Z EPOKI AGONII POLSKI
/A L K T O C Z O N Y C H O JEJ N IE P O D L E G A
O ŚĆ .
Szanujmy i czcijm y wspomnienia
przeszłości naszej.
W spo m in ać, znaczy pamiętać.
Pamiątki historyczne, � to nasze reli�
kwie, to świętość nasza.
Hiada temu, kto zapomina o oj�
czystej ziemi.
U A
O Ż Y A
ST. M IA
K O W SK I
C e n a 10 lia l.
W KRAKOWIE
W Y D A A
ST. C Y R A N K IE W IC Z
1902
KALENDARZYK PAMI
TKOWY
S TY CZE C
.
4 stycznia 1796. Wojska austryackie, które
15 czerwca 1794 r. zajęły Kraków, ustępują.
6 stycznia 1862. -Ks. Zygmunt Feliński,
prekonizowany arcybiskupem, po śmierci ks.
Fijałkowskiego.
9 stycznia 1795. Król Stanisław August Po�
niatowski wyjeżdża z Warszawy do Grodna, zkąd
już nie wrócił. Po trzecim podziale Polski Pru�
sacy zajmują Warszawę. W Mediolanie podpi�
sana została ugoda, tworzenia we Włoszech
legionów polskich pod wodzą Henryka Dąbrow�
skiego.
16 stycznia 1831. Chłopicki, generał, zrzeka
się dyktatury.
 1832. Mikołaj na miejscu dotychczasowej
konstytucyi nadał Królestwu polskiemu Statut
organiczny.
17 stycznia 1865. Na stoku cytadeli w W ar�
CZCIONKAMI D R U K A R N I CZASU�
szawie powieszono Aleksandra Waszkowskiego,
ostatniego Naczelnika miasta.
5
4
cofnąć się, dla zasłonięcia oddziału; 200 powstań�
19 stycznia 184G. Wybuchła tak zwana rzez

ców rzuciło się na armaty i wszyscy zginęli.
galicyjska, prowadzona przez urzędników austria�
12 lutego 1798. Zmarł w Petersburgu król
ckich.
Stanisław August Poniatowski.
20, 24 i 25 stycznia 1831. Bitwy pod Gro-
15 lutego 1831. Bitwa pod Stoczkiem, w której
chowem i Warszawą.
moskale stracili 400 żołnierzy w zabitych i 12
22 stycznia 1863. Wybuch powstania w Kró�
armat. Wzięto do niewoli 250 jeńców.
lestwie polskiem. Rząd narodowy dekretem nadał
24 lutego 1863. Zwycięzka walka powstań�
drobnym rolnikom na zupełną własność grunta
ców z moskalami pod Małogoszczą w gubernii
i zabudowania, jakie posiadali warunkowo. 
kieleckiej.
Szlachta miała otrzymać odszkodowanie ze skarbu
27 lutego 1839. Został rozstrzelany w Wilnie
narodowego.  Mierosławski generał pobity przez
Szymon Konarski, emisaryusz, przezwany przez
moskali pod Krzywosączem.
moskiewską komisyę śledczą: ielaznym czło�
 1871. Zginął pod Dijon, walcząc przeciw
wiekiem.
Prusakom, generał Hauke, znany w powstaniu
 1861. Pierwsze strzały wojska moskiew�
styczniowem pod nazwiskiem Bosaka.
skiego w Warszawie do mieszkańców. Padło
25 stycznia 1831. Sejm w Warszawie ogłosił
pięciu: Karczewski i Rutkowski, obywatele
złożenie z tronu cara Mikołaja I.
ziemscy; Arcimowicz, uczeń gimnazyum; Bren-
28 stycznia 1819. Zmarł w Warszawie Jan
del i Adamkiewicz, robotnicy.
Kiliński, szewc, pułkownik.
29 lutego 1768. Utworzono Konfederacyę
29 stycznia 1831. Po wybuchu rewolucyi,
Barską, nazwaną od miasta Baru. Generalnym
obrano rząd narodowy, w skład którego w eszli:
marszałkiem wybrany Michał Krasiński, mar�
Ks. Adam Czartoryski, Wincenty Niemojewski,
szałkiem wojska związkowego Józef Puławski,
Teofil Morawski, Stanisław Barzykowski i Joachim
sekretarzem Hyacynt Kochanowski. Odznaczył się
Lelewel.
w niej jako dzielny wódz Kazimierz Puławski.
LUTY.
3 lutego 1825. Aleksander I, cesarz rosyjski, M ARZEC.
jako król polski, umiera w Taganrogu.
3 marca 1831. Pod Kurowem, w gubernii
5 lutego 1831. Generał Dybicz, naczelny wódz
lubelskiej, generał Dwernicki pobił moskali, za�
armii rosyjskiej, przekroczył granicę Królestwa
brawszy im 4 armaty i wiele jeńca.
na czele 160 tysięcznej armii.
 1861. Przywdziano w Polsce żałobę za
8 lutego 1863. Bitwa pod Węgrowem w gu-
poległych.
bernii siedleckiej. Dowódca Sokół zmuszony był
Skazani byli: Ks. Sierociński, Drużdzałowski,
3 marca 1804. Ukaz cara Aleksandra II
Jabłoński, Szokalski, Zagórski, oficer napoleoń�
uwłaszczający włościan.
ski, starzec 60-letni i rosyanin Mieledyn, każdy
10 marca 1863. Langiewicz ogłosił się dy�
na siedm tysięcy pałek, a gdyby przetrzymali,
ktatorem.
na dożywotnie kopalnie w Nerczyńsku.
17 marca 1832. Założono na emigracyi To�
warzystwo Demokratyczne po hasłem: Wszystko
przez lud, dla ludu! KW IECIEC
.
19 marca 1864. Generał-gubernator na Litwie
1 kwietnia 1794. Kościuszko Tadeusz po
Murawiew, kazał powiesić Konstantego Kalinow�
złożeniu przysięgi na rynku krakowskim, wyru�
skiego, apostoła idei narodowej wśród ludu
szył z miasta, jako naczelnik powstania na
białoruskiego, bohatera styczniowego powstania.
czele 1000 piechoty, 500 jazdy i 500 kosy�
20 marca 1848. Utworzono w Poznaniu
nierów.
komitet rewolucyjny, na czele którego stanął
 1830. Bitwa pod Wielkim Dębem w gu�
generał Mierosławski Ludwik.
bernii warszawskiej, powiecie nowomińskim.
23 marca 1794. Przyjechał do Krakowa
2 kwietnia 1794. Skoro do Warszawy doszła
Tadeusz Kościuszko, aby stanąć na czele po�
wiadomość o powstaniu Kościuszki i przysiędze
wstania.
w Krakowie, król Stanisław August ogłosił
24 marca 1794. Przysięga Kościuszki na
* Uniwersał* uważając powstanie krakowskie
rynku m. Krakowa.
za bunt, a sprawców kazał chwytać i oddawać
 1863. Lelewel (Borelowski) rzemieślnik,
pod sąd.
na czele zebranego przez siebie oddziału, sto�
 1817. Tadeusz Kościuszko czując się
czył potyczkę z moskalami pod Krasnobrodem
blizkim śmierci w Solurze (w Szwajcaryi), po�
w gubernii lubelskiej. Za męstwo mianowany
dyktował urzędowo notaryuszowi Ksaweremu
pułkownikiem.
Amiethakt, w którym znosi poddaństwo i uwalnia
25 marca 1831. Wybuchło powstanie na
włościan na wieczne czasy od pańszczyzny
Żmudzi, Litwie, Ukrainie, Wołyniu i Podolu.
w dobrach swych Siechowicach, w wojewódz�
27 marca 1818. Został otwarty mową tro�
twie Brzesko-litewskim. Dobra zaś zapisał sio�
nową Aleksandra I. pierwszy sejm Królestwa
strzenicy swej, Katarzynie Estkowej i jej dzie�
kongresowego w Warszawie. Trwał cały miesiąc.
ciom. Egzekutorem testamentu został generał
31 marca 1831. Generał Rybiński pobił mo�
Franciszek Paszkowski.
skali pod Wawrem, wsią pod Warszawą.
 1831. W bitwie pod Wielkim Dębem,
 1837. Odbyła się egzekucya w Omsku
Polacy zabrali generałowi Rosenowi 11.600
należących do spisku księdza Sierocińskiego.
9
jeńców, 12 dział, 5 chorągwi i 50 skrzynek
8 kwietnia 1861. Rzez
na ulicach Warszawy
z prochem; poległo 2.000 moskali.
i pod zamkiem królewskim. Wojska wystąpiły
2 kwietnia 1861. Na odezwę arcybiskupa
z nabitą bronią. Dano 484 strzałów, kierując
Fijałkowskiego w Warszawie, proszącego o inną
ogień w ulice: Krakowskie Przedmieście, Sena�
a nie taką opiekę nad obywatelami, margrabia
torską, Piwną i Podwale.
Aleksander Wielopolski, naczelnik rządu cywil�
O godzinie 3 tego dnia ajenci moskiewscy
nego w Królestwie polskiem, odpowiedział: że
sprowadzili setki żebraków na zjazd, zapowia�
nie ścierpi rządu w rządzie*.
dając, że namiestnik będzie rozdawał wsparcia.
3 kwietnia 1813. Car Aleksander I po klę�
Tu szarżowali żandarmi tnąc pałaszami. Czer-
skach Napoleona utworzył w miejsce rządu
kiesi chwytali na arkany rannych i wlekli ich
Księstwa Warszawskiego, Rząd tymczasowy,
do zamku po bruku. Ogółem zabitych było 200
z siedliskiem w Warszawie, w skład którego
a przeszło 400 rannych. Rannych zawożono do
w eszli: jako prezes Lanskoj, wiceprezes Nowo-
cytadeli, tam konfederatki przybijano bretnalami
silcow. Policyą zawiadywał generał Swieczyn.
do głowy i rzucano do Wisły, innych pochwyco�
4 kwietnia 1794. Bitwa pod Racławicami,
nych wysłano do Modlina, gdzie prezes sądu apela�
gubernia kielecka, powiat miechowski, z oddzia�
cyjnego, Józef Wieczorkowski prowadził śledztwo.
łami moskiewskiemi pod generałem Denisowem.
Około g. 8 wieczorem dano salwy z cytadeli,
Zupełne zwycięstwo. Zabrano 12 armat. Odzna�
jako hasło do zebrania się wojska na publi�
czyli się w niej szczególnie włościanie: Bartosz
cznych placach. Za uciekającymi uganiali się
Głowacki i Świstacki.
jak psy wściekłe, tak zwani żandarmi kijowscy.
