Skóra (cutis s. derma)
Funkcje:
�� Odgranicza organizm od otoczenia, zabezpiecza organizm przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego
�� Bierze udział w regulacji gospodarki wodnej i cieplnej
�� Wydala substancje szkodliwe
�� Odbiera bodz
ce ze środowiska zewnętrznego
Budowa
1. Naskórek (epidermis)
�� Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, zawiązek w postaci jednej warstwy komórek nabłonkowych; z
czasem staje się grubszy, zwiększa się ilość warstw
�� Może mieć różną grubość, w miejscach pozbawionych włosów jest najlepiej wykształcony
�� Brak naczyń krwionośnych; pobiera substancje odżywcze ze skóry właściwej
�� Na powierzchni liczne zagłębienia w postaci rowków i wyniosłości w postaci listewek
�� Pigmentowany, miejscowo lub na całej powierzchni (barwnik w komórkach i między nimi; ilość barwnika maleje
w powierzchniowych warstwach skóry)
Ł� Warstwa głęboka  rozrodcza (stratum profundum s. geminativum); zawiera liczne nukleoproteidy; w
komórkach zachodzą intensywne przemiany białkowe; różne enzymy w komórkach, które biorą udział w
przemianach materii i w proliferacji komórek
�� Warstwa podstawna  warstwa komórek walcowatych
o Jedna warstwa komórek walcowatych z owalnymi jądrami
o Komórki rozstrzępione w części podstawnej; tworzą nóżki korzonkowe, zazębiają się z warstwą graniczną,
utworzoną z sieci włókien kratkowych, leżących między naskórkiem a skórą właściwą
o Cytoplazma zasadochłonna, komórki wykazują figury podziałowe  powstające komórki wypełniają ubytki w
innych warstwach
o Występują melanocyty, które mają wpływ na barwę skóry i włosów; mają długie rozgałęzione wypustki, i
liczne ziarenka melaniny,
o Komórki łączą się ze sobą i komórkami wyższych warstw za pomocą desmosomów, a z błoną podstawną za
pomocą półdesmosomów
�� Warstwa kolczysta 
o Kilka do kilkunastu pokładów wielobocznych komórek, o kulistym jądrze, stopniowo spłaszczających się ku
powierzchni
o Między komórkami wyraz
ne przestrzenie międzykomórkowe, w których krąży płyn tkankowy, odżywiający
komórki naskórka
o Komórki łączą się ze sobą i z komórkami warstwy podstawnej za pomocą mostków międzykomórkowych
(wypustek komórek sąsiadujących ze sobą, stykające się ze sobą i zazebiające się; BRAK BEZPOŚREDNICH
POA

CZEC
!); wypustki kształtem przypominają kolce
o W cytoplazmie występują tono fibryle, które zwiększają odporność naskórka na działanie czynników
mechanicznych
o W komórkach występują ziarenka barwnika, można zaobserwować figury podziałowe
o Komórki jasne - drzewiaste, kształt gwiaz
dzisty, mają wypustki nie zawierające tono fibryli i nie tworzące
desmosomów  tzw. Komórki dendrytyczne; są to komórki pochodzenia szpikowego, prezentujące antygeny
limfocytom skóry właściwej
�� Warstwa ziarnista
o Utworzona z jednego do pięciu pokładów komórek spłaszczonych, o jasnym jądrze
o Komórki łączą się dzięki zagłębieniom i uwypukleniom błony komórkowej
o W cytoplazmie liczne tono fibryle; występują ziarenka lub grudki keratohialiny, która odpowiada za
rogowacenie wyższych warstw naskórka
o Komórki zawierają małą liczbę mitochondriów
�� Warstwa jasna
o Kilka pokładów silnie spłaszczonych komórek o niewyraz
nych granicach
o Zanika jądro komórkowe, cytoplazma zawiera substancję kwasochłonną  eleidynę (produkt przedwstępny
keratyny)
o Umożliwia przesuwanie warstwy zrogowaciałej względem warstwy rozrodczej
