Australopitek i Homo habilis  człowiek pierwotny.
cz. 34
Homo sapiens  człowiek rozumny.
DRAPACZE
Pierwsze wyrax
ne przejawy tzw. kultury rolnej  uprawy, co pocią-
ga za sobą początki osiadłego trybu życia (Mezopotamia, Azja
CHMUR
Wschodnia, Meksyk, Peru).
Na terenach dzisiejszego hrabstwa Meath (Irlandia) powstaje
P i o t r K a wa l e r o wi c z
megalityczny grobowiec Newgrange  ogromny kompleks
Jedną z najbardziej ludzkich, spoS
ród kamienny z komorą grobową w centrum. Nasyp mogilny ma
wielu charakterystycznych dla człowie- ok. 85 m S
rednicy
c
i
e
k
a
w
o
S

ć
ka cech, jest ciekawoS
ć. W połączeniu i ok. 11 m wysokoS
ci.
z uporem, pracowitoS
cią i dociekliwoS
- Budowa Sfinksa gizejskie-
cią często była x
ródłem odkryć  zarów- go; uważa się, że Sfinksa
no tych popychających cywilizację do zbudowano w czasie pa-
przodu, jak i tych, które na lata pogrą- nowania IV dynastii.
żały ją w mrokach. Aby wyrazić te nowe idee
Jaka jest historia wynalazków i odkryć, filozoficzne i religijne, Im-
skąd się brały, kto i gdzie ich dokonywał, hotep, wielki kanclerz i ar-
jaki był ich dalszy los i wpływ na cywili- chitekt faraona Dżesera,
zacje? zaprojektował najpierw
mastabę (z j. arabskiego:
DRAPACZE CHMUR ława), którą następnie
postanowił wznieS
ć wyżej, za pomocą kolejnych, malejących mas-
Pragnienie dokonywania rzeczy wiel- tab: w ten sposób powstała Piramida Schodkowa, która po kolej-
kich jest stare jak S
wiat. Olbrzymie budowle nych przebudowach osiągnęła wysokoS
ć ok. 61 m.
były od zawsze dowodem bogactwa Rozpoczęto w Atenach (Grecja) budowę Partenonu, arcydzie-
i mocy: upamiętniały przywódców, ła sztuki rzex
biarskiej.
symbole religijne, służyły poszerzaniu Po skutecznej obronie wyspy Rodos jej mieszkańcy wysta-
granic tego, co możliwe, będąc polem wiają olbrzymi 32-metrowy posąg Boga Słońca. Kolos Rodyj-
rywalizacji dla ski należy do Siedmiu Cudów R
wiata. Wykonano go z 13 ton
władców, właS
- brązu i ponad 7 ton żelaza, całoS
ć obciążono kamieniami.
cicieli, architek- Łącznie posąg ważył ok. 70 ton.
tów i budowni- Grecki architekt Sostratos buduje na wyspie Faros, niedaleko
czych. Aleksandrii, olbrzymi znak nawigacyjny  latarnię o wyso-
Najoka- koS
ci ok. 116 272 m. Na jej szczycie płonie ogień. Latarnia ta
zalsze budowle to jeden ze starożytnych cudów S
wiata. Zbudowano ją na po-
przeszłoS
ci, lecenie Ptolemeusza I, prace ukończono podczas rządów jego
włączając pira- syna Ptolemeusza II.
midy w Egipcie, Budowa katedry Notre Dame, najpopularniejszej budowli
smukłe wieże francuskiego gotyku.
włoskich ratu- Wieża jest zbu- Rozpoczęcie budowy Krzywej Wieży w Pizie. Budowę ukoń-
szy czy gotyckie dowana z białe- czono w 1350 r.
katedry we go marmuru, liczy osiem kondygnacji. Jej Umiera Leonardo da Vinci, pozostawiając po sobie
Francji, pomimo masę ocenia się na 14 tysięcy ton. ok. 7000 stron notatek zawierających pomysły i wynalazki.