6 kwietnia 1813. Wojska cara Aleksandra I
 1873. Komitet do spraw Królestwa pol�
zajęły Częstochowę.
skiego nakazał od dnia 13 września tego roku
 1870. Ks. Stanisław Piotrowicz, dziekan
sądzić i wyrokować w języku rosyjskim, a to
wileński, publicznie na ambonie spalił ukaz1
skutkiem reformy sądownictwa, zniesiono też
carski, zaprowadzający zmianę ksiąg liturgi�
Departamenta Rządzącego Senatu, na to miej�
cznych i język rosyjski do kościoła rzymsko�
sce zorganizowano tak zwaną: Sudicbnuju
katolickiego. Rząd od zamiaru odstąpił, ks. Pio�
Pnłatu*, zamiast sądu apelacyjnego, O kndnyj
trowicza zaś wysłano do m. Koły, na krańcach
Snd*, zamiast trybunału Zjazd sędziów?. Me�
gubernii Archangielskiej.
cenasi dawniejsi, adwokaci, patroni zrównani
7 kwietnia 1861. Demonstracye polityczne na
zostali jednym tytułem: Prysiainyje Powieren-
cmentarzu powązkowskim przy grobie pięciu po�
nyje<, co znaczy po polsku: Przysięgli pleni�
ległych, owacya Tow. rolniczemu i lir. Andrzejowi
potenci*. Komorników nazwano: * SudiebnyDii
Zamoyskiemu, który był jego założycielem.
Priydaioami� (sądowymi komisarzami).
10
11
10 kwietnia 1831. Bitwa pod Domanicami.
szewca Jana Kilińskiego przeciwko Moskalom,
Generał Kicki i pułkownik Michał Mycielski, na
którzy zamierzali ludność całą podczas rezu-
czele drugiego pułku ułanów wpadli i zaatako�
rekcyi wymordować. Powstanie wybuchło o go�
wali niespodzianie dziesięć szwadronów jazdy
dzinie 3 w nocy, na odgłos dzwonów. Wypę�
moskiewskiej. Trupem padło 200 moskali, a 250
dzono ze stolicy 8.000 moskali, z tych 2.000
poddało się.  Bitwa pod Iganiami, w gubernii
padło trupem. Poczem lud okrzyknął Mokrono-
Siedleckiej. W boju tym brali udział strzelcy
wskiego, naczelnikiem wojska, Zakrzewskiego zaś
moskiewscy, nazwani przez cara Mikołaja
i Naczelnikiem miasta. Książę Gagaryn także zo�
lwami warncńskimi�, gdyż w wojnie tureckiej
stał zabity. Dowódzca korpusu carycy, generał
1828 roku pierwsi weszli do Warny. Moskale
Igielstrom uszedł w towarzystwie generałów:
utracili 5 tysięcy zabitych i rannych, padło
Apraksyna, Juchowa, Żubra i Pistora. Kiliński
3 pułkowników, a 3 wzięto do niewoli.
przez Kościuszkę zamianowany pułkownikiem.
11 kwietnia 1818. Przywieziono z Solury do
19 kwietnia 1773. Sejm delegacyjny w War�
Szwajcaryi zwłoki Tadeusza Kościuszki. Ciało,
szawie dla zatwierdzenia rozbioru Polski, doko�
w imieniu rządu szwajcarskiego przeprowadził
nanego 5 sierpnia 1772 roku. Tadeusz Rejtan
do Polski Zeltner.
a z nim 10 posłów z podziwienia godną stało�
15 kwietnia 1861. Zebrał się we Lwowie
ścią opierali się temu bezprawiu. Marszałkiem
pierwszy sejm galicyjski, dzięki paz
dziernikowej
wówczas ogłoszono Adama Ponińskiego, przyja�
ustawie cesarza Franciszka Józefa, zapewniają�
ciela wrogów naszych.
cej ludom Austryi prawa historyczno-narodowe
 1831. Bitwa pod Boremlem, w gubernii
i konstytucyjne swobody. Marszałkiem pierw�
wołyńskiej nad rzeką Styrem. Moskale zostali
szego sejmu był Leon Sapiehą. Sejm rozpoczął
zmuszeni do ucieczki.
swą działalność nadaniem samorządu, to jest
20 kwietnia 1789. Nowy bunt na Ukrainie,
autonomii w Galicyi, to jest, że obok władz
skierowany przeciwko Unitom, a przygotowany
rządowych austryackich, istnieją władze krajowe,
przez biskupa Pereasławskiego, władykę Wiktora
a najważniejszym z nich Wydział krajowy, zło�
Sadkowskiego. Gdyby nie aresztowanie władyki,
żony z marszałka i 6 posłów przez sejm
byłaby się powtórzyła Rzez
humańska�.
wybieranych, Rada szkolna krajowa i inne.
22 kwietnia 1828. Ukaz cara Mikołaja,
16 kwietnia 1883. Zamięszanie w uniwersy�
reorganizujący Kościół unicki według wskazó�
tecie warszawskim. Rektora Apuchtina spoliczko-
wek Józefa Siemaszki, księdza unickiego, za�
wał student Żukowski.
przedanego Rosyi.
17 kwietnia 1794. W Wielki Czwartek mie�
23 kwietnia 1794. Wybuchło powstanie w Wil�
szczanie Warszawy powstali pod dowództwem
nie. Wojsko pod dowództwem pułkownika Jakóba
12
13
Jasińskiego wraz z mieszczaństwem, za przykła�
Filip Lichocki, odczytał publicznie po polsku,
dem Warszawy, rozpędziło moskali, biorąc do
a następnie po niemiecku, patent cesarski,
niewoli pułkownika moskiewskiego Arseniewa.
obejmujący przypadającą część ziemi polskiej
24 kwietnia 1863. Pius IX, papież, wydał
Austryi. Baron Margelik uroczyście wjechał na
allokucyę, nakazującą w całym świecie modlitwy
Wawel, gdzie biskup krakowski Feliks Turski
za Polskę. Rozpoczyna się ona od słów : Krew
odprawił nabożeństwo i odśpiewano: Te Deum.
słabych i niewinnych woła przed tronem Przed�
27 kwietnia 1831. Generał Dwernicki prze�
wiecznego o pomoc i opiekę�.
szedł granicę austryacką i został rozbrojony.
25 kwietnia 1704. Po wypędzeniu moskali
Za jego przykładem cofając się z Litwy do pro-
z Wilna wzięto się do wymierzania sprawiedli�
wincyi pruskich, przeszedł granicę generał Chło-
wości zdrajcom, karząc ich śmiercią przez
picki i Giełgud.
powieszenie.
28 kwietnia 1848. Klęska Polaków pod Mi�
26 kwietnia 1849. Józef Wysocki na czele
łosławiem w państwie pruskiem.
sformowanego przez siebie legionu polskiego
29 kwietnia 1863. Edmund Taczanowski, do�
w Węgrzech, uderzył pod Komornem na nie�
wódca powstańców, odniósł świetne zwycięstwo
przyjaciela. Za ten czyn zamianowany gene�
nad moskalami pod Pyzdrami w gubernii Ka�
rałem.
liskiej, w powiecie słupeckim. Walka trwała dzie�
 1865. Ksiądz Stanisław Brzoska, partyzant,
więć godzin. Głównej szarży kosynierów pod
który z oddziałem swym opierał się moskalom
dowództwem Ganier, Francuza, przypisać należy
na Podlasiu, po rozpaczliwej obronie dostał się
przechylenie zwycięstwa na stronę Polaków.
do niewoli.
 1865. Powszechnie znany gubernator
 1771. Józef Sawa Celiński, syn pułko�
Litwy, pod nazwiskiem Wieszatiel�, Murawiew,
wnika kozackiego, wzięty został przez moskali
otrzymał dymisyę z tytułem hrabiowskim. Lata
do niewoli po bitwie pod Szreńskiem, gubernia
rządów jego to pasmo niegodziwości, prześlado�
płocka, powiat mławski, gdyż był ciężko ranny.
wań i nadużyć. Był to człowiek nie posiadający
Poprzednio walczył zwycięzko pod Drobiem,
ani szlachetniejszych uczuć, ani nawet jakiejś
w płockiem, gdzie pobił wroga, jak niemniej
cechy odróżniającej go od drapieżnego zwie�
pod Kraśnikiem.
rzęcia. Sama powierzchowność zdradzała w nim
27 kwietnia 1796. Uroczyste objęcie rządów
bydlę, okrutnika nie znającego litości. Po nim
nad Krakowem przez Austryaków. Akt ten od�
nastąpił Kaufman.
był się w ten sposób, że komisarz cesarski ba�
30 kwietnia 1848. Bitwa pod Miłosławiem
ron Margelik z asystencyą udał się pod Krzy-
w Księstwie Poznańskiem. Oddział polski pod
sztofory przed ratusz, gdzie prezydent miasta
dowództwem generała Mierosławskiego liczył
I
15
14
około 1500 żołnierzy, po stronie zaś pruskiej nadać swobodę, a przynajmniej tym, którzy
wystąpiło 5.000 regularnego wojska. W począt� wstąpili w szeregi. Nie odniosła wszakże nale�
kach nasi poczęli się cofać, ale zachęceni przez
żytego skutku.
dowódzcę, który jak głoszą wieści, komenderu� 2 maja 1848. Utarczka krwawa pomiędzy
powstańcami a prusakami pod Wrześnią w Księ�
jąc, przejeżdżał przed frontem z kawałkiem
stwie poznańskiem. Odniesiono wprawdzie zwy�
kiełbasy i bułką w ręku, rzucił się odważnie na
cięstwo (padło 130 Polaków), była to jednak
chmarę niemców. Wkrótce też nadciągnął inny
ostatnia walka i ona też zakończyła powstanie,
dowódzca Białoskórski, ze świeżym oddziałem
pleszowskim, co przechyliło na stronę powstań� rozpoczęte w d. 20 marca r. b.
3 maja 1791. Uchwała czteroletniego sejmu
ców zwycięztwo, prusacy ustąpili poniósłszy dość
zaprowadzenia tak zwanej Koństytucyi. Znosiła
dotkliwą klęskę.
ona fatalne liberum veto w Polsce i poddawała
włościan opiece prawa. Władza prawodawcza
M AJ.
przeniesiona została na Sejm, składający się
z dwóch izb: senatorskiej i poselskiej, zwoły�
1 maja 1795. Ukazem carycy stworzono no�
wany co dwa lata, sprawy rozstrzygano wię�
we gubernie na Podolu i Wołyniu, mianowicie:
kszością głosów. Nadto wprowadzała dziedzi�
podolską, wołyńską i bracławską.
czność tronu w rodzie elektora saskiego, i za�
 1832. Zniesiono uniwersytet wileński,
znaczała jako obowiązującą religię rzymsko-ka�
założony przez Stefana Batorego w r. 1578,
tolicką. Zaprzysiągł ją uroczyście król w kościele
odrestaurowany i uposażony przez króla Sta�
św. Jana w Warszawie,
nisława Augusta, a w r. 1801 zreorganizowany
Twórcami jej byli: Stanisław Małachowski,
i rozszerzony staraniem księcia Czartoryskiego.
Ignacy Potocki, Józef Zajączek, Stanisław Sta�
 1863. Pod Brdowem, w gubernii kaliskiej,
szic, Tadeusz Czacki, Hugo Kołłątaj, Niemce�
w powiecie kolskim, zginął dowódzca powstań�
wicz, Matuszewicz, Stanisław Kostka Potocki.
ców, Francuz z pochodzenia, nazwiskiem Joung
 1792. Obchód koństytucyi i założenie
de Blankenhaim.  Śmierć Karola Libelta, syna
fundamentów pamiątkowej kaplicy Opatrzności
znakomitego filozofa, młodzieniec to był rzadkiej
w ogrodzie botanicznym w Warszawie.
odwagi, prawdziwy bohater.  Zwycięstwo Po�
Do dzisiaj dnia zrąb tej kaplicy pozostanie
laków nad moskalami pod Kobylanką, nad gra�
nienaruszonym. W dniu 3-go Maja corocznie
nicą galicyjską. Dowodził oddziałem generał
staje tu gromada policyi i żandarmeryi, dla prze�
Jeziorański.
szkodzenia owacyom i demonstracyom.
