wskazują na ap. Pawła,
Język listu jest Pawłowy, styl jest również wyrazem żywej; natury Pawłowej. Ton listu jest pełen żaru,
ale poważny6.
2. KWESTIA ROZDZIAA
U SZESNASTEGO
Niektórzy bibliści są zdania, że rozdział szesnasty listu nie należy do oryginalnego listu Pawła,
wysłanego do Rzymu, lecz że stanowi osobny list, wysłany z Rzymu do Efezjan, gdzie Paweł w
swoim czasie pracował (Dz. Ap. 19). Twierdzenie to opiera się na przypuszczeniu, iż ap. Paweł, nie
będąc jeszcze w Rzymie, nie mógł znać tak wielu rzymskich przyjaciół.. Trzeba jednak pamiętać, że
ludzie z całego imperium ściągali do Rzymu jako stolicy państwa i z tej racji również wielu przyjaciół
ap. Pawła mogło znalez
ć się w Rzymie. Poza tym wszystkie najstarsze manuskrypty zawierają
szesnasty rozdział listu jako integralną część. Z tych względów współcześni bibliści pozostawiają List
do Rzymian w nienaruszonej postaci.
IV. TA
O HISTORYCZNE
W czasie, gdy ap. Paweł pisał list do Rzymian, w stolicy imperium istniał już liczny zbór
chrześcijański.
1. ZBÓR RZYMSKI
Nie jest pewne, kto i kiedy założył zbór chrześcijański w Rzymie. Przypuszczalnie zbór ten powstał w
środowisku judejskim, które istniało w Rzymie już od czasów Pompejusza. Nie jest wykluczone, że
pierwsze wieści ewangeliczne przynieśli do Rzymu  przychodnie rzymscy , którzy przebywali w
Jerozolimie podczas zielonych świąt i słyszeli pełne Ducha Bożego zwiastowanie apostolskie w dniu
Pięćdziesiątnicy (por. Dz. Ap. 2,10). Z informacji Swetoniusza 7, wynika, że w latach 49 50 istniał w
Rzymie dość już liczny zbór judeochrześcijański. U podstaw dekretu Klaudiusza (40 54) z roku 50
leżał prawdopodobnie spór między Żydami wierzącymi (chrześcijanie), a niewierzącymi w Chrystusa.
Zbór jednak, jakkolwiek powstał w środowisku judejskim, to jednak (rozwijał się potem
przypuszczalnie w oparciu o żywioł poganochrześcijański. W czasach Nerona (54 68) zbór rzymski
mógł być już liczny. Nic przeto dziwnego, że Apostoł Narodów pragnął i tam dotrzeć ze słowami
prawdy Chrystusowej.
2. MIEJSCE I CZAS NAPISANIA LISTU
Wydaje się, że List do Rzymian napisany został przez ap. Pawła w Koryncie, podczas jego ostatniego,
trzymiesięcznego tam pobytu, w trakcie trzeciej podróży misyjnej (Dz. Ap. 20,1  3). Większość
biblistów wizytę tę określa na koniec roku 57 lub początek roku 58 po Chr. Przypuszczalnie list
napisany został na początku roku 58, w czasach już cesarza Nerona. Na fakt, że list ten został napisany
w Koryncie wskazujÄ… wzmianki o Gajusie (Rzym. 16,23; 1 Kor. 1,14), Erastusie (Rzym. 16,23; 2
Tym. 4,20) i Febie (Rzym.16,1), wyznawców i działaczy chrześcijańskich mieszkających w Koryncie.
Przypuszczalnie ap. Paweł list ten przesłał przez Febę, służebnicę zboru Kienchreeńskiego, którą
poleca zborowi rzymskiemu. Celem listu było przygotowanie sobie drogi do Rzymu.
Po napisaniu listu ap. Paweł powrócił do Palestyny, niosąc dary od zborów macedońskich i greckich,
złożone na rzecz ubogich, znajdujących się w zborze jerozolimskim (Rzym. 15, 25 26; Dz. Ap. 19,21;
30,3; 24,17; 1 Kor. 16,1 5; 2 Kor.
9,1 2). Po wykonaniu tej misji Paweł zamierzał udać się do Rzymu (Dz. Ap. 19,21), a stamtąd do
Hiszpanii (Rzym. 15,24 28) Uważał, że zakończył już swą misję w Azji Mniejszej i Grecji (15,19.23) i
pragnął przybyć do Rzymu, aby i tam zwiastować Ewangelię (1,13; 15,22).
V. IDEE PRZEWODNIE
Myślą przewodnią Listu do Rzymian jest powszechny stan grzechowy ludzkości i powszechne
miłosierdzie Boże, prowadzące człowieka na drogę życia, na której może otrzymać nie tylko
przebaczenie, ale także uświęcenie charakteru. Drogą tą jest wiara w Jezusa Chrystusa, Syna Bożego,
który umarł, zmartwychwstał i wniebowstąpił oraz oręduje tam za nami.
1. BÓG SPRAWIEDLIWY I USPRAWIEDLIWIAJ
CY
W liście dostrzegamy kontrowersję ap. Pawła z judaistami. Ap. Paweł zwraca uwagę na to, że wszyscy
ludzie, zarówno Żydzi, jak i poganie  zgrzeszyli i brak im chwały Bożej (Rzym. 3,23). Nikt nie może
uwolnić się od odpowiedzialności, ponieważ wszyscy otrzymali możność poznania woli Bożej (1,20),
wszyscy więc zasługują na potępienie. Ale nikt nie jest zdolny z powodu stanu grzechowego czynić
woli Bożej (8,7). Potrzebne jest zatem miłosierdzie Boże.
Formalne przestrzeganie prawa Bożego nie tylko nie ma zbawczego znaczenia, ale co więcej, może
stać się powodem arogancji i samousprawiedliwienia, uniemożliwiających poznanie właściwego stanu
duszy i prowadzących do odrzucenia Zbawiciela. Tylko Bóg może w tym wypadku pomóc. Uczynił to
przez ofiarowanie swego Syna za upadłego człowieka, stając się przez to z jednej strony Bogiem
sprawiedliwym, a z drugiej mogącym usprawiedliwić człowieka wierzącego w Chrystusa Zbawcę
(3,26). Od człowieka oczekuje Bóg zatem wiary, zakrywającej grzechy i dającej siły do życia
zgodnego z wolą Bożą. Jest to tzw. sprawiedliwość nie przez Zakon, lecz przez wiarę (3,20 26).
Jedynym warunkiem jest wiara szeroko pojęta 8. Życie chrześcijańskie winno być owocem tej wiary, a
równocześnie najlepszym kryterium jej prawdziwości. Bóg udziela do tego swej mocy.
Pierwsze rozdziały listu stanowią Ewangelię zbawienia, prezentowaną przez ap. Pawła, natomiast
dalsze jego rozdziały, to zastosowanie tej Ewangelii do różnych zagadnień życia, związanych z
egzystencją Ludu Bożego i z życiem wyznawców Kościoła chrześcijańskiego.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Ap. Paweł porusza w Liście do Rzymian olbrzymie bogactwo wątków teologicznych. Należą do nich
takie kwestie, jak stworzenie i upadek, kwestia chrztu, synostwo Boże wybranych, odrzucenie Żydów,
doniosłość przykazań miłości, moralne i społeczne aspekty życia, uniwersalizm wiary, powaga czasów
i bliskość paruzji. Na czoło wysuwa się jednak Boski plan zbawczy, który jest podstawowym wątkiem
tematycznym listu.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,1 7.
2. Osobiste wyjaśnienia: 1,8 15.
I. Zagadnienia doktrynalne: 1,16 11,36.
1. Prawda o usprawiedliwieniu przez wiarÄ™: 1,16 5,21.
2. Prawo życia i śmierci: 6,1 8,39.
3. Uprzywilejowane stanowisko Izraela: 9,1 11,36.
II. Praktyczne zastosowanie zasady o usprawiedliwieniu z wiary: 12,1 15,13.
1. Chrześcijańskie poświęcenie: 12,1.2.
2. Chrześcijanin jako członek Kościoła: 12,3 8.
3. Stosunek chrześcijanina do bliz
nich: 12,9 21.
4. Stosunek chrześcijanina do władz świeckich: 13,1 7.
5. Chrześcijański dług miłości: 13,8 10.
6. Bliskość powtórnego przyjścia Chrystusa: 13,11 14.
7. Potrzeba wzajemnej wielkoduszności: 14,1 15,13.
III. Uwagi dodatkowe: 15,14 16,23.
1. Wyjaśnienie motywów listu: 15,14 33.
2. Życzenia: 16,1 16.
3. Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami: 16,17 20
4. Pozdrowienie od towarzyszy i znajomych: 16,21 23.
Zakończenie
1. Życzenie łaski Bożej: 16,24.
2. DoksologiÄ…: 16,25 27.
ż 2. PIERWSZY LIST ŚW. PAWA
A DO Koryntian
I. NAZWA
W tekście greckim nazwa listu brzmi Pros Korinthious A. Nazwa ta znajduje się w papirusie Chester
Beatty, najstarszym manuskrypcie listów apostolskich, pisanym ok. III w. po Chr. Obecna nazwa
nawiązuje do tej właśnie nazwy.
II. TREŚĆ 9
Treścią Pierwszego Listu św. Pawła do Koryntian są sprawy dotyczące zboru korynckiego, związane z
jego potrzebami duchowymi i wzrostem. We wstępie ap. Paweł (i Sostenes) pozdrawia wyznawców
korynckich i dziękuje Bogu za bogactwo darów duchowych. W części pierwszej listu (1 6) omawia
ap. Paweł niedociągnięcia i braki, występujące w zborze, a zwłaszcza spory, dotyczące zwiastunów
Ewangelii oraz nadużycia obyczajów. Gani podziały wewnętrzne, piętnuje przypadek kazirodztwa,
wyraża niezadowolenie z powodu prawowania się przed sądami pogańskimi, potępia różne występki.
W drugiej części (7 15) ap. Paweł odpowiada na pytania przedstawione mu przez delegację zborową,
a dotyczące takich spraw, jak małżeństwo i bezżeństwo, spożywanie mięsa z ofiar pogańskich,
porządek zborowy i sposób spożywania Wieczerzy Pańskiej, kwestia charyzmatów, ze szczególnym
zwróceniem uwagi na miłość i dar proroctwa, a wreszcie problematyka zmartwychwstania.
Przedstawia również ap. Paweł zasady godnego zachowania się chrześcijan. W zakończeniu ap. Paweł
zachęca do składania darów na zbór jerozolimski, przekazuje wiadomości o Apolosie i trzech
wysłańcach z Koryntu, których rodziny poleca opiece zboru. Przesyła wreszcie pozdrowienia i
życzenia rychłego powrotu Pana.
III. AUTORSTWO
Pawłowe autorstwo Pierwszego Listu do Koryntian jest powszechnie uznane. Listy Pawła tzw.
wielkie, tj. Pierwszy List do Koryntian, Drugi List do Koryntian, List do Rzymian i List do Galatian,
nie budzą wśród biblistów w kwestii autorstwa większych wątpliwości.
1. ÅšWIADECTWA
Pawiowe autorstwo Pierwszego Listu do Koryntian potwierdzone jest licznymi świadectwami
zewnętrznymi10. Imię autora występuje na początku i na końcu listu (1,1; 16,21), co jest dodatkowym
wskaz
nikiem autorstwa. List dyktowany był przez apostoła sekretarzowi, który go spisywał, z
wyjątkiem pozdrowień, umieszczonych na końcu listu, a napisanych własnoręcznie przez Pawła
(16,21).
2. SPRAWA SEKRETARZY
Przyczyny korzystania przez ap. Pawła z pomocy sekretarzy nie są znane, lecz praktyka ta stanowiła
powszechny w owym czasie zwyczaj. Jedną z przyczyn mógł być słaby wzrok ap. Pawła (2 Kor. 12,7
9; Gal. 4,15).
IV. TA
O HISTORYCZNE
Kilka spraw wymaga omówienia. Należą do nich takie zagadnienia jak: okoliczności miejsca i czasu
napisania listu, geneza zboru korynckiego i jego problemy oraz znaczenie samego Koryntu.
1. OKOLICZNOÅšCI POWSTANIA LISTU
Pierwszy List do Koryntian został napisany w Efezie (16,8), na wiosnę roku 57 po Chr. W mieście
tym ap. Paweł przebywał przez trzy lata (Dz. Ap. 20,31), tj. przypuszczalnie w latach 54 57 po Chr.,
podczas swej trzeciej podróży misyjnej (Dz. Ap. 19,20,1), która przypadała w latach 53 58 po Chr.,
kierując stąd działalnością Kościoła na powierzonym mu terenie pracy. Z treści listu wynika, że ap.
Paweł  w trakcie pisania listu  zamierzał udać się do Grecji i Macedonii, lecz spodziewał się
pozostać jeszcze w Efezie aż do Wielkanocy (1 Kor. 16,5 8). Jednakże powstałe w międzyczasie w
Efezie trudności (Dz. Ap. 19,21 20,3) przyśpieszyły jego wyjazd. Stąd można wnioskować, że list
został napisany przed tymi wydarzeniami, a więc wczesną wiosną roku 57 po Chr.
Zbór koryncki został zorganizowany przez ap. Pawła podczas jego drugiej podróży misyjnej. Apostoł
przybył do Koryntu w jesieni roku 51 i pozostał tam przez półtora roku (Dz.Ap. 18,1 11). Początkowo
znalazł zatrudnienie u żydowskich uchodz
ców z Rzymu, małżonków Akwili i Pryscyli (Dz. Ap. 18,1).
W tym czasie pracował także ewangełizacyjnie, nauczając w, synagodze. Potem zamieszkał u
prozelity Tycjusza Justa. Nieprzyjaciele wytoczyli potem ap. Pawłowi sprawę przed prokonsulem
Gallionem, lecz bezskutecznie. Ap. Paweł przebywał w Koryncie jeszcze przez jakiś czas, następnie
udał się drogą morską do Efezu.
2. KORYNT
Korynt, to miasto portowe, położone na przesmyku Istmus, łączącym Peloponez z resztą Grecji.
Znajdowało się między zatoką salamińską z portem Kenchry i zatoką koryncką z portem Lechajon.
Miasto słynęło z handlu, wyrobu purpury i rozpustnego życia. Ówczesny Korynt określa się często
mianem  Paryża starożytności . Na stromej górze Akrokoryntu stała świątynia Afrodyty, bogini
miłości, gdzie znajdowały się również zabudowania dla 1000 kapłanek Afrodyty, uprawiających
sakralny nierząd. Na północ od Akrokoryntu, na obrzeżu miasta, wznosiła się z kolei świątynia
Apollosa, boga światła słonecznego. Bogate, tętniące życiem miasto portowe oraz znajdujące się tam
świątynie i kult Afrodyty ściągały przybyszów z całego świata. Od roku 27 przed Chr. Korynt był
stolicą rzymskiej prowincji Achaji, podlegającej senatowi, a równocześnie siedzibą prokonsula. W
Koryncie była też liczna wspólnota żydowska posiadająca własną synagogę.
3. PROBLEMY ZBOROWE
Pod nieobecność ap. Pawła, trwającą aż 6 lat, podupadło życie w zborze korynckim. Przez krótki czas
pracował w zborze Apollos rodem z Aleksandrii. Z czasem doszło tam do powstania różnych
podziałów i frakcji (1 Kor. 1,12; 3,4; Dz. Ap. 18,24 19,1). Wyłoniły się również inne jeszcze
trudności (por. rozdz. 5.7.8.11,2 16.17 34; 12 14.15). O problemach wewnątrz-zborowych
Koryntczyków dowiedział się ap. Paweł być może od Apollosa, z listu, jaki mu przesłano (7,1),
szczególnie zaś od domowników Chloi (1,11), jak również delegacji, która przybyła do Efezu do
Apostoła w osobach Stefana, Fortunata i Achaika (16,17). Złe wieści, które napływały do Apostoła już
uprzednio, były przypuszczalnie powodem napisania wcześniej jakiegoś listu do Koryntian (5,9).
Jeżeli przyjąć tę hipotezę, to trzeba byłoby się zgodzić, że obecny Pierwszy List ap. Pawła do
Koryntian nie jest jego pierwszym, lecz drugim listem. List ten jednak  przedkanoniczny  nie
zachował się. Jest również bardzo możliwe, że Apostoł sam osobiście odwiedził na krótko zbór
koryncki w celach duszpasterskich, po czym powrócił do Efezu (2 Kor. 12,14: 13,1). Potem posyłał
tam też Tymoteusza (1 Kor. 4,17) i Tytusa (2 Kor. 2,13). Wystosował wreszcie obszerny list, znany
obecnie jako Pierwszy List ap. Pawła do Koryntian. W liście tym gani i napomina wyznawców oraz
surowo karci wszelkie, powstałe w zborze zło. Udziela wreszcie ap. Paweł licznych wyjaśnień i rad.
V. IDEE PRZEWODNIE11
Po omówieniu głównych wątków tematycznych listu, a jest ich szereg, skoncentrujemy uwagę na
aspektach teologicznych.
1. PROBLEMY ZBOROWE
Ap. Paweł udziela nagany z powodu uchybień w wierze, będących powodem trudności zborowych.
List zawiera także instrukcje, wyjaśnienia i rady, dotyczące nie tylko polepszenia stosunków
zaistniałych w zborze, ale także szeregu spraw praktycznych. Obok nagany występuje również
serdeczność i współczucie. W liście tym ap. Paweł omawia sprawy małżeństwa, pokarmów bałwanom
ofiarowanych, poświęcenia w służbie Bożej, powagi Wieczerzy Pańskiej, zagadnienie należytego
traktowania darów duchownych. Nad wszystkimi powinna jednak dominować chrześcijańska miłość,
której Apostoł poświęcił cały 13 rozdział listu, stanowiący prawdziwą perłę myśli Pawłowych.
Pierwszy List do Koryntian jest jednym z najbogatszych treściowo listów ap. Pawła, najbardziej
pouczającym i pełnym przekonywującej mocy.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Obok spraw praktycznych, związanych z funkcjonowaniem życia religijnego i liturgicznego zboru, ap.
Paweł porusza szereg wielkich tematów teologicznych takich, jak teologia Boga, Chrystusa i Ducha
Świętego, sprawy eklezjologiczne (ciało Chrystusowe jako symbol jedności, obrzędy i porządek
zborowy, dary i charyzmaty), sprawy antropologiczne (etyka wolności chrześcijańskiej, kwestia
mądrości, dostojeństwo ciała jako świątyni Ducha Świętego), a także sprawy eschatologiczne
(zagadnienie zmartwychwstania, panowanie Jezusa i kwestia wieczności).
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienia: 1,1 3.
2. Uznanie dla duchownego wzrostu wierzÄ…cych: 1,4 9.
I. Nagany dla zboru: 1,10 6,20.
1. Rozerwanie: 1,10 4,21.
2. NierzÄ…d i kazirodztwo: 5,1 13.
3. Zagadnienie procesowania siÄ™: 6,1 20.
II. Odpowiedz
na kwestie powstałe u Koryntian: 7,1 10,53.
1. Instrukcje i rady dotyczące małżeństwa: 7,1 40.
2. Wyjaśnienie dotyczące pokarmów ofiarowanych bałwanom: 8,1 10,53.
III. Godne zachowanie się chrześcijan: 11,11 14,40.
1. Niewiasta i odkrywanie głowy: 11,1 16.
2. Właściwe obchodzenie Wieczerzy Pańskiej: 11,17 34.
3. Znaczenie darów duchownych: 12,1 14,40.
IV. Prawda o zmartwychwstaniu: 15,1 58.
1. Pewność zmartwychwstania: 15,1 34.
2. Literalny charakter zmartwychwstania: 15,35 50.
3. Zmartwychwstanie przy przyjściu Jezusa: 15,51 58.
Zakończenie: 16,1 24.
1. Zbiórka na ubogich: 16,1 4.
2. Sprawy osobiste: 16,5 12.
3. Życzenia i pozdrowienia: 16,13 24.
ż 3. DRUGI LIST ŚW. PAWA
A DO Koryntian
I. NAZWA
W manuskryptach greckich list ten nosi nazwÄ™ Pros Korithious B, czyli  Drugi List do Koryntian .
Nazwa ta występuje w najstarszych rękopisach listów apostolskich z III w. po Chr. Nazwa pełnia 
 Drugi List św. Pawła do Koryntian  jest nieznana w najstarszych rękopisach. Stanowi dodatek
czasów póz
niejszych.
II. TREŚĆ12
Treścią Drugiego Listu św. Pawła do Koryntian jest kilka zagadnień, wokół których grupuje Apostoł
problematykę swego listu. Po powitaniu adresatów i wyrażeniu wdzięczności za ocalenie z
niebezpieczeństwa, jakie mu zagrażało w Azji (w Efezie), ap. Paweł w pierwszej części (1 7)
usprawiedliwia swoje postępowanie wobec Koryntian i broni swej godności apostolskiej, wspominając
swą podróż do Troady i Macedonii oraz towarzyszącą mu nadzieję wiary, która go wzmacnia i posila.
W drugiej części (8,1 9,15) porusza kwestie składki na potrzeby zboru jerozolimskiego, a w trzeciej
i(10,l 13,10)  dokonuje rozrachunku z przeciwnikami i tolerującą ich częścią zboru, wykazując
wszystkie znamiona powołania apostolskiego i zapowiadając, w razie potrzeby, zdecydowaną i surową
reakcję wobec nich. W zakończeniu zachęca ap. Paweł do pracy nad doskonałością, życzy pokoju i
przesyła pozdrowienia, udzielając pięknego trynitarnego błogosławieństwa.
III. AUTORSTWO
Zewnętrzne i wewnętrzne sprawdziany potwierdzają Pawłowe autorstwo Drugiego Listu do
Koryntian. Przypatrzmy się im bliżej.
1. SPRAWDZIANY ZEWN
TRZNE
Sprawdziany zewnętrzne, to wypowiedzi Ojców Kościoła na temat listu, a zwłaszcza występujące w
ich pismach cytaty z listu. Klemens, biskup Rzymski, pisząc swój list do Koryntian ok. 95 r. po Ch.
(czyli ok. 35 lat po tym liście), miał do czynienia z tymi samymi problemami, które również ap. Paweł
poruszał w swoich listach. Widocznie zbór koryncki nie uległ poprawie. Pawłowe autorstwo Drugiego
Listu do Koryntian potwierdzają tacy Ojcowie Kościoła, jak: Polikarp, biskup ze Smyrny (cytuje 2
Kor. 8,21), Ireneusz, biskup Lyonu (cytuje z Kor. 12,1 4), Klemens Aleksandryjski i Tertulian z
Cartaginy.
2. SPRAWDZIANY WEWN
TRZNE
Świadectwa wewnętrzne wskazują również na autorstwo ap. Pawła. Styl listu jest Pawłowy. List
obfituje we wzmianki dotyczące Pawła i jego doświadczeń doznanych w Koryncie, a opisanych w
jego Pierwszym Liście do Koryntian. Wielu biblistów jest zdania, że list ten dostarcza najbardziej
dokładnego i wyczerpującego obrazu duchowej sylwetki ap. Pawła, jego osobowości, usposobienia i
charakteru.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Apostoł Paweł odwiedził przypuszczalnie trzykrotnie zbór koryncki. Napisał i wysłał tam trzy, a może
nawet cztery listy, z których znane są tylko dwa, które weszły w skład kanonu nowotestamentalnego.
Kilka jeszcze myśli na ten temat.
1. PIERWSZA I DRUGA WIZYTA KORYNCKA
Pierwsza wizyta ap. Pawła w Koryncie miała miejsce w jesieni 51 po Chr., podczas drugiej podróży
misyjnej, i trwała 18 miesięcy, tj. półtora roku (Dz. Ap. 18,11). W tym czasie Paweł założył i
zorganizował zbór, z którym potem  w czasie nieobecności  utrzymywał stałą łączność przez swych
przedstawicieli (2 Kor. 12,17). Po raz drugi odwiedził Apostoł zbór koryncki przypuszczalnie podczas
swego trzyletniego pobytu w Efezie (w latach 54 57), w czasie trzeciej podróży misyjnej (53 58).
Musiała to być jednak wizyta bardzo krótka 13. Wówczas także ap. Paweł napisał prawdopodobnie swe
pierwsze (przedkanoniczne) pismo do Koryntian, o którym czyni tylko wzmianką (1 Kor. 5,9), ale
pismo to niestety nie zachowało się do naszych czasów. Podczas swego trzyletniego pobytu w Efezie
napisał ap. Paweł również list kanoniczny, znany nam jako Pierwszy List św. Pawła do Koryntian.
Kilka tygodni póz
niej  jak się przypuszcza  napisał ap. Paweł swój Drugi List do Koryntian, tym
razem już nie w Efezie, lecz w Macedonii. Napisał go w lecie roku 57.
Zgodnie z informacją, zawartą w Dziejach Apostolskich, ap. Paweł zamierzał pozostać w Efezie aż do
Pięćdziesiątnicy (1 Kor. 16,8), po czym pragnął udać się przez Macedonię do Koryntu (Dz. Ap.
19,21). Tymczasem zmuszony był opuścić Efez wcześniej z powodu powstałych tam trudności (Dz.
Ap. 19,24 41), które zresztą wywarły na nim niezatarte i wstrząsające wrażenie (1 Kor. 15,32; 2 Kor.
1,8 10). Po opuszczeniu Efezu ap. Paweł udał się do Macedonii.