Ł� Warstwa powierzchniowa - zrogowaciała (stratum superficiale s. corneum); brak nukleoproteidów
�� Warstwa zbita
o Przylegające do siebie pokłady bezjądrzastych komórek w postaci płaskich płytek rogowych, utworzonych z
keratyny; wewnątrz płytek rogowych występują filamenty keratynowe
�� Warstwa złuszczająca się
o Najbardziej powierzchniowa warstwa naskórka
o Płytki rogowe oddzielają się od naskórka i złuszczają; mogą zalegać między włosami
2. Skóra właściwa - zbudowana z tkanki łącznej włóknistej z włóknami kolagenowymi i sprężystymi
Ł� Warstwa brodawkowa
�� Graniczy z naskórkiem
�� Tkanka łączna pukla się do naskórka, w postaci pojedynczych lub rozgałęzionych brodawek
�� Zapewnia odpowiednio silne połączenie naskórka ze skórą właściwą
�� W skórze owłosionej brodawki niewielkie, w słabo owłosionej lub nieowłosionej wyraz
ne, stożkowate lub
kopułkowate wyniosłości z tkanki łącznej zbitej z cienkimi włóknami kolagenowymi, sprężystymi i siateczkowymi
oraz z komórkami łącznotkankowymi
�� Włókna tworzą gęstą sieć na granicy naskórka i warstwy brodawkowej; włókna sprężyste rozgałęziają się,
wnikają do błony podstawnej i oplatają komórki nabłonkowe
�� W brodawkach występują liczne włosowate naczynia krwionośne, limfatyczne, włókna nerwowe i liczne
zakończenia nerwowe, pęczki komórek mięśniowych gładkich
�� Warstwa brodawkowa odżywia naskórek
�� Brodawki mogą łączyć się na kształt wałów lub listewek; między listewkami znajdują się bruzdy, które zazębiają
się z listewkami naskórka; w ich obrębie biegną przewody wyprowadzające gruczołów skórnych
�� W obrębie lustra nosowego u mięsożernych oraz w obrębie śluzawicy u bydła powierzchnia skóry jest podzielona
na wypukłe, wieloboczne pola; na wierzchołkach pól znajdują się ujścia gruczołów; układ brodawek wpływa na
ukształtowanie powierzchni skóry; ma charakter indywidualny
Ł� Warstwa siateczkowa
�� Tkanka łączna beleczkowa
�� Grube beleczki, przeplatających się włókien kolagenowych; tworzą sieć w której oczkach mogą występować
komórki tłuszczowe; podobnie biegną włókna sprężyste
�� Włókna siateczkowe występują w mniejszej ilości w pobliżu naczyń i gruczołów
�� Komórki  głównie fibroblasty, makrofagi, leukocyty
�� Występują naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy
3. Tkanka podskórna
�� Unaczyniona i unerwiona tkanka łączna luz
na z przeplatającymi się włóknami kolagenowymi i sprężystymi;
zakończenia nerwów w postaci blaszkowatej
�� Przestrzenie między włóknami często wypełnione tkanką tłuszczową, która może wytworzyć podściółkę
tłuszczową; tkanka tłuszczowa stanowi ochronę przed urazami mechanicznymi oraz zimnem
Unaczynienie skóry
�� Naczynia krwionośne z sieci tętniczej, leżącej pod podwięziami; wytwarzają w obrębie skóry sieć tętniczą z której
wychodzą gałązki do gruczołów i wyższych warstw
�� Do każdej brodawki wnika jedna tętniczka, rozgałęziająca się w naczynia włosowate; naczynia włosowate
zbierają się w żyły; żyły wytwarzają sploty w różnych warstwach skóry
Unerwienie skóry
�� Liczne włókna nerwowe, przechodzące w splot w tkance podskórnej;
�� Ze splotu wychodzą cienkie pnie tworzące sploty w warstwie brodawkowej skóry i otaczające korzenie włosów,
gruczoły i płaciki tkanki tłuszczowej; z warstwy brodawkowej biegną włókna rdzenne i bezrdzenne do tkanki
łącznej i naskórka, gdzie tworzą różne zakończenia nerwowe
Włosy (pili)