2 maja 1794. Odezwa naczelnika Tadeusza
Kościuszki do obywateli, nakazująca włościanom
17
16
3 maja 1798. Wejście legionów polskich do koledzy sympatyzowali z patryotycznym mło�
Rzymu, pod dowództwem generała Henryka Dą� dzieńcem, nastąpiło śledztwo i Plater, jako osoba
browskiego, który też stosownie przemówił z Ka� głównie działająca w tym wymarzonym w gło�
wie księcia jakoby niebezpiecznym spisku, ska�
pitolu do wojska i zebranej publiki.
 1807. Polacy obchodzą corocznie rocznicę zany został oraz trzech jego kolegów w sołdaty.
nadania konstytucyi po wypędzeniu prusaków Czartoryski jako kurator uznając niesprawiedli�
wość takiego wyroku wstawił się za skazanymi
z Warszawy. W ogrodzie Krasińskich odbywały
do Cara, i uwolniono ich; natomiast Nowosil-
się nabożeństwa, celebrowane przez ks. biskupa
cow rozpoczął nowe śledztwo bez rezultatu.
Woronicza.
6 maja 1863. Bitwa pod Kobylanką, zakoń�
 1809. Austryacy zdobywają Warszawę,
czona świetnem zwycięstwem generała Jeziorań�
zaś do Galicyi wkracza z armią Książe Józef
skiego.
Poniatowski.
7 maja 1794. Manifest generała Kościuszki,
 1821. Zawiązało się w Warszawie tajne
przyznający włościanom zupełną i osobisty
Towarzystwo narodowo-patryotyczne, utworzone
wolność. Manifest odczytano na m szy świętej
z dawniejszego stowarzyszenia założonego przez
w Połańcu, gdzie Kościuszko utworzył obóz,
A
ukasińskiego, pod nazwą Węglarzy polskich*.
okopaw szy się dokoła.
Związek upadł w r. 1828. A
ukasińskiego zdradził
8 maja 1861. Pierwszy raz w Wilnie w tym
niejaki Karski. Natomiast w Szkole Podchorą�
dniu odśpiewano w katedrze pieśń patryotyczną
żych powstał tajemnie spisek, który się zakończył
Boże coś Polskę�. Nabożeństwo celebrował
wybuchem powstania listopadowego.
biskup Krasiński.
 1823. Z drobnej bardzo okoliczności
 1863. Bitwa pod Ignacewem w okolicach
doszło do afery wielkich i niebezpiecznych
Gopła na granicy królestwa polskiego i księstwa
rozmiarów. Michał Plater, uczeń piątej klasy
poznańskiego. Dowódzca był Taczanowski, bitwa
w gimnazyum wileńskiem napisał na szkolnej
niepomyślna, po stronie polskiej padło 150, po
tablicy w przystępie dobrego humoru, następu�
stronie moskali blisko 400 osób.
jące wyrazy: Niech żyje Konstytucya maja
9 maja 1794. Dzień to niezmiernie donio�
1791 roku�. Nauczyciel języka rosyjskiego, nie�
słego znaczenia w dziejach Polski. Po wypędze�
jaki Ostrowski, uważając to za wielką zbrodnię
niu bowiem moskali z Warszawy mieszczanie
polityczną, doniósł o tem piśmiennie guberna�
i pospólstwo postanowiło odbyć doraz
ny sąd
torowi wileńskiemu Korsakowowi, poczem do�
nad poplecznikami konfederacyi targowickiej,
niesiono telegraficznie wielkiemu księciu Kon�
która jak powszechnie wiadomo miała na celu
stantemu w Warszawie. Satrapa natychmiast
popieranie moskali. Jakoż powieszono na latarni:
wydał rozkaz aresztowania Platera. Ponieważ
2
19
18
10 maja 1831. Utarczka pod Wilnem z mo�
Józefa Zabiełłę, ostatniego hetmana polnego litew�
skalami.
skiego, Piotra Ożarowskiego, ostatniego hetmana
2 3 maja 1865. Powieszono w Sokołówce
koronnego, Ankwicza i Józefa Kossakowskiego,
ostatniego dowódcę powstania księdza Brzóskę.
biskupa inflanckiego. W szyscy starali się na
 1803. Pogrzeb w Krakowie Edmunda
sejmie przekupić posłów, domagając się od nich
Różyckiego, dowódzcy powstania na Wołyniu
podpisu na zatwierdzenie dokonanego rozbioru
w roku 1803.
Polski.
24 maja 1820. Ślub wielkiego księcia Kon�
12 maja 1887. Zmarł w Wiedniu Maryan
stantego, naczelnika wojsk polskich, namiestnika
Langiewicz, dyktator, ogłoszony w dniu 10 marca
Królestwa polskiego i brata cara Mikołaja I,
1863. Dyktatura ta trwała zaledwie 7 dni, gdyż
z Joanną Grudzińską, wskutek czego zrzekł się
pan dyktator podczas bitwy pod Grochowiska�
on następstwa na tron cesarski w Rosyi.
mi, tajemnie opuścił obóz, przewiózł się pod
 1826. Nabożeństwa żałobne w świątyniach
Tarnowem i oddał w ręce austryakom.
miasta Warszawy po śmierci Aleksandra I.
13 maja 1825. Ostatni sejm za panowania
25 maja 1704. Ruch powstańczy pod Libawą.
Aleksandra I, jako koronowanego króla polskiego.
26 maja 1807. Oblężenie Gdańska przez
 1863. Zginął w bitwie z moskalami Lu�
Francuzów i polskich Legionistów; ustępują Pru�
dwik Narbutt, naczelny wódz powstania na Litwie.
sacy, którzy właśnie trzymali to miasto w swo-
 1878. Zmarł w Zurychu Andrzej Towiań-
jem posiadaniu.
ski, przepowiadający mesyanizm.
 1831. Bitwa pod Ostrołęką, najkrwawsza
14 maja 17!)2. W miasteczku Targowica na
z bitew powstania listopadowego. Polacy stracili
Ukrainie zawiązała się konfederacya targowicka,
8000 żołnierza, 270 oficerów i 3 armaty. Na
mająca za cel przywrócenie >złotej wolności*
polu walki padli: generał Kicki i Kamieński,
a obalenie ustaw Konstytucyi 3 maja. Na czele
Krasicki wzięty do niewoli.
jako twórcy konfederacyi stali: Szczęsny Potocki,
 1863. Przyjazd do Wilna Michała Mu-
Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki. Poparła
rawiewa w charakterze generał - gubernatora,
ją także carowa Katarzyna, wprowadzając do
i głównodowodzącego 4-ma litewskiemi gubernia�
Polski 90 tysięcy żołnierza pod dowództwem
mi, oraz Białorusią. Rozpoczął on natychmiast
Kochowskiego i Kreczetnikowa. Stanisław
walkę z tem wszystkiem co polskie i katolickie.
August Poniatowski, król, na hańbę narodu
Zaraz na wstępie kazał rozstrzelać ks. Iszarę
polskiego przyjął w niej udział.
i Zieniackiego za to, że odczytali ludowi mani�
15 maja 1863. Rozstrzelano w Płocku,
fest Rządu Narodowego, przyznający własność
Zygmunta Padlewskiego, pułkownika gwardyi
włościanom i nadający prawo obywatelskie.
moskiewskiej, dowódcę polskiego oddziału.
2*
20
Dwuletnie rządy Wieszatiela* to szereg szubie�
ludowy kompozytor opery czysto polskiej. Uro�
nic i morze krwi przelanej bezkarnie. W histo- dził się na Litwie d. 5 maja 1820 r. we wsi
ryi narodów nie znajdujemy większego tyrana Ubiel pod Smiłowiczami.
i okrutnika, łupieżcy i rabusia jak Murawiew,
4 czerwca 1890. Śmierć w Krakowie Oskara
który sam się szczycił, że należy do tych co
Kolberga, etnografa, przyrodnika i zbieracza
wieszają a nie przebaczają nigdy. Rządy jego melodyj ludowych.
trwały do dnia 29 kwietnia 18G5 roku. 5 czerwca 1812, Przyjazd do Warszawy
2 8 maja 1793. Gdańsk, wolne miasto od
wysłannika Napoleona I ks. Pradt, który miał
pierwszego podziału Polski w r. 1772, zajmują
polecenie oświadczenia Polakom, że Napoleon
prusacy. ma zamiar odbudowania Polski w dawnych jej
31 maja 1883. Zmarł w Warszawie generał-
granicach. Obietnica próżnica a głupiemu radość.
gubernator Albedyński. Był on człowiekiem
G czencca 1794. Bitwa pod Szczekocinami,
względnym i w szeregu gubernatorów czyli na�
w gubernii Kieleckiej, powiecie Włoszczowskim.
miestników w Królestwie jednym z najbardziej Kościuszko miał 17.000 żołnierzy, w liczbie tej
sprawiedliwych i względnych. Po nim nastąpił
połowa kosynierów z włościan, walczył zaś
Gurko (llurko) i jego sławna małżonka Marya
z 15.000 moskali i 20.000 prusaków. Straty
Andrejewna. poniesione przez moskali i prusaków były tak
znakomite, iż nawet nie ścigali wojsk naszych.
1818. W Winnej Górze, pod Miłosławiem
C ZER W IE C .
w Wielkiem Księstwie Poznańskiem umarł Jan
1 czerwca 1809. Austryacy opuszczają mia� Henryk Dąbrowski, generał wojsk polskich, to�
sto stołeczne Warszawę, do której weszli w kwie�
warzysz Kościuszki, twórca i dowódca legionów
tniu tegoż roku. Stał się fakt niebywały w owym polskich za Napoleona.
pamiętnym dniu. Zapomniano ściągnąć z poste� Pozostawił testament polityczny dla narodu
runków 50 żołnierzy. Przekupki warszawskie, polskiego, w którym twierdzi, że nie powinniśmy
bohaterskie baby, napadły na nich i jako jeń� nigdy liczyć na cudzą pomoc, jedynie tylko na
własne siły.
ców sprowadziły do miasta.
3 czerwca 1848. Otwarcie uroczyste w Pradze 7 czerwca 1873. Z pieczar katedry w m.
czeskiej Zjazdu słowiańskiego, naradzającego się Chełmie, w gubernii lubelskiej, moskale wyrzu�
nad pomyślnością i rozwojem ludów słowiań� cili zwłoki błogosławionego Józafata Kuncewicza.
skich. 8 czericca 1794. Tadeusz Kościuszko, na�
. 4 czerwca 1872. Zmarł Stanisław Moniuszko, czelnik, wydać kazał *bilety skarbowa to jest
twórca Halki* i Strasznego dworu*, pierwszy pieniądze papierowe, hypotekowane na dobrach
23
22
Moskale zgoła nie wiedzieli jaki cel tych egzekwii,
narodowych. Pieniądze te zastąpiły monetę
to też składka zbierana podczas nabożeństwa
brzęczącą.  Klęska Polaków pod Chełmem,
przyniosła znaczny dochód.
albowiem generał Zajączek przegrał bitwę z mo�
10 czerwca 1863. Bitwa pod Ignacewem,
skalami.
w okolicach Gopła w Księstwie poznańskiem.