2. TRZECIA WIZYTA KORYNTU
Z Efezu ap. Paweł udał się przede wszystkim do Troady, gdzie oczekiwał Tytusa, a zwłaszcza jego
sprawozdania o sytuacji w zborze korynckim. Ponieważ jednak Tytus nie nadszedł (2,13), ap. Paweł
podążył do Macedonii i tam dopiero,w Filipach, spotkał Tytusa. Tytus przyniósł z Koryntu wia-
domości na ogół pomyślne, które były bezpośrednią przyczyną napisania przez ap. Pawła  tam w
Macedonii w lecie roku ok. 57  swojego Drugiego Listu do Koryntian (2,12 13; 7,5; 8,1; 9,2.4). Po
napisaniu Drugiego Listu do Koryntian, ap. Paweł odbył następną, trzecią już wizytą Koryntu, którą
wspomina w swym liście (13,1). O zborze korynckim wspomina potem także Klemens Rzymski.
V. IDEE PRZEWODNIE
Powodem napisania Drugiego Listu do Koryntian były wiadomości przyniesione z Koryntu przez
Tytusa (7,6.7).
1. PROBLEMATYKA DUSZPASTERSKA
Zbór koryncki, zgodnie z instrukcją ap. Pawła zawartą w Pierwszym Liście do Koryntian, wyłączył
grzeszników (1) Kor. 5,1 5; 2 Kor. 2,6). W pierwszych siedmiu rozdziałach Drugiego Listu do
Koryntian ap. Paweł zajmuje się kwestią pozyskania błądzących. W następnych rozdziałach, Apostoł
porusza szereg kwestii duszpasterskich, a m.in. sporo poświęca uwagi ofiarności i zbieraniu darów na
rzecz ubogich braci w Judei. Chciał przez to zbliżyć braci ze środowisk pogańskich, tzw.
poganochrześcijan, do braci ze środowisk judaistycznych tzw. judeochrześcijan. Wspomina o
ofiarności zborów greckich i macedońskich. Zbór koryncki pozostawał w tyle za nimi. Większość
zboru korynckiego przyjęła z uznaniem napomnienia ap. Pawła, przekazywane w liście poprzednim, i
nadal darzyła go zaufaniem. Tytusa przyjęto z otwartymi rękoma. Natomiast judaizująca część zboru
korynckiego nieugięcie trwała przy swoich poglądach, posądzając Pawła o stronniczość. Ta część
zboru była nawet przeciwna przybyciu Pawła do Koryntu.
Pierwsze dziewięć rozdziałów obfituje w akcenty uznania i pochwały dla adresatów. Pozostałe cztery
rozdziały odznaczają się tonem surowym, a także elementem polemiki i samoobrony. Wydaje się, że
pierwsza część listu przeznaczona była dla lojalnej większości zboru, część druga, utrzymana w tonie
surowym, odnosiła się raczej do opozycyjnej mniejszości. Wobec tej grupy zborowej ap. Paweł
dowodził swego apostolskiego autorytetu i bronił przywileju kierowania sprawami zboru. Jako dowód
swego apostolstwa przytacza ap. Paweł wizję i objawienia, jakie otrzymał od Boga, oraz cierpienia,
jakie musiał znosić dla Jezusa, a także wyniki pracy apostolskiej.
2. ROŻNICE MI
DZY OBYDWOMA LISTAMI DO KORYNTIAN
Drugi List św. Pawła do Koryntian różni się od Pierwszego Listu św. Pawła do Koryntian. Pierwszy
jest obiektywny i praktyczny, drugi jest w większości subiektywny i personalny. Pierwszy jest
utrzymany w tonie spokojnym i umiarkowanym, drugi zdradza niepokój Apostoła. Pierwszy przed-
stawia stosunki panujące w zborze, drugi  uczucia Pawła wobec zboru.
3. MYÅšL TEOLOGICZNA
Chociaż Drugi List do Koryntian nie jest listem doktrynalnym, jak np. List do Rzymian czy List do
Galacjan, to jednak wiele wspaniałych prawd, podobnie jak w Pierwszym Liście do Koryntian, zostało
w nim poruszonych. Dotyczą one takich zwłaszcza kwestii, jak stare i nowe przymierze (3,3.6.48),
eschatologia szczegółowa (r. 5,10), teologia odkupienia (5,11 12), angelologia i demonologia,
zachwycenie prorockie, wizja raju itp.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,2.
2. Wyrazy dziękczynienia Bogu: 1,3 11.
I. Otrzymane relacje o zborze korynckim: 1,12 7,12.
1. Wyjaśnienie zmiany podróży: 1,12 2,4.
2. Rada na temat postępowania wobec jawnogrzeszników: 2,5 11.
3. Niepokój i radość ze stosunków zborowych: 2,12 17.
4. Apostolskie uwierzytelnienie: 3,1 4.
5. y
ródła apostolskiego posłannictwa Pawła: 4,5 10.
6. Służba pojednania: 5,11 6,10.
7. Wezwanie Koryntian do odłączenia się od złoczyńców: 6,11 7,1.
8. Radość Pawła z przyjaznego przyjęcia Tytusa: 7,2 16
II. Kolekta na potrzeby chrześcijan w Judei: 8,1 9,15.
1. Dobroczynność w Macedoni: 8,1 6.
2. Przykład samego Chrystusa: 8,7 15.
3. Polecenie zborowi Tytusa: 8,16 24.
4. Wezwanie Koryntian do ofiarności: 10,1 13,10.
III. Obrona apostolstwa: 10,1 13,10.
1. Replika skierowana do kwestionujÄ…cych jego apostolstwo: 10,1 12.
2. Zbór koryncki rezultatem pracy Pawła: 10,13 18.
3. Znaki odróżniające prawdziwych apostołów: 11,1 12,12.
4. Końcowy apel do niepokutujących: 12,13 13,10.
Zakończenie: 13,11 14.
1. Życzenia: 13,11.
2. Pozdrowienia: 13,12.
3. Błogosławieństwo: 13,13.
ż 4. LIST ŚW. PAWA
A DO GALACJAN
I. NAZWA
W najstarszych manuskryptach list nosi nazwę  Do Galacjan . Dłuższa nazwa jest pochodzenia
póz
niejszego. List został zaadresowany do wiernych w Galacji. Nie jest jednak pewne czy do
wiernych Północnej Galacji, obejmującej takie miejscowości, jak Tavium, Pessimont i Ancyrę
(Ankara), czy też do wiernych Południowej Galacji, w której znajdowały się takie miejscowości, jak
Antiochia, Listra, Ikonia i Derby. Zdania biblistów są podzielone, lecz wielu z nich przychyla się
raczej do teorii Północnej Galacji14. Sama nazwa Galacja pochodzi od pewnego plemienia galijskiego
(celtyckiego), które w roku 278 przed Chr. przybyło z Galii i zawładnęło okolicą Frygii, Kapadocji i
Pontu aż po rzekę Halis, znajdującymi się w północnej części Małej Azji. Teren ten został nazwany
Galacją. W roku 25 przed Chr. kraj ten stał się rzymską prowincją, która obejmowała również część
południową Małej Azji. A
ukasz, mówiąc o  krainie Galackiej , ma niewątpliwie na myśli Galację
właściwą, tj. Północną Galację, czyli północną część prowincji Azji (Dz. Ap. 16,6).
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Pawła do Galacjan jest kontrowersja wiary i uczynków, Ewangelii i Prawa. Po
słowach powitania, ap. Paweł wyraża niezadowolenie z powodu chwiejności Galacjan i wskazuje na
wartość głoszonej przez siebie Ewangelii. W części doktrynalnej15, ap. Paweł wskazuje na zasadę
usprawiedliwienia z wiary a nie z uczynków Prawa, posługując się przykładem Abrahama oraz Hagar
i Sary. Wzywa następnie wiernych do wolności wiary przeciw niewoli obrzędów ceremonialnych. W
części pouczającej wskazuje na właściwy sens chrześcijańskiej wolności, która pociąga za sobą
zobowiązanie moralne i rodzi owoce Ducha Świętego. W zakończeniu wskazuje na prawdziwe
intencje swej służby i życzy pokoju, miłosierdzia i łaski.
III. AUTORSTWO
Pawłowe autorstwo Listu do Galacjan nigdy nie było poważnie zakwestionowane.
1. DOWODY WEWN
TRZNE
Dowody wewnętrzne listu wskazują w sposób przekonywujący na Pawłowe autorstwo. Styl jest
Pawłowy. Odnajdujemy tutaj w pełni całą osobowość ap. Pawła. Dominuje ten sam, co w innych
listach Pawła charakter treściowy.
2. DOWODY ZEWN
TRZNE
Poapostolscy pisarze kościelni  Ignacy, Polikarp i Klemens Aleksandryjski, Tertulian, Orygenes,
Ireneusz  znali ten list Pawła i potwierdzają jego autorstwo. List do Galacjan występuje w
najwcześniejszych katalogach ksiąg Nowego Testamentu. M. Luter nazwał list  dokumentem
wolności chrześcijańskiej l6.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Kiedy, gdzie i w jakich okolicznościach został napisany List św. Pawła do Galacjan? Pytania te
domagajÄ… siÄ™ odpowiedzi.
1. MISJA W GALACJI
Podczas pierwszej podróży misyjnej, przypadającej na lata 45 47 po Chr., ap. Paweł i Barnaba
założyli zbory w Antiochii Pisydyjskiej, Ikonii, Listrze i Derbe (Dz. Ap. 13,14 14, 23), czyli Galacji
Południowej. Po powrocie do Antiochii Syryjskiej zostali wysłani w roku 49 po Chr. do Jerozolimy na
Pierwszy Sobór Apostolski z problemem powstałym wśród konwertytów z pogan w kwestii
zachowywania ceremonii judaistycznych. Podczas drugiej podróży misyjnej, przedsięwziętej niedługo
po Soborze (Dz. Ap. 15,36), a przypadającej na lata 49 52 po Chr., ap. Paweł wizytuje założone zbory
w Derbe, Listrze i Ikonii (Dz. Ap. 16,1-5). Następnie udaje się do Frygii i właściwej, Północnej
Galacji (Dz.Ap. 16,6).
Drugi raz ap. Paweł przebywał w Galacji podczas trzeciej podróży misyjnej, którą właśnie rozpoczął
od  krainy galackiej (Dz. Ap. 18,23). List do Galacjan został napisany po roku 49, a więc po Soborze
Apostolskim w Jerozolimie (2,1 14)17. Z informacji, zawartej w Gal. 4,13.14, wynika, że ap. Paweł
pisał te słowa po drugiej wizycie w Galacji. Wszystko to dowodzi, że List do Galacjan został napisany
podczas trzeciej podróży misyjnej.
2. MIEJSCE I CZAS NAPISANIA LISTU
List został napisany przypuszczalnie w Koryncie, pod koniec roku 57 lub na początku roku 58 po Chr.
Na potwierdzenie opinii, że List do Galacjan powstał w Koryncie może służyć podobieństwo
tematyczne, jakie zachodzi pomiędzy Listem do Galacjan a Listem do Rzymian, który tam właśnie
powstał, chociaż przypuszczalnie nieco póz
niej, bo z poczÄ…tkiem roku 58 po Chr.
3. WYDARZENIA W GALACJI
Powodem napisania listu było duchowe niebezpieczeństwo, zagrażające zborom galackim,
składającym się w przeważającej mierze z nawróconych pogan, jako że w Północnej Galacji ośrodki
żydowskie były nieliczne w przeciwieństwie do Południowej Galacji, ze strony fałszywych
nauczycieli, rekrutujących się z konwertytów żydowskich. Ci żydowscy agitatorzy, opowiadający się
za ceremonializmem starozakonnym, zaatakowali naukę Pawłową, usiłując podważyć jego autorytet i
nakłonić wyznawców do przyjęcia dawnych przepisów obrzędowychl8.
V. IDEE PRZEWODNIE
Główną myślą przewodnią Listu do Galacjan jest sprawiedliwość przez wiarę w Jezusa Chrystusa.
Zasada ta kontrastuje z tradycyjnym żydowskim poglądem sprawiedliwości z zakonu. List wyjaśnia co
Bóg uczynił dla zbawienia człowieka przez Chrystusa i obala tezę o możności dostąpienia
usprawiedliwienia przez uczynki. Zbawienie jest darem Boga.
1. ZBAWIENIE PRZEZ WIAR

Szczególnym zagadnieniem, które wynikło między Pawłem a fałszywymi nauczycielami, nękającymi
Kościół Galacki, była następująca kwestia: czy przepisane przez judaizm formy pobożności mogą
zjednać człowiekowi zbawienie? Nie, brzmiała odpowiedz
Pawła. Człowiek nie może być usprawie-
dliwiony z uczynków zakonu, gdyż nie jest w stanie wypełniać prawa Bożego w sposób doskonały,
lecz tylko przez wiarę w Jezusa Chrystusa (2,16). Dlatego chrześcijanin, który usiłuje zdobyć
zbawienie przez uczynki zakonu, traktowane zwłaszcza jako zasługi, odrzuca łaskę Chrystusa (5,4).
Chrześcijanie  jako dzieci obietnicy (4,28) są dziedzicami Chrystusowymi (3,6 7,14.29). Stali się
 nowym stworzeniem w Chrystusie (4,7; 6,15). Prowadzeni są duchem Bożym (5,18). Chrystus zaś
mieszka w nich przez wiarę, a Boże prawo moralne wypisane zostaje na ich sercach (Gal. 2,20, Hebr.
8,10). Wskutek tego nie są już więcej niedojrzałymi dziećmi, potrzebującymi nauczyciela (2,23 26;
4,1 7). Żydzi chlubili się osiąganiem sprawiedliwości przez zachowywanie zakonu (Rzym. 2,17; 9,4).
Dla chrześcijanina krzyż Chrystusowy stał się sprawiedliwością (6,19).
Słowo zakon, czyli prawo (nomos), odnosi się do całego prawodawstwa Synaju, a więc zarówo do
zakonu moralnego, jak i cywilnego i kultowego (ceremonialnego). Do tego prawodawstwa Żydzi
dodali jeszcze swoje własne przepisy, wynikające z tradycji. Uważali nadto, że surowe przestrzeganie
tak pojętego prawa było niezbędne do uzyskania sprawiedliwości i zbawienia. Przestrzeganie zakonu
stało się z czasem czczą formalnością. Byli zdania jednak, że do usprawiedliwienia potrzebne jest
takie właśnie zewnętrzne, rytualne i formalne, czy wręcz legalistyczne przestrzeganie prawa. Ale było
to zrozumienie błędne. W szczególnym sensie przez słowo  zakon należy rozumieć zakon
ceremonialny, czyli kultyczny, obrzędowy, wskazujący na Chrystusa i jego misję zbawczą.
Paweł wyjaśnia dalej, że obietnice ewangeliczne, dane Abrahamowi w przymierzu, nie zostały
zniesione przez prawo synajskie nadane Hebrajczykom 430 lat póz
niej (3,6 9; 14 18). Zakon bowiem
nie miał na celu zastąpienia przymierza lub stworzenia innych warunków ubawienia, lecz dany był w
tym celu, aby dopomóc człowiekowi do zrozumienia i praktycznego zastosowania postanowień
przymierza w życiu.  Zakon nie mógł być celem samym w sobie, lecz środkiem do celu, czyli
 nauczycielem (pedagogiem) prowadzącym ludzi do zbawienia w Chrystusie według obietnicy danej
w przymierzu (Rzym. 10,4). Ta nauczycielska czy pedagogiczna funkcja występowała szczególnie w
działaniu prawa obrzędowego, które we wszystkich swych aspektach wskazywało figuralnie na
Chrystusa, ucząc tym samym wielkiej prawdy o przyszłym misterium zbawczym Jezusa. Ap. Paweł
wszędzie głosił, że poganie dostępują zbawienia przez wiarę a nie przez zakon, którego zresztą nie
znajÄ… (Rzym. 3,8 9; 14,27 29).
2. NIEBEZPIECZEC
STWO FORMALIZMU
Błędem agitatorów żydowskich, tj. chrześcijan judaizujących w Galacji, było narzucanie
poganochrześcijanom ceremonialnych form religijności, takich jak: obrzezka oraz rytualne
obchodzenie  dni, miesięcy i lat (4,10; 5,2). Tymczasem przez śmierć Chrystusa zakon ceremonialny,
który był  cieniem rzeczy przyszłych (Hebr. 10,1) został  przybity do krzyża (Kol. 2,14 17). Zakon
moralny jednakże nadal pozostaje w pełnej mocy, gdyż normy moralne są niezmienne i zawsze, w
każdym miejscu i czasie stanowią elementarną powinność człowieka (Mat. 5,17.18). Żydzi formalnie
przestrzegali przepisów zakonu ceremonialnego. Nie zwracali uwagi na istotę ceremonii, które
przecież wskazywały na Chrystusa. Podobnie bez znaczenia było formalne przestrzeganie Dekalogu
bez zwracania uwagi na jego ducha (Gal. 5,17 22; Mat. 19,16 22). Przez formalne zachowywanie
zakonu moralnego chrześcijanie również nie dostąpią sprawiedliwości, bo jeśli to miałoby być
podstawą usprawiedliwienia, to Jezus na próżno umarł. Taka jest Pawłowa, zorientowana
chrystocentrycznie, Ewangelia usprawiedliwienia, w odróżnieniu od legalistyczno-ceremonialnych
poglądów na usprawiedliwienie, reprezentowanych przez odstąpczych judaistów z Galacji (1,6 12;
2,2.5.7.14).
3. ZNACZENIE LISTU
Przestrogi i rady Pawła nadeszły w odpowiednim czasie. Zborom w Galacji groziła powszechna
apostaza, czyli odstępstwo, bowiem fałszywi i judaizujący nauczyciele, trwając w opozycji do uchwał
Soboru Apostolskiego, działali aktywnie Opozycjoniści ci nie omieszkali również posługiwać się róż-
nymi argumentami przeciwko Pawłowi. Zarzucano mu, np. to, że nie był prawdziwym apostołem,
jednym z dwunastu, wybranych i ordynowanych przez Jezusa, że głosił własne poglądy itp. Ap. Paweł
wskazał na swoje powołanie i zgodność działania z innymi apostołami, którzy towarzyszyli Jezusowi i
otrzymali Jego pełnomocnictwo. W konkluzji ap. Paweł przestrzega przed nadużywaniem wolności
ewangelicznej i wzywa do świętego życia.
Znaczenie listu jest olbrzymie. Nie tylko list ten ukazuje odrywanie się chrześcijaństwa od judaizmu,
ale także pozwala na zrozumienie właściwego stosunku Prawa i Ewangelii, wiary i czynu, zakonu
ceremonialnego i moralnego. Chrześcijanin nie powinien przestrzegać przepisów ceremonialnych, bo
one przestały obowiązywać, powinien jednak zachowywać Dekalog, gdyż nie został zniesiony,
jednakże nie w sposób formalny i nie traktując zachowywania przykazań jako zasług na zbawienie, a
wyłącznie jako wyraz wiary, miłości i wdzięczności, jak również dowód posłuszeństwa wobec Boga.
Taka jest praktyczna lekcja Listu św. Pawła do Galacjan. Takie jest jego historyczne i teologiczne
znaczenie.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Apostolski autorytet ap. Pawła: 1,1 5.
2. Przyczyna i cel napisania listu: 1,6 10.
I. Paweł broni swego apostolatu: 1,11 2,14.
1. Prawdziwość swego nawrócenia: 1,1.
2. Uznanie przez innych apostołów Pawłowego interpretowania Ewangelii: 2,1 14.
II. Wiara przeciw legalizmowi: 2,15 3,29.
1. Judeochrześcijanie a wiara w Chrystusa: 2,15 21.
2. Przymierze Abrahama obejmowało pogan: 3,1 14.
3. Stosunek Prawa do przymierza Abrahama: 3,15 29.
III. Chrześcijańska wolność od zakonu: 4,1 31.
1. Od niedoskonałości zakonu do doskonałości Ewangelii: 4,1-7.
2. Nierozważny kierunek w kościele galackim: 4,8 31.
IV. Moralne i duchowe napomnienia: 5,1 6,10.
1. Niewola legalizmu niezgodna z wolnością Chrystusową: 5,1 12.
2. Wolność chrześcijańska to nie swawola moralna: 5,13 26.
3. Miłość braterska wypełnieniem Prawa: 6,1 10.
Zakończenie
1. Nowe stworzenie: 6,11 18.
2. Napomnienie i błogosławieństwo: 6,17 18.
ż 5. LIST ŚW. PAWA
A DO EFEZJAN
I. NAZWA
Starożytne chrześcijaństwo zawsze było zgodne co do adresata listu, którym był zbór w Efezie (1,1).
Najstarsze jednak rękopisy, jak Kodeks Watykański i Kodeks Synaicki oraz P16, nie zawierają słowa
en Epheso, czyli  w Efezie (1,1). List, jak widać z tego nie miał pierwotnie określonego adresu. Od II
w. po Chr. uważano go jednak za List do Efezjan.
W biblistyce znane są trzy sposoby rozwiązania tej kwestii: po pierwsze  list był zaginionym Listem
do Laodycejczyków (Kol. 4,16), jak twierdził np. Marcjon, po drugie  list był pismem okólnym
(pasterskim) ap. Pawła do zborów w Małej Azji, po trzecie  list był przeznaczonym dla Efezjan.
List został przypuszczalnie wysłany do Efezu jako metropolii Małej Azji z przeznaczeniem dla
zborów chrześcijańskich całej prowincji. Z tego powodu słowo  Do Efezjan mogło być pominięte.
Nikt dzisiaj nie wątpi, że list był czytany przez wierzących zarówno w Efezie, jak i innych zborach
Małej Azji. Druga hipoteza zatem wydaje się być najbardziej prawdopodobna.
List św. Pawia do Efezjan jest pierwszym z tzw.  listów więziennych ap. Pawła, tj. listów, które ap.
Paweł napisał w rzymskim więzieniu podczas pierwszego uwięzienia (61 63). Do listów tych należą
takie: List św. Pawła do Filipian, List św. Pawła do Kolosan i List św. Pawła do Filemona.
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Pawła do Efezjan jest wzniosłe powołanie chrześcijańskie. Po wstępnym
pozdrowieniu i życzeniach, ap. Paweł  w części doktrynalnej  porusza kwestie Bożego wybraństwa
do zbawienia, jak również kwestie Kościoła, którego fundamentem jest Chrystus. W części
pouczającej, parenetycznej, ap. Paweł wzywa do prowadzenia życia, odpowiadającego wzniosłemu
powołaniu w jedności ducha i budowaniu Kościoła Chrystusowego. Wierni winni więc postępować w
prawości i pobożności i nie zasmucać Ducha Świętego. Zaleca im roztropność. Udziela wreszcie
należnych rad małżonkom, dzieciom, rodzicom, niewolnikom i panom. W zakończeniu wzywa
wiernych do walki z mocami zła i opisuje duchową zbroję chrześcijan.
III. AUTORSTWO
Pawłowe autorstwo Listu do Efezjan nie było kwestionowane aż do ubiegłego stulecia. Dopiero w
XIX w. pojawiły się pierwsze głosy kwestionujące to autorstwo.
1. ZARZUTY
W tym właśnie czasie niektórzy bibliści liberalni podnieśli następujące zarzuty: że autorem nie mógł
być ap. Paweł, gdyż pisarz Listu do Efezjan, jak to miałoby wynikać z niektórych tekstów (1,15; 3,5;
4,21), nigdy nie był w Efezie, że brak jest pozdrowień dla członków zboru, w którym ap. Paweł
przebywał przez trzy lata, że w Liście do Efezjan nie przejawia się język i styl oraz osobowość Pawła,
że adresatami listu byli poganochrześcijanie, a nie judeochrześcijanie, których w Efezie była
większość, że z więzienia nikt nie mógłby napisać tak pogodnego listu.
2. ARGUMENTY NA RZECZ PAWA
OWEGO AUTORSTWA
Wszystkie te argumenty nie są przekonywające, jeśli uwzględni się ogólny charakter listu. Dzisiaj już
nawet argument lingwistyczny nie jest traktowany poważnie, toteż większość biblistów
współczesnych skłania się ponownie do opinii tradycyjnej19.
Od najwcześniejszych czasów List do Efazjan znajdował się zawsze w kanonie Nowego Testamentu.
List znany był już Klemensowi, biskupowi rzymskiemu (ok. 90 r.), a także Ignacemu
Antiocheńskiemu i Polikarpowi. Imię Pawła jako autora listu jest wspomniane w katalogu
Muratoriego. Imię to przytaczają również Klemens Aleksandryjski (190 195), Tertulian i wielu
innych chrześcijańskich pisarzy starożytnych.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Kiedy, gdzie i w jakich okolicznościach został napisany List do Efezjan? Co było powodem jego
napisania? Te i inne jeszcze pytania domagajÄ… siÄ™ jasnej odpowiedzi.
1. PIERWSZE UWI
ZIENIE RZYMSKIE
Ap. Paweł po swym aresztowaniu w roku 58 po Chr. w Jerozolimie odwołał się jako obywatel rzymski
od prowincjonalnego sądu namiestników cesarskich, rezydujących w Palestynie, do sądu cesarskiego
w Rzymie. Z tego powodu został odesłany do Rzymu. W Rzymie znalazł się prawdopodobnie w
jesieni roku 61 po Chr. Tutaj był więziony przez dwa lata, tj. do jesieni 63 r. po Chr. Prawdopodobnie
w tym właśnie czasie, być może ok. roku 62 po Chr., ap. Paweł napisał swój List do Efezjan. Jako
więzień, Apostoł cieszył się pewną osobistą wolnością, jak to wynika z jego informacji (6,19; Kol.
