Onkologia w Praktyce Klinicznej 2010  wydanie specjalne
24
Artykuł podsumowuje nowatorską inicjatywę badawczą
PTOK, jaką było przeprowadzenie w 2009 roku pilotażowych
badań dotyczących dwóch wybranych nowotworów:
raka krtani i jelita grubego. Raport z badań, zatytułowany
Analiza postępowania diagnostyczno-terapeutycznego
u chorych na wybrane nowotwory złośliwe w aspekcie
systemu opieki zdrowotnej na przykładzie województw:
opolskiego, lubelskiego i świętokrzyskiego 2008 2009 rok,
powstał we współpracy Polskiego Towarzystwa Onkologii
Klinicznej i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
 Państwowego Zakładu Higieny. Wyniki badania
przedstawiono na konferencji prasowej, która odbyła się
w Warszawie 1 grudnia 2009 roku.
Wskaz
niki zdrowotne
chorób nowotworowych
w Polsce na tle Europy
Od kilku dekad w krajach uprzemysłowio- gólnie dotyczy to nowotworów jelita grubego sce jest na poziomie średniej dla rejonu Europy
nych głównym problemem zdrowotnym są cho- u obu płci, nowotworów płuca i piersi w popu- Środkowej i Wschodniej, jednak nadal znacznie
roby przewlekłe, przede wszystkim schorzenia lacji kobiet i nowotworów prostaty u mężczyzn. wyższym niż w krajach Europy Zachodniej, a tę
układu krążenia i choroby nowotworowe. Cho- W populacji polskich mężczyzn rozpoczęły się, różnicę trudno będzie zlikwidować bez podjęcia
roby przewlekłe wynikające ze starzenia się or- podobne jak w Europie Zachodniej, zmiany po- specjalnych działań [5].
ganizmu czy też będące skutkiem ludzkiej dzia- legające na zmniejszaniu częstości występowania Rozwój sytuacji epidemiologicznej mierzo-
łalności (styl życia, działalność przemysłowa itp.) raka płuca, krtani i zahamowaniu wzrostu liczby nej poziomem i tendencjami umieralności na
stały się w uprzemysłowionych krajach Europy nowotworów jamy ustnej i gardła. W populacji nowotwory w Polsce na tle innych krajów nie
najważniejszym wyzwaniem medycyny. W Polsce kobiet w Polsce w 2007 roku po raz pierwszy jest korzystny, gdyż na przykład w Słowacji
zachodziły podobne procesy, które spowodowa- częstość zgonów z powodu nowotworu płuca w 2002 roku poziom umieralności był podobny
ły, że sytuacja zdrowotna stała się podobna do wyprzedziła częstość zgonów związanych z ra- do stwierdzanego w Polsce, chociaż umieralność
obserwowanej w krajach Europy Zachodniej. kiem piersi [1]. Podobnie w większości krajów w poprzednich dwóch dekadach była większa
Nowotwory złośliwe są grupą schorzeń, która europejskich notuje się bardzo szybki wzrost niż wśród polskich mężczyzn. Ogromny postęp
po chorobach układu krążenia stanowi w Pol- częstości raka płuca u kobiet [2 4]. Nowotwory osiągnięto w Czechach, gdzie od początku lat
sce jedną z najpoważniejszych przyczyn zgonu. szyjki macicy są chorobą, której częstość w Pol- 90. ubiegłego stulecia notuje się systematyczny
U mężczyzn nowotwory złośliwe były przyczyną
26% zgonów ogółem, u kobiet odsetek ten wy-
nosił 23%. W Polsce należy liczyć się z rosnącą
Dr med. Joanna Didkowska
liczbą zachorowań i zgonów głównie ze wzglę-
ukończyła Uniwersytet Warszawski, gdzie uzyskała dyplom na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu War-
dów demograficznych. Wiek jest bardzo sil- szawskiego ze specjalizacją cybernetyka i informatyka. W Centrum Onkologii uzyskała tytuł doktora nauk medycz-