8 czerwca 1863. Ks. Zieniacki rozstrzelany
11 czerwca 1860. Pierwsza publiczna ma-
z rozkazu Murawiewa, za odczytanie ludowi
nifestacya rewolucyjna w Warszawie. Był nią
manifestu Rządu narodowego.
pogrzeb ś. p. Katarzyny Sowińskiej, małżonki
0 czerwca, 1815. Stosownie do postanowie�
generała polskiego z roku 1831. Przeraziła
nia kongresu wiedeńskiego uchwalono, aby po
moskali do tego stopnia, że pomimo udziału
upadku Księstwa Warszawskiego ogłoszonego
w pogrzebie kilku tysięcy osób, przeważnie
przez Napoleona I (był to najwyższy i jedyny
młodzieży, której przewodził liuprccht Karol,
dowód wdzięczności tego bożka wojny, za krew
znany ze smutnej sprawy Pantaleona Potockiego
przelaną przez Polaków w jego sprawie), utwo�
powieszonego w Siedlcach w roku 1840, nie
rzyć napo wrót Królestwo Polskie. Cesarz rosyj�
zjawił się żaden polieyant, ani żandarm.
ski Aleksander I, przyjął tytuł króla polskiego.
Trumnę niesiono na barkach, zmieniając się co
Uchwałę tę podpisało 8 rządów. Niestety, jak�
kilka kroków. Od tej chwili poczyna się ruch,
kolwiek artykuły uchwał kongresu wiedeńskiego
który zakończył się powstaniem w r. 18G3.
dotąd nie zostały znihilowane, żadne państwo
12 czerwca 1863. Wydano wyrok na Ks.
nie stara się o ich wykonanie. Kongres był
Agrypina Konarskiego, ze Zgromadzenia 0 0 .
komedyą światową, Polacy zupełnie zapomniani.
Kapucynów. Konarski został powieszony na
10 czerwca 1835. Parafia Lubowiecka, znaj�
stoku cytadeli aleksandrowskiej w Warszawie,
dująca się w centrum gubernii lubelskiej i pod�
ponieważ pełnił obowiązki kapelana w oddzia�
laskiej, założyła stanowczy protest przeciwko
łach powstańczych: Langiewicza, Czachowskiego
przyłączeniu jej do innych parafij unickich,
i Kononowicza. Jako duchowny, przed śmiercią
przemienionych na parafie kościoła prawosła�
powinien był mieć zniesioną sakrą, to jest roz-
wnego. Protest kończył się wyrażeniem:  W a�
święcony. Generał Rożnow, który dokonał tej
szej wiary nie przyjmiemy, niech raczej spotka
egzekucyi, plunąwszy mu w twarz, wygłosił:
nas los błogosławionego Józefata Koncewicza.
Sakra już zdjęta, powiesić łajdaka, buntownika<.
Protest ten jak niemniej i dalszo wnoszone
Wmięszał się w tę sprawę ks. arcybiskup
za panowania Mikołaja I jak i cara Aleksandra
Feliński, domagając się od komisyi rządowej
II nie uzyskały aprobaty obu carów.
spraw wewnętrznych i oświecenia publicznego
 1861. Egzekwie w kościele Świętokrzyskim
usprawiedliwienia tego niesłychanego gwałtu,
w Warszawie za duszę ś. p. Joachima Lelewela.
24
25
spełnionego na osobie księdza. Rezultatem tego
17 czerwca 1863. Powieszono w Wilnie
było, że z Petersburga zatelegrafowano, aby
Zygmunta Sierakowskiego, jednego z najdziel�
w ciągu 24 godzin przybył do stolicy Rosyi.
niejszych dowódców powstania. Wzięty on został
Zatrzymano go tam i wysłano na osiedlenie.
pod Birżami, gubernia kowieńska, po trzech-
12 czerwca 1893. Uroczyste sprowadzenie
dniowym zaciętym boju z przeważnemi siłami
zwłok Teofila Lenartowicza, poety, z Florencyi
wojsk rosyjskich.
i olbrzymi pogrzeb, któremu towarzyszyła cała
18 czerwca 1792. Bitwa z Moskalami pod
ludność Krakowa, na Skałce w tak zwanym:
Zieleńcami, wsią w gubernii Wyłońskiej, w po�
Grobie zasłużonych�.
wiecie Zasławskim. Prowadził ją książę Józef
14 czerwca 1807. Bitwa pod Friedlandem
Poniatowski ze stosunkowo bardzo szczupłym
(obwód Królewieckiej Uegencyi) za czasów walk
oddziałem wojsk polskich, gdy tymczasem mo�
prowadzonych przez Napoleona I, cesarza Fran�
skale mieli z górą 8.000 żołnierzy. Zwycięstwo
cuzów. Tu głównie odznaczyła się jazda polska
było świetne, bo zaledwie pozostała połowa
pod dowództwem Kazimierza Turno.
wrogów. Naszych padło 8 0 0 ; między innymi
lii czerwca 1794. Zajęcie Krakowa przez
odznaczyli się przytomnością umysłu, waleczno�
Prusaków po bitwie z oddziałem generała Ko�
ścią i prawdziwie lwią odwagą: generał Mokro-
ściuszki pod Szczekocinami.
nowski i major Bronikowski.
 1863. Przyjazd arcybiskupa Felińskiego
20 czerwca 1815. Ogłoszenie nowo utworzo�
do Petersburga. Wywieziono go na mieszkanie
nego Królestwa Polskiego. Objęło 2.214 mil
do Jarosławia, ponieważ nie zgodził się na
kwadratowych, mieszkańców 4 miliony, podzie�
propozycye rządu zachowywania się spokojnie,
lone na 8 województw: Krakowskie, Sandomier�
bez mięszania się do demonstracyi narodowych.
skie, Kaliskie, Lubelskie, Mazowieckie, Płockie,
Pozostawał tam przez lat dwadzieścia, nie wolno
Podlaskie i Augustowskie. Konstytucya nadana
mu było nosić szat swego powołania, odprawiać
przez Aleksandra I. poręczała wolność wyznań,
mszy, musiał się przebrać w szaty cywilne jako
zabraniała wywożenia przestępców z kraju na
zwykły mieszczanin.
Sybir, ustanawiała wojsko polskie i język pol�
17 czerwca 1793. Zwołano sejm do Grodna,
ski jako urzędowy, zapewniając posady urzę�
dla potwierdzenia drugiego podziału Polski,
dowe wyłącznie samym Polakom. Sejm składał
przez Katarzynę carową rosyjską i Fryderyka
się ze 128 posłów, a senat z 64 senatorów.
Wilhema, króla pruskiego. Na tym sejmie llo-
Cesarz Aleksander I przybrał tytuł króla
sya zażądała zniesienia Targowickiej Konfede-
polskiego.
racyi, której jak twierdził Siwers, stowarzyszyło
21 czenccn 1768. Ogłoszenie w Krakowie
]>rzekleustwo całego narodu�.
Konfederacyi Barskiej, której marszałkiem obrano
26
27
Michała Czarneckiego, stolnika Stężyckiego, wła�
obok sarkofagu księcia Józefa Poniatowskiego.
ściciela dóbr Secymina w gubernii Kieleckiej.
Mowę żałobną wypowiedział proboszcz kościoła
Akt podpisali na zamku krakowskim szlachta,
Panny Maryi, ks. Wincenty Laniawski, jak ró�
obywatele ziemscy i mieszczanie i w tym też
wnie przemówił i biskup Woronicz.
dniu odebrano od wszystkich przysięgę, bramy
25 czerwca. 1794. Oddział powstańczy zło�
miasta zostały zamknięte.
żony z 2 tysięcy mieszkańców Kurlandyi i Li�
21 czerwca 1863. Śmierć Pawła Suzina,
twinów, objął w swe posiadanie Libawę, miasto
który padł w boju pod Straciszkanami na Li�
w tej prowincyi. Wojsko Birona zostało rozbro�
twie. Suzin był oficerem artyleryi w wojsku
jone i odesłane do Wilna.
rosyjskiem, ale rzucił swoją armię i przyłączył
 1848. Zawiązana przez Polaków prze�
się do powstania.
mieszkujących w Berlinie Li22 czerwca 1768. W dniu tym moskale do�
na celu propagowanie sprawy polskiej jawnie
wiedziawszy się o zorganizowaniu się oddziałów
i w drodze legalnej. Zarząd główny składał się
Konfederacyi Barskiej, podstąpili pod Kraków.
z sześciu członków, najwyższą zaś władzę pia�
Stał się tu fakt niebywały, uwieczniony tablicą
stowała rada, złożona z członków i przewodni�
wmurowaną w Handel tak zwany bastion na-
czących Lig po obwodach państwa pruskiego.
prost bramy ulicy Floryańskiej, że jeden z miesz-
Zebranie pierwsze, na którem poruszono
czanów Krakowa zabił z samodziału generała
mnóstwo ważnych narodowych kwestyj, miało
moskiewskiego nabiwszy go guzikiem. Po od�
miejsce w Kurniku i odtąd dzień 10 stycznia
stąpieniu moskali, nabożeństwo dziękczynne
przeznaczono na walne zebrania.
w kościele Maryackim odprawił kapelan konfe�
26 czerwca 1812. Rada ministrów księstwa
deracyi, przewielebny ks. Garlicki *).
Warszawskiego na mocy dekretu ogłoszonego
 1818. W tym dniu rozpoczęły się przy�
dnia 24 czerwca, zwołała sejm do Warszawy.
gotowania do obrzędu pogrzebowego Tadeusza
Po uroczystem nabożeństwie i kazaniu wy-
Kościuszki w Krakowie.
głoszonem przez biskupa Woronicza, sejm zaj�
23 czerwca 1818. Po uroczystem nabożeń�
mował się sprawą odbudowania Polski. Mar�
stwie w Katedrze na Wawelu, które celebrował
szałkiem sejmu obrano księcia Czartoryskiego.
ks. Woronicz, biskup krakowski, zwłoki Ko�
Matuszewicz, poseł, miał mowę, zakończoną
ściuszki złożone zostały w grobach królewskich
wnioskiem zawiązania generalnej konfederacyi.
Wniosek przyjęto oklaskami. W skład naczelnej
Rady przy boku marszałka konfederacyi weszli
*) Podczas toczącego się boju, jak zeznawali
z Senatu: Stanisław Zamoyski i biskup Jan
Moskale i Polacy, widzialnym był unoszący się
w powietrzu obraz Matki Boskiej,
Gołaszewski; z Rady Stanu: Aleksander Linów-
28 29
ski i Marcin Badeni; z Izby poselskiej: Antoni
L IP IE C .
Ostrowski, Fryderyk Skórzewski, Joachim Owidzki,
Wężyk, A
ubieński i ks. Skórkowski. Sekretarzem
3 lipca 1806. Liceum lwowskie otrzymało
konfederacyi wybrano Kajetana Koz
miana.
prerogatywy i przywileje Uniwersytetu.