4,3 11), a także z Dziejów Apostolskich (Dz.Ap. 28,30 31), co dawało mu możliwość prowadzenia
pewnej działalności oraz pisania listów. Paweł skorzystał z tej okazji, aby przekazać zborom
małoazjatyckim cenne wskazania doktrynalno-praktyczne.
W tym samym mniej więcej czasie zostały napisane inne listy: List do Kolosan i List do Filemona, a
nieco póz
niej List do Filipian. List do Efezjan i List do Kolosan zaniesiony został przez Tychika,
ucznia apostolskiego, który do Małej Azji podróżował wraz z Onezymem, niosącym z kolei List do
Filemona (Efez. 6,21; Kol. 4,7 9).
2. ÓWCZESNY ŚWIAT
W Rzymie panował wówczas cesarz Neron (54 68). Zbytek, bezprawie i zbrodnia były na porządku
dziennym. Za zamordowanie jednego senatora, Pedaniusa, ścięto aż 400 niewolników. W roku 62, tj.
w czasie pisania Listu do Efezjan, wybuchło powstanie Boudicca w Brytanii, podczas którego zginęło
ok. 70 tys. samych Rzymian, oprócz niezliczonych ilości powstańców. W Rzymie też działy się rzeczy
straszne. Oto okoliczności miejsca i czasu, w jakich powstał  jako rezultat głębokich przemyśleń i
Bożej inspiracji  jeden z najwspanialszych listów ap. Pawła, list dotyczący wiary, powołania i
jedności Kościoła oraz pokoju.
V. IDEE PRZEWODNIE
Głównym tematem Listu do Efezjan jest jedność w Chrystusie. Jest to niezwykle interesujący temat.
1. POTRZEBA JEDNOÅšCI
List został napisany do zboru lub zborów, których członkami byli zarówno Żydzi, jak i poganie,
Azjaci i Europejczycy, niewolnicy i wolni, młodzi i starzy, rodzice i dzieci. Podobne elementy
pluralizmu i różnorodności występują w świecie doby obecnej, lecz tylko jedność w Chrystusie może
ocalić rozdarty i poróżniony świat, podobnie jak i Kościół. Jedność taka jest potrzebna rodzinie,
Kościołowi i całemu rodzajowi ludzkiemu. Ap. Paweł omawia swój temat w nastroju duchowej
radości, przy użyciu najdoskonalszych środków wyrazu, wskazując na jedność nie tylko w doktrynach
wiary, organizacji kościelnej i służby, lecz także osobistą każdego wyznawcy z Chrystusem jako
głową Kościoła, czyli Jego mistycznego ciała. Zwrotem kluczowym listu jest termin  w Chrystusie
Być w Chrystusie, to z
ródło jedności, radości i szczęścia.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Obok zagadnienia jedności, znajdują się w liście inne jeszcze tematy, np. tajemnica i objawienie,
wybranie i przebaczenie, przeznaczenie, małżeństwo i chrześcijańskie stosunki rodzinne. Wszystko to
koncentruje się jednak  w Chrystusie . Mniej pisze ap. Paweł o wierze, lecz więcej o łasce. W po-
przednich listach ap. Paweł kładł nacisk na sprawy osobistego zbawienia, w tym liście zwraca uwagę
na wspólnotę wyznaniową, czyli Kościół. Mówi raczej o przebaczeniu  w Chrystusie , niż o sprawach
czynionych  przez Chrystusa , bardziej o Chrystusie żyjącym w sercach wierzących, niż o Chrystusie
ukrzyżowanym.
Ap. Paweł pisze ten list nie jako intelektualista, lecz jako natchniony pisarz Boży. I tak jak List do
Rzymian i List do Galacjan odpowiadały swoimi ideałami założeniom Reformacji XVI w., tak List do
Efezjan odpowiada potrzebom dzisiejszego Kościoła.
Chrystus jest centralną postacią, początkiem i końcem wszystkich rzeczy. Bóg osiąga swój
historiozbawczy i eschatologiczny cel przez Kościół, aby  w Chrystusie połączyć w jedną całość
wszystko (1,10). List posiada charakter eklezjalny. Wśród wielkich tematów teologicznych, motyw
eklezjalny, kościelny, zdecydowanie dominuje.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Autor i adresaci: 1,1.
2. Pozdrowienie: 1,2.
I. Część doktrynalna: 1,3 3,21.
1. Błogosławieństwo wierzących: 1,3 14.
2. Modlitwa za Kościół: 1,15 23.
3. Żydzi i poganie zjednoczeni w Chrystusie: 2,1 10.
4. Objawienie tajemnicy: 3,1 21.
II. Część praktyczna: 4,1 6,20.
1. Jedność przez dary duchowe: 4,1 16.
2. Odnowa życia: 4,17 5,21.
3. Stosunki w rodzinie chrześcijańskiej: 5,12 6,9.
4. Duchowe uzbrojenie chrześcijanina: 6,10 12.
Zakończenie
1. Informacja o Tychniku: 6,21 22.
2, Błogosławieństwo: 6,23 24.
ż 6. LIST ŚW. PAWA
A DO FILIPIAN
I. NAZWA
Nazwa listu wywodzi się od nazwy adresatów. Byli nimi chrześcijanie miasta Filipy w Macedonii
(Dz.Ap. 16,12). Najstarszy rękopis listu, sięgający III w. po Chr., nosi krótki tytuł Pros Philippesious,
czyli do Filipian. List do Filipian jest drugim  w kolejności   listem więziennym ap. Pawła.
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Pawła do Filipian jest ogólna informacja o aktualnym stanie ap. Pawła, jego planach,
a także zachęta do chrześcijańskiego życia i ostrzeżenie przed agitatorami żydowskimi. Po
przekazaniu pozdrowień i życzeń, ap. Paweł  w pierwszej części  podaje wieści dotyczące jego
osoby i postępów Ewangelii i chociaż gotowy jest ponieść dla Chrystusa największą nawet ofiarę, to
jednak ma nadzieję ocalenia ze względu na dobro wierzących. W drugiej części przekazuje szereg
napomnień dotyczących mężnego toczenia boju o wiarę i prowadzenia szlachetnego życia, godnego
pochwał w dniu Pana. W trzeciej części wspomina o zamiarze wysłania Tymoteusza do Filipian,
tymczasem jednak posyła Epatrodyta. W czwartej części ap. Paweł ostrzega przed fałszywymi nauczy-
cielami, głoszącymi powrót do ceremonii żydowskich. Nawołuje wreszcie do pogodnego i pełnego
cnót życia chrześcijańskiego. Kończy list pozdrowieniami.
III. AUTORSTWO
Pawłowe autorstwo Listu do Filipian nie jest kwestionowane. Współcześni bibliści opowiadają się za
ap. Pawłem jako autorem listu.
1. ÅšWIADECTWA WEWN
TRZNE
Już pierwsze słowa Listu do Filipian wskazują jego autora. Jest nim ap. Paweł (1,1). W liście ap.
Paweł wspomina Tymoteusza (1,1; 2,19), mówi o swoim uwięzieniu i pracy w Macedonii (4,15).
Wszystko to potwierdzają dzieje ap. Pawła. Starożytny Kościół chrześcijański jednogłośnie
przypisywał List do Filipian ap. Pawłowi20.
2. ÅšWIADECTWA ZEWN
TRZNE
Pierwsze pozabiblijne świadectwo, potwierdzające Pawłowe autorstwo Listu do Filipian, pochodzi od
jednego z przywódców chrześcijańskich i męczennika, mianowicie Polikarpa ze Smyrny, żyjącego w
połowie II wieku po Chr. Pawłowe autorstwo listu jest przyjmowane dzisiaj powszechnie. Bibliści
zwracają uwagę na przeplatanie się myśli doktrynalnej i praktycznej listu21.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List do Filipian został napisany  podobnie jak List do Efezjan  podczas pierwszego uwięzienia
Pawła w Rzymie, a więc w okresie 61 63 po Chr. Od czasu jednak, kiedy ap. Paweł po raz pierwszy
głosił Ewangelię w Filipach, minęło już więcej niż 10 lat.
1. POCZ
TKI ZBORU W FILIPACH.
Okoliczności powstania zboru w Filipach opisuje A
ukasz w Dziejach Apostolskich (rozdz. 16). Będąc
w Troadzie, mieście znajdującym się na północno-zachodnim brzegu Małej Azji, ok. roku 50 po Chr.,
ap. Paweł ujrzał wołającego Macedończyka (Dz.Ap. 16,89). Nie zwlekając przeprawił się wraz ze
swymi towarzyszami  Sylasem, Tymoteuszem i A
ukaszem  do Macedonii i zatrzymał w Filipach
(Dz.Ap. 16). Filipy były w owym czasie najbogatszym miastem Macedonii. Leżały u podnóża góry
Pangaion, między rzekami Strymon i Nest. Zostały założone przez Filipa II Macedońskiego, ojca
Aleksandra Wielkiego. Cesarz August uczynił z miasta rzymską kolonię na prawie italskim. Miasto
wchodziło w skład prowincji  Pierwszej Macedonii ze stolicą w Amfipolis. Za czasów Pawła
zamieszkiwali tam potomkowie weteranów rzymskich.
2. OKOLICZNOÅšCI NAPISANIA LISTU.
Podczas trzeciej podróży misyjnej ap. Paweł, podążając przez Macedonię do Grecji, wstąpił
przypuszczalnie do Filipów i tam spędził paschę (Dz.Ap. 20,6). Potem, w drodze powrotnej ponownie
odwiedził Filipy. Po przybyciu do Jerozolimy, został aresztowany i przez 2 lata więziony w Cezarei
Nadmorskiej (Dz.Ap. 24,27). Następnie został odesłany do Rzymu, gdzie przebywał również dwa lata
(Dz.Ap. 28,30). W tym czasie, tj. w czasie pierwszego uwięzienia, przypadającego w latach 61 63, ap.
Paweł napisał List do Filipian. Wówczas również napisał List do Efezjan, List do Kolosan i List do
Filemona. Rzym nie jest wspomniany w liście. Mowa jest natomiast o niektórych członkach dworu
cesarskiego (4,22) oraz nadziei rychłego uwolnienia (2,24), co niedwuznacznie wskazuje na Rzym,
jako miejsce pisania listu.
List do Filipian przesłał Paweł przez swojego współpracownika Epatrodyta, który pochodził z Filipów
i po wyzdrowieniu mógł wracać do swego miasta (2,25 30). Miało to miejsce w końcu roku 62 po
Chr. lub na poczÄ…tku roku 63 po Chr.
List zawiera również wzmianki dotyczące Zboru w Filipach, stanu, w jakim się znajdował ap. Paweł i
łączących ich więzów miłości (1,1.29; 4,2; 2,25; 1,26; 2,24).
V. IDEE PRZEWODNIE
List do Filipian  to list przyjaciela do przyjaciół. Jest pełen prawdy i duchowych rad. Pisany jest z
wyrazami szacunku i uznania dla jego adresatów.
1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Ap. Paweł pisze wierzącym Filipianom o swoich więzach, a także postępie Ewangelii w Rzymie i o
przeciwnikach usiłujących zniechęcić go do zwiastowania Chrystusa (1,12 17). Pisze o wewnętrznym
pokoju i radości, jakie nawiedzały jego serce w chwilach smutku. Wspomina swą niepewną
przyszłość, ale daje świadectwo, iż jest przygotowany na każdą ewentualność. Pobożne życie jest
błogosławieństwem, ale śmierć tak samo (1,19 24). Docenia wzrost Filipian w łasce Chrystusowej.
Kajdany jego posłużyły do rozkrzewienia Ewangelii (1,10 13). On, Apostoł, wszystko może w
Chrystusie (4,10 13). Myślą przewodnią listu jest  radość w Chrystusie . Chociaż list pisany został w
więzieniu, to jednak pełno jest w nim takich zwrotów jak  cieszę się ,  raduję się . Jest listem pełnym
pogody, optymizmu i nadziei.
2. TEOLOGIA
Bogata jest w Liście do Filipian myśl teologiczna ap. Pawła. Na czoło wybija się chrystologia, a
zwłaszcza nauka o poniżeniu Chrystusa, czyli tzw. kenoza, dalej kwestia misjologiczna i poświęcenie
w służbie Ewangelii, aspekt etyczno-moralny życia i problematyka eschatologiczna.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie Filipian: 1,1.2.
2. Radość z ich nawrócenia: 1,3 8.
3. Modlitwa w intencji duchowego wzrostu Filipian: 1,9 11.
I. Opis warunków i uczuć Pawła: 1,12 26.
1. Uwięzienie i jego skutki w postępie Ewangelii: 1,12 17.
2. Stosunek Pawła do uwięzienia: 1,18 26.
II. Napomnienie do jedności i poświęcenia: 1,27 2,16.
1. Potrzeba wytrwałości i odwagi: 1,27 28.
2. Znoszenie cierpień: 1,29.30.
3. Apel o chrześcijańską jedność i pokorą: 2,1 4.
4. Chrystus najwyższym wzorem uniżenia i pokory: 2,5 11.
5. Praktyczne naśladownictwo wzoru: 2,12 16.
III. Wyjaśnienie planów na przyszłość: 2,17 30.
1. Plan posłania Tymoteusza: 2,17 23.
2.Nadzieja rychłego uwolnienia: 2,24.
3.Zamiar wysłania Epatrodyta: 2,25 30.
IV. Napomnienia: 3,1 4,9.
1. Radość w Panu: 3,1.
2. Ostrzeżenie przed dwoma niebezpieczeństwami: 3,2 21.
a) judaizm  występujący przeciw łasce: 3,2 16,
b) materializm  występujący przeciw duchowi: 3,17 21.
3. Ponowny apel o jedność i wytrwałość: 4,1 3.
4. Wezwanie do radości, unikanie zbytku i korzystanie z rzeczy dobrych: 4,4 9.
Zakończenie
1. Potwierdzenie przyjęcia darów: 4,10 19.
2. Pozdrowienia dla wszystkich od wszystkich: 4,20 23.
ż 7. LIST ŚW. PAWA
A DO KOLOSA
I. NAZWA
List ten przypuszczalnie nie posiadał pierwotnie żadnej nazwy. Najstarszy rękopis listu nosi
następującą nazwę: Pros Kolossaeis, czyli  Do kolosa . Nazwa ta jednak została najprawdopodobniej
dodana przez kopistę w czasie póz
niejszym, tj. wówczas, gdy listy ap. Pawła były kolekcjonowane i w
całości publikowane. Jednakże z treści wynika, że nazwa powyższa jest właściwa (1,2).
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Pawła do Kolosan jest dostojeństwo Chrystusa jako Syna Bożego oraz sprawy
duszpasterskie zboru w Kolosach. Po pozdrowieniu, ap. Paweł wyraża wdzięczność Bogu za rozwój
zboru koleseńskiego i modli się o rozwój dalszy22. W części doktrynalnej ap. Paweł przedstawia
najwyższą godność Chrystusa, który jest obrazem Bożym i posiada pełnię bóstwa, jak również
ostrzega przed błędami. W części pouczającej wskazuje ap. Paweł na zasady chrześcijańskiego
postępowania, po czym udziela rad rodzinom, sługom i panom. W zakończeniu wspomina Tychika i
Onezyma i zaleca, aby list został przeczytany także w Laodycei.
III. AUTORSTWO
List nosi imiona Pawła i Tymoteusza jako autorów listu (1,1), jednakże liczne określenia, występujące
w liście (2,1; 4,3; 7,8.13.18), wskazują na ap. Pawła jako faktycznego autora listu, piszącego w
imieniu swoim i swego młodszego towarzysza posługa chrystusowej.
1. TRADYCJA APOSTOLSKA
Wczesny Kościół chrześcijański jednomyślnie przypisywał list ap. Pawłowi. Fragmenty tego listu
występują u wczesnych Ojców Kościoła, a w II w. po Chr. pisarze chrześcijańscy wskazują wyraz
nie
na Pawłowe autorstwo listu 23.
2. STANOWISKO BIBLISTYKI WSPÓA
CZESNEJ
Chociaż skrajna krytyka XIX i XX w. utrzymywała, że list nie został napisany przez ap. Pawła, jako
że różni się rzekomo od innych listów słownictwem, stylem i teologią, to jednak większość
dzisiejszych biblistów opowiada się za autorstwem Pawłowym. Stwierdzają oni, że występujące
różnice posiadają charakter ilościowy, a nie jakościowy, a podobieństw jest więcej niż różnic24.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Kiedy, w jakich okolicznościach i przez kogo został założony w Kolosach zbór chrześcijański nie jest
dokładnie wiadome. Z pewnością jednak zbór ten można uważać jako pokłosie małoazjatyckiej
działalności ap. Pawła.
1. POÅšREDNI WYNIK PRACY APOSTOA
A
Ap. Paweł uczynił Efez przez okres 3 lat siedziba swej działalności misyjnej (Dz.Ap. 20,31). Żarliwe
zwiastowanie Ewangelii doprowadziło do tego  co zresztą stwierdził A
ukasz   że wszyscy
mieszkańcy w Azji, Żydzi i Grecy, mogli usłyszeć Słowo Pańskie (Dz.Ap. 19,10). Nawet Demetriusz
efeski oświadczył,  że Paweł nieomal w całej Azji namówił i zjednał sobie wielu ludzi (Dz.Ap.
19,26). Pisząc pod koniec swego pobytu w Efezie Pierwszy List do Koryntian, Apostoł przesłał
pozdrowienia od  Zborów Azji (1 Kor. 16,19). Dowodzi to, iż w owym czasie rzymska prowincja
 Azja była jego terenem misyjnym (2 Kor. 1,8; Rzym. 16,5). Do wielkiego portu morskiego w Efezie
przybywali ludzie z całej Azji. Tam zapoznawali się z Ewangelią i potem popularyzowali ją szeroko i
daleko (Dz.Ap. 19,10). Być może, iż w takich okolicznościach usłyszeli o dobrej nowinie zbawienia
dwaj mieszkańcy Kolosów, a mianowicie Epafras (Kol. 4,12) i Filemon (Fil. 1,1.2; Kol. 4,9). Nie jest
wykluczone, że to właśnie oni wraz z innymi zanieśli Ewangelię do swego miasta (1,7).
Tak więc, chociaż Paweł nie założył osobiście zboru w Kolosach (2,1), to jednak najprawdopodobniej
był jego faktycznym ojcem. Z listu jasno wynika, że odczuwał swą moralną odpowiedzialność za
duchowy stan wiernych Kolosan i że znał zarówno ich potrzeby, jak i zagrażające im
niebezpieczeństwa. Wiadomość o nich przyniósł przypuszczalnie ap. Pawłowi do Rzymu Epafras
(Kol. 1,8; Fil. 23). One też były bezpośrednią przyczyną niezwłocznego napisania listu.
2. FAA
SZYWE NAUKI
Niebezpieczeństwa, zagrażające Kolosanom, pochodziły ze strony rozpowszechnianych wśród nich
fałszywych nauk. Trudno jest ustalić ściśle, na czym te nauki polegały. Niektórzy bibliści identyfikują
je z pewną formą judaizmu i gnostycyzmu. Z jednej strony zawierały tendencje judaistyczne, a z dru-
giej strony  jak wskazuje list  elementy nauk gnostyckich, upowszechnionych potem w II i III w. po
Chr. i dokładnie poznanych z tych czasów.
Ze względu na niepełną znajomość faktycznego stanu rzeczy, słuszne wydaje się traktowanie
fałszywej nauki, szerzącej się w Kolosach, jako mieszaniny judaizmu z pewnymi formami
wschodniego poganizmu, może jakiejś wczesnej farmy gnostycyzmu. Żydowska literatura
apokryficzna, a zwłaszcza niektóre manuskrypty znad Morza Martwego, dowodzą, że takie poglądy
były powszechne dość znacznie w I w. po Chr. Koncepcja aniołów, zorganizowanych w stany (Kol.
1,16), występuje często w żydowskiej literaturze apokryficznej. Poglądy, odzwierciedlone w Liście do
Kolosan, zdają się opierać na idei emanacjonizmu i gradualizmu, znanych z dawnych czasów i
popularnych w póz
niejszych pismach gnostyckich.
Wyrażenia takie, jak:  tajemnica (1,26.27) i  mądrość (2,3), które Paweł jakby zapożyczył od
fałszywych nauczycieli i użył w chrześcijańskim znaczeniu, występują w manuskryptach znad Morza
Martwego jako terminy wybitnie religijne. W podobnym sensie posługiwano się nimi w misteriach
pogańskich i gnostycyzmie. Słowo  pełnia , gr. pleroma (1,19), która  jak oświadcza Paweł 
mieszkała w Chrystusie, było także popularnym terminem gnostyckim, określającym emanację, czyli
niższe, pośrednie i gorsze istoty, emanowane, czyli wywodzące się z Boga, tworzące stan pośredni
między Nim a ziemią. Jak dalece nauki te rozwinęły się wśród Kolosan, nie można stwierdzić, ale
musiały być groz
ne, skoro ap. Paweł zareagował na nie zdecydowanie. Błędna nauka, propagowana
wśród Kolosan, nazwana została fałszywą  filozofią (2,8), co oznaczało, że opierała się na niektórych
aspektach ówczesnych prądów filozoficznych, zwłaszcza gnostyckich, i dotyczyła pewnych zagadnień
światopoglądowych. Apostoł z pewnością posłużył się tym wyrażeniem na określenie najbardziej
zwyrodniałej formy niektórych kierunków ówczesnej filozofii, jaką była sofistyka gnostycka.
Jedno nie ulega wątpliwości, a mianowicie to, że fałszywi nauczyciele z Kolosów uczyli istnienia
anielskich istot zorganizowanych w różne stany jako byty pośrednie, występujące między Bogiem a
światem w charakterze pośredników ludzi, przynoszących im zbawienie i zasługujących na cześć.
Równocześnie nauczyciele ci nalegali na ścisłe i formalne przestrzeganie żydowskiego rytualizmu,
akcentując zwłaszcza obrzezkę, przepisy dotyczące ceremonialnych pokarmów i napojów oraz
zachowywania ceremonialnych świąt (sabatów). Ap. Paweł napisał swój list przeciwko tym właśnie
naukom.
3. OKOLICZNOÅšCI POWSTANIA LISTU
Miejscem powstania listu był niewątpliwie Rzym, a datą jego napisania rok ok. 62 po Chr., tj. podczas
pierwszego uwięzienia Pawia, trwającego od jesieni 61 roku do jesieni roku 63 po Chr.
V. IDEE PRZEWODNIE
Główną myślą przewodnią listu jest zdecydowane przeciwstawienie się panującej w zborze
koloseńskim herezji. W Galacji i innych miejscach ap. Paweł rozprawiał się zwykle z judaizmem, tutaj
cel był podwójny. Nie tylko bowiem musiał zwalczać żydowski legalizm rytualny, czyli formalne
przestrzeganie przepisów starozakonnych, lecz także przeciwstawiać się pewnym elementom
pogańskiej gnozy, usiłującym zdegradować Zbawcze stanowisko Chrystusa 25.
1. CHRYSTOLOGIA
Dlatego z taką pasją zaatakował ideę anielskich bytów pośrednich, sprawujących funkcję pośredniczę i
twórcze. Oświadczył, że jedynie Chrystus jest wyłącznie Stwórcą i Pośrednikiem (1,16.20), że jest
Głową wszystkich rzeczy materialnych i duchowych (1,18; 2,19) i że nie istnieje żaden dualizm. Ten
sam Jezus jest ponad wszystkim (1,18), On utrzymuje wszystko (1,17) i jest Bogiem (1,19). W Nim
mieszka  cała pełnia boskości (1,19). Nie potrzebuje więc żadnego zastępstwa lub pośrednich
emanacji demiurgów. W Nim znajdują się wszelkie  skarby mądrości i poznania (2,3). Misterium
zbawienia nie stanowi ezoterycznej, czyli tajemnej, wiedzy oraz znajomości pośrednich stanów
anielskich (1,16), lecz jest nim  Chrystus w was, nadzieja chwały (1,27). Z tego powodu ap. Paweł
potępia wszelkie przejawy kultu aniołów, będące zaprzeczeniem doskonałości Chrystusa jako
pośrednika i Głowy Kościoła (2,18.19).
2. ASPEKT MORALNY
Apostoł nie pominął również moralnych implikacji, czyli następstw, owych herezji. Zarówno zbyt
rygorystyczny ascetyzm, jak niekrępowana i wyuzdana swoboda obyczajowa, są w równym stopniu
szkodliwe i zabronione (2,16.20,21; 3,5.8.9). Obie herezje głosiły wszechwładzę ludzkiej woli. Ten
 kult woli , będący fałszywą i zniekształconą formą pokory, został zdecydowanie potępiony.
Podobnie potępiona została wszelka pobłażliwość cielesna. Paweł przedstawia Chrystusa jako Stwórcę
i Dzierżyciela wszechświata, Głowę, Pośrednika i Wyzwoliciela Kościoła. W Chrystusie występuje 
w miejsce dawnych judaistycznych ceremonii  zbawcza rzeczywistość. Ap. Paweł napisał do swych
przyjaciół z Kolosów jasno, logicznie i żywo, radząc im odwrócić się od próżnych i czczych
spekulacji do prawdziwego realizmu Ewangelii Chrystusowej, podkreślając również podstawowe
obowiązki chrześcijańskie.
3. TEOLOGIA
Myśl teologiczna jest bogata. Obok chrystologii, ap. Paweł przedstawia istotne aspekty historii
zbawienia oraz główne zręby kultowości chrześcijańskiej, ze szczególnym podkreśleniem potrzeby
odrodzenia i praktycznego realizowania nakazów Ewangelii.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,1 2.