nych. Ukończyła również Podyplomowe Studium Public Relations przy Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły
nym czynnikiem ryzyka w wielu nowotworach,
Głównej Handlowej. Od początku pracy zawodowej jest związana z Zakładem Epidemiologii i Prewencji Nowo-
a zmiany przeciętnego trwania życia polskiej po- tworów Złośliwych i Krajowym Rejestrem Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie, gdzie zajmuje się analizą
epidemiologiczną i monitorowaniem sytuacji epidemiologicznej w zakresie nowotworów złośliwych w Polsce. Brała
pulacji powodują, że coraz więcej osób kwalifiku-
udział m.in. w pracach międzynarodowego zespołu MADAME (Mathematical Methods and Modelling in the Scien-
je się w starszych grupach wiekowych. Problem
ces 2000 2003) oraz w projekcie finansowanym przez Unię Europejską Closing the Gap  Reducing Premature
Mortality. Baseline for Monitoring Health Evolution Following Enlargement. Uczestniczy w badaniach populacyjnych
ten należy koniecznie wyeksponować, gdyż gene-
czynników ryzyka zachorowalności na nowotwory złośliwe oraz w monitorowaniu geograficznego zróżnicowania
ruje on pilną konieczność zwiększenia nakładów
zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce (współautor wielu publikacji z tej dziedziny). Jest
na opiekę onkologiczną w Polsce. współautorem rocznego biuletynu dotyczącego nowotworów złośliwych w Polsce. Od wielu lat wykłada na kursach
specjalistycznych organizowanych przez Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego zarówno dla lekarzy,
Analiza trendów czasowych i miejsce Polski
jak i pielęgniarek oraz na kursach organizowanych przez PTOK. Jest członkiem Stowarzyszenia Rejestrów Nowo-
wśród innych krajów Europy wskazują, że zagro- tworowych w Polsce (do 2004 prezes Stowarzyszenia), Polskiego Komitetu TNM International Union Against Cancer,
była przewodniczącą jednej z pierwszych w Polsce Komisji Etycznych.
żenie nowotworami będzie nadal rosło, szcze-
www.ptok.pl
Onkologia w Praktyce Klinicznej 2010  wydanie specjalne
25
Przypomnijmy, że projekt zakładał wstępną ocenę sytuacji w zakresie efektywności
rozpoznawania i szybkości podejmowania specjalistycznego leczenia przeciwnowotworowego.
Jego zadaniem było wykrycie obszarów, które wymagają optymalizacji w celu usprawnienia
postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Projekt przewidywał również opracowanie
optymalnego systemu zbierania informacji, co uzasadnia wybór analizowanych województw
 województwa opolskie, świętokrzyskie i lubelskie dysponują dobrze zorganizowanymi
rejestrami nowotworów oraz posiadają pełnoprofilowe ośrodki onkologiczne prowadzące
diagnostyczno-terapeutyczne postępowanie zgodnie z współczesnymi standardami.
Przedstawione wyniki nie powinny być ekstrapolowane na inne regiony Polski  mają
charakter wstępny i należy je poddać weryfikacji w analizie o większym zasięgu.
spadek umieralności. We wszystkich krajach eu- podjęli próbę wyjaśnienia z
ródeł różnicy w wyni- Wyniki badań prowadzonych ad hoc zwykle
ropejskich w populacji mężczyzn stwierdza się kach leczenia onkologicznego między Polską a in- obarczone są wieloma zastrzeżeniami, z których
zmniejszenie umieralności na nowotwory złośli- nymi krajami europejskimi na przykładzie dwóch najpoważniejszym jest brak reprezentatywności.