że tak różne Instalacja pierwszego dx
wigu osobowego w Haughwout
w kształcie i przeznaczeniu, miały jednak Department Store w Nowym Jorku. Czyni to możliwym i praktycz-
wspólną cechę  były zbudowane z kamienia nym konstruowanie budynków powyżej 4 i 5 pięter.
lub cegły. Budowle wznoszono, wykorzystując Po raz pierwszy użyto słowa  wieżowiec (ang. skyscraper ),
wytrzymałoS
ć tych materiałów na obciążenie po tym jak zbudowano pierwszy wysoki
S
ciskające (naprężenia). Ich S
ciany musiały budynek w Stanach Zjednoczonych.
przenosić całoS
ć obciążenia budowli wynikają- William Holabird i Martin Roche po raz
cych z obciążenia materiałem S
cian, stropów pierwszy wznoszą wieżowiec o stalowej
oraz wyposażenia wnętrz i ludzi. Duży ciężar konstrukcji szkieletowej  Tacoma Buil-
konstrukcji powodował, że możliwoS
ci budo- ding w Chicago.
wy wysokich budynków w tej technologii były Zakończenie budowy wieży Eiffla w Pary-
ograniczone, a użyteczna przestrzeń w ich żu, w 100. rocznicę rewolucji francuskiej
wnętrzu  niewielka. Granicę stanowiło mak- i zburzenia Bastylii. Ma
symalne obciążenie, jakie mogła wytrzymać Wieżę Eiffla od- obecnie 324 m wysokoS
ci,
36 podstawa takiego budynku. wiedziło dotąd do 1929 r. była najwyższą
3
6
ponad 200 milio- konstrukcją S
wiata.
nów turystów.
Nowe możliwoS
ci przyniosła do-
3 000 000 lat p.n.e. piero, z końcem XIX wieku, rewolucja
2 000 000 1 500 000 lat p.n.e. Homo erectus  człowiek wyprostowany. przemysłowa. Istotnym czynnikiem, któ-
350 000-250 000 lat p.n.e. ry przyczynił się do rozwoju nowego ro-
ok. 10 000 lat p.n.e. Człowiek z Cromagnon. dzaju budynków, była potrzeba skupie-
ok. 8 000 p.n.e. nia armii pracowników biurowych
w IV tysiącleciu p.n.e. Pojawia się: pismo, koło, żagiel, wytop metali z rud. w jednym miejscu, tak charakterystycz-
na dla rosnących potrzeb kapitalizmu
ok. 3200 r. p.n.e. Newgrange jest ponad 600 lat starsze przemysłowego.
niż Wielka Piramida w Gizie. Pier-
wsze wysokie
ok. 2900 r. p.n.e. Na terenach obecnego hrabstwa Wiltshire budynki pow-
w południowej Anglii stały w USA
ok. 2723 r. p.n.e. wzniesiono pierwsze Stonehenge zbudowa- w latach 70.
elementy, budowane- ne jest z kręgów: zew- i 80. XIX wie-
go etapami, kamien- nętrzny o średnicy ku. Wznosili je
nego sanktuarium 100 m, wewnętrzny obdarzeni ta-
ok. 2700 r. p.n.e. Stonehenge  jednej o trzydziestometrowej lentem wizjo-
z najsłynniejszych średnicy i ustawionych nerskim archi-
europejskich budowli wewnątrz, na planie tekci z Nowe-
megalitycznych. podkowy pięciu trylitów go Jorku i Chi-
Składa się z olbrzy- o wysokości 9 m. cago, jednak
mich bloków kamien- Przed trylitami ustawionych jest 19 głazów o mniejszych wymiarach. Na aby ich S
miałe
nych o wadze 6 7 ton krąg wewnętrzny składa się 30 bloków kamiennych o wysokości 4,2 m. wizje można
i wysokoS
ci ok. 8 m. było zrealizo-
ok. 2600 r. p.n.e. Budowa Wielkiej wać, najpierw musiały zostać spełnione
Piramidy w Gizie okreS
lone warunki.
ok. 477 r. p.n.e. (Egipt). Tę bu- W 1852 r. Elisha Graves Otis
dowlę wzniesio- skonstruował bezpieczną windę. Pięć
ok. 304 r. p.n.e. no z ok. 2,3 mln lat póx
niej pierwsze windy zastosowa-
kamiennych blo- no w Haughwout Building w Nowym
ków, ma wyso- Jorku. Wynalezienie wind stworzyło
koS
ć ok. 137 m. możliwoS
ć sprawnego i wygodnego
użytkowania wysokich budynków, za-
280 279 r. p.n.e. Bloki, z których zbu- pewniając odpowiedni komfort dla
dowano piramidę, wewnętrznej komunikacji.