2. Wdzięczność Pawła za postęp Kolosan: 1,3 8.
3. Modlitwa za dalszy rozwój: 1,9 11.
4. Dziękczynienie za błogosławieństwo Boże: 1,12 13.
I. Część doktrynalna: 1,14 2,3.
1. Znakomitość Chrystusa: 1,14 19.
2. Dzieje Chrystusa: 1,20 22.
3. Ewangelia ap. Pawła: 1,23 2,3.
II. Część dydaktyczna: 2,4 23.
1. Ostrzeżenie przed błędami: 2,4 8.
2. Chrystus rozwiązaniem problemów doktrynalnych: 2, 9 23.
III. Część napominawczo-zachęcająca: 3,1 4,6.
1. Śmierć dla świata  życie dla Chrystusa: 3,1 4.
2. Żądze cielesne zwyciężone przez siły Chrystusa: 3,5 11.
3. Celem życia doskonałość Chrystusa: 3,12 17.
4. Stosunki społeczne (w małżeństwie, rodzinie, pracy): 3,18 4,1.
5. Ogólne rady: 4,2 6.
Zakończenie
1. Wyjaśnienia: 4,7 9.
2. Pozdrowienia i błogosławieństwa: 4,10 18.
ż 8. PIERWSZY LIST ŚW. PAWA
A DO TESALONICZAN
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach występuje prosta i krótka nazwa listu: Pros Thessalonikeis A, czyli
 Pierwszy do Tesaloniczan . Tytuł dłuższy został wprowadzony póz
niej. Występuje on powszechnie
w nowoczesnych wydaniach Biblii.
II. TREŚĆ26
Treścią Pierwszego Listu św. Pawła do Tesaloniczan są aktualne odczucia Apostoła i potrzeby
młodego zboru w Tesalonice ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień eschatologicznych,
zwłaszcza wtórej paruzji Jezusa. Po pozdrowieniu i wyrażeniu wdzięczności Bogu za duchowy stan
wiernych, ap. Paweł wspomina swą pracę w Tesalonice i życzliwą postawę Tesaloniczan, a następnie
tęsknoty i bezskuteczne próby powrotu do Tesaloniki. Wysłał więc Tymoteusza, który powrócił z
pomyślnymi wiadomościami. Ap. Paweł udziela Tesaloniczanom wielu rad i zachęt. Zachęca ich do
poświęceń i szlachetnego życia chrześcijańskiego. Uspokaja zatroskanych o los swych bliskich
zmarłych, a przy tej okazji rozwija przepiękną naukę o drugiej paruzji Pana. W życiu należy okazywać
ustawiczną czujność, umiar i zaangażowanie w sprawy Pana. Wskazuje wreszcie na potrzebę
codziennej realizacji wielkich idei chrześcijańskiego życia. Pozdrowieniami i życzeniami kończy swój
list. Jest to pierwszy zresztą list ap. Pawła.
III. AUTORSTWO
Nadawcami listu są Paweł Sylwan i Tymoteusz (1,1). Jednak list jest dziełem ap. Pawła, jak wynika to
z jego treści. Fakt ten nie jest na ogół kwestionowany. Przemawiają bowiem za nim liczne
sprawdziany zewnętrzne i wewnętrzne.
1. SPRAWDZIANY ZEWN
TRZNE
Pierwszy List św. Pawła do Tesaloniczan występuje wśród listów Pawła w najstarszym katalogu ksiąg
Nowego Testamentu, a mianowicie w kanonie Muratoriego (ok. 170 roku). Ojcowie starożytnego
chrześcijaństwa, jak Ireneusz (zm. 202), Klemens Aleksandryjski (zm. 220), Tertulian (zm. 240),
uważają zgodnie ap. Pawła za autora listu27.
2. SPRAWDZIANY WEWN
TRZNE
Osobowość, słownictwo i styl ap. Pawła na wskroś przenikają ten list. Wyliczono, że ok. 90%
wyrazów z Pierwszego Listu do Tesaloniczan odnajduje się w wielkich listach ap. Pawła i w listach
wczesnych28. Występuje w nim właściwy Pawłowi nacisk na sprawy duchowe, wiarę, miłość i nadzie-
je (1 Kor. 13,13). Współcześni bibliści przypisują zgodnie Pierwszy List do Tesaloniczan ap.
Pawłowi. Jest to stanowisko bez wątpienia słuszne.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List został napisany do wiernych żyjących w Tesalonice. Cóż to było za miasto? W jakich
okolicznościach ap. Paweł założył zbór w Tesalonice? Gdzie i kiedy napisał swój pierwszy list?
1. TESALONIKA
Tesalonika, obecnie Salonika, była siedzibą prokonsula rzymskiej prowincji Macedonii. Przez miasto
przechodził ważny szlak handlowy ze Wschodu do Rzymu. Tesalonika była najbardziej
przemysłowym miastem w północnej Grecji. Samo miasto założone zostało ok. roku 315 przed Chr.
przez Kasandra, jednego z generałów Aleksandra Wielkiego. Założonemu miastu nadał Kasander imię
swej żony, a siostry Aleksandra Wielkiego, Tesaloniki.
2. DZIAA
ALNOŚĆ AP. PAWA
A
Do Tesaloniki ap. Paweł przybył po raz pierwszy podczas drugiej podróży misyjnej w roku 50 po
Chr., bezpośrednio po opuszczeniu miasta Filipy. Przez trzy soboty przemawiał w tamtejszej
synagodze (Dz.Ap. 17,2), w rezultacie czego uwierzyło nie tylko wielu Żydów, ale także pobożnych
Greków, zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Prawdopodobnie jednak ap. Paweł przebywał w Tesalonice
więcej niż przez trzy tygodnie. Podczas pobytu w mieście Apostoł zmuszony był pracować na swe
utrzymanie, a przy tym głosił Ewangelię (1 Tes. 2,9). W tym czasie Filipensowie posłali mu dary
(Filip. 4,16). Po wspomnianych już, oficjalnych i świątecznych wystąpieniach sobotnich w synagodze,
ap. Paweł nauczał prawd wiary Chrystusowej w domu Jazona, lecz wkrótce musiał opuścić miasto
wskutek prześladowań (Dz.Ap. 17,5 9).
Z Tesaloniki ap. Paweł i jego towarzysze udali się do Berei, gdzie również powstała grupa wierzących
(Dz.Ap. 17, 10 12). Tymoteusz i Sylas pozostali w Berei, a chrześcijanie odprowadzili ap. Pawła aż
do Aten, po czym wrócili z poleceniem dla Tymoteusza, by się dowiedział o sytuacji w Tesalonice i
wraz z Sylasem (Sylwanem) przybył do ap. Pawła (Dz. Ap. 17,13 15). Nawróconymi w większości
byli poganie (1,9 i 4,5).
3. OKOLICZNOÅšCI NAPISANIA LISTU
List napisany został, jak wynika z jego treści, po powrocie Tymoteusza z Tesaloniki (Dz.Ap. 17,15).
Zgodnie z Dziejami Apostolskimi (18,1.5), ap. Paweł  po pobycie w Atenach  udał się do Koryntu,
gdzie przybyli następnie także Tymoteusz i Sylas. Dochodzimy więc do wniosku, że Pierwszy List św.
Pawła do Tesaloniczan został napisany w Koryncie. List uważany jest powszechnie w ogóle za
pierwszy list ap. Pawła i  z wyjątkiem listu pasterskiego ap. Jakuba  za najstarszą księgę Nowego
Testamentu. Przypuszcza się, że napisany został niezwłocznie po przybyciu ap. Pawła, jak również
Tymoteusza i Sylasa, do Koryntu, tj. w 51 r. po Chr.
V. IDEE PRZEWODNIE
Treść listu przenika żarliwa miłość (1,2 4; 2,7.8; 3,6.7). Apostoł cieszy się pomyślnym
sprawozdaniem, jakie przyniósł z Tesaloniki Tymoteusz, dotyczącym wiary Tesaloniczan i ich troski o
ap. Pawła. Pragnął ich odwiedzić, lecz nie nadarzyła się sposobność (1 Tes. 2,17 18).
1. SPRAWY ZBOROWE
Tymoteusz sprawozdał także o pewnych problemach zborowych. Otóż niektórzy spośród Tesaloniczan
nadmiernie smucili się z powodu śmierci swych bliskich, inni zaś fanatycznie pojmowali naukę o
powtórnym przyjściu Chrystusa, porzucając pracę i w bezczynności oczekując na Jego paruzję, a jesz-
cze inni wrócili do dawnego trybu życia, niektórzy zaś zdradzali tendencje do niezależności, nie chcąc
uznać ustanowionych zwierzchników zboru. W związku z tym Apostoł wytyczył następującą zasadę
postępowania:  Wzywamy was też, bracia, napominajcie niesfornych, pocieszajcie bojaz
liwych, pod-
trzymujcie słabych, bądz
cie wielkoduszni wobec wszystkich (5,14).
2. SPRAWA PARUZJI
W liście dominuje nauka o chwalebnym przyjściu Chrystusa. Wspomina w nim ap. Paweł o potrzebie
oczekiwania Chrystusa (1,10), mówi, że wierni będą chlubą Apostola przy przyjściu Pana (2,19),
wyraża życzenie gotowości na spotkanie z Jezusem (3,13), opisuje wreszcie paruzję Jezusa (4,13 18) i
wzywa do przygotowania się na to wydarzenie (5,23). Element ten stanowi piękny przyczynek do
nowotestamentalnej eschatologii.
3. INNE KWESTIE
List wymienia inne jeszcze tematy wiary chrześcijańskiej, jak śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa
(4,14), zmartwychwstanie sprawiedliwych (w. 13 16), przyszłą nagrodę i karą (4,17; 5,3), rzeczywiste
istnienie i działanie szatana (2,18), naukę o zbawieniu, wybraniu i poświęceniu (1,4,4,3 7). Dominują-
cym jednak tematem sÄ… sprawy eschatologiczne.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Prezentacja: 1,1.
2. Pozdrowienie: 1,1.
I. PrzeglÄ…d pracy Tesaloniczan: 1,2 3,13.
1. Podziękowanie za wierne świadectwo: 1,2 10.
2. Praca Pawła dla Tesaloniczan: 2,1 16.
3. Chęć ponownego odwiedzenia młodego Zboru: 2,17 20.
4. Wysłanie Tymoteusza: 3,1 13.
II. Pouczenia i napomnienia: 4,1 4.
1.Uwagi wstępne: 4,1.2.
2. Uświęcenie ciała: 4,2 8.
3. Miłość bratania: 4,9 10.
4. Napomnienie do spokojnego życia: 4,10 12.
III. Sprawy eschatologiczne: 4,13 5,22.
1. Śmierć i zmartwychwstanie sprawiedliwych; 4,13 18.
2. Nieznajomość czasu przyjścia Jezusa: 5,1 11.
3. Napomnienia: 5,12 24.
Zakończenie
1. Prośba o modlitwę: 5,25.
2. Pozdrowienia: 5,26 27.
3. Błogosławieństwo: 5,28.
ż 9. DRUGI LIST ŚW. PAWA
A DO TESALONICZAN
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach greckich nazwa listu jest następująca: Pros Thessalonikeis B, czyli  Drugi
do Tesaloniczan . Nazwa dłuższa została wprowadzona póz
niej. Obecnie występuje powszechnie w
nowoczesnych wydaniach Biblii.
II. TREŚĆ
Treścią Drugiego Listu św. Pawła do Tesaloniczan są sprawy eschatologiczne jako zagadnienia
dominujące aktualnie w Tesalonice. Po pozdrowieniach, ap. Paweł nawiązuje bezpośrednio do
powtórnego przyjścia Pana, a dalej określa znaki poprzedzające wtóra paruzję Chrystusa i wyjaśnia, że
dzień ten nie przyjdzie wcześniej zanim nie nastanie w Kościele wielka apostazja i nie zostanie
objawiony  człowiek niegodziwości i syn zatracenia , posługujący się nawet fałszywymi cudami.
Następnie ap. Paweł kieruje do wiernych różne przestrogi i praktyczne rady. Podkreśla zwłaszcza
potrzebę pracy i porządku. Zbór upoważnia do stosowania wobec opornych środków karności
zborowej. Kończy ap. Paweł ten list życzeniami łask Pana.
III. AUTORSTWO
Autorstwo Drugiego Listu św. Pawła do Tesaloniczan nie było poważnie kwestionowane do ostatnich
czasów. Treść listu objawia w pełni charakter Pawła. Uczucie więzi autora z nawróconymi w
Tesalonice, (2,13 17), pochwała ich gorliwości 1,3 5; 3,4), troskliwe wskazywanie słabości i
zdecydowany typ jego poleceń (3,6,12), a także, zapoczątkowana w Pierwszym Liście do
Tesaloniczan, tematyka eschatologiczna  stanowią niewątpliwy dowód Pawłowego autorstwa listu.
1. KRYTYKA
Jednakże w pierwszej połowie XIX stulecia poczęto .silnie kwestionować Pawłowe autorstwo listu,
zwłaszcza w zakresie fragmentu dotyczącego  człowieka niegodziwości (2, 1 12). Podnoszono, że w
innych listach ap. Pawła nie występuje element apokaliptyczny. Ale argument ten nie wytrzymuje
krytyki, nie może więc zaprzeczać autorstwa Pawła. Jeśli bowiem uwzględni się charyzmat
profetyczny ap. Pawła (Dz.Ap. 22,17 21; 2 Kor. 12,2 4), to fakt zamieszczenia fragmentów o istotnej
treści z zakresu biblijnego profetyzmu i to w trosce o uchronienie Ludu Bożego przed zwiedzeniem,
dotyczącym czasu przyjścia Pańskiego i potrzeby przygotowania go na to wielkie wydarzenie, jest
wybitnie Pawłowe.
2. DOWODY ZEWN
TRZNE
Autentyczność listu opiera się na szeregu innych jeszcze ważkich dowodach. Oprócz obecności listu w
najstarszym katalogu ksiąg Nowego Testamentu, Drugi List do Tesaloniczan traktowany był przez
ówczesnych pisarzy chrześcijańskich z taką samą powagą, jak Pierwszy List do Tesaloniczan. Poza
tym, list ten znany był Polikarpowi (130), a Justyn (150) najwidoczniej nawiązuje do tego właśnie
listu w kwestii  człowieka niegodziwości .
IV. TA
O HISTORYCZNE
Miejsce i czas napisania Drugiego Listu do Tesaloniczan są niemalże takie same, jak listu pierwszego.
Wynika to m.in. z faktu występowania w obu listach tych samych trzech postaci: Pawła, Sylwana i
Tymoteusza (1 Tes. 1,1; 2 Tes. 1,1).
1. PODCZAS DRUGIEJ PODROŻY MISYJNEJ
Ap. Paweł przebywał W Koryncie z Sylwanem  i to przez półtora roku  tylko podczas swej drugiej
podróży (Dz.Ap. 18,11), nie ma bowiem dowodów na to, aby Sylwan towarzyszył Apostołowi
póz
niej. Ponadto kontekst sytuacyjny wskazuje niedwuznacznie, że list musiał być napisany nie
póz
niej niż kilka miesięcy po napisaniu Pierwszego Listu do Tesaloniczan. Datą napisania listu mógł
być koniec roku 51 lub początek 52 po Chr. Z tego powodu tło historyczne jest zasadniczo identyczne.
2. BLIŻSZE OKOLICZNOŚCI
Przypuszczalnie poseł, zanoszący Pierwszy List do Tesaloniczan, zdołał już powrócić do Koryntu i
przywiózł niepokojące wieści o fanatyzmie szerzącym się wśród niektórych grup Tesalończyków
jakoby nadchodził dzień Pański. Okoliczności te wymagały natychmiastowej reakcji. Każda zwłoka
mogłaby się okazać fatalną dla żywotnych interesów nowo-założonego zboru. Wśród bowiem
wyznawców z pewnością była pewna liczba członków słabych w wierze, najbardziej podatnych na
niebezpieczeństwo zwiedzenia. A do tego nie można było dopuścić.
V. IDEE PRZEWODNIE
Wśród powodów, przyspieszających napisanie, listu była potrzeba pokrzepienia i wzmocnienia wiary
Tesaloniczan. Szczególnie doniosłe znaczenie posiadała właściwa informacja, dotycząca spraw
aktualnych, a zwłaszcza kwestii czasu przyjścia Jezusa w chwale.
1. SA
OWO ZACH
TY
Ap. Paweł w pierwszym rzędzie dziękuje Bogu za zwycięstwo. Zaznacza rozwój Tesaloniczan w
chrześcijańskich cnotach wiary (2 Tes. 1,3), miłości braterskiej (2 Tes. 1,3; 1 Tes. 4,9.10) i
wytrwałości w prześladowaniach (2 Tes. 1,4).
Obecnie ap. Paweł nie pisze o sposobie przyjścia Pańskiego i zmartwychwstaniu umarłych,
zagadnienia te bowiem naświetlił w Pierwszym Liście do Tesaloniczan. Położył w nim ap. Paweł
także nacisk na potrzebę przygotowania się na przyjście Pana oraz prowadzenie godnego życia z
myślą o tym wydarzeniu (1 Tes. 5,1 11; Tyt. 2, 11 13). Tym razem postanowił zaakcentować sprawy
inne.
2. CZAS PARUZJI
Zwrócenie uwagi na drugi adwent Jezusa, zawarte w Pierwszym Liście do Tesaloniczan, zostało
mylnie zrozumiane przez wielu Tesaloniczan. Uważali oni, że ap. Paweł oczekiwał niezwłocznego
powrotu Pana (2 Tes. 2,2). Nie było to prawdą. Ap. Paweł pospieszył więc z wyjaśnieniem, że pogląd
taki jest obcy jego nauce. Przypomniał im również, że osobiście ich uczył, że najpierw musi zaistnieć
odstępstwo, związane z działalnością antychrysta (2,3.5). Dlatego temu właśnie zagadnieniu poświęcił
obecnie ap. Paweł sporo i bezcennej uwagi.
Po wyjaśnieniu zagadnienia czasu przyjścia Jezusa, ap. Paweł zwrócił się bezpośrednio do owych
podnieconych, owianych złym duchem nierobów z Tesaloniki, którzy twierdzili, że w obliczu
bliskiego powrotu Pana praca nie jest potrzebna. Ostrzegał ich w tym względzie już w pierwszym
swym liście (1 Tes. 4,11; 5,14). Tym razem z całym autorytetem apostolskim napomina ich w imieniu
Pańskim i nakazuje podjęcie pracy (2 Tes. 3,12). Upoważnia nawet zbór do zastosowania środków
dyscyplinarnych, czyli karności kościelnej (w. 14.15).
3. ŻYCIE I OCZEKIWANIE
Myślą przewodnią Drugiego Listu do Tesaloniczan  podobnie jak pierwszego  jest z jednej strony
praktyczna pobożność (1,11.12), a z drugiej sprawy eschatologiczne. Słabych należy pocieszyć i
wzmocnić (2,17), zaś agitatorzy i wywrotowcy powinni zamilknąć (3,12). Kościół powinien być
powiadomiony o zwodniczej działalności wielkiego przeciwnika i końcowym zwycięstwie nad
mocami szatana (2,2 12). W obliczu chwalebnej nadziei triumfu Sprawy Bożej, chrześcijanie z Te-
saloniki zostali, wezwani do prowadzenia życia godnego ich wielkiego powołania (1,12.13).
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,1 4.
2. Dziękczynienie za wzrost wiary Tesaloniczan: 1,3.4.
I. Kwestia sÄ…du: 1,5 12.
1. Perspektywa sÄ…du: 1,5 10.
2. Modlitwa za wiernych: 1,11.12.
II. Sprawa antychrysta: 2,1 17.
1. Przestrogi przeciwko fanatycznemu pojmowaniu przyjścia Chrystusa: 2,1 2.
2. Działalność antychrysta: 2,3 12.
3. Dziękczynienie i modlitwa: 2,13 17.
III. Prośby, napomnienia i nakazy: 3,1 15.
1. Prośba o modlitwy w intencji Apostoła: 3,12.
2. Zaufanie ap. Pawła do Tesaloniczan: 3,3 5.
3. Stosunek do błądzących: 3,6 15.
Zakończenie
1. Modlitwa o pokój: 3,16.
2. Pozdrowienie: 3,17.
3. Błogosławieństwo: 3,18.
ż 10. PIERWSZY LIST ŚW. PAWA
A DO TYMOTEUSZA
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach greckich nazwa listu brzmi: Pros Timotheon A, czyli  Pierwszy do
Tymoteusza . Nazwa dłuższa powstała póz
niej. Pierwszy List św. Pawła do Tymoteusza  podobnie
jak Drugi List św. Pawła do Tymoteusza i List św. Pawła do Tytusa  określany jest przez biblistów
mianem listu pasterskiego. Określenie listów pasterskich ap. Pawła wywodzi się od św. Augustyna.
Wszystkie te listy  zwane listami pasterskimi  podobne są do siebie pod względem treści i formy i
zawierają oficjalne pouczenia co do urzędu pasterskiego, form organizacji kościelnej, dyscypliny i
zwalczania błędów 29.
II. TREŚĆ30
Treścią Pierwszego Listu św. Pawła do Tymoteusza są wskazówki dotyczące zwalczania nauczycieli
błędu oraz dotyczące organizacji zboru i życia chrześcijańskiego. Po pozdrowieniach i życzeniach, ap.
Paweł wskazuje na obowiązki pasterskie Tymoteusza, a szczególnie potrzebę zwalczania fałszywych
nauczycieli. Potem porusza kwestie porządku w zborze. Zwraca uwagę na poprawną służbę Bożą,
właściwą modlitwę za wszystkich i należną postawę i zachowanie się wiernych podczas nabożeństw.
Przedstawia także kwalifikację biskupów i diakonów. Następnie ap. Paweł koncentruje uwagę na
nauczycielach błędu i ich żądaniach, Tymoteusz powinien wykazać ich przewrotności. Dalej następują
osobiste wskazówki dla Tymoteusza (4,12 6,2). Jeszcze raz wraca ap. Paweł pod koniec listu do
kwestii błędnych nauczycieli. Kończy list doksologią i życzeniami.
III. AUTORSTWO
Treść listu wskazuje bez wątpienia na ap. Pawła jako autora (1,1). Pawłowego autorstwa dowodzą
również liczne świadectwa zewnętrzne (np. Klemensa Rzymskiego, Polikarpa, Ignacego
Antiocheńskiego i Hieronima), jak również świadec twa wewnętrzne, np. zgodność nauki tego listu z
nauką innych listów Pawłowych. Niemniej jednak krytyka nie oszczędziła tego pisma apostolskiego.
1. GA
OSY KRYTYKI
Niektórzy uczeni odmawiali autorstwa Pawłowi z powodu wzmianki zawierającej techniczne terminy
gnostycyzmu, a mianowicie następujących słów:  sprzecznych twierdzeń, błędnej, rzekomej nauki
(6,20), co w oryginale greckim brzmi następująco: antitheseis tes pseudonymou gnoseos. Około
połowy wieku II po Chr. herezjarcha Marcjon, który zresztą w swym kanonie nie zamieścił listów
pasterskich ap. Pawła, napisał dzieło pt.  Antytezy . Również słowo gnosis było terminem właściwym
gnostycyzmowi używanym przez Marcjona. Z tego powodu niektórzy bibliści wysuwali
przypuszczenie, że list powstał w II w. po Chr. i był skierowany przeciwko herezji Marcjona.
Twierdzono dalej, że w I w. po Chr., tj. wówczas, gdy żył ap. Paweł, gnostycyzm nie był jeszcze
znany, nie były również znane wyżej wspomniane terminy. Tymczasem odkrycia archeologiczne w
Qumran i znalezione dokumenty biblioteki gnostyków w Egipcie stwierdzają, że gnostycyzm był już
dobrze rozwinięty w I w. po Chr. Nic przeto dziwnego, że ap. Paweł mógł przytaczać znane sobie
współcześnie terminy gnostyckie w celach polemicznych i ostrzegania swych współpracowników
przed tÄ… herezjÄ….
2. KWESTIA J
ZYKA I STYLU
Niektórzy krytycy wskazują na różnice zachodzące pod względem języka i stylu, odbiegające od
pozostałych listów. Argument ten nie jest wystarczający. Jeśli się bowiem uwzględni szczególny
charakter listów pasterskich i ich treść, to nietrudno zrozumieć, że muszą one posiadać pewne sobie
tylko właściwe specyfiki. Coraz mniej jednak współczesnych biblistów opowiada się za Pawłowym
autorstwem, listu.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Pierwszy List do Tymoteusza napisał ap. Paweł po swoim uwolnieniu z rzymskiego więzienia, tzn. w
przerwie między pierwszym uwięzieniem (61 63) a drugim uwięzieniem (66 67), po ponownych
odwiedzinach Efezu, które miały miejsce pod. koniec roku 64 po Chr. lub na początku roku 65 po Chr.
1. OKOLICZNOÅšCI NAPISANIA LISTU
Ap. Paweł po wyjściu z rzymskiego więzienia, opuścit Rzym i po odwiedzeniu przypuszczalnie
Hiszpanii i Krety, objeżdżał zbory Małej Azji i Grecji, które tak bardzo pragnął zobaczyć (Fil. 2,24;
Filem. 22). W podróży towarzyszył mu Tymoteusz. Wśród zborów odwiedził także zbór efeski, gdzie
pozostawił Tymoteusza (1 Tym. 1,3). Sam zaś przez Troadę udał się do Macedonii i tam właśnie  w
Macedonii, może w Filipach, wiosną 65 roku  napisał Pierwszy List do Tymoteusza, który w tym
czasie sprawował swe funkcje pasterskie w Efezie.