�� Nitkowate twory naskórka, powstają z wpuklenia warstwy rozrodczej naskórka; na końcach wpukleń powstają
rozszerzenia, stanowiące przyszłe cebulki włosów
Budowa
1. Korzeń włosa (radix pili)
�� Dochodzi do warstwy podskórnej, gdzie tworzy cebulkę włosa, do której wpukla się tkanka łączna
�� W cebulce znajdują się pigmentowane komórki nabłonkowe, dzielące się mitotycznie; stanowią materiał z
którego powstają komórki włosa; występują melanocyty biegnące dookoła brodawki włosa
�� Brodawka włosa  tkanka łączna, wpuklająca się do cebulki włosa; włókna kolagenowe i komórki łącznotkankowe
zawierające barwnik; brodawka zawiera naczynia krwionośne i nerwy
�� Tworzy z powierzchnią skóry kąt rozwarty; po tej stronie znajduje się gruczoł łojowy oraz pęczek komórek
mięśniowych, tworzących mięsień napinacz włosa, który przyczepia się do torebki włosa i do warstwy
brodawkowej skóry
2. Trzon włosa (scapus pili)  wystaje ponad powierzchnię skóry
3. Wierzchołek włosa (apel pili)  zakończenia włosa
Części włosa
1. Rdzeń włosa (medulla pili)
�� W obrębie korzenia włosów grubych, brak w łodydze i korzeniu włosów cienkich
�� Jeden lub kilka szeregów wielobocznych komórek, częściowo zrogowaciałych, tworzących pasmo biegnące
wzdłuż długiej osi włosa
�� Komórki: jądra o słabo zagęszczonej chromatynie, w cytoplazmie kwasochłonne ziarenka trichohialiny,
pęcherzyki gazu, ziarenka barwnika;
�� Między komórkami przestrzenie wypełnione powietrzem
2. Kora włosa (cortex pili)
�� Wyróżnicowuje się z komórek cebulki włosa
�� Otacza rdzeń w postaci pochewki, płaskie zrogowaciałe komórki układające się wzdłuż długiej osi włosa
�� Komórki zawierają filamenty keratynowe i ziarenka pigmentu, przez komórki biegną tono fibryle, zgodnie z długą
osią włosa  wzmacniają oporność włosa
3. Powłoczka włosa
�� Stanowi pochewkę otaczającą korę włosa
�� Jedna warstwa zrogowaciałych komórek w formie zachodzących na siebie płytek rogowych, wolne brzegi
skierowane ku górze
�� Mają kształt i ułożenie charakterystyczne dla danego gatunku
Pochewka korzenia włosa  otacza korzeń od zewnątrz
�� Pochewka wewnętrzna (vagina radicularis externa)  wytwór cebulki włosa, występuje tylko w dolnej części
korzenia
o Powłoczka pochewki włosa- jedna warstwa płaskich zrogowaciałych komórek, zachodzących na siebie
dachówkowato (jak w powłoczce włosa); wolne brzegi komórek są skierowane ku dołowi; zazębia się z
powłoczką włosa
o Warstwa nabłonkowa ziarnista  jeden lub kilka pokładów komórek wielobocznych; w cytoplazmie
kwasochłonne ziarenka trichohialiny, silnie załamujące światło
o Warstwa nabłonkowa jasna  jeden pokład komórek wydłużonych, układających się wzdłuż długiej osi włosa;
komórki jądrzaste, trichohialina tylko w pobliżu cebulki; powyżej cebulki komórki rogowacieją i nie zawierają
jąder
�� Pochewka zewnętrzna (vagina radicularis interna)  przedłużenie naskórka, który w miejscu w którym znajduje
się włos wpukla się do skóry właściwej; utworzona z dwóch warstw
o Warstwa kolczysta  przylega do warstwy nabłonkowej jasnej
o Warstwa komórek walcowatych - spoczywa na bezstrukturalnej błonie szklistej, wzmocnionej włóknami
siateczkowymi
Torebka włosa  otacza od zewnątrz pochewkę włosa
�� Dobrze rozwinięta we włosach grubych oraz włosach czuciowych (we włosach czuciowych między warstwami
znajdują się zatoki żylne; w obrębie warstwy zewnętrznej występują zakończenia nerwowe w postaci krążków