p.n.e./n.e. ważą średnio po około 2300 kg, największe ważą ponad 15 ton! Rozwiązaniem, które okazało się
kluczowe dla wznoszenia wysokich bu-
72 80 n.e. Powstanie rzymskiego Koloseum  amfiteatru, w któ- dynków było wynalezienie nowego typu
rym odbywały się walki gladiatorów. Jest to ogromna konstrukcji, która nie stwarzała takich
1163 1250 r. budowla eliptyczna (dł. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, ograniczeń, jak tradycyjna konstrukcja
wys. 48,5 m), z widownią mogącą pomieS
cić około z cegieł. Idealnym rozwiązaniem okaza-
1174 r. 80 tys. osób. ło się zastosowanie, jako elementu noS
-
1630 1653 r. Budowa pięknego marmurowego grobowca  Tadż nego, stalowej konstrukcji szkieletowej.
V 1519 r. Mahal w Indiach. Nowe rozwiązanie konstrukcyjne zmie-
1852 r. Amerykanin Elisha Graves Otis konstruuje pierwszą niło przy okazji znaczenie fasady budyn-
1857 r. bezpieczną windę. ku (elewacji), która nie musiała już peł-
1871 r. Wielki pożar w Chicago skłania władze miejskie i ar- nić roli elementu noS
nego, stając się
chitektów do poszukiwań ogniotrwałych rozwiązań elementem osłonowym, który można by-
1880 r. w zakresie zabudowy miasta. ło dowolnie kształtować. Powstaje tzw.
1880 r. Do powszechnego użytku wchodzą proste w obsłu-  S
ciana kurtynowa  nowy typ fasady,
dze windy elektryczne, co w znacznej mierze przeła-
1883 1885 r. muje opory przeciwko budowie wysokoS
ciowców.
1885 r. Powstaje 10-piętrowy Home Insurance Building
w Chicago  uważany za pierwszy wieżowiec S
wiata.
Jest on podtrzymywany przez metalowy szkielet pio-
1889 r. nowych kolumn i poziomych belek.
1890 r. Louis Henry Sullivan wznosi w Saint Louis wieżowiec
Wainwright, będący przykładem eklektyzmu polega-
jącego na połączeniu założeń konstrukcyjnych wie-
3
7
żowca z tradycyjnymi elementami wystroju elewacji 37
i S
cian zewnętrznych.
którą wykonuje się z lek- Daniel Burnham i John Root budują 15-kondygnacyjny Reliance
kich materiałów, jak np. Building w Chicago, będący ukoronowaniem dokonań chicagow-
aluminium, stal czy skiej szkoły architektonicznej, ciężkie kamienne elementy fasady
szkło. Stworzyło to archi- i S
cian zostają zastąpione przez lekką kon-
tektom szerokie pole do strukcję ramową o przestronnych oknach.
popisu, otwierając nowe W Nowym Jorku oddano do użytku 60-pięt-
możliwoS
ci w kreowaniu rowy Woolworth Building wg
wyglądu budynków. projektu C. Gilberta. Dzięki
Doskonałym wysokoS
ci 241 m, przez pra-
przykładem budynku, wie 20 lat był najwyższym
w którym  pokazanie budynkiem S
wiata.
konstrukcji było celo- Raymond Hood przedstawia
wym zabiegiem o klu- propozycję wysokoS
ciowej za-
budowy Manhattanu  tzw.
Jeden z nielicznych drapaczy chmur finansowany za gotów- projekt Manhattan 50 .
kę. Zbudowany w gotyckim stylu budynek miał mieć 190,5 m W Kanadzie zbudowano
wysokości i kosztować 5 milionów dolarów, jednak ostatecz- 34-piętrowy budynek Com-
nie kosztował 13,5 miliona dolarów i osiągnął wysokość 241 m. merce Court North, siedzibę
Canadian Bank of Commerce.
Richmond H. Shreve, William F. Lamb i Arthur Lvomis projektują
najwyższy budynek S
wiata, 381-metrowy Empire State Building.
Projekt zostaje wykonany w latach 1928 1931.