we. W Wielkiej Brytanii i Finlandii rozpoczęło schorzeń nowotworowych  raka jelita grube- Wymogi medycyny opartej na faktach podkre-
się ono na początku lat 80., a do połowy pierw- go i raka krtani w trzech wybranych wojewódz- ślają konieczność dostępu do stabilnych i dłu-
szej dekady XXI wieku współczynniki umieral- twach. Celem analizy było określenie przyczyn gookresowych z
ródeł danych zapewniających
ności obniżyły się o 30 40% (ryc. 1). powodujących niższe wskaz
niki przeżyć 5-letnich reprezentatywność dla określonego zakresu ba-
U kobiet w wielu krajach europejskich widocz- w Polsce w porównaniu z innymi krajami euro- dania, określenia wystandaryzowanego proto-
ny jest systematyczny spadek umieralności na no- pejskimi. Jako cel szczegółowy autorzy wskazali kołu i zakresu zbieranych danych oraz ciągłości
wotwory złośliwe ogółem: w Czechach i na Wę-  wyjaśnienie wyższej niż w krajach Europy Za- czasowej. Narzędziem spełniającym wymagania
grzech od około dekady trwa korzystny malejący chodniej umieralności Polaków na wybrane no- medycyny opartej na faktach są rejestry nowo-
trend umieralności; podobnie w Wielkiej Brytanii wotwory w pierwszym roku po zdiagnozowaniu tworowe, które zbierają dane dla dokładnie
(gdzie malejąca tendencja utrzymuje się od około choroby . określonych populacji, mają ściśle zdefiniowany
dwóch dekad). Na tym tle wydaje się, że Polska Podstawą wszelkiej działalności naukowej, zakres zbieranych informacji (zwykle w postaci
jest krajem, w którym nadal utrzymuje się brak leczniczej i ekonomicznej w każdej skali musi jednolitego formularza), opierają się na infor-
postępu w opiece onkologicznej u kobiet (ryc. 2). być określenie wagi i rozmiarów problemu macji przekazywanej przez lekarza, dysponują
Autorzy raportu Analiza postępowania diagno- (evidence and science based). Ocena różnic pod przeszkolonym personelem do przygotowania
styczno-terapeutycznego u chorych na wybrane względem wskaz
ników zdrowotnych powinna spływających danych oraz odpowiednim zespo-
nowotwory złośliwe w aspekcie systemu opieki spełniać zasady medycyny opartej na faktach, co łem badawczo-naukowym, który może przepro-
zdrowotnej na przykładzie województw: opolskie- zapewnia możliwość porównania między różny- wadzić stosowne analizy.
go, lubelskiego i świętokrzyskiego 2008 2009 rok mi populacjami. Systematyczne zbieranie i gromadzenie da-
nych o zagrożeniu nowotworami złośliwymi dla
całej Polski odbywa się od wielu lat w Krajowym
Rejestrze Nowotworów, a obecnie funkcjonu-
jąca sieć rejestrów nowotworów jest najważ-
niejszym z
ródłem danych. Dane z Krajowego
Rejestru Nowotworów pozwalają na właściwe
określenie typów nowotworów o największej
częstości, wybór grup objętych badaniem prze-
siewowym, przygotowanie i monitorowanie ta-
kich badań oraz ocenę skuteczności postępowa-
nia terapeutycznego w skali kraju, regionu czy
szpitala (wskaz
niki przeżyć).
Krajowy Rejestr Nowotworów w 2009 roku
po raz pierwszy przedstawił analizę wskaz
ników
przeżyć dla polskiej populacji opartą na infor-
macjach dotyczących około 308 000 pacjentów
zdiagnozowanych w latach 2000 2002 [6].
Dane dotyczące populacji europejskiej są
wynikiem międzynarodowego badania EURO-
CARE-4 obejmującego pacjentów zdiagnozowa-
nych w latach 1995 1999 oraz 2000 2002 z 23
krajów Europy [7], przy czym w większości kra-
jów informacje pochodzą z wybranych rejestrów
obejmujących określone obszary administracyj-
ne poszczególnych krajów.
Rycina 1. Umieralność z powodu nowotworów złośliwych ogółem w wybranych krajach (mężczyz
ni,
1950 2007)
Ciąg dalszy na następnej stronie
www.ptok.pl
Onkologia w Praktyce Klinicznej 2010  wydanie specjalne
26
Ciąg dalszy ze strony 25
zgłoszenia nowotworu dopiero przez szpital le- wotworu pozwoliłaby z pewnością na ustalenie
czący chorego, a nie przez lekarza kierującego. pewnych prawidłowości dla całego kraju czy też
Bezpośrednie porównanie wskaz
nika przeżyć Istnieją również czynniki wpływające na ogólną jego regionów, a nie dla wyselekcjonowanej grupy
ogółem dla Polski i innych krajów europejskich poprawę wskaz
ników przeżyć i można do nich pacjentów. W raporcie Analiza postępowania dia-
