Atlas
ziół
Marek Kosiński
Renata Krzyściak-Kosińska
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008
O autorach
Marek Kosiński  ur. w 1967 r., dr nauk biologicznych, botanik, ekolog ro-
ślin, absolwent Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego,
wieloletni pracownik naukowo-dydaktyczny Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie, fotograf przyrody, członek Związku Polskich
Fotografów Przyrody; od kilku lat mieszka w Białowieży i zajmuje się foto-
grafiÄ… przyrodniczÄ… oraz popularyzacjÄ… wiedzy przyrodniczej.
Renata Krzyściak-Kosińska  ur. w 1971 r., dr nauk biologicznych, eko-
log, herpetolog, absolwentka Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu
Jagiellońskiego, obecnie kierownik Pracowni Naukowej Białowieskiego
Parku Narodowego; sens życia  córka Karolina, syn Bartłomiej i mąż Marek,
hobby  podróże i fotografia przyrodnicza.
3
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008
WPROWADZENIE
ZIOA
A
Budowa roślin
W posługiwaniu się przewodnikiem botanicznym pomaga elementarna wiedza
z zakresu morfologii roślin. Warto także znać budowę poszczególnych organów
oraz umieć je nazwać. Zadaniem poniższych rycin jest wypełnienie tej ewentu-
alnej luki w wiedzy czytelnika.
budowa liścia
nerw główny
nerw boczny
ogonek liściowy
blaszka liściowa
przylistek
brzeg liścia
A B C D E F G H I J
A  cały, B  falisty, C  piłkowany, D  podwójnie piłkowany, E  ząbkowany,
F  podwójnie ząbkowany, G  karbowany, H  podwójnie karbowany,
I  orzęsiony, J  kolczasty
10
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008
OKRES KWITNIENIA Od maja do lipca.
SIEDLISKO Wrzosowiska, zarośla, lasy iglaste.
ROZMIESZCZENIE Występuje pospolicie na całym niżu, a w górach docho-
dzi do piętra alpejskiego.
OCHRONA Brak.
SUROWIEC ZIELARSKI Owoce, liście.
SUBSTANCJE CZYNNE Owoce  wakcynina, pirozyd, kwasy organiczne, an-
tocyjany, garbniki, witaminy A i C; liście  arbutyna, monotropeina, garb-
niki, flawonoidy.
ZASTOSOWANIE LECZNICZE Wyciągi z liści mają działanie moczopędne,
przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i ściągające; stosuje się je w stanach za-
palnych dróg moczowych, dnie moczanowej, kamicy nerkowej i zapaleniu
miedniczek nerkowych, także w reumatyzmie i schorzeniach przewodu po-
karmowego; przetwory z owoców regulują trawienie.
Owoce sÄ… zbierane i wykorzystywane do wyrobu przetwo-
rów: konfitur, dżemów i soków.
107
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008
ZIELNE
Trędownikowate (Scrophulariaceae)
Naparstnica purpurowa
Digitalis purpurea
Bylina osiągająca wysokość
30 150 cm; Å‚odyga wy-
prostowana, rozgałęziona,
krótko kutnerowato owło-
siona; liście skrętoległe,
jajowatolancetowate, brze-
giem karbowane, owło-
sione; kwiaty jasnopurpu-
rowe, zwisajÄ…ce, zebrane
w szczytowe grona; korona
zrosłopłatkowa, dzwonko-
wata, dwuwargowa; warga
górna krótka, dolna z trze-
ma szerokimi Å‚atkami; kie-
lich pięcioząbkowy, znacz-
nie krótszy od korony; prę-
ciki cztery, słupek jeden;
owocem jest torebka.
OKRES KWITNIENIA Od
czerwca do lipca.
SIEDLISKO Zręby, zarośla,
widne lasy.
ROZMIESZCZENIE Wy-
stępuje rzadko w zachod-
niej części niżu, w Sudetach
oraz w Karpatach.
OCHRONA Brak.
SUROWIEC ZIELARSKI Liście.
SUBSTANCJE CZYNNE Glikozydy nasercowe (w tym digitoksyna, gitoksy-
na, gitalina), saponiny steroidowe (digitonina, tigonina, gitonina), flawo-
noidy, śluzy.
ZASTOSOWANIE LECZNICZE Glikozydy naparstnicy purpurowej zwiększa-
ją siłę skurczu mięśnia sercowego, podnoszą jego wydajność oraz zwalniają
tętno; działają także moczopędnie; mają zastosowanie przede wszystkim
w leczeniu niewydolności serca.
Roślina trująca, jej przetwory można stosować tylko pod
kontrolą lekarską; roślina ozdobna, uprawiana w ogrodach,
często dziczeje.
212
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008
PAPROTNIKI
Paprotkowate (Polypodiaceae)
Paprotka zwyczajna
Polypodium vulgare
Wieloletnia paproć o czołgającym się kłączu, osiągająca wysokość 10 40 cm;
liście zimozielone, skórzaste, ciemnozielone, pojedynczo pierzasto wcinane,
o blaszce w zarysie lancetowatej lub równowąskolancetowatej; odcinki liś-
ciowe zazwyczaj całobrzegie, na szczycie zaokrąglone; kupki zarodni kuli-
ste, bez zawijek, umieszczone w dwóch szeregach na spodniej stronie liści.
DOJRZEWANIE ZARODNIKÓW Od sierpnia do września.
SIEDLISKO Zacienione skały, strome zbocza, wąwozy, pnie starych drzew.
ROZMIESZCZENIE Występuje pospolicie na całym niżu, w górach dochodzi
do piętra kosodrzewiny.
OCHRONA Objęta ścisłą ochroną gatunkową.
SUROWIEC ZIELARSKI KÅ‚Ä…cze.
SUBSTANCJE CZYNNE Glicyryzyna, mannit, tłuszcz, skrobia, garbniki.
ZASTOSOWANIE LECZNICZE Wywar z kłącza działa żółciopędnie, odwad-
niająco, przeczyszczająco i wykrztuśnie; jest stosowany w chorobach prze-
wodu pokarmowego (niestrawność, brak apetytu), chorobach wątroby i ne-
rek, także przy dolegliwościach stawów, zapaleniu krtani i w robaczycach.
KÅ‚Ä…cze paprotki wykorzystywano dawniej do aromatyzowa-
nia tytoniu; roślina bywa czasem uprawiana w ogrodach,
gdzie najlepiej siÄ™ czuje w miejscach cienistych.
264
Copyright© by Wydawnictwo Pascal 2008