Uroczyste otwarcie nowojorskiego Empire State Building, mierzące-
go wraz z anteną 449 m. Jest on najwyższą budowlą S
wiata
do 1967 r. W budynku znajdują się pomieszczenia biurowe dla 15 ty-
sięcy ludzi, a windy mogą przewozić 10 tysięcy osób na godzinę.
Otwarcie 252-metrowego American International Building (Cities
Services Building) w Nowym Jorku.
Nowy Jork  zakończenie prac nad 70-piętrowym RCA Building
(General Electric). WysokoS
ć: 259,1 m.
Katastrofa lotnicza w Nowym Jorku. Dokładnie o 9.49 samolot B-25
uderza w Empire State Building, wtedy jeszcze najwyższy budynek
S
wiata. W wyniku tego zdarzenia ginie 14 osób, 25 jest rannych,
a szkody materialne sięgają miliona dola-
rów.
W Warszawie rozpoczęto budowę Pałacu
Budynek ma 102 piętra. Kultury i Nauki. Budowę ukończono
22 lipca 1955 r. Jest to najwyższy budy-
czowym znaczeniu dla ukształtowania bryły nek w Warszawie, ma 231 m wysokoS
ci
budynku jest stupiętrowy John Hancock Cen- (wliczając iglicę).
ter w Chicago.
Do szybkiego upowszechnienia się W sylwestra 2000 r. na szczycie Pałacu Kultury odsło-
konstrukcji stalowych przyczyniły się też nięty został drugi co do wielkości w Europie zegar, je-
względy praktyczne  stalowa konstrukcja go cztery tarcze mają średnice po 6 metrów. Jest to
uczyniła budynek bardziej podatnym na za- najwyżej położony zegar wieżowy na świecie.
biegi architektoniczne; można było uzyskać
więcej przestrzeni użytkowej na piętrach, co Oddano w Chicago nowoczesny
więcej, przestrzeń tę można było dowolnie 100-piętrowy budynek biurowo-miesz-
kształtować (tzw. open space). kalny John Hancock Center o wyso-
Za pierwszy drapacz chmur przez długi koS
ci 343,5 m (z antenami 450 m).
czas uznawano, wykonany w technice szkie- W San Francisco zbudowano Bank
letowej, 10-piętrowy Home Insurance Buil- of America Building, liczący 237,4 m
ding w Chicago o stalowej konstrukcji. Jed- wysokoS
ci.
nak nie był on pierwszą budowlą wykonaną W Pittsburgu (USA) powstaje United
w tej technologii. Stal jako element konstruk- States Steel Building (USX Tower)
cji zastosowano wczeS
niej m.in. w Crystal Pa- liczący 256,3 m wysokoS
ci.
lace oraz wieży Eifflela. Pierwszym budyn-
kiem, którego fasada została wykonana całko- Najwyższy budynek biurowo-mieszkalny na
wicie ze szkła, był Hallidie Building wybu- świecie. Zewnętrzne belki całkowicie zasłaniają
dowany w 1918 r. w San Francisco według dwa okna na każdym piętrze. Belki określono
38 projektu Willisa Polka. jako pewien symbol, dlatego wynajęcie po-
3
8
mieszczeń z tymi belkami jest droższe.
Warto poznać
1890 1894 r.
1908 r. W Warszawie, przy ulicy Zielnej, wybudo-
Drapacz chmur
wano budynek Centrali Telefonicznej Ceder-
gren, póx
niej nazwany od Polskiej Akcyjnej Drapacz chmur (skyscraper)
Spółki Telefonicznej  PAST. 51-metrowy  to nazwa przeniesiona
1913 r. gmach był jedną z pierwszych tak dużych z angielskiej nazwy najwyż-
konstrukcji żelbetowych. To pierwszy war- szego masztu żaglowca.
szawski budynek
zasługujący na Przez sześć lat od wybudowania,
miano wieżowca. 51-metrowy gmach był podobno
1918 r. Ukończono budowę najwyższym w całym Imperium
1928 r. Hallidie Building  Rosyjskim.
pierwszego budyn-
ku z fasadą wyko-
naną całkowicie ze
Czy wiesz, że...
1930 r szkła.