2. ADRESAT
List został napisany do Tymoteusza. Tymoteusz pochodził z Listry w Likonii. Był synem ojca Greka i
matki judeochrześcijanki (2 Tym. 1,5). Tymoteusz przyłączył się do ap. Pawła (1 Tym. 4,12) na
początku drugiej podróży misyjnej, wpierw jednak został poddany obrzezaniu (Dz.Ap. 16,1 3).
Podczas tej podróży misyjnej ap. Paweł polecił mu pozostać w Berei, a potem powierzył mu z Aten
poselstwo, aby udał się do Tesaloniki (1 Tes. 3,2) i powrócił do Aten i Koryntu. Podczas trzeciej
podróży misyjnej wysłał go ap. Paweł z Efezu przez Macedonię do Koryntu (1 Kor. 4,17; 16,10;
Dz.Ap. 19,22). W sześciu listach występuje Tymoteusz jako współwysyłający listy (1 i 2 Tes; 2 Kor.,
Kol., Fil., Filem.). Tymoteusz towarzyszył ap. Pawłowi aż do ostatniej Wizyty ap. Pawła w Efezie,
gdzie Apostoł go pozostawił jako zwierzchnika kościelnego na tamtym terenie.
V. MYÅšLI PRZEWODNIE
Myślą przewodnią listu są pouczenia i rady skierowane do młodego duchownego i biskupa,
kierownika nie tylko lokalnego zboru, ale także tamtego terenu.
1. PASTERSTWO
Ap. Paweł wzywa Tymoteusza do prowadzenia życia w sposób podobający się Bogu i do troskliwej
opieki nad  trzodą , którą Bóg mu poruczył. Powierzony mu został uroczysty obowiązek głoszenia
Słowa Bożego i jego obrony. Treść listu wskazuje na obraz w pełni już rozwiniętej organizacji i ad-
ministracji kościelnej.
2. NAUKA APOSTOLSKA
Na znaczenie nauki apostolskiej wskazuje użycie aż 15 razy słowa nauka (didaskalia), zarówno w
Pierwszym Liście do Tymoteusza, jak i w innych listach pasterskich (1 Tym. 6,13,16; 2 Tym. 3,13 17;
4,1 4; Tyt. 1,9; 2,1.7), na 20 razy występowania tego słowa w Nowym Testamencie. Pierwszy List do
Tymoteusza napisał ap. Paweł właśnie z myślą o podniesieniu autorytetu pasterskiego i nauki
apostolskiej, jak również w celu zachęcenia młodszego współpracownika do energicznej pracy
duszpastersko-ewangelizacyjnej na tym odpowiedzialnym stanowisku kościelnym.
3. MYÅšL TEOLOGICZNA
Myśl teologiczna jest bardzo bogata. W liście występują cenne informacje dotyczące Boga Ojca i
Chrystusa, Kościoła i jego organizacji, zwłaszcza urzędów, dalej błędowierstwa, problematyki
duszpasterskiej (wdowy, niewolnicy, bogacze itp.) oraz życia ap. Pawła.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Przedstawienie autorskie: 1,1.
2. Pozdrowienie: 1,2.
I. Powołanie: 1,3 20.
1. Upoważnienie pasterskie: 1,3.4.
2. Właściwy stosunek do prawa: 1,5 11.
3. Doświadczenie ap. Pawła: 1,12 17.
4. Wezwanie do służby: 1,18 20.
II. Sprawy Kościoła: 1,18 20.
1. Prawdziwa służba Boża: 2,1 15.
2. Urzędy kościelne: 3,1 13.
3. Poselstwo chrześcijańskie: 3,14 4,5.
III. Służba: 4,6 6,19.
1. Praktyczne uwagi dotyczące służby: 4,6 16.
2. Różne aspekty duszpasterstwa: 5,1 6,19.
Zakończenie
1. Wezwanie: 6,20.
2. Życzenia łaski: 6,21.
ż 11. DRUGI LIST ŚW. PAWA
A DO TYMOTEUSZA
I. NAZWA
Pierwotny tytuł był krótki:  Pros Timotheon B , czyli  Drugi do Tymoteusza . Dłuższa nazwa została
dodana póz
niej. List ten, jakkolwiek również posiada charakter pasterski, to jednak uważany jest
bardziej za list prywatny niż urzędowy.
II. TREŚĆ31
Treścią Drugiego Listu św. Pawła do Tymoteusza jest nadzieja zbawienia i sprawy osobiste Apostoła.
Po pozdrowieniach i życzeniach wstępnych, ap. Paweł dziękuje Bogu za wierność Tymoteusza i
zachęca swego młodszego przyjaciela do dalszej i ofiarnej służby. Poucza następnie Tymoteusza o
właściwym zachowaniu się wobec innowierców. Zbłąkanych trzeba sprowadzać do wiary przez pełne
nauczanie. Charakteryzuje dalej ap. Paweł czasy ostateczne. Tymoteusz winien wiernie pełnić swą
służbę. Przy końcu informuje ap. Paweł o swoim, położeniu i wzywa Tymoteusza i Marka do
przybycia do Rzymu. Życzy błogosławieństw Bożych.
III. AUTORSTWO
Jakie stanowisko zajmuje współczesna biblistyka chrześcijańska wobec autorstwa Drugiego Listu do
Tymoteusza?
1. DOWODY NA RZECZ PAWA
A
Wiersze wprowadzające, jak również treść i nauka zawarta w liście, dowodzą niedwuznacznie, że list
został napisany przez ap. Pawła, uwięzionego po raz drugi w Rzymie. Wszystkie te dowody
(sprawdziany) zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne wskazują na Pawłowe autorstwo listu.
Większość biblistów opowiada się za Pawłowym autorstwem.
2. OSOBOWOŚĆ AP. PAWA
A
Treść, słownictwo i styl listu jest Pawłowy. Autor nie tylko daje dowód swej wiary, ale także wskazuje
na końcowe dni swego życia. Nie brzmi tam jednak nuta rezygnacji. Przeciwnie, list jest pełen nadziei
i mimo wszystko pogodny.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Jest to list ap. Pawła chronologicznie ostatni. List został napisany w więzieniu, przypuszczalnie w
rzymskim więzieniu mamertyńskim, po wydaniu wyroku śmierci, lecz przed egzekucją.
1. PONOWNE ARESZTOWANIE32
Zgodnie z informacjami, zawartymi w Pierwszym Liście do Tymoteusza i w Liście do Tytusa, okazuje
się  w świetle Drugiego Listu do Tymoteusza -że ap. Paweł po okresie niezwykle aktywnej pracy
misyjnej, którą rozwinął po wyjściu na wolność z pierwszego uwięzienia, powrócił do Rzymu, gdzie
został ponownie aresztowany. Neron (54 68), dla zmylenia opinii publicznej i odwrócenia jej od
siebie, obwinił chrześcijan o podpalenie Rzymu, wszczynając tym samym ich prześladowanie. W tym
właśnie czasie ap. Paweł został aresztowany, oskarżony o podżeganie do buntu i wtrącony do jednego
z najcięższych więzień, jakim było więzienie mamertyńskie. Ap. Piotr również w tym czasie został
aresztowany i uwięziony w Rzymie. Wówczas to  z więzienia  pisze ap. Paweł swój Drugi List do
Tymoteusza. Jest to ostatni list jego życia. Śledztwo zostało już ukończone i wyrok już zapadł. Teraz
czeka na egzekucjÄ™ (4,6.16 18).
2. PROÅšBA O PRZYBYCIE
W Rzymie znajdował się przy nim tylko A
ukasz (4,11). Napisał więc do Tymoteusza, aby przybył do
Rzymu, i to jeszcze przed zimą oraz zabrał z sobą Marka (4,21). Prosił go także o przywiezienie
płaszcza i pergaminów, które pozostawił w Troadzie u Karposa. Czy Tymoteusz zdążył przybyć przed
egzekucją Pawła  nie wiemy.
3. DZIEJE TYMOTEUSZA
Co do dalszych dziejów samego Tymoteusza, to również i on był więziony, ale nie wiadomo kiedy i
gdzie (Hebr. 13,32). Tradycja utrzymuje, że Tymoteusz zginął śmiercią męczeńską za czasów cesarza
Domicjana (71 96) lub Trajana (98 117).
V. IDEE PRZEWODNIE
Drugi List św. Pawła do Tymoteusza nazwany został przez biblistów ostatnią wolą, testamentem
wielkiego Apostoła Narodów. Napisał go dla swego duchowego syna w wierze, Tymoteusza, jak
również dla całego Kościoła.
1. POTRZEBA WSPÓLNOTY
Oczekując na swój bliski koniec, odczuwał Apostoł potrzebę wspólnoty w gronie swych oddanych
współpracowników. Chciał także wzmocnić swego młodszego współtowarzysza przykładem własnej
wiary. Zachęcał więc Tymoteusza w liście do poświęcenia i gorliwości. Przestrzegał przed herezjami.
Napominał do wiernego trzymania się natchnionego słowa i wytrwania w wierze aż do powtórnego
przyjścia Chrystusa.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Bogata jest myśl teologiczna Drugiego Listu do Tymoteusza! Na podkreślenie zasługują: nauka o
Bogu i sprawy eschatologiczne, jak również istota powołania chrześcijańskiego i służby pasterskiej, a
także kwestia znaków czasów i dramat odstępstwa od wiary.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,1 2.
2. Pragnienie ujrzenia Tymoteusza: 1,3 5.
I. Napomnienie do wierności w służbie: 1,6 18.
1. Dary Boże: 1,6 8.
2. Godna służba: 1,9 18.
II. Ideał kaznodziejski: 2,1 6.
1. Nauczyciel: 2,1.2.
2. Żołnierz: 2,3.4.
3. Szermierz: 2,5.
4: Rolnik: 2,6.
III. Treść i metody zwiastowania prawdy: 2,7 26.
1. Chrystocentryzm: 2,7 13.
2. Unikanie sporów: 2,14 18.
3. Ideały: 2,18 26.
IV. Ostrzeżenia i napomnienia: 3,1 4,8.
1. Niebezpieczeństwo czasów ostatecznych: 3,1 17.
2. Wezwanie do gorliwej służby: 4,1 5.
3. Własne świadectwo wiary: 4,6 8.
Zakończenie
1. Wezwanie do przybycia: 4,9 13.
2. Ostrzeżenie przed Aleksandrem: 4,14 15.
3. Informacja o rozprawie: 4,16 18.
4. Pozdrowienia i życzenia: 4,19 22.
ż 12. LIST ŚW. PAWA
A DO TYTUSA
I. NAZWA
W najstarszych manuskryptach greckich nazwa listu brzmi Pros Titon, czyli  Do Tytusa . Obecna
nazwa jest dziełem póz
niejszym. List św. Pawła do Tytusa, to trzeci już list pasterski ap. Pawła.
II. TREŚĆ33
Treścią Listu św. Pawła do Tytusa są sprawy natury organizacyjnej i pasterskiej. Po uroczystym
pozdrowieniu i życzeniu pokoju, ap. Paweł omawia zadania Tytusa na Krecie. Należą do nich:
ustanowienie prezbiterów, zwalczanie błędowierstwa, a także obowiązki związane z właściwym
realizowaniem zasad karności zborowej i życia w codziennej chrześcijańskiej wierze, a wiać
powinności starców i młodzieży, mężczyzn i kobiet, niewolników, obywateli wobec władz i
współobywateli itp. Potem wzywa ap. Paweł Tytusa do Nikopolis w Epirze i przesyła pozdrowienia i
życzenia.
III. AUTORSTWO
Jak wynika z wstępnych wierszy pozdrowienia (1,1 4), list został napisany przez ap. Pawła.
1. KRYTYKA
Niektórzy krytycy biblijni odmawiają ap. Pawłowi autorstwa tego listu, ale nie ma poważnych
argumentów przemawiających przeciw Pawłowemu autorstwu listu.
2. STANOWISKO WI
KSZOÅšCI
Zdecydowana większość współczesnych biblistów opowiada się za ap. Pawłem. Jest to stanowisko
słuszne i należy się za nim opowiedzieć.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List do Tytusa napisany został w przerwie między pierwszym a drugim więzieniem ap. Pawła, po
odwiedzeniu Krety, gdzie Tytus pozostał, przypuszczalnie w Macedonii, być może w lecie roku 65,
zanim udał się ap. Paweł do Nikopolis. Tytus znajdował się wówczas na Krecie. Pozostawił go tam ap.
Paweł, gdy  między pierwszym a drugim uwięzieniem  podczas wizytacji pasterskich razem z
Tytusem odwiedził także Kretę (1,5).
Ap. Paweł teraz zamierza udać się do Nikopolis w Epirze, aby przezimować, i tam właśnie wzywa
Tytusa.
1. KRETA
Wyspa Kreta posiada ok. 250 km długości i od 12 do 60 km szerokości. Największa góra wyspy,
Psiloriti, wynosi ok. 300 m wysokości. Zgodnie ze starożytną legendą, góra ta miała być miejscem
urodzenia Zeusa. W II tys. przed Chr. Kreta była centrum tzw. cywilizacji kreteńsko-mykeńskiej,
rywalizującej z cywilizacją Egiptu i Mezopotamii. Na pół legendarny król Krety, Minos, był
budowniczym słynnych labiryntów. Kreteńczycy mieli wysoko rozwiniętą sztukę pisania. Szczyt swo-
jej cywilizacji osiągnęli ok. 1400 przed Chr.
Wyspa została skolonizowana póz
niej przez Greków. Do czasu objęcia wyspy przez Rzym, Kreta była
siedzibą rozbójników morskich. W czasach apostolskich Kreteńczycy znani byli z kłamstwa i lenistwa
(Tyt. 1,12).
2. TYTUS34
O Tytusie wiemy niedużo. Wiadomości o nim, zawarte w liście, są skąpe. Dzieje Apostolskie nie
mówią nic o Tytusie. Najstarsza wzmianka o tym mężu występuje w Liście do Galacjan (Gal. 2,1 5).
Tytus przypuszczalnie posiadał pogańskie pochodzenie. Nawrócony został prawdopodobnie przez ap.
Pawła w Antiochii (Tyt. 1,5).
Zgodnie z informacją, zawartą w Liście do Galacjan, Tytus towarzyszył ap. Pawłowi w roku 49 po
Chr. w podróży z Antiochii do Jerozolimy na Sobór Jerozolimski (Gal. 2,1 5) Potem, podczas trzeciej
podróży misyjnej, gdy ap. Paweł znajdował się w Efezie, wysłał go Apostoł do Koryntu z listem. Tam
udało się Tytusowi pojednać zbór z Apostołem, a dobre wieści przyniósł mu Tytus do Macedonii,
gdzie znajdował się wówczas ap. Paweł (2 Kor. 2,13; 7.6.13 15). Wkrótce ap. Paweł ponownie wysłał
go do Koryntu, celem dokończenia zbiórki na biednych, a przy tej okazji przesłał przez niego Drugi
List do Koryntian (2 Kor. 8,16.22; 12,17.18). Paweł traktował go jako zaufanego współbrata i
towarzysza (2 Kor. 12,18; 2,13; 8,23). W Liście do Tytusa nazywa go  synem w wierze (1,4).
Ap. Paweł prosił Tytusa w swym liście, aby przybył do niego, do Nikopolis w Epirze, przed zimą 65,
którą miał zamiar tam właśnie spędzić. Tytus przypuszczalnie przybył, a wówczas ap. Paweł wysłał go
do Dalmacji (dzisiejsza Jugosławia), o czym wspomina w Drugim Liście do Tymoteusza (2 Tym.
4,10). Według tradycji Tytus miał powrócić na Kretę i umrzeć w Gortynie. Euzebiusz nazywa Tytusa
biskupem Krety.
V. IDEE PRZEWODNIE
Treść Listu św. Pawła do Tytusa jest podobna do treści Pierwszego Listu św. Pawła do Tymoteusza.
1. PRAKTYCZNE RADY PASTERSKIE
List zawiera praktyczne rady związane z pasterstwem. Paweł poucza młodego kaznodzieją o sposobie
postępowania. Było to potrzebne, tym bardziej że na Krecie zaczęły ,się pojawiać jednostki
judaizujące, niepokojące zbór. List posiada charakter pasterski. Skierowany był do jednej osoby.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Bogactwo myśli teologicznej listu jest olbrzymie. Na uwagę zasługuje chrystologia i eschatologia,
kwestia nawrócenia, chrztu i łaski oraz sprawa urzędów kościelnych.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Uroczysta prezentacja autora: 1,1 3.
2. Pozdrowienia: 1,4.
I. Rady pasterskie: 1,5 3,3:
1. Kwalifikacje biskupie: 1,5 9.
2. Postępowanie z fałszywymi nauczycielami: 1,10 16.,
3. Zdrowe nauki: 2,1 15.
4. Obywatelskie obowiÄ…zki wiernych: 3,1 3.
II. Zbawienie następstwem miłości: 3,4 7.
1. Usprawiedliwieni z Å‚aski: 3,4.5.
2. Uświęceni mocą Ducha Świętego: 3,5.6.
3. Przeznaczeni do żywota wiecznego: 3,7.
III. Chrześcijańskie życie: 3,8 11.
1. Powołani do dobrych uczynków: 3,8.
2. Należy unikać rzeczy niepotrzebnych: 3,9 11.
Zakończenie
1. Wezwanie do Nikopolis: 3,12.
2. Wyposażenie na drogę Zenasa i Apollosa: 3,13 14.
3. Pozdrowienia i życzenia: 3,15.
ż 13. LIST ŚW. PAWA
A DO FILOMENA
I. NAZWA
Pierwotnie nazwa listu była krótka:  Pros Philemona , czyli do Filemona. Dłuższą nazwę utworzono
póz
niej. Współczesne przekłady poszły za tą tradycją.
II. TREŚĆ35
Treścią Listu św. Pawła do Filemona była sprawa Onezyma. Po pozdrowieniu, ap. Paweł prosi
Filemona o przyjęcie Onezyma, uciekiniera, którego ap. Paweł spotkał w Rzymie i nawrócił na wiarę
Jezusową. Powołuje się przy tym na przyjaz
ń a równocześnie odwołuje się do chrześcijańskich uczuć
Filemona. Zapowiada następnie rychłe przybycie. List kończą pozdrowienia i życzenia łask Bożych.
III. AUTORSTWO
Zgodnie z pierwszym wierszem, List do Filemona jest autorstwa Pawłowego.
1. ŚWIADECTWO STAROŻYTNE
Na korzyść Pawłowego autorstwa opowiadają się świadectwa starożytne  Orygenes, Tertulian i
fragment Muratoriego. Są to świadectwa ważkie, nad którymi nie można przejść do porządku
dziennego.
2. ÅšWIADECTWA DZISIEJSZE
Dzisiaj bibliści chrześcijańscy powszechnie opowiadają się za ap. Pawłem jako autorem listu. List
uważa się za autentyczny. Stanowisko takie jest ze wszech miar słuszne.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List do Filemona jest osobistym listem ap. Pawła. Pisał go Apostoł z rzymskiego więzienia podczas
pierwszego uwięzienia.
1. FILEMON
List został skierowany do Filemona, zamożnego chrześcijanina, mieszkającego w Kolosach,
nawróconego najprawdopodobniej przez ap. Pawła (w. 19). W jego domu znajdował się miejscowy
zbór (w. 2)36.
2. MOTYWY
Powodem napisania listu była sprawa Onezyma, zbiegłego niewolnika Filemona, nawróconego w
Rzymie przez ap. Pawła. List do Filemona wraz z Listem do Efezjan, Listem do Filipian i Listem do
Kolosan należy do tzw. listów więziennych. List napisany został w roku 62 lub 63 po Chr.
V. IDEE PRZEWODNIE
List ap. Pawła do Filemona jest osobistym listem ap. Pawła, traktującym o sprawach prywatnych, ale
nie tylko, również o sprawach wiary i zborowych.
1. ONEZYM
W grą wchodzi niewolnik Onezym, zbiegły z domu Filemona, który przypadkowo, w bliżej
nieznanych okolicznościach, spotkał się z ap. Pawłem przebywającym w rzymskim więzieniu. Tam
poznał naukę Chrystusa i przyłączył się do grona chrześcijan (w. 10). Ap. Paweł poleca Onezymowi
powrócić do swego pana, Filemona zaś prosi o niewyciąganie konsekwencji z ucieczki, lecz przyjęcie
Onezyma jak brata. Przez Onezyma posyła swój list. Prosi także Filemona o przygotowanie gościny,
gdyż zamierza go odwiedzić (w. 22). Jak widać, ap. Paweł pisał listy nie tylko zborowe i pasterskie,
ale także prywatne.
2. ZNACZENIE LISTU
List pokazuje stosunki panujące w pierwotnym Kościele chrześcijańskim oraz relacje istniejące
między apostołami a wyznawcami. Były to relacje otwartości i przyjaz
ni, nie pozbawione dystynkcji
apostolskiego autorytetu ap. Pawła. List porusza kwestie niewolnictwa i wskazuje, jak Ewangelia
wpływała na złagodzenie surowych rygorów owego czasu. W liście występuje ważny aspekt nie tyle
teologiczny, ile raczej moralny.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Przedstawienie autorskie: l 2.
2. Pozdrowienie: 3.
I. Uznanie dla Filemona: 4 7.
1. Jego miłość i wiara: 4 6.
2. Osobiste świadectwo Pawła: 7.
II. Apel o przyjęcie Onezyma: 8 20.
1. Okoliczności nawrócenia: 8 14.
2.Utrata i pozyskanie: 15 16.
3. Poręka: 17 20.
Zakończenie:
1. Zapowiedz
przybycia: 21 22.
2. Pozdrowienia: 23 24.
3. Życzenia: 25.
ż 14. LIST DO HEBRAJCZYKÓW
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach greckich nazwa listu brzmi: Pros Hebraious, czyli  Do Hebrajczyków .
Nazwa dłuższa jest dziełem czasów póz
niejszych. Za tą tradycją poszły współczesne wydania.
II. TREŚĆ
Treścią Listu do Hebrajczyków jest niebiańskie arcykapłaństwo Jezusa Chrystusa i Jego pojednawcza
liturgia w niebiańskiej świątyni na mocy własnej ofiary krzyża.
Po kilku słowach wstępu, mówiących o misji Chrystusa, ap. Paweł przedstawia w pierwszym rzędzie
 wyższość Nowego Przymierza nad Starym 37. Wykazuje zwłaszcza wyższość Chrystusa od aniołów i
od Mojżesza, w związku z czym nie można zmarnować owoców tegoż Nowego Przymierza, a
szczególnie wizji odpoczynku. Następnie ap. Paweł  wykazuje, że Jezus jest prawdziwym
arcykapłanem, przewyższającym godnością i skutecznością swej ofiary kapłaństwo Barona 38. Ma
właściwe kwalifikacje, został powołany przez Boga i z ufnością należy przez Niego przychodzić przed
oblicze Boże. Przygotowuje następnie ap. Paweł czytelników do rozwinięcia tego zagadnienia. Nie
chce zajmować się podstawami nauk wiary, dodaje jednak czytelnikom otuchy i wskazuje na obietnice
dane Abrahamowi.
Dalej omawia ap. Paweł szczegóły kapłaństwa Jezusowego: doskonałe, podobne do
Melchizedekowego, wyższe niż lewickie:  Jezus jest Arcykapłanem w przybytku niebieskim i Po-
średnikiem Nowego Przymierza, przez które stare zostało zniesione 39. Opisuje następnie ap. Paweł
starotestamentalną świątynię, jej ofiary i służbę, co miało tylko,  znaczenie obrazowe, odnoszące się
do teraz
niejszego czasu (9,9). Potem wskazuje na niebieskie sanktuarium i służbę w nim Jezusa. W
ostatnich rozdziałach ap. Paweł wzywa do wierności w wierze. W zakończeniu podaje wiadomości
osobiste i życzenia, a także przekazuje pozdrowienia od braci z Italii.
III. AUTORSTWO
Autorstwo Listu do Hebrajczyków było przedmiotem ostrych polemik od wczesnych lat
chrześcijaństwa. O ile wielu pisarzy chrześcijańskich przypisywało list ap. Pawłowi, o tyle wielu
innych gorliwie odrzucało ten pogląd.
1. DZIEJE OPINII40
W Kościele wschodnim list przypisywany był na ogół ap. Pawłowi. Orygenes, jeden z wczesnych
Ojców Kościoła uważał, że myśli są Pawłowe, zaś język kogoś innego. W rezultacie badań nad listem
określił swe stanowisko następującym, stwierdzeniem:  Kto napisał list jedynie Bóg wie 41. Inaczej
było w Kościele zachodnim, gdzie list nie był przypisywany ap. Pawłowi. Autorstwo listu
przypisywane było Barnabaszowi, Apollosowi, Klemensowi lub A
ukaszowi. Dopiero pod koniec IV
wieku po Chr. List do Hebrajczyków został powszechnie uznany na Zachodzie za Pawłowy i
kanoniczny.
W następnych wiekach spory na temat autorstwa i kanoniczności ustały. List był na ogół
przypisywany ap. Pawłowi. Stan taki istniał aż do czasów nowożytnych, kiedy to spór rozgorzał na
nowo. Obecnie Pawłowe autorstwo listu jest na ogół powszechnie uznawane, chociaż nieliczna grupa
uczonych nadal odmawia Apostołowi autorstwa listu.
2. ARGUMENTY ZA I PRZECIW42
Argumenty przeciw Pawiowemu autorstwu listu wywodzą; się głównie ze stylu i słownictwa listu.