26 czerwca 18(13. Ksiądz unicki Jan Siema�
 1863. Generalny wikaryusz Archidyecezyi
szko, starzec 80-letni, brat Józefa Siemaszki
warszawskiej otrzymał zawiadomienie od rządu
odslępcy i zdrajcy, w Miropolu na Ukrainie
rosyjskiego ks. Rzewuski, że biskup Feliński
żywcem zakopany przez moskali. Był to unita,
wywieziony do Jarosławia.
ale szczery zwolennik Polski i męczennik.
 1890. Zmarł w Krakowie Apolinary Hof-
Umierając wołał wznosząc do nieba: >Ja umie�
majster, wojewoda brzesko-litewski za czasów
ram, ale Polska będzie U
powstania 1863 roku. Zmarły w roku 1846 był
27 czerwca 1794. Mirbach dowódca powstań�
uczestnikiem spisku Reera w Wilnie, skazany
ców w Kurlandyi, odebrał w Libawie przysięgę
pierwotnie wraz z Bogusławskim na śmierć,
od magistratu i całej ludności na wierność,
uzyskał następnie zmianę wyroku na wygnanie.
szlachta zaś zaprzysięgła, że dobrowolnie udzieli
4 lipca 1890. Uroczysty pogrzeb zwłok ś. p.
wolności chłopom.
Adama Mickiewicza w Krakowie na Wawelu.
28 czerwca 1794. Lud warszawski powiesił
6 lipca 1809. Bitwa pod Wagram, wieś
kilku zdrajców Sprawy narodowej, między in�
w Austryi Niższej. Napoleon I odniósł wówczas
nymi zawiśli na szubienicy: Roguski, instygator
świetne zwycięstwo nad Austryakami, do któ�
koronny, Piątka, Grabowski, kasztelan przemy�
rego przyczynili się Polacy.
ski, książę Antoni Stanisław Czetwertyński
 1863. Zwycięstwo Chmielińskiego, do�
i Boscampf.
wódcy powstańców nad moskalami w Janowie
29 czerwca 1794. Kościuszko starał się po�
(osada w gubernii Piotrkowskiej, powiatu Czę�
wstrzymać lud od samowoli wydawania dora�
stochowskiego). Moskale zaledwie zdołali urato�
z
nych wyroków i bezprawnych egzekucyj i w tym
wać się ucieczką.
celu wydał odezwę dnia 29 czerwca, a nawet
7 lipca 1792. Bitwa pod Włodzimierzem
sprawców śmiercią kazał ukarać.
w guberni Wołyńskiej, stoczona przez Kościu�
28 czerwca 18411. Wskutek porozumienia się
szkę. Rezultat jej ani dla Polaków, ani dla
trzech dworów rozbiorowych, miasto Kraków
moskali nie był pomyślnym.
z obwodem przyłączone zostało do państwa
9 lipca 1807. Podpisano pokój zawarty mię�
austryackiego.
dzy Prusami, Rosyą i Francyą w Tylży, mia�
30 czerwca 1869. Zamknięto w Warszawie
steczku powiatowem Gumbińskiej regencyi, le-
Szkołę Główną, założoną w roku 18G2.
żącem przy ujściu Tylży do Niemna.
30
Mocą tego traktatu Napoleon utworzył księ� 15 lipca 1794. Rozpoczęło się oblężenie
stwo Warszawskie z posiadłości pruskich, za� Warszawy przez wojska połączone Prus i Rosyi.
branych Polsce. Gdańsk z milowym obwodem
Trwało aż do 6 września.
 1809. Do Krakowa w tym dniu o godz.
uznano za wolne miasto.
10 lipca 1704. Powstańcy, którzy dotąd po� 6 po południu weszło wojsko polskie pod do�
siadali zajęte przez siebie miasto Libawę, na wództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Kra�
znak, że zbliżają się moskale, zmuszeni byli ków został iluminowany.
opuścić ten posterunek, póz
niej jednak zdołali 16 lipca 1794. Kościuszko na czele 16.000
je napowrót zdobyć. wojowników uderzył koło Błonia na oddziały
 1863. Zmarł w Mamliczu w Wielkiem pruskie i moskiewskie i pomimo 50 tysięcznej
Księstwie Poznańskiem Kazimierz Mielęcki, jeden zawady, przedarł się aż do oblężonej Warszawy.
z najdzielniejszych dowódców powstania 1868 r.  1805. Aleksander I. wydał manifest,
Mielęcki bił się z moskalami w Kaliskiem pod urządzający cały zastęp duchowieństwa w Kró�
Izbicą, Mieczownicą, Sądkiem, Kazimierzem
lestwie Polskiem.
i Ślesinem. Ciężko ranny udał się w Poznańskie  1873. Założono w Krakowie Szkołę
i tam właśnie dokończył swego życia. Sztuk Pięknych, która po śmierci mistrza Jana
12 lipca 1704. Zdobycie Libawy w Finlandyi Matejki zamieniona została na Akademię, pod
przez moskali, którzy nałożyli ńa miasto kon- rektorem Fałatem.
trybucyę w sumie 20.000 dukatów, za to, że 17 lipca 1773. Sejm uchwalił założyć komisyę
mieszkańcy przystąpili do powstania Kościuszki. edukacyjną i uposażyć ją dobrami rozwiązanego
 1863. Ks. nominat Rzewuski, generalny przez Stolicę Apostolską zakonu Jezuitów.
wikaryusz archidyecezyi warszawskiej, nakazał Majątki te przedstawiały wartość w ziemi
kościelną żałobę z powodu wywiezienia do 35 milionów, a oprócz tego Zakon posiadał
Jarosławia arcybiskupa Felińskiego. Dzwony domy i kapitały. Członkami komisyi edukacyj�
i organy w kościołach zamilkły, odbywały się nej zamianowano : Ignacego Potockiego, Andrzeja
Zamoyskiego, Adama księcia Czartoryskiego, pry�
jedynie ciche nabożeństwa. Moskale, którzy
z początku wszelkiemi sposobami starali się masa Michała Poniatowskiego, Juliana Niemce�
zmusić księdza Rzewuskiego do odwołania ża� wicza, Grzegorza Piramowicza, Kołłątaja i Onu�
łoby, w końcu wywiez
li go na wygnanie, na frego Kopczyńskiego.
 1792. Bitwa pod Dubienką, w gubernii
którem pozostawał przez lat 20, to jest aż do
r. 1883. Po uwolnieniu ks. Rzewuski przy� lubelskiej, powiecie hrubieszowskiem, nad rzeką
był do m. Krakowa i tu zmarł d. 26 paz
dzier� Bugiem, pod dowództwem księcia Józefa Ponia�
towskiego i Kościuszki.
nika 1892 r.
33
32
22 lipca 1793. Delegacya na Sejmie niemym
18 lipca 1768. Konfederaci, oblężeni przez
w Grodnie, podpisała akt zaboru oddający Ro-
moskali w Krakowie, uczynili wycieczkę w oko�
syi Inflanty, Województwo Mińskie, Polesie po
licę Prądnika, a zabrawszy im żywność i amu-
za Pińsk, Podole, Ukrainę i większą część
nicyę powrócili do miasta. Po odparciu moskali
Wołynia.
od bram Krakowa, d. 22 czerwca napływały
 1807. Konstytucya nadana przez cesarza
coraz świeże siły moskiewskie, gotując się do
Francuzów Napoleona I, oparta na zasadach
stanowczego szturmu tego miasta. Główną kwa�
konstytucyi 3 maja. Konstytucya ta tem się
terę zajęli moskale około kościoła XX. Karme�
różni od uchwalonej na Sejmie czteroletnim,
litów na Piasku, skąd kulami zasypywali miasto.
że w artykule 4 ogłoszono zniesienie niewoli
Gdy szturmy przypuszczane do murów miejskich
i wszystkich obywateli zrównano w obliczu
konfederaci wraz z mieszczaństwem odpierali
prawa. Równocześnie z tem Księstwo Warszaw�
dzielnie, moskale poczęli podstępem podchodzić
skie podzielono na 6 departamentów. Zarządzał
pod miasto. Podczas jednego podjazdu, prze�
niem Prefekt. W sądownictwie zaprowadzono
brani za konfederatów, zdradzili się tem, że
cywilne prawo francuskie: Kodeks Napoleona*.
zawcześnie zaczęli strzelać. Innym znowu la-
25 lipca 1794. Napad na oddział moskiewski
zem starali się Wisłą podpłynąć pod zamek na
gospodarujący w Libawie.
Wawelu i tym sposobem opanować go, lecz
26 lipca 1794. Kościuszko rozkazał ukarać
konfederaci w sam czas dali ognia z armat,
śmiercią siedmiu najwinniejszych sprawców do�
tak iż pierwszy prom podziurawiony zatonął
raz
nych sądów i wieszań, jakich dopuścił się
z 80 ludz
mi.
lud warszawski w dniu 9 maja i 29 czerwca.
20 lipca 1768. Pomoc dla konfederatów
oblężonych w Krakowie przyszła w chwili naj�  1855. Powstanie ludowe na Ukrainie.
większego niebezpieczeństwa, bo już wszystkie Największy ruch zaznaczył się w Białocerkwi,
Zwinogrodzie, Wasilkowie, Taraszczy i Korsuniu,
przedmieścia przez moskali zostały spalone
w którym brało udział 60.000 chłopów.
i zrównane z ziemią. Przywiódł ją książę Lu�
bomirski i Branicki, marszałek konfederacyi
Sanockiej.
SIE R PIE C
.
__ 1704. Załoga moskiewska wypędzona
3 sierpnia 1815. Mieszkańcy tej części Polski,
z Wilna.
która się dostała Prusakom, złożyli w tym dniu
21 lipca 1792. List carowej Katarzyny do
przysięgę na wierność królowi pruskiemu, którą
Stanisława Augusta, króla polskiego, namawia�
odebrał w języku polskim namiestnik, książę
jący go do przystąpienia do Targowickiej Kon�
Radziwiłł Antoni. Rząd pruski utworzył Księstwo
federacyi.
3
35
3i
Walka była zacięta, kasy broniło pięć kompanij
Poznańskie z kilku prowincyj, zaś Chełmińską
wyborowych strzelców rosyjskich. Trzy oddziały
i Michałowską wcielono do Prus. Wedle oświad�
tu razem walczyły; Kruka, Rudzkiego i nieznanego
czenia króla, Księstwo Poznańskie miało zacho�
nazwiska dowódcy.
wać swoją odrębność, język polski, oraz zwy�
8 sierpnia 1780. Zmarł w Krakowie Ta�
czaje i obyczaje narodowe.
deusz Rejtan, znany poseł na Sejm, którego
4 sierpnia 186;}. Zwycięstwo Polaków pod
było obowiązkiem potwierdzić pierwszy rozbiór
Chruślicą nad moskalami. Dowódcą był Kruk,
Polski.
pseudonim, właściwie nazywał się lleidenreich.