28 V 1930 r. Otwarcie budynku Najwyższą budowlą (strukturą)
Chryslera, liczące- był maszt radiowy wybudowany w Pol-
go 77 pięter, który sce koło Gąbina? Miał wysokoS
ć 646 m.
1928 1931 r. w owym dniu stał się najwyższą bu-
dowlą S
wiata  318,8 m. Tytuł utrzymał
Z przymrużeniem oka
tylko przez kilka miesięcy.
1 V 1931 r.
Jest to najwyższy na świecie budynek z cegły
1931 1940 r. W dobie wielkiego kryzysu w Nowym Jorku powstaje
1932 r. jeden z największych zespołów wysokoS
ciowych biu-
rowców na S
wiecie  Rockefeller Center.
1933 r. Ukończono budowę budyn-
ku dzisiejszego hotelu War-
28 VII 1945 r. szawa (dawniej: Pruden-
tial). Mierzący 66 m wyso-
koS
ci gmach był najwyż-
szym w przedwojennej
Warszawie. Do budowy
2 V 1952 r. wieżowca zużyto 1500 ton
stali, 2 miliony cegieł i 2 ty-
siące ton cementu.
1953 r. W Moskwie oddano budy-
nek Uniwersytetu Łomonosowa o wysokoS
ci 240 m.
1961 r. W Nowym Jorku wybudowano Chase Manhattan Bank
Building, mierzący 247,8 m.
1963 r. Ukończono Met Life Building (Pan Am Building) o wy-
sokoS
ci 246,3 m.
1966 1973 r. Według projektu Minoru Yamasaki zostaje wzniesiony
największy kompleks biurowy S
wiata  World Trade
1969 r. Center w Nowym Jorku. Do wyższej wieży przez 4 lata
należał rekord najwyższej budowli S
wiata.
1969 r.
1970 r.
39
3
9
Do chwili zniszczenia podczas ataku terrorystycznego dwie wieże
WTC były dominującym elementem panoramy Nowego Jorku.
Drapacz chmur
Wieżowiec
Biur(k)owiec
W San Francisco oddano do użytku Transamerica Pyramid o wysokoS
ci 259,9 m.
W Toronto w Kanadzie ukończono Commerce Court West o wysokoS
ci 239 m.
Zakończenie budowy mierzącego 646 metrów Warszawskiego Masztu Telewizyjnego (k/Gąbina),
najwyższej kiedykolwiek istniejącej struktury S
wiata.
Powstał Intraco I  jeden z pierwszych z wybudowanych w Warszawie drapaczy chmur.
Posiada 39 kondygnacji, całkowita wysokoS
ć: 138 m.
W Bostonie (USA) ukończono John Hancock Tower o wysokoS
ci 240,3 m.
W Toronto (Kanada) zostaje oddana do użytku najwyższa budowla S
wiata  wieża telewizyjna Ca-
nadian National Tower (wysokoS
ć 553 metry).
W Seulu (Korea) zbudowano Korea Life Insurance Company
Building o wysokoS
ci 249,2 m.
W Melbourne w Australii wzniesiono 63-piętrowy budynek Rialto
Towers. WysokoS
ć: 248 m.
W Malezji zbudowano Tun Abdul Razak Building
o wysokoS
ci 231,7 m.
Oddano Overseas Union Bank Centre  280 m biurowiec
w Singapurze.
W Hongkongu (Chiny) wzniesiono Bank of China Tower
o wysokoS
ci 305 m.
Kosztem 250 milionów euro wybudowano w Frankfurcie (Niemcy)
budynek Messeturm mierzący 256,5 m.
W Tokio oddano 243-metrowy Metropolitan Tower (City Hall).
W Dżakarcie (Indonezja) zakończono prace nad BNI City Tower  250,1 m wysokoS
ci.
W Shenzhen powstaje kolejny chiński wysoki budynek  Di Wang Comm. Building,
o wysokoS
ci 325,1 m.
Zawala się stojący w Gąbinie Warszawski Maszt Telewizyjny.
W Kuala Lumpur w Malezji powstają dwa blix
niacze budynki, uznawane obecnie
za najwyższe na S
wiecie: Petronas Twin Towers (wysokoS
ć 452 metry),
twórcą projektu jest Amerykanin Cesar Pelli.
Ukończono we Frankfurcie najwyższy wieżowiec w Europie
biurowiec Commerzbanku.