dotykowych)
�� Zbudowana z tkanki łącznej skóry właściwej
o Warstwa wewnętrzna  włókna łącznotkankowe biegnące okrężnie
o Warstwa zewnętrzna  włókna łącznotkankowe biegnące podłużnie
�� U kopytnych warstwy tkanki łącznej budujące torebkę włosa są połączone przegródkami łącznotkankowymi
Unaczynienie włosów
�� Naczynia krwionośne dochodzą tylko do torebki łącznotkankowej otaczającej korzeń włosa; do brodawki włosa
wnika tętniczka
Unerwienie włosów
�� Włókna nerwowe ze splotów skórnych, biegnące okrężnie i podłużnie, wytwarzają sieć w obrębie torebki włosa
�� We włosach zatokowych (czuciowych) biegną ku błonie szklistej i oddają gałązki, układające się w postaci splotu
Gruczoł mlekowy (mamma)
�� Zawiązuje się u obu płci w postaci parzystych listewek mlekowych, od których wnikają do mezenchymy pasma
komórek nabłonkowych, które przy końcu życia płodowego uzyskują światło i rozgałęziają się drzewkowato
�� Gruczoł pęcherzykowy lub cewkowo- pęcherzykowy złożony; otoczony torebką łącznotkankową z włóknami
kolagenowymi i sprężystymi, łączącą się z powięzią podskórną (aparat dz
wigający)
�� Od torebki w głąb gruczołu wnikają pasma łącznotkankowe dzieląc go na płaty i płaciki
�� Płacik
o Odcinki wydzielnicze w postaci pęcherzyków różnej wielkości, między którymi znajduje się tkanka łączna luz
na z
naczyniami krwionośnymi i limfatycznymi oraz włóknami nerwowymi
o Tkanka łączna śródpłacikowa z małą ilością włókien kolagenowej; ilość tkanki łącznej śródpłacikowej maleje w
okresie laktacji; jest jej dużo w nieczynnym gruczole; tkanka łączna śródpłacikowa zawiera makrofagi, komórki
tuczne i granulocyty kwasochłonne
o Ściana pęcherzyków zbudowana z nabłonka o różnej wysokości, zależnej od stanu funkcjonalnego gruczołu; w
nieczynnym gruczole pęcherzyki są małe, ich ściana jest zbudowana z nabłonka jednowarstwowego płaskiego
lub sześciennego
�� Przewody wyprowadzające  śródpłacikowe, międzypłacikowe, mlekowe, zatoki mlekowe,, przewody strzykowe
lub brodawkowe
o Przewody śródpłacikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny) łączą się w przewody międzypłacikowe
(nabłonek jednowarstwowy walcowaty)
o Wydzielina z przewodów międzypłacikowych przedostaje się do przewodów i zatok mlekonośnych (w obu
przypadkach nabłonek dwuwarstwowy walcowaty)
o Z przewodów i zatok mleko nośnych wydzielina przechodzi do przewodów strzykowych (kopytne) lub
brodawkowych (reszta; w obu przypadkach nabłonek wielowarstwowy płaski)
Okres ciąży
�� Z początkiem ciąży nabłonek pęcherzyków tworzy uwypuklenia, które wnikają do przegród łącznotkankowych w
postaci pasm
�� pasma uzyskują światło i wytwarzają pączki, które w połowie ciąży przekształcają się w pęcherzyki (ściana 
nabłonek jednowarstwowy sześcienny);
�� maleje ilość tkanki łącznej;
�� następuje rozrost naczyń krwionośnych dookoła odcinków wydzielniczych
�� Siara  wydzielina gruczołu mlekowego pojawiająca się w końcowym okresie ciąży;gęsty płyn o barwie żółtawej,
zawiera kropelki tłuszczu oraz komórki wędrujące (leukocyty, limfocyty, makrofagi)
Okres laktacji
�� Nabłonek pęcherzyków przekształca się w nabłonek jednowarstwowy walcowaty;
�� Laktocyty (komórki walcowate),
o spoczywają na błonie podstawnej, łączą się ze sobą za pomocą desmosomów; na powierzchni komórek
występują mikrokosmki
o W cytoplazmie mikrotubule i mikrofilamenty, zwłaszcza w części wierzchołkowej; wewnątrz cytoplazmy liczne