nie uwzględnia specyfiki zachorowań w po- zaliczyć: wprowadzenie badań profilaktycznych gnostyczno-terapeutycznego u chorych na wybra-
szczególnych krajach (np. przewaga nowotwo- (skrining), ustalenie standardów postępowania ne nowotwory złośliwe w aspekcie systemu opieki
rów gruczołu krokowego w krajach zachodnich, po diagnozie choroby nowotworowej, poprawę zdrowotnej na przykładzie województw: opolskie-
podczas gdy w Polsce dominującym nowotwo- organizacji opieki nad chorym nowotworowym. go, lubelskiego i świętokrzyskiego 2008 2009 rok
rem u mężczyzn jest rak płuca czy znacznie Wskaz
niki rocznych przeżyć pacjentów zdia- trafnie wskazano na zasadnicze przyczyny gorszej
większy udział raka piersi w strukturze zacho- gnozowanych w latach 2000 2002 w Polsce dla sytuacji pacjentów onkologicznych w Polsce. Za-
rowań u kobiet w krajach Europy Zachodniej) wszystkich lokalizacji były niższe niż chorych stosowana metodologia nie daje jednak podstaw
[8]. W badaniu Eurocare-4 uczestniczyły zaled- z wybranych krajów europejskich uczestniczą- do ekstrapolowania uzyskanych wyników na
wie trzy kraje z Europy Środkowo-Wschodniej cych w międzynarodowym projekcie EURO- poszczególne województwa, w których przepro-
(3,7% analizowanych przypadków), pozostałe CARE-4 (ryc. 3). Najmniejsza różnica dotyczyła wadzono badanie, ani na obszar całego kraju, ani
zaś to kraje Europy Zachodniej i Północnej, schorzenia o złym rokowaniu raka płuca (2,2 tym bardziej nie mogą być one reprezentatywne
więc średnia europejska z tego badania repre- punktu procentowego na niekorzyść polskich dla innych czy wszystkich lokalizacji nowotwo-
zentuje raczej średnią dla Europy Zachodniej. pacjentów), natomiast największa nowotworów rowych (rak jelita grubego stanowi 12% zacho-
Wyniki leczenia (mierzone wskaz
nikiem tkanek miękkich (14,8 punktu procentowego) rowań u mężczyzn i 10% u kobiet, rak krtani od-
przeżyć) uzyskane w badaniach klinicznych i kości (15,2 punktu procentowego). powiednio 3% i 0,1%). Sposób zbierania danych
różnią się zasadniczo w porównaniu z wyni- Porównanie skuteczności postępowania te- oparty na retrospektywnym wywiadzie może być
kami badań populacyjnych, w których spo- rapeutycznego między krajami czy ośrodkami z
ródłem poważnych zaburzeń w uzyskanych wy-
sób i zakres zbierania danych mogą wpływać poprzez zestawienie wskaz
ników przeżyć po- nikach, szczególne w części dotyczącej precyzyj-
na uzyskane wyniki. Pod względem rejestracji winno dotyczyć jednorodnych grup pacjentów, nego określenia perspektywy czasowej obejmują-
pacjentów w rejestrze nowotworów negatyw- to znaczy porównaniem należy objąć pacjentów cej okres diagnostyki.
ny wpływ na wartość wskaz
ników przeżyć ma z tym samym stopniem zaawansowania choroby. Większość danych zebrano na podstawie
opóz
nione zgłoszenie przypadku do rejestru W Krajowym Rejestrze Nowotworów w przy- informacji ustnej pacjentów bez możliwości
(na przykład nie przez lekarza, który pierwszy padku około 30 40% (w zależności od lokaliza- określenia stopnia wiarygodności pozyskanych
rozpoznał chorobę, lecz przez lekarza specjali- cji) chorych lekarz nie zgłosił informacji o stop- informacji (szczególnie dat). Cel badania pod-
stę); rozpoznanie zaawansowanej postaci no- niu zaawansowania. jętego przez Autorów wymaga precyzyjnego
wotworu, długi okres diagnostyki, w którym Wydaje się, że rzetelne określenie przyczyn wyboru metody badawczej (rodzaj monitorowa-
lekarz powstrzymuje się z wystawieniem kar- różnic w zakresie rocznych wskaz
ników przeżyć nych nowotworów, określenie reprezentatyw-
ty zgłoszenia nowotworu aż do uzyskania na jest zadaniem dosyć trudnym. Poprawa jakości nej próby pacjentów, dostęp do wiarygodnego
przykład wyniku operacji); wystawianie kart wypełnianych danych w kartach zgłoszenia no- z
ródła danych). Autorzy słusznie wskazują na
konieczność zaprojektowania bazy danych o ro-
dzaju leczenia i jego wynikach.
Podstawą takiej bazy jest Krajowy Rejestr
Nowotworów oferujący możliwość wyboru
reprezentatywnej próby, która przy założeniu
rzetelnego wypełniania karty zgłoszenia nowo-
tworu przez lekarzy pozwala na wyciągnięcie
obiektywnych wniosków dotyczących lecznic-
twa onkologicznego w Polsce.