Słownictwo (język) i styl pisarza mogą się różnić ze względu na przedmiot, ale wówczas dotyczą one
w większości terminów związanych z odmiennością opisywanego zagadnienia. O wiele bardziej cha-
rakteryzują pisarza słowa, używane przez niego mechanicznie, niejako podświadomie, do których
należą zwłaszcza przymiotniki, czasowniki i spójniki. W Liście do Hebrajczyków występują
niewielkie różnice w używaniu spójników, w stosunku do pozostałych listów Pawłowych. Teksty
Starego Testamentu cytowane są w przekładzie dosłownym z Septuaginty, podczas gdy w innych
listach cytowane są w tłumaczeniu, czasem z pamięci, z języka hebrajskiego. Autor Listu do
Hebrajczyków pisze językiem greckim bardzo starannym, używając wyrażeń i figur właściwych
ówczesnej mowie pięknej.
Styl Listu do Hebrajczyków odznacza się spokojnym i zrównoważonym wątkiem narracji,
stylistycznie starannie wykończonym, objawiającym głęboki i żywy tok myśli autora przy zachowaniu
z jego strony większej poprawności języka. Jest wzorem wysokiego kunsztu argumentacji i poziomu
retorycznego.
Mimo pewnych różnic w języku i stylu, w Liście do Hebrajczyków występują jednak terminy i zdania
wybitnie Pawłowe (np. 4,2; 1 Tes. 2,13; 5,12; Rzym. 3,2), jak i obrazy Pawłowe (np. 5,11  1 Kor.
3,1 9)43. Pawłowy jest także epilog z wiadomościami osobistymi.
Różnice w języku i stylu zwróciły uwagę wczesnych pisarzy chrześcijańskich, przyzwyczajonych do
pospolitej greczyzny. Klemens Aleksandryjski (zm. 215) sugeruje, iż Paweł napisał list po hebrajsku,
po czym A
ukasz dokonał przekładu na język grecki. Orygenes (zm.254) natomiast w taki oto sposób
usiłował rozwiązać problem pogodzenia stylu Listu do Hebrajczyków ze stylem ap. Pawła,
występującym w innych listach;  myśli wprawdzie pochodzą od Apostoła, wyrażenia jednak i układ
należą do kogoś innego, który z pamięci przytacza myśli apostolskie i jak uczeń spisuje słowa swego
mistrza 44.
Na Pawłowe autorstwo Listu do Hebrajczyków rzucają pewne światło papirusy Chester Beatty. W
kodeksie, składającym się z listów ap. Pawła, List do Hebrajczyków znajduje się między Listem św.
Pawła do Rzymian a Pierwszym Listem św. Pawła do Koryntian i Drugim Listem św. Pawła do Ko-
ryntian. Chociaż okoliczność ta nie przesądza autorstwa ap. Pawła, wskazuje jednak, że we wczesnych
dziejach Kościoła List do Hebrajczyków umieszczano wśród Listów Pawłowych. Autor listu był na
pewno Żydem, znającym teologię i praktykę żydowską, a równocześnie hellenistą, znającym
doskonale język grecki. Wskazuje to w dużym stopniu na ap. Pawła.
3. KOMPROMIS
Pomimo argumentów przytaczanych przez przeciwników Pawłowego autorstwa listu, zaprzeczających
rzekomo jego autorstwa, należy zauważyć, że argumenty te nie są na tyle przekonywujące, aby obalić
tradycyjny pogląd przypisujący List do Hebrajczyków ap. Pawłowi. Poza tym istnieją argumenty
przemawiające zdecydowanie za jego autorstwem. Wiele zresztą różnic, dotyczących słownictwa i
stylu innych Listów Pawłowych w porównaniu z Listem do Hebrajczyków można wytłumaczyć
faktem pisania ich do różnych odbiorców i w różnych sprawach doktrynalnych i organizacyjnych.
Natomiast różnice, których w ten sposób nie da się wyjaśnić, można rozsądnie wytłumaczyć przez
przyjęcie, że List do Hebrajczyków był przemówieniem (kazaniem) Pawła, wydanym następnie w
formie teologicznego traktatu przez któregoś z jego współpracowników (może Apollosa?). Faktem
jest, że List do Hebrajczyków powstał przed upadkiem Jerozolimy i zawiera słowa i myśli ap. Pawła.
Któż zresztą z ówczesnych przywódców Kościoła regionu Pawłowego mógłby napisać list o tak
głębokich teologicznie i moralnie treściach?
IV. TA
O HISTORYCZNE
1. OGÓLNA SYTUACJA KOŚCIOA
A CHRZEÅšCIJAC
SKIEGO
Zagadnieniem, które bardziej niż jakiekolwiek inne rozdzierało wewnętrznie Kościół Apostolski, była
kwestia stosunku, do przepisów ceremonialnych, a zwłaszcza ich przestrzegania przez chrześcijan.
Sobór Apostolski w Jerozolimie uwolnił: chrześcijan nawróconych z pogan od obowiązku
zachowywania żydowskich ceremonii, lecz potężna rzesza judeochrześcijan żyjących w Palestynie i w
diasporze nie była psychologicznie przygotowana na tego rodzaju wolność. Byli bowiem oni
przekonani, że  z uwagi na swe pochodzenie  powinni ich nadal przestrzegać. Było im niezwykle
trudno zrozumieć, że przepisy obrzędowe wypełniły się w misji Chrystusa. Sytuacja, ta stwarzała w
Kościele niezdrowe i niebezpieczne napięcia.
Ap. Paweł i jego bliscy współpracownicy posiadali należyte zrozumienie znaczenia i miejsca w
historii zbawienia, obrzędów i ceremonii Zakonu Mojżeszowego. Ap. Paweł znał ich nie tylko
religijny charakter, ważny w religijności starozakonnej, ale także charakter przejściowy i figuratywny,
wskazujący na nowotestamentalne rzeczywistości mesjanistyczno-zbawcze i eschatologiczne, i
wiedział, że czas ich obowiązywania już minął wraz ze śmiercią Jezusa. Wyrażał się o tym
wielokrotnie w swoich listach (np. Kol. 2,16 17). Chrześcijański Zbór Jerozolimy, składający się z
nawróconych Żydów, zdawał się nie przywiązywać do tego należytej uwagi i nie dostrzegać
nadchodzącego niebezpieczeństwa. Wyznawcy ci nadal, jak za dawnych lat, zachowywali żydowskie
święta i składali ofiary, będąc gorliwymi miłośnikami prawa rytualnego (Dz.Ap. 15). Nie mieli
pełnego zrozumienia o nowotestamentalnych rzeczywistościach zbawczych, a zwłaszcza służbie
pojednawczej Chrystusa w niebieskiej świątyni. Nie zdawali sobie sprawy z tego, że
starotestamentalne ofiary  w świetle najświętszej Ofiary Krzyża  były już właściwie bez jakiegokol-
wiek zbawczego znaczenia. Tysiące tych chrześcijan żydowskiego pochodzenia,  gorliwie
trzymających się Zakonu (Dz.Ap. 21,20), doznałyby straszliwego zawodu i przeżyłyby kryzys wiary,
gdyby miasto i świątynia zostały zniszczone, na co się zanosiła w związku z narastającym powstaniem
przeciw Rzymianom i co zresztą nastąpiło niedługo po napisaniu listu.
2. POTRZEBA INFORMACJI
Był więc najwyższy czas, aby otworzyć oczy żydowskim konwertytom na znaczenie
nowotestamentalnej rzeczywistości zbawczej, tj. misterium zbawcze Jezusa i jego niebiańską kon-
tynuację. Istniała konieczność, aby wiara ich została zakotwiczona na czymś pewnym i
niewzruszonym. Jeśli myśli ich już teraz zostaną zwrócone na Jezusa jako Najwyższego Kapłana oraz
Jego niebieską świątynię i służbą oraz ofiarę krwi, tj. ową lepszą ofiarę niż cielce i kozły, to wówczas,
gdy przeminie ziemska postać świątyni i jej liturgii, wiara ich nie zachwieje się. Jeśli jednak nie
posiądą właściwego zrozumienia tych spraw i nie będą mieć przed oczyma wizji niebieskich
rzeczywistości zbawczych, prawdziwej świątyni i jej Arcykapłana, to widząc zniszczenie ziemskiej
świątyni, w której pokładali nadzieję, doznają straszliwego wstrząsu i rozczarowania. Ważne było
zatem, aby chrześcijanie pochodzenia żydowskiego zrozumieli te prawdy i to nie tylko dla swego
dobra, lecz również dla dobra zborów poganochrześcijańskich, wśród których znajdą się wierni z
Jerozolimy, wskutek zbliżającej się wojny z Rzymem, a zwłaszcza jej dramatycznych skutków i
będącego następstwem tego rozproszenia.
List do Hebrajczyków pojawił się  jak można sądzić  w tej właśnie krytycznej godzinie dziejów
prazboru jerozolimskiego i judeochrześcijaństwa palestyńskiego oraz diaspory. Zawierał istotną
informację doktrynalną, tj. duchowe światło, dotyczące właściwego zrozumienia prawdy o świątyni
niebieskiej i Chrystusie jako Najwyższym Kapłanie, jak również krwi,  która przemawia lepiej niż
krew Abla (12,24), a także odpocznienia, pozostającego jeszcze dla ludu Bożego (4,9) i bło-
gosławionej nadziei  jako kotwicy duszy pewnej i mocnej, sięgającej aż poza zasłoną (6,19).
3. ADRESACI, MIEJSCE I CZAS NAPISANIA LISTU
Nietrudno zrozumieć, że List do Hebrajczyków został skierowany do zboru jerozolimskiego,
składającego się z judeo-chrześcijan, którym zagroziło największe niebezpieczeństwo w obliczu
zbliżającej się katastrofy narodowej. Jest to opinia najbardziej prawdopodobna i obecnie przeważająca
wśród biblistów45. List został napisany w Italii, w Rzymie, na co wskazuje wzmianka w Hebr. 13,2446.
Gdy chodzi o czas napisania listu, to przypuszczalnie nastąpiło to podczas pierwszego uwięzienia ap.
Pawła w łatach 61 6347. Możliwa jest także data póz
niejsza48.
List niewątpliwie musiał być napisany przed zburzeniem Jerozolimy i świątyni, co nastąpiło w roku 70
po Chr., i przed śmiercią ap. Pawła, co nastąpiło w roku 67 po Chr. Okres pierwszego uwięzienia
rzymskiego jest bardzo prawdopodobny Prawdopodobny jest także okres międzywięzienny. Dokładną
datę trudno jest ustalić.
V. IDEE PRZEWODNIE
Bogactwo treściowe Listu do Hebrajczyków jest niezwykle duże. W biblistyce współczesnej zwraca
się na to coraz większą uwagę. Biblistyka i teologia adwentystyczna zawsze przywiązywały do Listu
do Hebrajczyków szczególne znaczenie.
1. WYŻSZOŚĆ NOWEGO PRZYMIERZA
Głównym tematem Listu do Hebrajczyków jest wykazanie wyższości nowotestamentalnych
rzeczywistości zbawczych, a więc Nowego Przymierza nad Przymierzem Starym. Szczególnie List do
Hebrajczyków podkreśla wyższość Chrystusa i Jego prawdziwego kapłaństwa. List do Hebrajczyków
zawiera zwłaszcza chrystocentryczną interpretację starotestamentalnej liturgii będącej symbolem,
parabolą, czy wreszcie figurą nowotestamentalnej i prawdziwej służby Chrystusa  jako Zbawcy i
Arcykapłana. Doświadczenie starożytnego Izraela, żyjącego pod rządami cieniowego systemu służby
Bożej, stanowiły wspaniałą lekcję poglądową dla chrześcijaństwa. Za pośrednictwem typicznego
systemu rytualno-świątynnego dawnego Izraela ap. Paweł starał się lepiej wyjaśnić swym
jerozolimskim braciom zbawcze posłannictwo Chrystusa, zarówno mesjańskie ziemskie, jak i
arcykapłańskie, niebieskie.
Problematykę występującą między różnymi aspektami starotestamentalnej symboliki soteriologicznej,
a nowotestamentalnymi rzeczywistoÅ›ciami zbawczymi, można ująć w nastÄ™pujÄ…ce tematy: 1° Mojżesz
i Chrystus jako wodzowie Ludu Bożego, 2° Stare i Nowe Przymierze, 3° ziemska i niebieska Å›wiÄ…ty-
nia, 4° ziemskie i niebieskie kapÅ‚aÅ„stwo, 5° ziemska i niebieska sÅ‚użba arcykapÅ‚aÅ„skÄ…, 6° przywileje
chrześcijańskie i odpowiedzialność (por. SDABC).
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Oprócz takich tematów, jak nauka o Bogu, Chrystusie i Duchu Świętym, o Kościele i Ludzie Bożym,
o człowieku, nawróceniu i różnych aspektach moralności chrześcijańskiej oraz spraw
eschatologicznych, szczególnie cenna jest nauka o świątyni, czyli tzw. sanktuariologia. Nauka ta
wzbogaca chrześcijańską myśl teologiczną w zasadniczym stopniu i jest kluczem do zrozumienia
właściwych wymiarów historii zbawienia, a zwłaszcza Prawa i Ewangelii, nowotestamentalnych form
kultu, sytuacji Kościoła jako wspólnoty wierzących, a nie instytucji zbawczej, którą jest i pozostaje
świątynia niebieska, jej kapłan i święta liturgia pojednania.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Starotestamentalne objawienie Boże: 1,1.
2. Nowotestamentalne objawienie Chrystusowe: 1,2.
I. Wielkość i autorytet Chrystusa: 1,3 2,18.
1. Chrystus równy z Ojcem: 1,3.
2. Wyższy od aniołów: 1,3 14.
3. Wielkość zbawienia w Chrystusie: 2,1 4.
4. Cel inkarnacji Chrystusa: 2,5 18.
II Odpoczynek Ludu Bożego: 3,1 4,16.
1. Chrystus jako apostoł i najwyższy kapłan: 3,1 6.
2. Niewiara powodem porażki starożytnego Izraela: 3,7 19.
3. Wezwanie do wstąpienia do Bożego odpoczynku: 4,1 16.
III. Wywyższenie Chrystusa jako najwyższego kapłana: 5,1 8,13.
1. Mianowanie Chrystusa najwyższym kapłanem: 5,1 10.
2. Potrzeba przyjęcia Chrystusa: 5,11 6,20.
3. Kapłan według porządku Melchizedeka: 7,1 28.
4. Najwyższy kapłan niebieskiej świątyni: 8,1 15.
5. Nowe Przymierze w Chrystusie: 8,6 13.
IV. Służba Chrystusa jako najwyższego kapłana: 9,1 10,22.
1. Opis ziemskiej świątyni i jej służby: 9,1 7.
2. Typiczne znaczenie ziemskiej świątyni: 9,8 14.
3. Chrystus pośrednikiem Nowego Przymierza: 9,15 28.
4. Wyższość ofiary Chrystusa: 10,1 22.
V. Wezwanie do wierności i pobożnego życia: 10,23 13,17.
1. Świadomość dnia sądu i przyjścia Chrystusa: 10,23 39.
2. Bohaterowie wiary: 11,1 12,2.
3. Doświadczenie i prześladowanie: 12,3 13.
4. Pokuszenie: 12,14 29.
5. Różne sytuacje codziennego życia: 13,1 17.
Zakończenie
1. Prośba o modlitwy przyczynne: 13,18 19.
2. Życzenia: 13,20 22.
3. Informacja o Tymoteuszu: 13,23.
4. Pozdrowienia: 13,24 25.
B. LISTY POWSZECHNE
Listów powszechnych jest siedem. Stanowią je: List św. Jakuba, Pierwszy List św. Piotra i Drugi List
św. Piotra, Pierwszy List św. Jana, Drugi List św. Jana i Trzeci List św. Jana oraz List św. Judy.
I.NAZWA
Nazwa  Listy powszechne , zwane także  Listami katolickimi , czyli właśnie  powszechnymi ,
powstała w czasach poapostolskich. Pierwszy użył tej nazwy Dionizy Aleksandryjski, potem Orygenes
i Hieronim, a od czasów Euzebiusza nazwa ta została upowszechniona. Nazwa wskazuje na charakter
uniwersalny listów. Listy te charakteryzują się tym, że zostały skierowane do różnych zborów
chrześcijańskich i wszystkich wiernych, a nie do określonego zboru czy grupy wierzących.
II. AUTORSTWO
Listy powszechne pochodzą od czterech osób: Jakuba, Piotra i Jana oraz Judy. Jakub i Juda byli apo-
stołami, ale także rodzeństwem Chrystusa. Piotr i Jan, to również wybitni apostołowie Chrystusa.
Szczegóły dotyczące ich życia omówione zostają przy charakterystyce ich listów.
III. KOLEJNOŚĆ LISTÓW
W nowotestamentalnym kanonie Listy powszechne znajdują się obecnie między Listami Pawłowymi,
a Apokalipsą. W pierwotnych kodeksach występują jednak po Dziejach Apostolskich. Kolejność ich
ustalono na Wschodzie według kolejności funkcji ich autorów, piastowanych w kierownictwie
pierwotnego Kościoła, wspomnianej przez ap. Pawła w Liście do Galatian (2,9), gdzie wymienia się
jako  filary Kościoła  Jakuba, Piotra i Jana. Kolejność taka występuje w najstarszych kodeksach, jak
np. kodeksach: Synaickim, watykańskim i innych.
IV. TEOLOGIA
Teologia Listów powszechnych koncentruje się na ogólnych tematach chrześcijańskiej teologii
systematyczwej, a także szeregu tematów szczegółowych, wzbogacających znaczenie naukę wiary.
Charakterystyka poszczególnych Listów powszechnych dostarczy dodatkowych w tym zakresie
refleksji.
ż 15. LIST ŚW. JAKUBA
I. NAZWA
List św. Jakuba, występujący w jednym z najstarszych rękopisów biblijnych i w Kodeksie Synaickim,
nie posiada w ogóle nazwy, lecz jedynie następującą wzmiankę umieszczoną na końcu:  List Jakuba .
Inne manuskrypty zawierają nazwę: Jakobou Epistole, czyli  List Jakuba . Póz
niejsze rękopisy list ten
określają nadto jako  powszechny , gdyż skierowany został nie do jednostki, lecz do ogółu
chrześcijaństwa. List św. Jakuba określony zastał przez Euzebiusza, historyka kościelnego, jako
pierwszy z Listów katolickich, czyli  powszechnych 49. Inne Listy powszechne, to Pierwszy List św.
Piotra i Drugi List św. Piotra, Pierwszy List św. Jana, Drugi List św. Jana i Trzeci List św. Jana oraz
List św. Judy. We wszystkich najstarszych rękopisach, Listy katolickie, tj. listy od Jakuba do Judy
włącznie, zamieszczone były przed Listami św. Pawła.
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Jakuba są ogólne zasady praktycznego życia chrześcijańskiego. Po pozdrowieniach,
ap. Jakub prosi wiernych o cierpliwe znoszenie doświadczeń i zachęca do modlitwy, wskazuje
następnie na znaczenie uczynków chrześcijańskich, gdyż bez nich wiara jest właściwie martwa50.
Podnosi następnie potrzebę czujności nad językiem oraz ostrzega przed posądzaniem i potępianiem
bliz
nich. Porusza wreszcie problematykę sprawiedliwości społecznej, a zwłaszcza wyzysku
robotników przez bogaczy. Wzywa do cierpliwego oczekiwania przyjścia Pana. Daje w końcu rady
dotyczące chorych i błądzących.
III. AUTORSTWO
Nie jest rzeczą łatwą ustalić autora Listu św. Jakuba. Nowy Testament przytacza kilka osób noszących
imię Jakuba. Który z nich był autorem Listu św. Jakuba? Oto pytanie, na które należy dać możliwie
jasnÄ… odpowiedz
.
1. KTÓRY JAKUB?
Zgodnie z treścią Nowego Testamentu znamy Jakuba, syna Zebedeusza i Salomei (Mat. 10,2.3; Mar.
3,17), oraz Jakuba syna Alfeusza (Mat. 10,3; Mar. 3,18; A
uk. 6,15; Dz.Ap. 1,13). Obaj byli
apostołami. Wspomniane też jest w Nowym Testamencie imię Jakuba jako ojca jednego z apostołów,
mianowicie Judasza lub Judy Jakubowego, ale nie Judasza Iskarioty (A
uk. 6,16; Dz.Ap.1,13), oraz
imię Jakuba syna Kleofasa i Marii (Jan 19,25; por. Mat. 27,56). Imię Jakuba nosił również  brat
Pański (Gal. 1,19; Mat. 13,55; Mar. 6,3; Mat. 27,56). Kierownicze stanowisko w prazborze
jerozolimskim piastował od początku Jakub, syn Zebedeusza, zwany także Jakubem Większym. W
roku 44 po Chr. został on ścięty na rozkaz Heroda Agrypy I. Potem miejsce jego zajął inny Jakub,
zwany także  Jakubem Mniejszym (Mar. 15,40; Dz.Ap. 12,17; 15,13; 21,18; Gal. 2,9; 1 Kor. 15,7).
Najprawdopodobniej ten właśnie Jakub  Jakub Mniejszy  był autorem Listu św. Jakuba (1,1). A
może kierownikiem prazboru i autorem listu był Jakub  brat Pański , nie apostoł?
2. KWESTIA IDENTYFIKACJI
Pozostaje jednak pytanie: czy Jakub, autor listu, był synem Alfeuszowym, tj. jednym z apostołów, czy
też  bratem Pańskim , albo jednym i drugim. Józef Flawiusz sprawozdaje, że  brat Pański był
kierownikiem Zboru Jerozolimskiego51. Chrześcijańska tradycja z końca II w. po Chr. potwierdza fakt,
że kierownikiem zboru jerozolimskiego był Jakub  brat Pański 52 .Euzebiusz przypisuje autorstwo
Listu Jakubowi  bratu Pańskiemu i identyfikuje Jakuba Sprawiedliwego, syna Alfeuszowego, z
 bratem Pańskim , synem Józefa, a Jakuba z Gal.1,19 z Jakubem z Gal. 2,953. Współczesna biblistyka
katolicka identyfikuje autora Listu św. Jakuba z Jakubem Mniejszym, synem Alfeusza, i bratem
(raczej kuzynem) Pańskim 54. Sprawa nie jest jednak rozstrzygnięta ostatecznie55.
3. JAKUB
Interesujące opinie na temat Jakuba zawiera WNT:  W Dziejach Apostolskich i Liście św. Pawła do
Galatów różnica między dwoma Apostołami mającymi imię Jakuba utrzymywana była dopóty, dopóki
żył Jakub Większy (Dz.Ap. 12,2; Gal. 1,19). Po jego śmierci mowa jest tylko o Jakubie (Dz.Ap. 12,17;
Gal. 2,9). Jakub Mniejszy stał na czele Kościoła jerozolimskiego, w którym cieszył się powagą. Św.
Paweł mówi o specjalnym objawieniu się Chrystusa Zmartwychwstałego Jakubowi (1 Kor. 15,7).
Musiał on odgrywać poważną rolę w gminie jerozolimskiej, skoro św. Paweł po opuszczeniu
więzienia polecił oznajmić o tym św. Jakubowi (Dz.Ap. 12,17). Starsi Kościoła jerozolimskiego
zgromadzili się u św. Jakuba, aby wysłuchać sprawozdania św. Pawła z jego działalności (Dz.Ap.
21,18). Św. Paweł zalicza go do trzech  filarów Kościoła i wylicza go wśród nich na pierwszym
miejscu (Gal. 2,9). Na Soborze Jerozolimskim liczono się z jego głosem i dołączone przez niego
klauzule nazwano  Jakubowymi (Dz.Ap. 15,13 21). Åšw. Jakub, sam wiernie zachowujÄ…c Prawo
Mojżeszowe, nie narzucał go chrześcijanom pochodzącym z pogaństwa (Dz.Ap. 15, 13 n; 21,18 n;
Gal. 2,2 n). Jego postawa ułatwiła misję św. Pawłowi wśród pogan. Dzięki przestrzeganiu Prawa
Mojżeszowego zyskał sobie wielki wpływ na Żydów. Nie było to na rękę saduceuszom; dlatego
szukali sposobności, aby go zgładzić. Sposobność taka nadarzyła się po śmierci prokuratora Festusa
(60 62 r.). Sanchedryn wyzyskał czas nieobecności prokuratora i przed przybyciem Albinusa w roku
62, pod przewodnictwem arcykapłana Annasza II, skazał św. Jakuba na śmierć. Na podstawie tych
danych, zaczerpniętych z Flawiusza, rok 62 można by przyjąć jako datę ukamieniowania św. Jakuba
Mniejszego (Antiq 20,9.1). O śmierci św. Jakuba mówi także Hegezyp. Jego zdaniem, św. Jakub
zakończył życie w święto Paschy w roku 62 przez zrzucenie go z narożnika świątyni56.
Słownictwo i styl listu wskazuje na człowieka obeznanego z językiem greckim i literaturą grecką. List
zredagowany jest pięknym językiem greckim, zbliżonym do języka klasycznego 57. Strona literacka
listu pozostaje jednak w konwencji języka popularnego, języka koine.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Różne i liczne aluzje geograficzne wskazują, że list został napisany w Palestynie. Z listu można
wywnioskować, że autor mieszkał w kraju bogatym w oliwę i figi. Można też wnioskować, że list był
pisany w roku 44 po Chr., a więc roku, w którym został ścięty Jakub Większy, brat Jana, lub w
terminie nieco póz
niejszym, a w każdym bądz
razie przed śmiercią Jakuba Mniejszego, tj. w 62 roku.