kropelki tłuszczu, które łączą się w duże krople przy powierzchni komórki;
o powstają kopułkowate uwypuklenia wystające do światła odcinka wydzielniczego
o wierzchołkowa część komórki wraz z wydzieliną odrywa się (wydzielanie apokryfowe), tworząc kuleczki mleka
(krople tłuszczu otoczone cytoplazmą)
o wydzielają również białka, karotenoidy i laktozę; wydzielanie białek bez uszkodzenia komórki (wydzielanie
merokrynowe); na początku laktacji cząsteczki białka łączą się w zespoły wypełniające prawie całe wnętrze
komórek;
�� komórki jasne  polimorficzne, rzadko rozmieszczone organelle, jasna cytoplazma, nieliczne ziarnistości
wydzielnicze; kuliste jądra, chromatyna zagęszczona przy otoczce jądrowej; wykazują różny stopień degeneracji
(błona komórkowa może zostać przerwana, a zawartość komórki może przedostawać się do światła odcinków
wydzielniczych)
�� komórki ciemne- dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczna szorstka, silnie zagęszczona cytoplazma
podstawowa,
�� Między nabłonkiem a błoną podstawną występują komórki koszyczkowe
�� Po laktacji gruczoł ulega inwolucji
Strzyk krowy  dwubocznie spłaszczony fałd skóry, wysłany błoną śluzową pokrytą nabłonkiem wielowarstwowym
płaskim; na zewnątrz od błony śluzowej włókna kolagenowe i sprężyste; dobrze rozwinięta tkanka mięśniowa gładka
(warstwa podłużna, okrężna i promienista); od zewnątrz pokryty skórą bez włosów i gruczołów
Unerwienie
�� Nerwy wytwarzają sploty w tkance łącznej międzypłacikowej, włókna unerwiają naczynia krwionośne i wnikają
między komórki odcinków wydzielniczych
�� Zakończenia nerwowe gruczołowe, czuciowe wolne i otorbione
Kopyto (ungula)
�� Wytwór rogowy skóry
Budowa
1. Puszka rogowa  okrywa wszystkie części odżywa i tworzywa; gruba, twarda warstwa rogowa; występują
dwa rodzaje rogu  rureczkowy (wytwarzany przez brodawki rogotwórcze) i listewkowy (wytwarzany przez
listewki rogotwórcze
�� Ściana rogowa
o Warstwa zewnętrzna  szkliwo  wytwarzana przez brodawki koronki rogotwórczej; spłaszczone płytki rogowe,
pokrywające powierzchnię ściany rogowej
o Warstwa środkowa  najgrubsza, najsilniejsza; zbudowana z rogu rureczkowego, wytwarzanego przez koronę
rogotwórczą; występują kolumienki rogowe, wypełnione luz
no ułożonymi płytkami rogowymi, w części
obwodowej ma strukturę bardziej zbitą  ściana rureczek rogowych, biegnących z góry na dół, równolegle
o Warstwa wewnętrzna  łącząca; listewki rogowe, które wchodzą między listewki roztwórcze ściany
rogotwórczej, łącząc puszkę rogową z tworzywem; tworzy tzw. Linię białą
o Wytwarzanie rogu  listewki roztwórcze wytwarzają listewki rogowe; na listewki rogowe nakłada się warstwa
rogu rureczkowego, od zewnątrz pokrytego szkliwem
�� Podeszwa rogowa i strzałka rogowa - róg rureczkowy, rureczki rogowe narastają z brodawek podeszwy i
strzałki rogotwórczej;
�� Chrząstki kopytowe  głównie chrząstka włóknista- w części obwodowej; w części tylnej  chrząstka sprężysta
2. Tworzywo
�� Koronka rogotwórcza  w miejscu w którym skóra przechodzi w puszkę rogową; ma brodawki skierowane ku
dołowi; wytwarza polewę rogową (szkliwo), pokrywającą puszkę rogową;
�� Korona rogotwórcza  pod koronką rogotwórczą, wał grubości palca, leżący w rowku koronowym puszki
rogowej; brodawki dłuższe niż brodawki koronki, skierowane ku dołowi, wytwarzają róg rureczkowy, zbudowany