W Polsce istnieje konieczność stworzenia
dobrze oprzyrządowanych, wszechstronnych,
wielopłaszczyznowych programów kontroli
nowotworów, które pozwolą polskiemu społe-
czeństwu na osiągnięcie takiego monitorowania
chorób nowotworowych, jakie istnieje w kra-
jach Europy Zachodniej. Monitorowanie cho-
rób nowotworowych może i powinno odbywać
się poprzez rejestry nowotworowe, którym na-
leży jednak zapewnić odpowiednie umocowanie
prawne i możliwość egzekwowania obowiązku
zgłaszania zachorowań do Krajowego Rejestru
Nowotworów. Bez odpowiednich narzędzi mo-
nitorowania zagrożenia nowotworami polskiej
populacji (rejestr nowotworowy) nie będzie
możliwa ocena działania systemu ochrony zdro-
wia w tym zakresie ani ocena słabych i mocnych
stron tego systemu.
W Polsce szczególnie niekorzystna sytuacja
występuje w przypadku raka szyjki macicy. Pol-
ska razem z Rumunią i Bułgarią należy do krajów
o najwyższym zagrożeniu rakiem szyjki macicy
w Europie i mimo malejącego trendu umieralno-
ści różnica między Polską a innymi krajami Euro-
Rycina 2. Umieralność z powodu nowotworów złośliwych ogółem w wybranych krajach (kobiety,
py Zachodniej, szczególnie skandynawskimi, nie
1950-2007)
www.ptok.pl
Onkologia w Praktyce Klinicznej 2010  wydanie specjalne
27
i ogólnych wskaz
ników zdrowotnych (zacho-
rowalność, umieralność, struktura zgonów) na
poziomie populacji mają wpływ działania adre-
sowane do dużych grup społeczeństwa. W Pol-
sce nadal nie docenia się możliwości tkwiących
w profilaktyce pierwotnej (szczególnie ograni-
czenie palenia tytoniu) i populacyjnej prewen-
cji wtórnej. Populacyjna prewencja wtórna była
przez wiele lat zaniedbywana w Polsce, co do-
prowadziło do znacznego opóz
nienia w skutecz-
nym ograniczaniu skutków chorób nowotworo-
wych. Dopiero w drugiej połowie 2006 roku
populacyjne badania przesiewowe w kierunku
raka piersi i raka szyjki macicy stały się dostępne
dla Polek (około dwie dekady póz
niej niż w Fin-
landii czy Wielkiej Brytanii). t
Piśmiennictwo
1. Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W.
Nowotwory złośliwe w Polsce w 2007 roku. Cen-
trum Onkologii  Instytut, Warszawa 2009.
2. Tyczynski J.E., Bray F., Aareleid T. i wsp. Lung
cancer mortality patterns in selected Central,
Eastern and Southern European countries. Int. J.
Cancer 2004; 109: 598 610.
3. Bray F., Tyczynski J.E., Parkin D.M. Going up or
coming down? The changing phases of the lung
cancer epidemic from 1967 to 1999 in the 15 Eu-
ropean Union countries. Eur. J. Cancer 2004; 40:
96 125.
4. Didkowska J., Mańczuk M., McNeill A., Powles J.,
Zatonski W. Lung cancer mortality at ages 35 54 in
the European Union: ecological study of evolving
tobacco epidemics. BMJ 2005; 331: 189 191.
5. Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W.
Nowotwory szyjki macicy w Polsce  epidemio-
logiczny bilans otwarcia i perspektywy Ginekol.
Pol. 2006; 77: 660 666.
Rycina 3. Wskaz
niki rocznych przeżyć w Polsce u pacjentów zdiagnozowanych w latach 2000 2002 6. Wojciechowska U., Didkowska J., Zatoński
W. Wskaz
niki przeżyć chorych na nowotwory
złośliwe w Polsce zdiagnozowanych w latach
2000 2002. Centrum Onkologii  Instytut, War-
zmniejsza się w miarę upływu czasu [5]. Wpro- Tempo wzrostu umieralności z powodu nowo- szawa 2009.