12 sierpnia 1794. Fakt bardzo doniosłego
'), 6 i 7 sierpnia 1768. Oblężenie Krakowa
znaczenia, mianowicie otrucie się księdza pry�
przez moskali, którzy też zniszczyli przedmie�
masa Michała Poniatowskiego. Książę Michał
ścia: Kleparz, Lubicz, W esołą, Nowy Świat,
podczas oblężenia Warszawy przez Prusaków,
Wielopole, Garbarze, Krupniki, Młyny królewskie,
nietylko że nie podzielał ogólnego zapału mie�
Piasek, Biskupie i zabudowania Wizytek nad Wisłą.
szkańców w obronie stolicy, ale zdradziecko
5 sierpnia 1772. W Petersburgu podpisano
napisał do królewicza pruskiego list, w którym
układ zobopólny podziału Polski między Rosyą,
prosi go o ocalenie króla z rodziną, wskazując
Prusami i Austryą. Moskwa zabrała W ojewódz�
zarazem i punkta i sposoby, gdzie i kiedy ma
two Mścisławskie, Witebskie i kraje za Dnie�
na Warszawę uderzyć. List szczęściem przejęto,
prem. Prusy: Województwo Malborgskie, Pomor�
a za tę zdradę lud postanowił powiesić pry�
skie, Warmińskie i obwód Notecki. Austrya: Ruś
masa. Kościuszko widząc na co się zanosi,
czerwoną, część Podola i część Małopolski z żu�
poszedł do zamku i osobiście opowiedział kró�
pami solnemi w Wieliczce.
lowi, jakie bratu jego grozi niebezpieczeństwo.
 1864. Egzekucya wykonana na stoku
Król z dziwną i niebywałą u niego energią
cytadeli w Warszawie w liczbie pięciu człon�
tym razem postąpił jak prawy syn ojczyzny,
ków rządu narodowego polskiego, mianowicie:
posyłając bratu flaszeczkę z trucizną z tym do�
Romualda Trauguta, pułkownika wojsk rosyjskich,
datkiem: Jui nic ma dla ciebie innego ratunku�.
Polaka, oraz Rafała Krajewskiego., doktora, .Jó�
Gdy przed pałacem gromadził się tłum
zefa Toczyskiego, obywatela, Romana Zuliń-
i powstał tumult wdzierających się do pałacu
skiego, profesora gimnazyum i Jana Jeziorań�
Prymasa, tenże wypił truciznę i zmarł o godz.
skiego, brata generała Jeziorańskiego.
11 rano.
7 sierpnia 1817. Przywrócenie Uniwersytetu
 1794. Moskale zdobyli miasto Wilno.
w Krakowie przez cesarza Franciszka Józefa.
13 sieipnia 1768. Przed kościołem 0 0 . Ka�
 1863. Bitwa pod y
yżynem w Lubelskiem,
pucynów w Krakowie, w miejscu, gdzie stoi
podczas której zabrano kasę wojskową moskalom.
3*
37
36
obecnie krzyż, pochowano trzech konfederatów 23 sierpnia 1794. Ogłoszenie powstania
barskich, oraz kilku ludzi różnego stanu, w Polsce. Podpisali akt tegoż w Kościanie,
pomordowanych przez moskali pod murami w mieście regencyi poznańskiej, następujący
miasta. Jedyna ta pamiątka w Krakowie pozo� obywatele: Józef Lipski. Wybicki, Błeszyński,
Skorzewski, Umiński, Psarski, Niemojewski
stała dotychczas.
14 sierpnia 1824. Car Aleksander I. wydał i Szczowiecki.
wyrok na mocy śledztwa przeprowadzonego 25 sierpnia 1792. Zgromadzenie narodowe
w Wilnie, skazujący na wygnanie 20 studen� francuskie, wydanym osobno dekretem nadało
tów, należących do związku filaretów i filoma� prawo i tytuł obywatela francuskiego Tadeuszowi
Kościuszce.
tów, za to, że pragnęli rozszerzać narodowość
polską. Studentów zaś: Jana Suzina^ Jana 26 sierpnia 1794. Pierwszy gwałtowny szturm
Czeczota i Jankowskiego skazano na 0 mie� do Warszawy przez Prusaków.
sięcy twierdzy, innych na rok. W miejsce  % 1863. Taczanowski, dowódca znakomicie
Czartoryskiego, naznaczył car Nowosilcowa, zorganizowanego oddziału powstańczego, zniósł
a profesorów Uniwersytetu: ks. Bobiowskiego, doszczętnie pod Sendziowcami, w powiecie
Daniłowicza, Gołuchowskiego i Lelewela usunięto.
Sandomierskim, cały oddział konnicy rosyjskiej.
Między wygnanymi studentami był i Adam 28 sierpnia 1794. Tadeusz Kościuszko usta�
nowił sąd wojenny pod kierownictwem generała
Mickiewicz.
15 sierpnia 1772. Upadek Konfederacyi bar-
Zajączka, do rozpoznawania i wydawania wy�
roków w sprawach politycznych.
1809. Wojska księstwa warszawskiego 30 sierpnia 1794. Nowe szturmy Prusaków
objęły w posiadanie Kraków, przyłączony przez do Warszawy, tym razem do zwycięstwa przy�
Napoleona I. wraz z częścią Galicyi do Księstwa. czynił się jedynie generał Tadeusz Kościuszko
Połowę dochodów z żup solnych w Wieliczce i stolica została uratowana, pomimo zdrady
jednego z oficerów, dawniej służącego w wojsku
przyznano Księstwu.
J sierpnia 1796. Złożenie przysięgi przez pruskiem.
17
m. Kraków cesarzowi Franciszkowi I. w Austryi.  1814. Car Aleksander I. wydał ogólną
__ 1793. Podpisano w Grodnie notyfikacyę
amnestyę dla Polaków biorących udział w wy�
układu podziałowego z Rosyą. Odbyło się to prawie Napoleona przeciwko Rosyi i pozwolił
przewiez
ć zwłoki ś. p. księcia Józefa Poniatow�
podczas zwołanego Sejmu.
18 sierpnia 1849. Legion polski, który brał
skiego z Lipska do Warszawy. Amnestyę tę
udział w powstaniu węgierskiern, uchodzi z W ę� pozyskał Kościuszko za pośrednictwem listu,
pisanego do cara.
gier do Serbii.
39
38
w ścianacłi granaty. Moskale na jednej ze ścian
30 sierpnia 1863. Bitwa pod Kruszyną, po
umieścili tablice z opisem stoczonej bitwy.
której dowódca Taczanowski złożył dowództwo
6 września 1863. Smutna pamiątka śmierci
i wyjechał za granicę.
pułkownika Lelewela (nazywał się właściwie
Borelowski), zginął on w walce z moskalami
W R ZESIEC
.
pod Batorzem.
7 września 1764. Bardzo pamiętna history�
1 września 1880-. Pierwsza bytność cesarza
czna data, w tym dniu bowiem odbywała
Franciszka Józefa w Krakowie, bawił przez
się na polach Woli pod Warszawą elekeya
cztery dni, przyjmowany uroczyście i serdecz�
Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla*).
nie przez mieszkańców.
 1768. Moskale zdobywszy Kraków zra�
2 września 1793. Na Sejmie w Grodnie
bowali w mieście wszystką broń i arnunicyę,
uchwalono traktat podziałowy pruski, mocą
należącą do konfederatów barskich. Armaty załogi
którego Prusy zabrały Częstochowę, Rawę pol-
zatopili w Wiśle lub też potłukli i wraz z kulami
jską, Toruń i Gdańsk.
sprzedali królowi pruskiemu.
5 września 1794. Król pruski Fryderyk
 1831. Fakt ten jest hańbą ówczesnego
Wilhelm wezwał na naradę cały sztab gene�
generała polskiego Krukowieckiego, który poddał
ralny wojsk oblegających od dwóch miesięcy
Warszawę. Gdy zebrani generałowie oświadczyli
stanowczo, że nie mogą pokonać Kościuszki, *) Stanisław August Poniatowski, syn kasztelana
krakowskiego i Konstancyi księżniczki Czartoryskiej,
król nakazał odstąpić od oblężenia.
urodził się w roku 1732. Za prolekcyą umiłowanej
6 wrxeśnia 1794. Skoro mieszkańcy miasta
przez niego Katarzyny, ówczesnej Wielkiej księżnej
Warszawy dowiedzieli się o odstąpieniu Prusa�
a następnie carowej moskiewskiej, wyniesiony został
ków, okazali wielką radość; przyjmowano też przez Augusta III Sasa króla polskiego, Ambasadora i wysłany do Petersburga, lecz po trzech
Kościuszkę wjeżdżającego do miasta z entuzya-
latach przez męża Katarzyny, Piotra III zmuszony
zmem nadzwyczajnym.
musiał wyjeżdżać.
__ 1831. Oblężenie Warszawy i gwałtowny
W r. 17(52, po zgładzeniu ze świata cara Piotra
szturm przez wojska moskiewskie. Jakoż pomimo III, objęła rządy i tron żona jego Katarzyna. Skoro
zawakowała korona w Polsce po śmierci Augusta,
miejscowej obrony szańce na W oli zdobyła
zmarłego w r. 1703, Katarzyna II użyła wszelkich
Moskwa. Sowiński tedy cofnął się do wnętrza
możliwych sprężyn, aby swego miłośnika ozdobić
kościoła i tam padł jak wierny syn Polski, jak
tą koroną, to leż w czasie elekcyi na Woli przewa�
żnie moskale przechylili zwycięstwo na stronę Au�
bohater. Kościółek na W oli do dziś istnieje,
gusta Poniatowskiego. Odtąd moskale gospodarują
ale go moskale zamienili na prawosławną cer-
jak u siebie.
kiewt Tak na zewnątrz jak i na wewnątrz widać
40
11 września 1704. Sąd wojenny pod prezy-
Moskwie Warszawę, obleganą przez księcia
dencyą generała Zajączka, wydał wyrok śmierci
Paszkiewicza, który też otrzymał w nagrodę
na biskupa Chełmskiego SLrtrzcwsldego, za to,
tytuł księcia warszawskiego.
że głosował za podziałem Polski i dał posłom
8 września 1831. Po opuszczeniu Warszawy
na sejmie grodzieńskim absolucyę od przysięgi
przez wojska polskie, o godzinie 7 rano weszły
na zachowanie w dawnych granicach Rzeczy�
dwa pułki moskiewskie a następnie gwardya.
pospolitej. Za wstawieniem się Nuncyusza pa�
Pomimo poddania Warszawy, jeszcze można
pieskiego, Kościuszko zmienił na dożywotnie
było walczyć, tylko dowódcy stracili t ducha
więzienie, o co Zajączek obrażony, usunął się
i zwątpili o możności zwycięstwa. Żołnierz
z Trybunału wojennego.
rwał się do boju. Jak piszą historycy mieliśmy
 1831. Sejm zwołany w Zakroczyniu
jeszcze 60.000 bojowników, taka bowiem masa
w gubernii Płockiej.
złożyła broń na granicy Prus i Austryi, miano�
13 września 1820. Sejm w Warszawie za�
wicie Rybiński wódz naczelny przeszedł granicę
gajony przez cara Aleksandra I., na którym
pruską, a Ramorino austryacką *).
wnoszono zarzuty, że konstylucyę gwałcą mo�
 1832. Trzy państwa, mianowicie Prusy,
skale.