z rureczek rogowych, spojonych masą rogową; wytwarza róg, stanowiący środkową, najgrubszą warstwę puszki
rogowej
�� Ściana rogotwórcza  na powierzchni ściennej kości kopytowej, zajmuje przestrzeń od korony rogotwórczej do
krawędzi podstawowej kości kopytowej; brak warstwy podskórnej i brodawek; wytwarza listewki, leżące gęsto
obok siebie, biegnące od korony rogotwórczej do brzegu podstawowego ściany rogotwórczej; listewki najwyższe
na przodzie ściany rogotwórczej; między dwie listewki rogotwórcze wchodzi jedna listewka rogowa puszki
rogowej; u dołu listewki rogotwórczej występują brodawki rogotwórcze, z których narasta róg linii białej; w
miejscu warstwy podskórnej  warstwa okostnowa
�� Podeszwa rogotwórcza  na powierzchni brodawki skierowane ku dołowi, wytwarzające róg rureczkowy,
zawiera warstwę okostnową
�� Strzałka rogotwórcza  zbudowana podobnie do podeszwy rogotwórczej; występuje dobrze rozwinięta warstwa
podskórna
�� Opuszki  tkanka łączna zwarta, z przeplatającymi się pęczkami włókien kolagenowych, siecią włókien
sprężystych i skupieniami tkanki tłuszczowej;
3. Odżywo  warstwa odpowiadająca skórze właściwej; zawiera liczne naczynia krwionośne (czerwone
zabarwienie), występujące obficiej niż w skórze, odżywiają warstwę rozrodczą naskórka
�� Warstwa brodawkowa (w obrębie ściany kopyta  listewkowa)
o Zbudowana z tkanki łącznej zwartej, zawierającej liczne włókna sprężyste,
o Brodawki rogotwórcze, listewki rogotwórcze  przyczyniają się do połączenia puszki rogowej z tworzywem;
powiększają znacznie powierzchnię odżywa; listewki  zazębiają się z listewkami rogowymi puszki rogowej
�� Warstwa naczyniowa  odpowiada warstwie siateczkowej skóry, tkanka łączna zwarta, z licznymi naczyniami
krwionośnymi; najlepiej rozwinięta w obrębie korony i krawędzi podeszwowej kopyta
�� Warstwa podskórna  tkanka łączna luz
na, w miejscach w których tworzywo przylega do kości kopytowej zrasta
się z okostną  warstwa okostnowa (tkanka łączna zwarta z małą liczbą komórek i elementami chrzęstnymi)
Unerwienie
�� Trzy sploty nerwowe : podnaskórkowy, podbrodawkowy i naczyniowy
�� Elementy nerwowe występują również w warstwie podskórnej i okostnowej
�� Zakończenia czuciowe w postaci ciałek blaszkowatych lub drzewkowatych rozgałęzień w obrębie brodawek i
listewek ropotwórczych
Gruczoły potowe
�� Gruczoły cewkowe pojedyncze, końcowy odcinek zwinięty w kształcie kłębka;
�� Leżą na pograniczu tkanki podskórnej i skóry właściwej
�� Wydzielają merokrynowo
�� Odcinek wydzielniczy  wąskie światło, ściana z jednej warstwy komórek sześciennych lub walcowatych, na błonie
podstawnej wzmocnionej włóknami kratkowymi; między komórkami nabłonka a błoną podstawną występują
komórki mioepitelialne  wrzecionowate, biegną podłużnie lub spiralnie, ułatwiają opróżnianie gruczołu z
wydzieliny;
�� Przewód wyprowadzający  kanał w kształcie cewki, nabłonek dwuwarstwowy sześcienny na błonie podstawnej;
w początkowej części przewodu mogą występować komórki mioepitelialne; na powierzchni komórek zwróconej
do światła występuje cienka warstwa tonofilamentów; otwiera się do pochewki korzenia włosa lub dochodzi do
naskórka i biegnie w obrębie listewek tracąc własną ścianę;
�� Wytwarzają płynną wydzielinę : 98-99% wody, nieznaczna ilość innych substancji; wydzielina odgrywa rolę w
procesach termoregulacji i wydalania z organizmu wody i pewnych produktów przemiany materii