7. Brenner H., Francisci S., de Angelis R. i wsp.
wadzenie w Polsce badań przesiewowych w kie- tworów jelita grubego jest największe wśród innych
Long-term survival expectations of cancer pa-
runku raka szyjki macicy nie przynosi spodziewa- nowotworów. Polska wraz z Czechami, Słowacją
tients in Europe in 2000 2002. Eur. J. Cancer
nych efektów ze względu na małe uczestnictwo i Węgrami należy do krajów o największej umieral- 2009; 45: 1028 1041.
8. Rachtan J. Jakie informacje przynosi badanie EU-
kobiet w programie, szczególnie wśród gorzej ności z powodu tego nowotworu w Europie.
ROCARE-4. Medycyna Paliatywna  Onkologia
wykształconych kobiet na obszarach wiejskich. Analizy epidemiologiczne wskazują, że róż-
2009; 5: 9.
W ciągu ostatnich dekad istotnym zmianom nica między Polską a  starą częścią Unii Euro- 9. Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W.
Prognozy zachorowalności i umieralności na wy-
zachowań rozrodczych w Polsce towarzyszył pejskiej w zakresie umieralności z powodu raka
brane nowotwory złośliwe w Polsce do 2020 roku.
znaczny wzrost zachorowalności na raka sutka jelita grubego w dalszym ciągu powiększa się
Centrum Onkologii  Instytut, Warszawa 2009.
 w ciągu ostatnich dwóch dekad obserwowa- [10]. Rozszerzenie i odpowiednie finansowanie 10. Zatoński W., Didkowska J., Wojciechowska U.
Epidemiologia chorób nowotworowych w Euro-
no znaczne zwiększenie zachorowalności na tego programu badań przesiewowych w kierunku
pie Środkowej i Wschodniej w porównaniu z Eu-
raka. W latach 1984 2007 obserwowano przy- nowotworów jelita grubego byłoby najskutecz-
ropą Zachodnią i Polską. Polski Przegląd Chirur-
spieszenie wzrostu zachorowalności (z 26/105 niejszym sposobem zniwelowania różnic między giczny 2009; 81: 808 837.
w roku 1985 do 44/105 w roku 2007). W tym Polską a Europą Zachodnią. Kontynuacja pro-
samym czasie wzrosła liczba nowych przypad- gramu z utrzymaniem dotychczasowego testu
ków raka sutka z 6000 do 13 300. W ciągu naj- diagnostycznego (kolonoskopia) poza poprawą
bliższych dziesięcioleci można oczekiwać dal- wskaz
ników przeżyć może również przyczynić
szego wzrostu zachorowalności na raka piersi się do spadku zachorowalności na ten nowotwór.
w Polsce (według prognoz należy spodziewać się W Polsce istnieje pilna potrzeba szybkie-
około 15 000 zachorowań w 2010 roku i około go wprowadzenia skutecznych intensywnych
WY D A N I E S P E C J A L N E
17 000 w 2015 roku [9]). Jednoczesnemu wzro- kampanii informacyjnych promujących korzy-
wrzesień 2010
stowi zgonów związanych z tą chorobą zapobiec ści wynikające z udziału w oferowanych przez
Redaktor naczelny: Maciej Krzakowski
można jedynie poprzez wdrożenie zakrojonych państwo badaniach przesiewowych. Edukacja,
Redaktorzy odpowiedzialni:
na dużą skalę badań przesiewowych, obejmu- szczególnie ukierunkowana na gorzej wykształ-
Małgorzata Stępień (PTOK)
jących możliwie jak największą liczbę kobiet. cone, biedniejsze osoby, mieszkające na obsza-
Justyna A
apińska
Wczesna diagnostyka musi być jednak połą- rach wiejskich, powinna stanowić główny prio-
Adres redakcji: Instytut Onkologii w Krakowie
czona z szybkim dostępem do leczenia kobiet rytet działań prowadzących w konsekwencji do
31 115 Kraków, ul. Garncarska 11
ze stwierdzonym nowotworem piersi. Przykład zmniejszenia zachorowalności, umieralności
www. opk.viamedica.pl
innych krajów Europy (Wielka Brytania, Fin- i poprawy wskaz
ników przeżyć.
ISSN 1734-3542
landia) wskazuje, że można o 25 30% obniżyć Oczywiste jest, że na poprawę zarówno
Nakład 1000 egzemplarzy
umieralność z powodu tego schorzenia. wskaz
ników przeżyć (szczególnie ogółem), jak
www.ptok.pl