Austrya i Rosya zawarły w Munchengriitz ugodę
 1873. Zmiana sądownictwa w Królestwie
zobowiązując się wzajemnie wydawać przestę�
Polskiem. Zaprowadzono język rosyjski, wskutek
pców politycznych, jak niemniej na wypadek
czego odbywają się rozprawy w tym języku
powstania w którymkolwiek z nich pomagać
i wydają podobneż wyroki. Zniesiono dawniej�
do jego stłumienia.
sze Departamenta rządzącego Senatu, a nato�
.9 września 1814. Sprowadzono do Warszawy
miast zaprowadzono: Sndiebmtju Fałatu (zna�
zwłoki księcia Józefa Poniatowskiego, a następnie
czy Izba sądowa). Z sądu apelacyjnego utwo�
odstawiono je do miasta Krakowa, gdzie w gro�
rzono Ohm inyj Si.nl (sąd okręgowy). Zamiast
bach królewskich na Wawelu pochowany został.
zaś Cywilnego Trybunału utworzono Mirouryje
*) Girolamo Rainorino z 20-tysięcznym oddziałem Zjazdy (Sądy zjazdowe). Z zwykłych sądów
wysłany z Warszawy po żywność, w stanowczej dla
cywilnych i poprawczych Mirowyje Sady (Sądy
miasta Warszawy chwili nie pospieszył z pomocą.
pokoju). Równocześnie skasowano tytuły: Me�
Był to Włoch, urodzony w r. 1792. Wstąpiwszy do
cenasów, Adwokatów i Patronów, zamieniając
wojska polskiego odznaczył się odwagą. Po rewolu-
cyi polskiej zaciągnął się do wojska francuskiego, posady te na jednobrzmiący tytuł: Prysiainyj
w roku zaś 1849 walczył w szeregach sardyńskic.h
Pou-icrcnnyj (Przysięgłego Pełnomocnika). K o�
przeciwko Auslryakom. Obwiniony, że przez opie�
mornicy dostali tytuł: Sudirbnych 1 rystanótr
szałość swoją przyczynił się do zajęcia Piemontu,
t. j. sądowych komisarzy i otrzymali płace jak
został rozstrzelany.
43
42
konie powozowe i skaleczono kilku czerkiesów,
urzędnicy. Wskutek nieznajomości języka ro�
towarzyszących Bergowi jako zwykła jego świta.
syjskiego, kilkadziesiąt osób zostało usuniętych
Moskale pomścili się okropnie. Ze wszystkich
ze służby, tak urzędników jak i prawników.
mieszkań i sklepów wyniesiono meble, zapasy
14 września 1812. Polacy pomagający Na�
z handlów na ulicę i tam je spalono. Najbardziej
poleonowi I. w wyprawie na R osyę, weszli do
ucierpiał kupiec Leon Krupecki. Przytem areszto�
miasta Moskwy.
wano kilka osób. Pałac został skonfiskowany.
W września 1791. Józef Wybicki, poseł
22 września 1831. Bitwa pomyślna pod m.
miejski, ofiarował imieniem miast na usługi
Piotrkowem, w gubernii Warszawskiej, póz
niej
Ojczyzny dwanaście armat i tyleż wozów z a-
rozdzielonej na gubernie Warszawską i Piotr�
municyą.
kowską.
16 września 1891. Generał-major Frydrychs
23 ivrześnia 1703. Odbył się Sejm w Grodnie,
pełniący obowiązki w Królestwie Polskiem na�
mający za zadanie zatwierdzić zabór pruski.
czelnika żandarmskiego okręgu, zakomunikował
Znany w historyi naszej pod nazwą Niemego.
Dyrekcyi kolei Warszawsko-Wiedeńskiej o usu�
Odbył się w ten sposób. Gdy przed sesyą,
nięciu języka polskiego z korespondencyi i sto�
ambasador rosyjski Siwers, który się rozporzą�
sunków urzędniczych tak w biurze jak i za
dzał w Polsce, jak gdyby był królem, areszto�
biurem. Odtąd tak urzędnicy jak i służba niższa
wał posłów: Szydłowskiego, Krasnodębskiego,
obowiązana była rozmawiać z interesantami
Mikorskiego i Skarżyńskiego, którzy oponowali
i pasażerami tylko w języku rosyjskim.
przeciwko nieprawemu, zbójeckiemu zaborowi
17 września 1863. Naczelnik wydziału nau�
Prusaków, reszta posłów wystąpiła z prote�
kowego w komisyi rządowej spraw wewnętrznych
stem, żądając nieodwołalnie przywrócenia nie�
i oświecenia publicznego, znany pisarz i dra�
tykalności członków Sejmu. Równocześnie
maturg umarł w Drez
nie.
ambasadorowie rozpoczęli czytanie ratyfikacyi
18 września 1704. Bitwa pod Brześciem
powyższego układu zaborczego, nietylko posło�
Litewskiem między moskalami a Polakami pod
wie nie dali swego głosu, ale nawet wcale nie
dowództwem Suworowa, zakończyła się pobi�
odezwali się. O godzinie 4 marszałek Sejmu
ciem Sierakosvskiego.
ostatecznie zapytuje, czy się zgadzają, to samo
19 września 1861. Wykonano w Warszawie
milczenie. Wówczas poseł krakowski i maisza-
zamach na życie ówczesnego namiestnika w Kró�
łek Sejmu zawołał: Kto milczy, potwierdza*.
lestwie Polskiem, generała hrabiego Berga, mia�
Na tem też Sejm zakończył swoje posiedzenie.
nowicie w czasie jego przejazdu przez ulicę
24 września 1831 Walka z moskalami pod
Nowy Świat z pałacu Andrzeja lir. Zamoyskiego,
Pińczowem i Skalmierzem w gubernii Kieleckiej.
rzucono bomby. Berg uratowany, padły tylko
45
u
izraelitów brał czynny udział w bitwie przeciw
25 września 1793. Delegacya złożona z po�
Prusakom i moskalom *).
słów przychylnych państwu nieprzyjacielskiemu
1 paz
dziernika 1805. Założenie S z k o ł y
na mocy jakoby upoważnienia Sejmu nieme/jo
w Krzemieńcu, na Wołyniu przez Tadeusza
i wyrazów marszałka jako samowolnej, zdra�
Czackiego. Szkoła ta wydała znakomitą liczbę
dzieckiej uchwały podpisała zabór pruski.
ludzi uczonych i wiernych synów Polski.
26 września 1831. Karol Różycki, walcząc
 1817. Nadspodziewana choroba Tadeusza
w górach Świętokrzyskich z naciskającemi go
Kościuszki w Solurze, w Szwajcaryi. Wiedząc
wojskami rosyjskiemi, ustępuje do Galicyi i staje
że umrze, majątek rozdał pomiędzy krewnych,
w mieście Bóbrce pod Lwowem.
resztą obdzielił rodzinę Zeltnerów, którzy się
29 'września 1794. Po wybuchu powstania
nim opiekowali podczas choroby. Pisma i wszel�
w Polsce, napadli pod A
abiszynem na oddział
kie papiery do siebie należące kazał spalić,
Dąbrowskiego i Madalińskiego huzarzy pruscy
prosząc najusilniej, aby pałasz, którym walczył,
pod dowództwem Sekuli, zostali jednak należy�
włożono mu do trumny, nadto aby sześciu
cie przetrzepani.
ubogich zaniosło go do grobu. Choroba trwała
30 września 1863. Moskale chcąc przerazić
do 15 paz
dziernika, w którym to dniu po
mieszkańców miasta Warszawy, a tem samem
15-dniowej męczarni zamknął oczy na zawsze.
odciągnąć chętnych od pójścia do oddziałów
 1824. Na placu Krasińskich w Warsza�
powstańczych, ustawili w pięciu punktach, na
wie, generał llauke w obecności wojska pol�
pięciu placach, pięć szubienic i na nich powie�
skiego i rosyjskiego ogłosił wyrok, skazujący:
sili pięciu powstańców. Tym razem odstąpili od
A
ukasińskiego, Dobrogojskiego i Dobrzyckiego
planu zwykłych egzekucyj na Stoku Cytadeli
na pozbawienie stopnia oficerskiego i na ci�
Aleksandrowskiej. Niemniej też spędzali ludność
kie roboty w kopalniach. Wszyscy trzej na�
kozacy, aby jeszcze bardziej przerazić tein
leżeli do zawiązanego przez A
ukasińskiego:
okrucieństwem.
Towarzystwa narodowego patryotycznego*.
2 paz
dziernika 1794. Zwycięzki szturm do
Bydgoszczy, gdzie się schronił oddział huzarów
PA y
D ZIE R N IK .
pruskich pod dowództwem Sekulego; zmarł on z ran.
1 paz
dziernika 1794. Berek Josirlowin:,
*) Berek Josielowicz zginął pod Kockiem w roku
izraelita, póz
niejszy pułkownik wojsk polskich,
1809, a syn jego Józef, podczas rewolucyi w roku 1831
wydał w Warszawie odezwę do swych, współ� za przykładem ojca sformował oddział złożony z sa�
mych izraelitów. Inne to były czasy, dziś izraelici
wyznawców, aby pospieszyli z obroną zagrożo�
więcej sprzyjają obcym niż Polakom.
nej stolicy. Rzeczywiście oddział złożony z 400
47
46
10 paz
dziernilea 1704. Bitwa pod Maciejo�
4 paz
dziernika 1704. Sąd wojenny rozpoczął
wicami, w niej Kościuszko został rannym
wydawanie a raczej głoszenie wyroków na
i wziętym do niewoli.
przywódców Targowicy, spełnionych i efiyir,
 1832. Zamknięcie klasztoru Poczajow-
to jest w nieobecności w kraju winnych.
skiego przez moskali.
5 paz
dziernika 1831. Rybiński przechodzi
 1835. Zmarł w Drez
nie Kazimierz Bro�
granicę pruską i składa broń. Złożyło ją 21.000
dziński, poeta polski.
dzielnego żołnierza jak niemniej 29 armat.
 1861. Pogrzeb ś. p. arcybiskupa Anto�
7 paz
dziernika 1704. Wyjazd Kościuszki
niego Fijałkowskiego w Warszawie.  Obchód
z Niemcewiczem do armii z Warszawy.
uroczysty pamiątki połączenia Litwy z Polską,
 1803. Na wystawie powszechnej w Chi�
odbyty pod Horodłem.
cago odbył się tak zwany Dzień Polski�.
12 paz
dziernika 1815. Na mocy traktatu
Dzień' ten, to niebywała olbrzymia demon-
wiedeńskiego uznano Kraków miastem wolnem
stracya i manifestacya 50 tysięcy obecnych
z tytułem Rzeczypospolitej pod protekcyą Austryi,
w tem mieście Polaków.
Prus i Rosy i.
Gwardya Kościuszki z Milwanke, towarzy�
14 paz
dziernika 1861. Ogłoszono stan wo�
stwa wojskowe w bogatych uniformach, insty-
jenny w Warszawie przez ówczesnego namiest�
tucye cywilne, orkiestry, Sokoły, kolumny kra�
nika Lamberta.
kowianek i 15 bogatych tryumfalnych wozów,
16 paz
dziernika 1813. Bitwa pod Lipskiem,
z żywemi obrazami naszej przeszłości, defilowało
w której brały udział wojska francuskie i pol�
po ulicach.
skie przeciwko koalicyi zorganizowanej dla za�
Wieczorem w miejscowej Hali odbyły się
tamowania dalszych wojen prowadzonych przez
popisy Sokołów i wojskowe.