�� Występowanie gruczołów potowych ogranicza się do miejsc w których skóra nie ma włosów
Gruczoły zapachowe
�� Przypominają gruczoły potowe; ich odcinki wydzielnicze mogą być rozgałęzione; światło szerokie;
�� Wydzielają apokrynowo  w czasie intensywnego wydzielania na powierzchni komórek tworzą się kopułkowate
wyniosłości, wystające do światła odcinka wydzielniczego; w procesie wydzielania uwypuklenia oddzielają się od
komórek razem z wydzieliną
�� Przewody wyprowadzające  najczęściej dochodzą do pochewki korzenia włosa i otwierają się ponad ujściem
gruczołów łojowych
�� Wydzielina  płynna, ma różny wygląd i zapach zależny od gatunku;
Gruczoły łojowe
�� Występują w łączności z włosami, otwierają się najczęściej do pochewki korzenia włosa  gruczoły przywłośne;
�� Gruczoły pęcherzykowe pojedyncze lub rozgałęzione; wydzielają holokrynowo (całe komórki przekształcają się w
łój); gruczoły poliptychijne;
�� Odcinki wydzielnicze  odgraniczone od tkanki łącznej za pomocą błony szklistej, która stanowi błonę podstawną
dla nabłonka gruczołowego (komórki sześcienne); wnętrze wypełnione komórkami wielobocznymi,
zawierającymi liczne krople tłuszczu; w miarę zwiększania się ilości tłuszczu cała komórka przekształca się w
wydzielinę
�� Przewód wyprowadzający  krótki, dochodzi do pochewki korzenia włosa; usuwanie wydzieliny wskutek skurczu
mięśni przywłośnych
�� Otoczone siecią naczyń włosowatych i włókien nerwowych
�� A
ój natłuszcza skórę, chroni przede wilgocią i wysychaniem; ogranicza rozwój mikroorganizmów
Racice
�� Budową przypominają kopyto; listewki rogotwórcze nie wytwarzają listewek wtórnych
�� Mają włóknistą powierzchnię opuszki, która odpowiada warstwie podskórnej kopyta
Pazur (unguiculus)
�� Tworzywo
o Korona  wytwarza wał w części grzbietowej; który kieruje się ku wierzchołkowi, gdzie przechodzi w podeszwę;
występują brodawki rogotwórcze w proksymalnej części korony
o Ściana  tworzywo rozdzielone wałem korony na dwie części, wytwarzające małe brodawki i słabo rozwinięte
listewki rogotwórcze, biegnące równolegle do długiej osi pazura
o Podeszwa  wytwarza liczne brodawki rogotwórcze
�� Pochwa rogowa
o Ściana (płytka)  występuje w grzbietowej części i na powierzchniach bocznych; zbudowana z twardego rogu
zawierającego barwnik; najgrubsza w części grzbietowej; nie zawiera rureczek rogowych; w częściach bocznych
słabo wykształcone listewki rogowe
o Podeszwa rogowa  stanowi dno pochwy rogowej, zbudowana z płytek rogowych, ma ślady rureczek rogowych
Opuszka palca
�� Zgrubienie skóry pozbawione włosów, z silnie wykształconą warstwą zrogowaciałą
�� Występuje po podeszwowej stronie palca
�� Wyraz
ne brodawki skóry właściwej i liczne gruczoły potowe
Rogi (Coruna)
�� Wyrostki rogowe  możdżenie, są pokryte okostną, na której leży tworzywo, wytwarzające brodawki i
szczątkowe listewki rogotwórcze
�� U podstawy możdżeni  brodawki niskie i liczne; w części wierzchołkowej  wysokie, nieliczne; w części
środkowej brak brodawek
�� Pochwa rogowa  róg rureczkowy, między rureczkami róg pośredni;
o Podstawa 
o Trzon  u osobników żeńskich  pierścienie rogowe, oddzielone przewężeniami, ilość przewężeń i pierścieni
umożliwia określenie wieku krowy
o Wierzchołek  powierzchnia gładka
Paznokieć
Ptaki
Pióra
�� Wytwór naskórka; pokrywają prawie całą powierzchnię skóry
�� Zawiązek pióra  zgrubienie w postaci brodawki; wokół brodawki zagłębienie skóry właściwej w postaci