WysokoS
ć: 259 m.
W Szanghaju (Chiny) ukończono budo-
wę Jin Mao Building. Struktura budyn-
ku może wytrzymać tajfunowy wiatr
o prędkoS
ci nawet 200 km/h (szczyt
może odchylić się o maksymalnie 75
centymetrów) oraz trzęsienia ziemi
o skali do 7 stopni w skali Richtera.
Piąty pod względem wysokości budynek
świata  mierzy 420,5 m
W Arabii Saudyjskiej wzniesiono Al Faisaliah Centre (Star Dome) o wysokoS
ci 268,5 m.
W Zjednoczonych Emiratach Arabskich ukończono: Emirates Tower I o wysokoS
ci 355 m
i Emirates Tower II mierzącą 309 m.
W budynku zainstalowano naj- Na Tajwanie ukończono budowę 101-piętrowego budynku
szybsze windy na świecie po- Taipei Financial Center. Jest to najwyższy budynek na S
wie-
konujące 1010 metrów na mi- cie, ma wysokoS
ć 509,3 m.
nutę (63 km/h)
Tłumik w Taipei 101. Wiejące na wysokości kilkuset
metrów nad ziemią wiatry powodują wibracje i koły-
sanie konstrukcji. Kołysanie jest kontrolowane przez
specjalne absorbery  tłumiki drgań. Są one precy-
zyjnie dostrojone do częstotliwości drgań i drgają
w kierunku przeciwnym do drgań konstrukcji.
40
4
0
1972 r.
1973 r. W Chicago oddano 80-piętrowy budynek Aon Center (Amoco Corp./
22 VII 1974 r. Standard Oil) o wysokoS
ci 346,3 m.
1974 r. Louis Skidmore i jego współpracownicy: A.N. Owings i J.O. Merrill
1975 r. projektują Sears Tower, którego wysokoS
ć po realizacji wynosi 443 m.
1975 r. Powstaje First Canadian Place (Bank of Montreal), 72 piętra  298 m.
1975 r.
1976 r. W Chicago zakończono bu-
1976 r. dowę mierzącego 110 pięter
1985 r. Sears Tower. Ten nowo-
czesny wieżowiec pokryty
1985 r. jest barwionym na czarno
aluminium i ma wysokoS
ć
1985 r. 443,2 m (z anteną 527 m!) Se-
ars Tower posiada ponad
1986 r. 16 100 okien. W latach
1974 1996 był najwyższym
1989 r. budynkiem S
wiata.
1991 r. Sears Tower utrzymuje 3 z 4 rekor-
dów wysokości: najwyższy budy-
1991 r. nek, wykluczając antenę, najwyższy
1995 r. budynek do szczytu dachu, budy-
1996 r. nek z najwyższym zamieszkanym Jest to najsmuklejszy i najwyższy dra-
piętrem pacz chmur w Kanadzie
1996 r.
1996 r.
1997 r. W Guangzhou (Chiny) oddano 322,1-metrowy CITIC
Plaza (China International Trust & Investment Plaza),
1997 r. Sky Central Plaza.
1998 r. W Bangkoku (Tajlandia) zbudowano 320-metrowy
Baiyoke Tower II,
1999 r. w którym znajduje
się m.in. Baiyoke Sky
Hotel, który jest naj-
wyższym hotelem
w południowo-
wschodniej Azji oraz
trzecim najwyższym
na S
wiecie.
1999 r. Po 3 latach budowy
ukończono wieżo-
wiec Warsaw Trade
Tower. Ma on wyso-
2000 r. koS
ć 208 m.
11 IX 2001 r. W wyniku ataku ter-
2001 r. rorystycznego zawa-
lają się wieże World
2003 r. Trade Center.
2006 r. W Warszawie zakończono prace przy budowie
194-metrowego wieżowca Rondo 1. Szacuje się, że koszt całej
inwestycji to około 200 milionów euro.
Rondo 1 jest Do przygotowania kalendarium
trzecim pod wykorzystano materiały x
ródłowe:
względem wy-  Kronika Techniki  Praca zbiorowa,
sokości budyn- wyd. WEP PWN,
kiem w Warsza- www.budowle.pl
wie. www.wiezowcewarszawy.w.interia.pl
41
4
1