Dowody wewnętrzne wskazują na wczesną datę napisania listu. W liście np. nie ma wzmianki o
większej grupie poganochrześcijan. Synagoga stanowiła nadal kościół centralny, chociaż
chrześcijaństwo już się rozkrzewiło i zjednało sobie wielu zwolenników wśród pogan.
V. MYÅšLI PRZEWODNIE
Głównym tematem listu  jak wspomniano  jest praktyczne życie chrześcijańskie.
1. KWESTIA WIARY
List zwraca uwagę na rezultaty żywej wiary chrześcijańskiej. Z naciskiem wykazuje różnice między
wiarą prawdziwą i fałszywą. Podkreśla znaczenie wiary żywej, tj. popartej czynami chrześcijańskiego
życia i służby.
2. KWESTIA UCZYNKÓW
Inaczej niż ap. Paweł definiuje ap. Jakub istotę i znaczenie uczynków. O ile bowiem ap. Paweł widzi
w uczynkach zasługi i stwierdza, że człowiek przez takie uczynki zbawionym być nie może, o tyle ap.
Jakub widzi w nich nie zasługi, lecz wyraz i dowód wiary, i stwierdza, że bez takich uczynków
chrześcijanin również nie może być zbawiony.
3. ALUZJE
W Liście św. Jakuba występuje wiele aluzji do Chrystusowego kazania na Górze Błogosławienia
(Mat. 5 7). Ponadto występują tam również pewne paralele do listów ap. Pawła i listów ap. Piotra
(Jak. 1,22  Rzym. 2,13; Jakub 4,7  1 Piotr 5,8.9).
4. MYÅšL TEOLOGICZNA
W Liście św. Jakuba występują takie tematy teologiczne jak nauka o Bogu i Jezusie Chrystusie oraz
Kościele i sprawach eschatologicznych. Szczególnie jednak sporo jest myśli antropologicznej,
dotyczącej moralności, ubóstwa, wiary i modlitwy.
VI. PODZIAA
TREÅšCI
Wstęp
1. Przedstawienie autorskie: 1,1.
2. Pozdrowienie: 1,1.
I. Pokusy: 1,2 18.
1. Potrzeba cierpliwości i mądrości: 1,1 8.
2. Wytrwałość w poniżeniu i wywyższeniu: 1,9 12.
II. Dowód prawdziwej religii: 1,19 27.
1. Słuchanie raczej niż mówienie: 1,19 22.
2. Słuchać i czynić: 1,23 27.
III. Ostrzeżenie: 2,1 5,6.
1. Przeciwko wyróżnianiu ludzi: 2,1 13.
2. Przeciwko mówieniu o posiadaniu wiary: 2,14 26.
3. Przeciwko nadużywaniu języka: 3,1 18.
4. Przeciwko zwalczaniu siÄ™ wzajemnemu: 4,1 17.
5. Przeciwko wyzyskowi: 5,1 6.
Zakończenie
1. Potrzeba cierpliwości: 5,7 11.
2. Potrzeba umiaru: 5,12 13.
3. Znaczenie modlitwy: 5,14 -18.
4. Znaczenie duszpasterstwa: 5,19.20.
ż 16. PIERWSZY LIST ŚW. PIOTRA
I. NAZWA
List ten w najstarszych rękopisach nosi krótką nazwę Petrou A, czyli  Pierwszy Piotra . Pierwszy List
św. Piotra jest drugim z kolei Listem powszechnym Nowego Testamentu. Nie jest bowiem
adresowany do poszczególnej osoby czy określonego zboru, lecz do Kościoła chrześcijańskiego, ze
szczególnym uwzględnieniem wiernych znajdujących się w Azji Mniejszej (1,1).
II. TREŚĆ
Treścią Pierwszego Listu św. Piotra jest  jak stwierdza   napominanie i upewnienie, że taka jest
prawdziwa łaska Boża (5,12). Upomnienia dotyczą dążenia do osobistej świętości, miłości i
odrodzenia oraz posługi w powszechnym kapłaństwie wierzących. Następnie upomnienia koncentrują
siÄ™ na stosunkach z bliz
nimi  wobec pogan, władz, w zakresie życia rodzinnego, a wreszcie dotyczą
spraw życia w obliczu sądu Bożego, w związku z czym ap. Piotr zachęca do miłości, gościnności oraz
radosnej służby nawet w czasie trudności i pokus szatana. List kończy się wzmianką o Sylwanie i
pozdrowieniami.
III. AUTORSTWO
Współczesna biblistyka chrześcijańska uznaje Piotrowe autorstwo Pierwszego Listu św. Piotra,
Przemawiają za tym zresztą sprawdziany zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne.
1. SPRAWDZIANY ZEWN
TRZNE
Wcześni Ojcowie Kościoła znali Pierwszy List św. Piotra. Papiasz z Hierapolis i Polikarp ze Smyrny
cytowali ten list. Z jego słownictwa korzystał także Klemens Rzymski. Podobnie czynił Ireneusz,
Tertulian i Klemens Aleksandryjski 58.
2. SPRAWDZIANY WEWN
TRZNE
List nosi imię Piotra jako swego autora (1,1; 5,1), co przecież nie może nie mieć swego znaczenia
identyfikacyjnego. Znaczące są również aluzje do opisów ewangelicznych, których ap. Piotr był
naocznym świadkiem (2,21 24; 3,18; 4,7) oraz wzmianka o Marku, z którego domem był ap. Piotr za-
przyjaz
niony (Dz.Ap. 12,12).
3. ARGUMENTY KRYTYCZNE
Niemniej jednak, pomimo tych świadectw, różni badacze wysuwali różne teorie, usiłując udowodnić,
że list napisał ktoś inny niż ap. Piotr. Najbardziej sugerowanym autorem był Sylwan (5,12), choć nie
wykluczano także ap. PawÅ‚a. Podnoszono nastÄ™pujÄ…ce argumenty na poparcie swych twierdzeÅ„: 1° do-
skonaÅ‚y jÄ™zyk grecki, 2° charakterystyczne zwroty teologiczne, wÅ‚aÅ›ciwe ap. PawÅ‚owi, 3° maÅ‚a liczba
wzmianek o wydarzeniach z życia Jezusa, 4° ap. Piotr nie miaÅ‚ żadnych kontaktów ze zborami w
Małej Azji.
Żaden jednak z tych argumentów nie jest przekonywający. Piękna greczyzna listu jest z pewnością
zasługą Sylwana (5,12). Podobieństwo teologicznych wywodów, zachodzące między listami Piotra i
Pawła, nie są niczym szczególnym, gdyż obaj pisarze byli kierowani tym samym Duchem Bożym, a
ponadto żyli tą samą ideą zbawczą i reprezentowali te same poglądy. List wspomina Chrystusa
zgodnie z zachodzącą potrzebą i w kontekście poruszonych zagadnień. Fakt, że ap. Piotr nie miał do
czynienia z Małą Azją, również nie przedstawia szczególnego argumentu, gdyż np. ap. Paweł także
nie był w Rzymie, przed swym uwięzieniem, a jednak napisał List do Rzymian.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Jakie były motywy, miejsce i czas napisania przez ap. Piotra swego pierwszego listu? Jakie były
okoliczności i tło historyczne powstania listu? Na pytania te winni jesteśmy możliwie jasną
odpowiedz
.
1. PISMO OKÓLNE
List można by_ nazwać pismem okólnym lub listem pasterskim skierowanym do  wychodz
ców
rozproszonych po Poncie, Galacji, Kappadocji, Azji i Bitynii (1,1). Wspomnianych tu pięć prowincji
oznacza Małą Azję. Większość wierzących w znajdujących się tam zborach, to poganochrześcijanie,
czyli konwertyci z pogan. Nawróceni z Żydów stanowili w tamtejszych zborach mniejszość. Ap. Piotr
był zainteresowany przede wszystkim pracą wśród nie pogan (Gal. 2,9). Niemniej jednak, jako ten,
który ochrzcił pierwszego poganina, Korneliusza (Dz.Ap. 10,44  48), miał tytuł interesować się także
postępem Ewangelii wśród pogan. Jak widać z treści listu, pozdrowień swych i pouczeń nie ograniczał
zatem do mniejszości żydowskiej (2,10; 4,3.4). Po Soborze Apostolskim ap. Piotr przybył do
Antiochii (Gal. 2,11). Prawdopodobnie pracował póz
niej również w Małej Azji. Euzebiusz pisze, że
ap. Piotr był pierwszym biskupem Antiochii 59.
2. MIEJSCE I CZAS NAPISANIA LISTU
Trudno jest ustalić dokładne miejsce i datę pisania listu. Prawdopodobnie list został napisany w
Rzymie, na co wskazuje termin  Babylon (5,13), powszechnie stosowany do Rzymu. Można stąd
wnioskować, że napisany został pod koniec życia ap. Piotra. Brak wzmianek o ap. Piotrze w Listach
ap. Pawła, napisanych w Rzymie, a więc w listach więziennych i Drugim Liście św. Pawła do
Tymoteusza, każe przypuszczać, że ap. Piotr nie był w Rzymie przed drugim uwięzieniem ap. Pawła,
które  jak wiadomo  nastąpiło dopiero w jesieni 66 roku po Chr. Charakterystyczne wzmianki o
wrogim nastawieniu do chrześcijan (2,12; 4,12 16), pozwalają wnioskować, że list napisał ap. Piotr za
panowania Nerona, w czasie prześladowania, które, jak wiadomo, rozpoczęło się ok. roku 64 po Chr. i
trwało aż do śmierci ap. Pawła i ap. Piotra.
Interesującą hipotezę okoliczności napisania listu przedstawia współczesna biblistyka katolicka.
 Powodem napisania listu stało się przybycie delegacji do Rzymu, prawdopodobnie do św. Pawła, z
prośbą o rady i wskazówki w sprawie trudności, na jakie chrześcijanie byli narażeni w środowisku
pogańskim. Zamiast św. Pawła członkowie delegacji spotkali w Rzymie tylko św. Piotra, on więc
odpowiadając na pytania udzielił porad apostolskich w liście, który znamy jako pierwszy list św.
Piotra 60. Czy tak było faktycznie, trudno powiedzieć, ale hipoteza jest bardzo prawdopodobna.
Pierwszy List ap. Piotra mógł_powstać, albo przed drugim uwięzieniem ap Pawła, w roku 65 lub 66,
ale wówczas trzeba byłoby przylać, że ap. Piotr_wtedy przebywał w Rzymie, lub, że list nie powstał w
Rzymie, albo też powstał po śmierci ap. Pawła, w roku 67 po Chr., co wydaję się hipotezą bardziej
prawdopodobnÄ….
V. IDEE PRZEWODNIE
Idee przewodnie listu należy rozpatrzeć w trzech aspektach, a mianowicie w aspekcie duszpasterskim,
w aspekcie etyczno-społecznyni i aspekcie teologicznym.
1. ASPEKT DUSZPASTERSKI
Ap. Piotr, pisząc swój list, miał na uwadze przede wszystkim cel duszpasterski. Pociesza więc
wierzących i zachęca ich do znoszenia  ognia doświadczeń (4,12 16). Jego zdaniem  ogień ten nie
niszczy, lecz oczyszcza i wyplawia wiarę. Cierpienia są istotnym elementem naśladownictwa
Chrystusowego (2,21). Nie powinni tylko chrześcijanie cierpieć jako złoczyńcy (2,20). Mówiąc o
 ogniu doświadczeń, miał prawdopodobnie ap. Piotr na myśli ostatnie wypadki w Rzymie, a
mianowicie posądzenie chrześcijan o podpalenie miasta i wywołaną tym falę prześladowań.
2. ASPEKT ETYCZNO-SPOA
ECZNY
Przedmiotem listu jest również problem stosunków etyczno-społecznych. Ap. Piotr zwraca się tutaj do
wierzących w kwestii stosunku do władz (2,13 17) oraz z należną nauką do sług (2,18 25), żon (3,1
6), mężów (3,7) i współwierzących (3, 8 12), a także do starszych i do młodszych członków Kościoła
(5,1 9).
3. ASPEKT TEOLOGICZNY
W liście swym ap. Piotr zawarł wiele głębokich myśli teologicznych, dotyczących Boga, Chrystusa i
Ducha Świętego, Kościoła, zwłaszcza powszechnego kapłaństwa wierzących, odrodzenia i
chrześcijańskiego życia, a także kwestii eschatologicznych.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1,1.2.
2. Uwielbienie Boga i Chrystusa: 1,3 9.
3. Oczekiwanie zbawienia przez patriarchów i proroków. 1,10 12.
I. Powołanie: 1,13 2,10.
1. Życie godne powołania: 1,13 25.
2. Powszechne kapłaństwo świętych: 2,1 10.
II. Życie chrześcijańskie: 2,1 3,13.
1. Przykładne życie wśród pogan: 2,11 17.
2. Poselstwo do sług: 2,18 25.
3. Poselstwo do małżonków: 3,1 7.
4. Napomnienie do jedności wierzących: 3,8 12.
III. O cierpieniu: 3,13 4,19.
1. Cierpienie jest przywilejem: 3,13 22.
2. Szlachetne życie: 4,1 6.
3. Trzez
wość i miłość: 4,7 11.
4. Wytrwanie w prześladowaniach: 4,12 19.
IV. Poselstwo do wspólnoty kościelnej: 5,1 11.
1. Poselstwo do starszych: 5,1 4.
2. Poselstwo do młodszych: 5,5.
3. Poselstwo do ogółu wyznawców: 5,6 11.
Zakończenie:
1. Okoliczności powstania listu: 5,12.
2. Pozdrowienia: 5,13 14.
ż 17. DRUGI LIST ŚW. PIOTRA
I. NAZWA
W najstarszych manuskryptach tytuł listu brzmi Petrou B, czyli  Drugi Piotra . Nazwa dłuższa jest
dziełem póz
niejszym. Kościół Aleksandryjski miał Drugi List św. Piotra w swym kanonie już ok. 200
roku po Chr.
II. TREŚĆ
Treścią Drugiego Listu św. Piotra są problemy związane z błędowierstwem dotyczącym bóstwa
Chrystusa i Jego powtórnego przyjścia, jak również obrona nauczania apostolskiego. Po wstępnym
pozdrowieniu, ap. Piotr zachęca do wdzięczności za łaski Boże oraz przypomina Jezusową naukę o
drugiej paruzji. Potem ostrzega przed fałszywymi nauczycielami. Następnie powraca ponownie do
kwestii eschatologicznych, a więc spraw związanych z powtórnym przyjściem Pana i końcem świata.
Wezwaniem do uświęcenia i duchowego wzrostu kończy ap. Piotr swój list.
III. AUTORSTWO
Już od wczesnego chrześcijaństwa trwały dyskusje na temat autorstwa Drugiego Listu ap. Piotra.
Dyskusje te nasiliły się w XIX w. i na początku XX i trwają nadal, choć już nie z tak dużym
nasileniem.
1. OJCOWIE KOÅšCIOA
A
Orygenes (185 254) wątpił w autentyczność listu, a Hieronim (340 420) twierdził, że kwestia
autorstwa dotyczy stylu. W pismach chrześcijańskich pierwszych dwóch wieków po Chr. nie
występują cytaty z Drugiego Listu ap. Piotra. W IV w. po Chr. list uznano powszechnie za
autentyczny i natchniony61.
2. DOWODY WEWN
TRZNE
Dowody wewnętrzne wskazują na Piotrowe autorstwo listu. Już pierwsze słowa listu kierują uwagę na
ap. Piotra (1,1). Dowodzą tego inne jeszcze teksty: wzmianka o przemienieniu Pańskim (1,16 18),
objawienie o śmierci (1,14) i wzmianka o napisaniu innego listu (3,1). Różnice, zachodzące w zakresie
stylu i słownictwie w stosunku do stylu i słownictwa Pierwszego Listu św. Piotra (styl pierwszego
listu jest jaśniejszy, bardziej energiczny i żywy62), można wytłumaczyć hipotezą posłużenia się innym
niż Sylwan sekretarzem. Za autorstwem Piotra opowiadają się dzisiaj bibliści katoliccy i wielu
biblistów protestanckich.
3. STOSUNEK DO LISTU ÅšW. JUDY
Czytając oba listy nietrudno zauważyć występujące zależności. Z 25 wierszy Listu św. Judy aż 19 w
całości lub części znajduje się w Drugim Liście św. Piotra. Wielu biblistów jest zdania, że List św.
Judy został przerobiony na drugi rozdział Drugiego Listu św. Piotra i że autor Drugiego Listu św.
Piotra był zależny od Judy. Przypuszczalnie jednak List św. Judy jest póz
niejszy, bo obrazuje
wypełnienie się Piotrowych zapowiedzi o fałszywych nauczycielach.
IV. TA
O HISTORYCZNE
W jakich okolicznościach napisał ap. Piotr swój drugi list? Oto pytanie, na które pragniemy dać
odpowiedz
. Zagadnienie jest interesujące i ważne.
1. ADRESACI
Drugi List św. Piotra skierowany został do tych, którzy  osiągnęli wiarę równie kosztowną co i nasza
(1,1). Ap. Piotr drugi swój list kieruje przypuszczalnie do czytelników pierwszego listu (3,1) w
obliczu spodziewanych ataków fałszywych nauczycieli.
2. MIEJSCE I CZAS NAPISANIA LISTU
Jak się wydaje, ap. Piotr zginął śmiercią męczeńską w roku 67 po Chr. Jego drugi list został z
pewnością napisany krótko przed śmiercią (1,14). Nie jest pewne, gdzie Apostoł pisał ten list, lecz
przypuszcza się, że w Rzymie. Nie jest również pewne, czy pisał go przed śmiercią ap. Pawła czy po
jego śmierci. Przypuszcza się jednak, że ten list został napisany po śmierci ap. Pawła, podobnie jak
Pierwszy List św. Piotra.
V. IDEE PRZEWODNIE
Myśli przewodnie listu rozpatrzmy w układzie ogólnej charakterystyki tematycznej i w układzie
teologii systematycznej.
1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Treść listu posiada charakter bez wątpienia duszpasterski, chociaż stwierdzić należy, iż występuje w
nim wiele elementów również doktrynalnych. Apostoł napomina czytelników, aby wzrastali w łasce i
duchowej wiedzy oraz okazywali znamiona Bożego powołania i wybrania. W pierwszym rozdziale
podkreśla znaczenie proroctwa, w drugim  przestrzega przed mającymi nadejść fałszywymi
nauczycielami, w trzecim  wzywa do gotowości w oczekiwaniu na Dzień Pański.
2. MYÅšL TEOLOGICZNA
Myśl ta przedstawia swoiste bogactwo. Nauka o Bogu zawiera tak istotne momenty jak kwestie
preegzystencji (2,4) i opatrzności Bożej (1,3; 2,5 7). Chrystologia powiązana jest z kwestiami
eschatologicznymi. Eschatologii poświęca zresztą ap. Piotr wiele uwagi, co zresztą jest głównym
wątkiem treściowym listu. Mówi o czasach poprzedzających Dzień Pana. Porusza również kwestie
antropologii biblijnej, angelologii i demonologii. Istotnym elementem są aspekty karności kościelnej,
walki z błędowierstwem.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienia: 1,1.2.
2. Uwielbienie: 1,3 11.
I. Cel listu: 1,12 21.
1. Ugruntowanie w prawdzie: 1,12 15.
2. Osobiste świadectwo ap. Piotra: 1,16 18.
3. Potwierdzenie Ewangelii w proroctwie: 1,19 21.
II. Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami: 2,1 22.
1. Fałszywi nauczyciele: 2,1 3.
2. Potępienie niezbożnych i wybawienie sprawiedliwych: 2,4 10.
3. Natura fałszywych nauczycieli: 2,10 22.
III. Powtórne przyjście Chrystusa: 3,1 16.
1. Świadectwo proroków i apostołów: 3,1 2.
2. Naśmiewcy: 3,3 7.
3. Pewność przyjścia Chrystusa: 3,8 10.
4. Napomnienie do świątobliwego życia: 3,11 16.
Zakończenie
1. Wezwanie do stateczności chrześcijańskiej: 3,17.
2. Wezwanie do duchowego wzrostu: 3,19.
ż 18. PIERWSZY LIST ŚW. JANA
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach greckich znajduje się krótka nazwa listu, Joanou A, czyli  Pierwszy Jana .
Nie jest pewne, czy list ten jest w ogóle pierwszym listem napisanym przez Jana. Niemniej jednak
przyjmujemy go jako Pierwszy List św. Jana, zachowany w kanonie Pisma Świętego przez Koście
Chrześcijański.
II. TREŚĆ
Treścią Pierwszego Listu św. Jana jest  umocnienie wiary prawdziwej w Jezusa Chrystusa 63. Ap. Jan
 dużo miejsca poświęca zarówno prawdziwej nauce i zwalczaniu heretyków, jak też zachętom do
zachowania prawdziwej wiary i do praktykowania miłości 64. Wskazuje ap. Jan czytelnikom na kwe-
stionowane przez fałszywych nauczycieli prawdy wiary i podaje sposób ich obrony, upominając
zarazem,  aby swoje życie całkowicie dostosowywali do nauki Chrystusa Pana 65. W liście występuje
 łańcuchowe łączenie myśli 66.
III. AUTORSTWO
W żadnym z listów św. Jana autor nie identyfikuje siebie na wzór np. ap. Pawła czy ap. Piotra. A
jednak wiele dowodów wewnętrznych i zewnętrznych wskazuje niedwuznacznie na ap. Jana jako
autora.
1. DOWODY WEWN
TRZNE
Między listami ap. Jana a Ewangelią według św. Jana istnieje tak wielkie podobieństwo, że rozprasza
ono wszelki cień wątpliwości co do Janowego autorstwa tych pism. Podobieństwo, występujące
między Ewangelią ap. Jana a Pierwszym Listem św. Jana, powtarza się również w Drugim Liście św.
Jana. Jeśli przyjmujemy, że autorem Ewangelii św, Jana jest ap. Jan, brat Jakuba i syn Zebedeusza, to
przyjąć musimy także Jamowe autorstwo listów ap. Jana.
Dla obu pism charakterystyczne są m. in. następujące zwroty:  co było od początku ,  słowo żywota ,
 miłość , ,,duch prawdy itp.67 Podobieństwa występują również w stylu, słownictwie, gramatyce oraz
w słowach przeciwstawnych jak światłość-ciemność, życie-śmierć itp. Różnice natomiast, jakie za-
chodzą między Ewangelią a listami ap. Jana, należy tłumaczyć odmiennością czasu i charakteru tych
pism. List ma charakter duszpasterski, a Ewangelia  teologiczny z głównym akcentem na Jezusa jako
wcielone Słowo Boże.
2. DOWODY ZEWN
TRZNE
Pierwszy List św. Jana znany był od czasów najdawniejszych. Uważano go za autentyczny i
natchniony, a więc także kanoniczny. Znają list Polikarp, Justyn, Klemens, Ignacy. Jedynie w Syrii
podnoszono pewne wątpliwości, ale wątpliwości te nie posiadały charakteru dominującego. Obecnie
niektórzy bibliści nadal kwestionują Janowe autorstwo listu, lecz stanowią oni niewielki wyjątek. Styl
Pierwszego Listu św. Jana posiada charakter nieco tajemniczy i abstrakcyjny. Słownictwo jest ubogie,
a język wskazuje na wiek podeszły autora, posiada charakter obrazowy.
IV. TA
O HISTORYCZNE
Czy Pierwszy List św. Jana został napisany przed czy po Ewangelii? Przypuszcza się, że list ten,
podobnie jak pozostałe listy Jana, powstał po Ewangelii, ale przed Apokalipsą. Do kogo został
skierowany? Gdzie i kiedy powstał? Spróbujmy dać odpowiedz
na te pytania.
1. ADRESACI
Z treści listu wynika, że list został napisany przez człowieka podeszłego w latach. Wskazują na to
takie zwroty, jak:  dziatki albo  dzieci (2,1.12; 3,7.18; 4,4; 5,21). Ten bezpośredni stosunek nasuwa
wniosek, że autor pisał swój list do kogoś, kogo znał dobrze i osobiście. Prawdopodobnie pisał ten list
do wierzących w Małej Azji, wśród których pracował długie lata.
2. MIEJSCE
Tradycja wczesnochrześcijańska stwierdza, że ap. Jan przez wiele lat przebywał w Jerozolimie, a po
zagładzie miasta udał się do Małej Azji, gdzie wizytował znajdujące się tam zbory (Obj. 1,4). Stamtąd
został wezwany do Rzymu, aby stawić się przed cesarzem Domicjanem. W Rzymie doznał tortur.
Został wrzucony do kotła wrzącej oliwy, lecz Pan wyrwał swego sługę z opresji68. Potem został
skazany przez cesarza na wyspę wygnania, na wyspę Patos . Podczas wizytacji zborów
małoazjatyckich, przebywał ap. Jan także w Efezie. Tam właśnie przypuszczalnie ap. Jan napisał swe
listy. Efez więc należałoby uważać za miejsce napisania listu. Jest ta całkiem możliwe.
3. CZAS
Jeśli chodzi o czas napisania listu, to przypuszcza się, że jest nim połowa lat dziewięćdziesiątych
pierwszego wieku po Chr. Dowodem na istnienie listu już ma początku II w. Chr. są wypowiedzi
Polikarpa oraz Papiasza, cytowane w  Historii Kościoła Euzebiusza (III, 24), a także świadectwo
Ireneusza i kanonu Muratoriego.
V. IDEE PRZEWODNIE
Myślą przewodnią listu jest duszpasterstwo. Jan pisze do wierzących, swoich duchowych dziatek,
napominając ich do lepszego życia w miłości Chrystusowej.