Napoleona I, którego powszechnie nazywano
Marszałkiem uroczystości był Kiełbassa.
bożkiem wojny�.  Książę Józef Poniatowski
Mowy na cześć Polaków wypowiedzieli:
mianowany przez cesarza Francuzów Napoleona 1.
prezydent Ilarrison, Dr Kazimierz Midowicz
Marszałkiem Francy i.
i inni. (The Times).
 1820. Rozpoczęto sypanie kopca Ko�
8 paz
dziernika 1831. Poddanie się twierdzy
ściuszki pod Krakowem.
Modlina Wielkiemu księciu Michałowi z załogą
 1861. Aresztowanie osób po kościołach
O-tysięczną.
warszawskich.  Zamknięcie kościołów z roz�
0 paz
dziernika 1704. Dalszy ciąg sądu
porządzenia administratora dyecezyi warszawskiej
wojennego głoszącego wyroki na nieobecnych
księdza Białobrzeskiego, a to z powodu gwałtów
Targowiczan.
moskiewskich.
48
49
18 paz
dziernika J813. Śmierć księcia Józefa
system i korzystając z wpływów na rządzie
Poniatowskiego w Elsterze.
w Petersburgu, nie krwawą drogą, wyjednać
 1818. Pogrzeb generała Tadeusza Ko�
autonomię, ulgi w rozmaitych gałęziach zarządu
ściuszki w Solurze w Szwajcaryi.
i utworzyć Królestwo pod protekcyą cara.
21 paz
dziernika 1/84. Cesarz austryacki
Zajął się też głównie systemem wychowania
Józef II wydaje reskrypt założenia Uniwersytetu
publicznego. Gdyby nie buta magnacka, gdyby
we Lwowie.
nie przeszłość jego fatalna, gdyby nie zarozu�
 1831. Twierdza Zamość poddała się
miałość lekkomyślna i pomiatanie wszystkiemi,
moskalom.
byłby dopiął swego. Nie powiodło się jednak
23 paz
dziernika 1823. Nowosilcow kazał
nic, bo zabrakło mu poparcia, a jego Komunały*
uwięzić akademików: Zana, Adama Mickiewi�
dziennik wydawany przez Miniszewskiego, w któ�
cza i Józefa Kowalewskiego, jako należących
rym szykanował patryotyzm polski i ruch naro�
do tajnych towarzystw: Promienistych, Filaretów
dowy, poderwał mu stanowisko tak ważne.
i Filomatów.
Miniszewski przypłacił życiem, margrabia dymi-
26 paz
dziernika 1865. Ks. Paweł Rzewuski,
syą. Szalony pomysł gwałtownej branki do
nominat-sufragan warszawski, wywieziony został
wojska, wywołał kilkakrotne na jego życie za�
do Astrachania.
machy i ostatecznie zeplwany, pogardzony, za�
 1892. Ks. Paweł Rzewuski zmarł w Kra�
kończył życie w Drez
nie.
kowie po powrocie z Astrachania.
27 paz
dziernika 1874. Zmarł w Krakowie
L IS T O P A D .
Andrzej Zamoyski, twórca Towarzystwa rolni�
czego w Warszawie i patryota.
1 listopada 1831. Car Mikołaj po ukończe�
Andrzej hr. Zamoyski i margrabia W ielopol�
niu rowolucyi wydał amnestyę, utrzymał nazwę
ski, którego rząd moskiewski zamianował na�
Królestwa Polskiego, ale konstytucya, sejmy
czelnikiem rządu cywilnego w Królestwie Pol-
i wojsko zostały zniesione.
skiem, stanowili dwa przeciwne wprost kierunki.
2 listopada 1848. Bombardowanie m. Lwowa.
Zamoyski pragnął drogą układów doprowadzić
3 listopada 1771. Uprowadzenie króla Sta�
do ostatecznego porozumienia się, które gdyby
nisława Augusta przez konfederatów barskich.
się nie powiodło, miał zamiar całą siłą swej
4 listopada 1794. Rzęz
Pragi przez wojska
energii przyłączyć się do powstania i po nale-
Suworowa i Fersena. Wycięło w pień 12.000
żytem przygotowaniu się, wystąpić zbrojnie.
mieszkańców; budynki zamieniono w gruzy.
Margrabia zaś, zaufany w swym rozumie i po�
(> listopada 1863. Śmierć Czachowskiego,
tędze, również zamierzał przeprowadzić swój
jednego z najdzielniejszych dowódzców powsta�
4
50
nia. Zmarł ciężko ranny pod Jaworowem So�
17 hstoj/ada 1813. Kapitulacya m. Gdańska.
leckim.
18 listopada 1776. Tadeusz Kościuszko za�
8 listopada 1794. Kapitulacya Warszawy
mianowany w armii amerykańskiej pułkownikiem
i wejście Surowowa do tego miasta po rzezi
i adjutantem naczelnego wodza Waszyngtona.
na przedmieściu Praga.
10 listopada 1825. Namiestnik Królestwa
 1860. Za clięć wywołania powstania
Polskiego, generał Józef Zajączek położył ka�
w Syberyi nad jeziorem Bajkałem, rozstrzelano
mień węgielny pod gmach Teatru Wielkiego
następnych zesłańców : Gustawa Szaramowicza,
w Warszawie.
Kotkowskiego, Celińskiego i Kejnerta. .
21 listopada 1803. Walka moskali z miesz�
10 listopada 1704. Korpus Dąbrowskiego
kańcami miasteczka Kroże, którzy nie pozwolili
płożył broń pod Radoszycami i na tem zakoń�
przerobić kościoła rzymsko-katolickiego na cer�
czyło się powstanie Kościuszkowskie.
kiew prawosławną. Padło pod strzałami kilka�
12 listopada 1815. Wjazd do Warszawy
dziesiąt osób i mnóstwo było rannych.
cara Aleksandra 1. jako króla nowoutworzonego
24 listopada 1703. Zamknięcie sejmu gro�
na kongresie wiedeńskim Królestwa Polskiego.
dzieńskiego, na którym potwierdzony został
13 listopada 17s:{. Odznaczenie Tadeusza
drugi rozbiór Polski. ^
Kościuszki w armii Waszyngtona stopniem ge�
25 listopada 1764. Koronacya Stanisława
nerała brygady i ozdobiono pierwszorzędnym
Augusta Poniatowskiego w Warszawie w kościele
orderem Cincinnati oraz nagrodzono pieniądzmi
św. Jana na króla polskiego. f&
i ziemią.
1795. Zrzeczenie się tronu przez króla
14 listopada 1.833. Powieszono w Warszawie
Stanisława Augusta.
emisaryusza Artura Czarnego Zawiszę, należał
1800. Założenie w Warszawie >Towa-
on do wyprawy Zaliwskiego *).
nystira Przyjaciół nauk*.
17 listopada 1706. W dwa lata po przybyciu
26 listopada 1796. Przewiezienie generała
do Petersburga, to jest dnia tego Tadeusz Kościu�
Tadeusza Kościuszki z fortecy Pelro-Pawłow-
szko uwolniony został z niewoli przez cara Pawła.
rskiej w Petersburgu do zamku Grzegorza Or�
łowa, w którym złożył mu wizytę car rosyjski
*) Ówczesny namiestnik książę warszawski Pa-
Paweł.
skiewicz, kiedy przybyła do niego matka Zawiszy
 1855. Zmarł w Konstantynopolu na cholerę
i błagała o darowanie życia synowi, kopnął ją nogą.
Adam Mickiewicz.
Wówczas pani Zawiszyna wzniósłszy ręce do ?óry,
wyrzekła: Boże, nie daj spokojnie skonać-emu
28 listopada 1864. Zamknięcie wszystkich
człowiekowi*. Rzeczywiście 1 askiewicz komł trzy
klasztorów w Warszawie i usunięcie zakonni�
tygodnie, wołając: Zawisza! Zawisza!
ków, których wywieziono.
58
52
10 grudnia 1850. Zmarł w Alepo w Syryi
29 liatojMtda 1830. Wybuch powstania w War�
generał Bem.
szawie pod dwództwem Józefa Wysockiego.
15 grudnia 1828. Utworzony został Zwią�
 1860. Pierwsze nabożeństwo w kościele
zek sprzysiężonych� przez Piotra Wysockiego,
Karmelitów na Lesznie, na którem śpiewano:
porucznika grenadyerów i instruktora piechoty
BoŁc coś Polskę,*.
w Szkole Podchorążych w Warszawie.
30 listopada 1890. Zmarł w Lublinie ksiądz
18 grudnia 1806. Przyjazd do Warszawy
Piotr Ściegienny, proboszcz w Chodlu (gubernii
cesarza francuzów Napoleona 1.
Kieleckiej), twórca ruchawki swego nazwiska.
19 grudnia 1796. Kościuszko po swojein
osw obodzeniu wyjeżdża z Petersburga, udając
się wraz z Niemcewiczem do Stockholmu.
G R U D ZIEC
.
23 grudnia 1863. W Radomiu, w Królestwie
Polskiem moskale rozstrzelali Chmielińskiego,
1 grudnia 1815. Aleksander 1. na usilne
dowódcę powstania.
domaganie się swego brata Wielkiego Księcia
24 grudnia 1815. Uroczyste zaprowadzenie
Konstantego, zamianował generała Zajączka na�
Konstytucyi Królestwa Polskiego, zatwierdzonej
miestnikiem w Królestwie Polskiem.
przez Aleksandra I.
- 1825. Zmarł w Taganrogu, mieście
25 grudnia 1813. Twierdza Modlin w Kró�
portowem nad brzegiem Azowskiego morza car
lestwie Polskiem poddała się wojskom zwią�
Aleksander I.
zkowym, walczącym przeciw Napoleonowi I ,
 1830. Na posiedzeniu w ratuszu w W ar�
cesarzowi Francuzów.
szawie, Ksawery Bronikowski, Ludwik Nabielak,
 1825. Car Mikołaj wydał manifest do
Maurycy M ochnacki i inni zawiązali zbrojny
Królestwa Polskiego o objęciu tronu po śmierci
Klub rewolucyjny. Prezesem obrano Lelewela,
Aleksandra I.
zastępcą Bronikowskiego.
26 grudnia 1865. Ukaz cara Aleksandra II
2 grudnia 1800. Legia naddunajska utwo�
urządzający duchowieństwo rzymsko-katolickie.
rzona przez generała Kniaziewicza, odniosła
Wszystkie majątki poduchowne przeszły na
zwycięstwo nad austryakami pod Hohenlinden
własność rządu. Księża otrzymali pensye i tak
w Bawaryi.
proboszcz pobiera od 300 do 500 rs. rocznie,
" i grudnia 1829. Zmarł w Baden Jan Paweł
wikary 150 rs. a zakonnik 60 rs. na swą osobę.
Woronicz, biskup krakowski.
5 grudnia 1830. Generał Chłopicki przyj�
muje naczelne dowództwo nad siłą zbrojną,
w charakterze Dyktatora.
CBW Warszawa
nr mw.: B16 - 303147
MG 303147 1902 r