pochewki; do brodawki wnikają naczynia krwionośne; formuje się rdzeń pióra, na zewnątrz układają się komórki
nabłonka, tworzące rogową powłoczkę; nad nią leży warstwa komórek walcowatych, które rogowacieją i
przekształcają się w chorągiewkę pióra pierwotnego;; pióra pierwotne przekształcają się w pióra właściwe
�� Pióra:
o Pokrywowe (konturowe), pennae- duże rozmiary, mogą być przystosowane do czynności związanych z lotem
(lotki skrzydeł i sterówki części ogonowej); oś  trzon (scapus) i chorągiewka (vexillum);
ż� TRZON: dudka (calamus)  część pióra tkwiąca w skórze, wydrążona wewnątrz, kształt
walcowaty, przezroczyste ściany; stosina (rac his)  część pióra wystająca ponad
powierzchnię skóry, nieprzezroczysta, wnętrze wypełnione rdzeniem (z elementów
lejkowatych);
ż� CHOR
GIEWKA  płaskie, wydłużone płytki rogowe  promienie (rami), od których odchodzą
wtórne wyrostki rogowe - promyki (radii) [ haczykowate, hamuli  odchodzą od dolnej
krawędzi promieni, po stronie skierowanej do wierzchołka chorągiewki, na krawędziach
mają małe haczyki, które zaczepiają się o zgrubiałe części promyków łukowatych ; łukowate,
cilii  odchodzą od krawędzi bliższej promieni)
o Puchowe  pod piórami pokrywowymi; mają cienką i bardziej miękką stosinę, promienie układające się po
bokach stosiny nie sczepiają się ze sobą
o Nitkowate  na głowie, w pobliżu dzioba; wydłużona, nitkowata stosina, szczątkowa chorągiewka, która może
nie występować; do brodawki pióra przyczepiają się pęczki włókien mięśniowych gładkich, których skurcz
powoduje stroszenie piór;
A
uski rogowe
�� Twory, na nieopierzonych częściach tylnych kończyn ptaków,
�� Uwypuklenia skóry właściwej, o zbitym utkaniu, pokryte zgrubiałym naskórkiem z grubą warstwą zrogowaciałą
Gruczoł kuprowy (glandula urpygii)
�� Jedyny gruczoł występujący w skórze ptaków,
�� Cewkowy złożony, otoczony torebką łącznotkankową, od której odchodzą przegródki łącznotkankowe
unaczynione, tworzące zrąb narządu
�� Liczne odcinki wydzielnicze, w kształcie cewek; ułożone promieniście, połączone tkanką łączną luz
ną; ściana
zbudowana z komórek sześciennych lub walcowatych, ułożonych w jedną lub kilka warstw, na bezstrukturalnej
błonie podstawnej
�� Komórki gruczołowe  nierówna powierzchnia, wpuklająca się do światła odcinków wydzielniczych; komórki
leżące bliżej przewodu wyprowadzającego spłaszczają się i ulegają zwyrodnieniu wchodząc całkowicie w skład
wydzieliny
�� Wydzielina przypomina łój, zawiera wodę, niższe kwasy tłuszczowe i enzymy
�� Przewód wyprowadzający  nabłonek wielowarstwowy płaski; otwiera się na powierzchni skóry na wysokości
ostatniego kręgu ogonowego
Grzebień i dzwonki
�� Zróżnicowane twory skórne, bardzo dobrze unaczynione (czerwone zabarwienie),
�� Grzebień  w środku płytka łącznotkankowa, od której odchodzą pasma łącznotkankowe w kierunku warstwy
skórnej; po bokach płytki i między pasmami  skupienia tkanki łącznej, podobnej do tkanki galaretowatej
dojrzałej; od zewnątrz pokryty cienkim naskórkiem
�� Liczne zakończenia nerwowe
Dziób
�� Pokryty jednolitą grubą powłoką rogową, pod którą występuje cienka warstwa tworzywa; w obrębie tworzywa
ciałka dotykowe i ciałka Herbsta
Pazury
�� Warstwa rogowa  płaskie płytki rogowe; dobrze wykształcona w części grzbietowej
�� Tworzywo  brak brodawek, występują pojedyncze komórki barwnikowe