1. TEMAT KLUCZOWY
Kluczowym tematem listu jest  miłość , gdyż  Bóg jest miłością (4,8). Miłość pochodzi od Boga.
Bóg miłuje nas, w dowód czego dał swojego Syna, dlatego też powinniśmy i my jedni drugich
miłować (3,11).
2. HEREZJE
Przestrzega również przed herezjami, jakie już w jego czasach pustoszyły Kościół chrześcijański od
wewnątrz (2,18. 19). Stanowczo występuje przeciwko prądom gnostyckim, które upowszechniły
fałszywą gnosis, czyli wiedzę. Jan z naciskiem wypowiada się przeciwko dwom zwłaszcza formom
gnostycyzmu, a mianowicie, doketyzmowi i keryntianizmowi, występującym przeciwko naturze
Chrystusa. Doketyzm negował realną inkarnację Chrystusa i uczył, że Chrystus tylko pozorował
posiadanie ludzkiego ciała. Keryntus, współczesny Janowi, po wychowaniu się w Egipcie, nauczał w
Małej Azji, opowiadając się za nauką projudaistyczną. Dowodził, że Jezus był faktycznie i naturalnie
zrodzonym synem Józefa i Maryii, że Chrystus jako Boski Logos wstąpił w ciało Jezusa dopiero po
chrzcie, lecz opuścił je przed ukrzyżowaniem. Twórców tych herezji określił ap. Jan mianem
 antychrystów (2,18) i  fałszywych proroków (4,1).
Celem przeciwstawienia się tym herezjom, podkreśla ap. Jan rzeczywistą inkarnację, czyli
ucieleśnienie Jezusa (1,1 3), stwierdzając, że Jezus przyszedł w ciele (4,2). Wierzący winni posiadać
prawdziwą wiedzę (5,20), w przeciwieństwie do wiedzy fałszywej. Te starożytne kontrowersje
przedstawiają poważną przestrogę i dzisiaj, kiedy to ponownie niektóre kierunki chrześcijańskie
kwestionujÄ… naturÄ™ wcielenia Chrystusa.
3. TEOLOGIA
Sporo uwagi poświęca ap. Jan nauce o Trójcy, a więc Bogu Ojcu, który jest z
ródłem miłości, Synowi,
który jest Słowem żywota, orędownikiem i sprawcą zbawienia, i Duchowi Świętemu, który składa
świadectwo (5,6). Zwraca także ap. Jan uwagę na życie chrześcijańskie, podkreśla potrzebą prak-
tycznego realizowania zasad wiary, ostrzega przed antychrystem. Akcentuje nowonawrócenie.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Bezpośredni kontakt z Jezusem: 1,1 3.
2. Cel listu: 1,3 4.
I. Konieczność społeczności z Bogiem i ludz
mi: 1,5 10.
1. Przebywanie w świetle: 1,5 7.
2. Pełnia radości: 1,4.
II. Napomnienie do bezgrzesznego życia: 2,1 28.
1. Chrystus pośrednikiem: 2,1 2.
2. Chodzić, jak On chodził: 2,3 6.
3. Nowe przykazanie: 2,7 11.
4. Apel Jana do wyznawców: 2,12 28.
III. Różnice między dziećmi Bożymi a szatana: 2,29 3,24.
1. Sprawiedliwość synów Bożych: 2,29 3,7.
2. Kto grzeszy jest z diabła: 3,8.9.
3. Kto nie miłuje brata jest z diabła: 3,10 18.
4. Zapewnienie Boże o zbawieniu: 3,19 24.
IV. Prawda, miłość i wiara: 4,1 5,12.
1. Duch prawdy i duch błędu: 4,1 6.
2. Miłość jest od Boga: 4,7 21.
3. Wiara przynosi zwycięstwo i życie: 5,1 12.
Zakończenie
1. Przypomnienie celu życia: 5,13.
2. Wezwanie do bezgrzeszności: 5,14 17.
3. Zachęta do poznania Boga i Chrystusa: 5,18 21.
ż 19. DRUGI LIST ŚW. JANA
I. NAZWA
Krótki tytuł Joanou B, występujący w najwcześniejszych manuskryptach greckich, dowodzi, że list ten
jest drugim z kolei listem św. Jana. Kolejność taka aresztą wynika z treści porównawczej wszystkich
trzech listów. Pewne cytaty listu wskazują, że został on napisany po Pierwszym Liście św. Jana (2 Jan
5 7,9 12; 1 Jan 1,4; 2,4.5.7,18; 5,10 12).
II. TREŚĆ
Treścią Drugiego Listu św. Jana jest poselstwo do  wybranej pani i jej dzieci , wyrażające radość z
powodu wierności wobec prawdy, nawołujące zarazem do życia zgodnego z przykazaniami Bożymi i
ostrzegajÄ…ce przed zwodzicielami.
III. AUTORSTWO
Kto jest autorem Drugiego Listu św. Jana? Biblistyka współczesna przypisuje go bez zastrzeżeń ap.
Janowi. Stanowisko takie jest słuszne, potwierdzone przez dowody zarówno zewnętrzne, jak i
wewnętrzne.
1. DOWODY ZEWN
TRZNE
Najstarsze świadectwa wskazują na ap. Jana jako autora listu. O liście tym wspominają następujący
Ojcowie Kościoła: Ireneusz, Polikarp, Klemens Aleksandryjski i inni70. Są to bardzo cenne
świadectwa.
2. DOWODY WEWN
TRZNE
Autorem listu jest niejaki  Starszy (1). Może nim być tylko ap. Jan, autor Pierwszego Listu św. Jana.
Przemawiają za tym podobieństwa nawiązujące do Pierwszego Listu św. Jana, np. słowo  antychryst
(2 Jana 5,1; 1 Jana 2,18; 2,2; 4,3), oraz takie zwroty jak:  chodzić w prawdzie (2 Jan 4; 1 Jan 1,7),
 nowe przykazania (2 Jan 5; 1 Jan 2,8),  mieć ojca i syna (2 Jan 9; 1 Jan 5,12),  wzajemnie się
miłujcie (2 Jan 5: 1 Jan 3,11). Podobieństwa zachodzące między Pierwszym Listem św. Jana a
Drugim Listem św. Jana są oczywiste.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List został najprawdopodobniej napisany niedługo po Pierwszym Liście św. Jana. Ap. Jan był
wówczas człowiekiem w podeszłym już wieku. Pisał ten list do  wybranej pani i jej dzieci (1). Wielu
biblistów dopatruje się tutaj wybranej gminy chrześcijańskiej w Małej Azji71. Czy tak jest faktycznie,
nie jest pewne. Nic zresztą nie stoi na przeszkodzie, aby list napisany został do określonej,
rzeczywiście istniejącej rodziny.
V. IDEE PRZEWODNIE
List nosi charakter prywatny, osobisty i poufny. Pisze go ap. Jan do wybranej pani i jej dzieci. Wyraża
zadowolenie ze stanu duchowego tej rodziny i przestrzega przed fałszywymi nauczycielami. List
przedstawia ducha miłości oraz daje wzór prawdziwego braterstwa i przyjaz
ni, a zarazem ostrożności i
chrześcijańskiej czujności, jakie powinny zawsze istnieć wśród wierzących w Kościele
Chrystusowym.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Pozdrowienie: 1.2.
2. Błogosławieństwo: 3.
I. Poselstwo: 4 6.
1. Radość z trwania w Wierze: 4.
2. Napomnienie: 5.6.
II. Przestroga: 7 12.
1. Ostrzeżenie przed fałszywymi nauczycielami: 7 11.
2. Nadzieja szybkiego spotkania siÄ™: 12.
Zakończenie
1. Pozdrowienia: 13.
2. Dzieci wybranej siostry: 13.
ż 20. TRZECI LIST ŚW. JANA
I. NAZWA
W starożytnych rękopisach list nosi nazwę Joanou G, czyli  Trzeci Jana . Nazwa dłuższa, przyjęta w
nowoczesnych wydaniach, jest póz
niejszego pochodzenia.
II. TREŚĆ
Treścią Trzeciego Listu św. Jana są życzenia dla Gajusa, wyrazy radości z powodu jego uczciwości i
życia w prawdzie. Przestrzega ap. Jan następnie swego przyjaciela przed Diotrefesem. Dobre
świadectwo wydaje natomiast Demetriuszowi.
III. AUTORSTWO
Gdyby nie istniał Pierwszy List św. Jana i Drugi List św. Jana, to kwestia autorstwa Trzeciego Listu
św. Jana nastręczałaby pewne trudności. Jednakże podobieństwo stylu, zachodzące między Pierwszym
Listem św. Jana, Drugim Listem św. Jana i Trzecim Listem św. Jana wskazuje na wspólne ich
autorstwo. Jeżeli autorem pierwszego i drugiego listu był faktycznie ap. Jan, to bez wątpienia jest on
również autorem trzeciego listu.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List jest pismem prywatnym i osobistym, skierowanym do niejakiego Gajusa, zacnego i wiernego
wyznawcy, szczególnie poważanego przez ap. Jana.
1. DWIE POSTACIE
W liście wspomniane zostały dwie inne jeszcze postacie: Diotrefes i Demetriusz. Pierwszy, to
samowolny i występny zwierzchnik zboru, odmawiający współpracy z Apostołem, ujarzmiający zbór i
prowadzący go w apostazję. Drugi, to Demetriusz, jakiś wędrowny nauczyciel, któremu ap. Jan
wydaje pozytywne świadectwo.
2. OKOLICZNOÅšCI POWSTANIA
List został pisany prawdopodobnie wskutek dalszego, niepomyślnego rozwoju sytuacji,
przedstawionej w Pierwszym Liście św. Jana.
V. IDEE PRZEWODNIE
Przewodnim tematem listu jest aspekt praktyczny, wybitnie duszpasterski. List jednak zawiera kilka
niezwykle cennych elementów treściowych.
1. PROBLEM APOSTAZJI
Jeśli Pierwszy List św. Jana był ostrzeżeniem przed fałszywymi nauczycielami i apostazja, to Trzeci
List św. Jana został napisany celem zapobieżenia tendencjom opozycyjnym, wywrotowym i
odszczepieńczym, tworzonym przez Diotrefesa. Prawdopodobnie Diotrefes był starszym zboru,
zwolennikiem fałszywych nauk gnostycyzmu, a przy tym człowiekiem zarozumiałym i aroganckim.
Diotrefes przypuszczalnie nie chciał odczytać w zborze Pierwszego Listu św. Jana, przestrzegającego
przed gnostycyzmem, a nawet odważył się nie dopuścić do głosu samego Apostoła (9). Jan, pisząc do
Gajusa, chce za jego pośrednictwem wpłynąć na lojalnych członków zboru. Przygotowuje ich więc na
osobiste przybycie i ewentualne złożenie wywrotowego zwierzchnika z urzędu.
2. DUCH MIA
OÅšCI
Trzeci List św. Jana, podobnie jak listy pozostałe, odznacza się duchem łagodności i miłości
braterskiej. Zdradza piękny i szlachetny charakter Apostoła, stanowi wzór dla chrześcijan wszystkich
czasów.
3. MYÅšL TEOLOGICZNA
Myśl teologiczna obejmuje szeroko pojęty stosunek człowieka do Boga i bliz
nich oraz zagadnienie
religijności, odrodzenia i czynu. W Trzecim Liście św. Jana interesującym elementem jest także
piękne życzenie zdrowia, ważne zagadnienie z dziedziny antropologii.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Przedstawienie autorskie: 1.
2. Adresat: 1.
I. Poselstwo: 2 8.
1. Zadowolenie z Gajusa: 2 4.
2. Znaczenie gościnności: 5 8.
II. Diotrefes i Demetriusz: 9 14.
1. Wrogie usposobienie Diotrefesa: 9.10.
2. Demetriusz: 11 12.
3. Informacja dla Gajusa: 13 14.
Zakończenie
1. Życzenia pokoju: 15.
2. Polecenie pozdrowień: 15.
ż 21. LIST ŚW. JUDY
I. NAZWA
W najstarszych rękopisach greckich List św. Judy zatytułowany został krótko Jouda. List nie jest
skierowany do pojedynczej osoby lub zboru albo szeregu, zborów, lecz: do  powołanych, w Bogu
Ojcu umiłowanych, a dla Jezusa. Chrystusa zachowanych (1,1). Z tej przyczyny list został nazwany
listem powszechnym.
II. TREŚĆ
Treścią Listu św. Judy są ostrzeżenia przed fałszywymi nauczycielami, głoszącymi moralną swobodę i
pogardzającymi Chrystusem, oraz przed ich przestępstwami, a także zachęty do umacniania się w
wierze, miłości i służbie. Św. Juda kończy list doksologią na cześć Boga Ojca.
III. AUTORSTWO
Pisarz nazywa siebie  Juda, sługą Chrystusa, i bratem JaKuba (w. 1). Kim był jednak autor listu? Co
można o nim powiedzieć? Co mówi na ten temat tradycja chrześcijańska? Oto ważne pytania.
1. KTÓRY JUDA?
W Nowym Testamencie kilka osób nosiło imię Judy.  Judasz (Juda) Iskariot (Mat. 10,4),  Judasz, nie
Iskariota (Jan. 14,22), zwany także Tadeuszem (Mat. 10,3),  Juda Galilejczyk (Dz.Ap. 5,37),  Juda
z Damaszku (Dz.Ap. 9,11),  Juda, zwany Barsabaszem (Dz.Ap. 15,22), oraz  Juda , który wraz z
 Jakubem i  Jozesem był  bratem Jezusa (Mar. 6,3), jak również  Judasz Jakubowi (A
uk. 6,16),
zwany także  Juda Jakubowym (Dz.Ap. 1,13), tj. owym  Judaszem, nie Iskariotą Jan 14,22), czyli
Tadeuszem.
2. BRAT JAKUBA ALFEUSZOWEGO
Powszechnie przyjmuje się, że Jakub,  brat Pański , jest tzw. Jakubem Mniejszym, który
przewodniczył pierwszemu Soborowi Apostolskiemu w Jerozolimie (Dz.Ap. 12,17; 15,13), a potem 
po śmierci Jakuba Zebedeusza  stał na czele Kościoła Jerozolimskiego i cieszył się powagą, który
także najprawdopodobniej napisał List św. Jakuba. Zwrot  Juda Jakubowy (Dz.Ap. 1,13) należy
rozumieć zgodnie z wyjaśnieniem samego Judy, tj. w sensie pokrewieństwa, a nie genetycznym, zatem
w sensie, że był bratem Jakuba72. Jeśli przyjąć, że zarówno Jakub, jak i Juda nie byli apostołami, lecz
wyłącznie  braćmi Jezusa, to charakterystyczny zwrot  sługa Chrystusa świadczyłby o subtelnym i
skromnym usposobieniu Judy, nie wynoszącym swego pokrewieństwa.
3. DOWODY ZEWN
TRZNE I WEWN
TRZNE
List znajduje siÄ™ w kanonie Muratoriego. ZnajÄ… go Tertulian, Orygenes oraz Klemens Aleksandryjski.
List napisany został stylem twardym, surowym, pełnym obrazów. Język jest przeniknięty
semityzmami. Zbliżony jest do języka Listu św. Jakuba. Wszystko to wskazywałoby na brata Jakuba
Mniejszego, Alfeuszowego.
IV. TA
O HISTORYCZNE
List jest poważnym napomnieniem duszpasterskim, skierowanym do  powołanych , tj.
przypuszczalnie, nawróconych z żydowstwa, czyli judeochrześcijan.
1. CEL LISTU
Powodem napisania listu była odstępcza działalność elementów wywrotowych, które wkradły się do
Kościoła i powodowały rozerwanie zborów oraz odprowadzenie wielu wyznawców chrześcijańskich
od Ewangelii (w. 4,8). Aluzje poczynione przez ap. Pawła w jego Liście do Kolosan, a następnie
charakterystyczne wzmianki występujące w listach powszechnych i w Objawieniu św. Jana wskazują,
że w owym czasie szalała wśród zborów Małej Azji gnostycka herezja. Nie jest wykluczone, że List
św. Judy był skierowany do tych przede wszystkim zbiorów w obliczu nasilających się ataków herezji.
2. KWESTIA ZALEŻNOŚCI
Interesujące jest, że szereg wersetów z Listu św. Judy znajdujemy w Drugim Liście św. Piotra (Juda
4 18  2 Piotra. 2,1 3,3). Występują tam nie tylko te same myśli, ale i te same słowa i zwroty.
Zachodzi więc pytanie, kto od kogo zapożyczył: czy Juda od Piotra czy też Piotr od Judy, albo też czy
obaj nie korzystali przypadkowo z jakiegoś wspólnego, nieznanego nam z
ródła? Na te pytania nie ma
definitywnej odpowiedzi. Większość biblistów jest zdania, że List św. Judy został wcześniej pisany
niż Drugi List św. Piotra. Inni bibliści są zdania, że ap. Piotr pisał wcześniej niż Juda. Jest to teoria
bardzo prawdopodobna.
3. CZAS NAPISANIA LISTU
W związku z powyższymi uwagami trudno jest ustalić datę napisania listu. O ile List św. Judy jest
wcześniejszy, ta musiał być napisany między rokiem 62 po Chr. (przypuszczalna data śmierci ap.
Jakuba Mniejszego) a rokiem 67 po Chr. (przypuszczalna śmierć Piotra), o ile póz
niejszy, to mógł być
napisany między rokiem 70 85 po Chr. Nic definitywnego na ten temat nie da się powiedzieć.
V. IDEE PRZEWODNIE
Z wiersza 3 wynika, że autor zamierzał napisać list pasterski o  wspólnym zbawieniu , celem,
wzmocnienia wiernych, w wierze.
1. OBRONA WIARY
Jednakże wiadomości o wywrotowej działalności fałszywych nauczycieli, jakie do niego dotarły,
spowodowały, że pod natchnieniem Ducha Świętego zmienił swój pierwotny zamiar i napisał list
wzywający swych czytelników do dzielnej obrony wiary,  która raz na zawsze została przekazana
świętym (3), zachęcając jednocześnie wierzących do tego dzieła. Demaskuje również zwodzicieli,
ujawniając ich powiązania z wcześniejszymi buntami wobec Boskiego autorytetu. Ponadto poleca
swej trzodzie unikanie zwodzicieli oraz przygotowanie siÄ™ na spotkanie Pana w chwale. Dla lepszego
zrozumienia treści, wskazane jest porównywanie Listu św. Judy z Drugim Listem św. Piotra, który
wydaje się być wcześniejszym.
2. TEOLOGIA
Autor wspomina wszystkie trzy osoby Trójcy. Szczególnie cenne są wzmianki, dotyczące powtórnego
przyjścia Chrystusa i sądu ostatecznego, a także sprawy z zakresu demonologii. Idea sporu o ciało
Mojżesza zaczerpnięta została przypuszczalnie z niekanonicznego dzieła  jak stwierdza Orygnenes 
 Wniebowzięcie Mojżesza . Podobnie z księgi Henocha zaczerpnięta została informacja o
świadectwie Henocha. Dokonane to jednak zostało za sprawą natchnienia. Wskazuje list również na
ostateczny triumf Boży.
VI. PODZIAA
KSI
GI
Wstęp
1. Prezentacja autorska: 1.
2. Pozdrowienie: 2.
I. Okoliczności powstania listu: 3.4.
1. Zmiana celu pisma: 3.
2. Powód zmiany: 4.
II. Przestroga dla błądzących: 5 7.
1. Izraelici: 5.
2. Upadli aniołowie: 6.
3. Sodoma i Gomora: 7.
III. Grzesznicy: 8 16.
1. Zuchwała postawa grzeszników: r. 8 11.
2. Charakterystyka odstępców: 12,13.
3. Pewność zatracenia niezbożnych: 14 16.
IV. Przepowiednia prorocza na czasy końca: 17 23.
1. Postawa szyderców: 17 19.
2. Postawa wierzÄ…cych: 20 23.
Zakończenie
1. W Bogu ostoja nasza: 24.
2. Uwielbienie: 25.
PRZYPISY:
1
Bibliści katoliccy opowiadali się w tym czasie za poglądem tradycyjnym  por. WNT, s. 337.
2
Por. WNT, s. 356 n; SDABC, t. VI ,s. 102.
3
Por. SDABC, t. VI, s. 102 107.
4
Por. WNT, s.416
5
Por. WNT, s. 421 422.
6
Por. tamże, s. 422
7
Por. Vita Claudi, 25  por. WNT, s. 418.
8
Por. WNT, s. 427.
9
Por. tamże, s. 399.
10
Por. tamże, s. 405.
11
Por. DA, s. 223.
12
Por. WNT, s. 400.
13
Wiadomość o tej wizycie opiera się na przypuszczeniu, wynikającym ze wzmianki z 2 Kor. 13,1.2, wspominającej o
zamiarze trzeciego odwiedzenia Koryntu. Pierwszy raz przebywał ap. Paweł w Koryncie w roku 51, podczas drugiej podróży
misyjnej, trzeci raz będzie w roku 58, przy końcu trzeciej podróży misyjnej, udając się tam z Efezu poprzez Macedonię.
Drugi raz musiał odwiedzić ap. Paweł Korynt w czasie pobytu trzyletniego w Efezie.
14
Por. Wnt, s. 393 395.
15
Por. tamże, s. 391.
16
Por. tamże, s. 397.
17
Wspomniany przez ap. Pawła okres 14 lat należy Uczyć od chwili nawrócenia, tj. od roku 35 po Chr., i identyfikować go z
datą Soboru Jerozolimskiego, który przypadał na rok 49 po Chr.
18
Por. WNT, s. 395.
19
Por. tamże, s. 455.457.
20
Por. tamże, s. 435.
21
Por. tamże, s. 435.
22
Por. tamże, s. 440, nast.
23
Por. tamże, s. 443.
24
Por. tamże, s. 444.
25
Por. tamże, s. 442.
26
Por. tamże, s. 332, nast.
27
Por. tamże, s. 385.386.
28
Por. tamże, s. 387.
29
por. tamże, s. 461.
30
Por. tamże, s. 466, nast.
31
Por. tamże, s. 469, nast.
32
Por. DA, s. 364.365.
33
Por. WNT, s. 468.
34
Por. tamże, s. 468 469.
35
Por. tamże, s. 449.
36
Por. tamże, s. 449.
37
Tamże, s. 479.
38
Tamże, s. 479.
39
Tamże, s. 480.
40
Por. WNT, s. 481 n.
41
Por. tamże, s. 486.
42
Por. tamże, s. 484 486.
43
Por. tamże, s. 486.
44
Por. SDABC, t. VII, s. 388, por. Euzebiusz, Historia Kościoła, I, 25.13.
45
Niektórzy bibliści podnoszą jednak pytanie, jak wobec tego wytłumaczyć wynikające z listu bogactwo zboru
jerozolimskiego (Hebr. 6,10  por. Gal. 2,10; 2 Kor. 8) lub gotowość odwiedzenia tego zboru przez apostoła po przykrych
doświadczeniach aresztowania właśnie w Jerozolimie (13,19), co ich zdaniem nie potwierdza hipotezy o skierowaniu listu do
zboru jerozolimskiego. Ale obawy te sÄ… nieprzekonywujÄ…ce.
46
Por. WNT, s. 491.
47
Za tÄ… datÄ… opowiada siÄ™ WNT, s. 490 491.
48
Za tÄ… datÄ… opowiada siÄ™ St. A
ach, por. List do Hebrajczyków, Poznań 1959, s. 102 108.
49
Por. SDABC, t. VII, s. 497.
50
Por. WNT, s. 513.
51
Por. Józef Flawiusz, Antiąuities, XX, 9,1; SDABC, t. VII, s. 498.
52
Por. Euzebiusz, Historia Kościoła, II, 23; SDABC, t. VII, s. 499.
53
Por. Euzebiusz, dz.cyt., II,19; II,1; III,11; III,19.20.22.32; IV,22.
54
Por. WNT, s. 514.515.
55
Prawdopodobnie list został napisany przez jednego z trzech Jakubów, występujących w Nowym Testamencie  por.
SDABC, t. VII, s. 500.
56
WNT, s. 515 516.
57
Por. tamże, s. 520.
58
Por. tamże, s. 529.530.
59
Por. Historia Kościoła, III, 3ś,2.
60
WNT, s. 532.
61
Por. tamże, s. 538.
62
Por. tamże, s. 537.
63
Tamże, s. 589.
64
Tamże, s. 589.
65
Tamże, s. 589.
66
Tamże, s. 589.  A oto poszczególne człony tego łańcucha: wstęp (1,1 4), zjednoczenie z Bogiem a grzech (l,ć 2,2),
poznanie Boga a zachowywanie przykazań (2,3 11), wierni a świat (2,12 17), Antychryst a wierni (2,18 28), dzieci Boże a
zbawienie (2,28 3,3), dzieci Boże a grzech (3,4 10), dzieci Boże a miłość (3,11 24), rozróżnianie duchów (4,1 6), miłość
(4,7 5,4), wiara (5,5 13), modlitwa za grzeszników (5,14 17) i podstawowe stwierdzenia (5,18 21)  tamże, s. 589.
67
Por. także: (1 Jana 1,4  Jan 16,24; 2,1  14,16; 2,3  14,15; 2,8  13,34; 2,8  1,9; 2,11  12,35; 2,23  15,23; 2,27 
14,26; 3,11  15,12; 3,14  5,24; 3,22  8,29; 4,6  14,17; 4,9  3,16; 5,11  1,4; por. SDABC, t. VII, s. 623 624.
68
Por. DA, s. 419.
69
Por. SDABC, t. VII, s. 622.
70
Por. WNT, s. 593.
71
Por. tamże, s. 596.
72
Por. tamże, s. 542.