Eff Zet
Historia
Historia
Historia
Starożytny Rzym
Starożytny Rzym
Starożytny Rzym
Historia  Starożytny Rzym
Początki Rzymu
Poło\
enie geograficzne:
Rzym to miasto nad rzeką Tyber le\
ące w Lacjum na półwyspie Apenińskim. Na północ od
Lacjum rozciąga się Eturia zamieszkała przez Etrusków. Półwysep Apeniński jest pokryty
górami (Apeniny). Tereny dogodne do uprawy zbó\
znajdują się jedynie na północy gdzie
rozciąga się Nizina Padańska. Klimat śródziemnomorski umo\
liwił uprawę winnej latorośli,
oliwek i owoców.
Ludność Italii (na półwyspie Apenińskim zamieszkiwali):
" Etruskowie  ludy zamieszkujące Eturię, którą zasiedlili w I tysiącleciu p.n.e.. Stali
na wy\
szym poziomie rozwoju ni\
Italikowie. Prawdopodobnie królowie rzymscy byli
pochodzenia etruskiego. Rzymianie przejęli od Etrusków wiele zwyczajów. W 540 r.
p.n.e. miała miejsce bitwa pomiędzy Grekami a Etruskami u wybrze\
y Korsyki. W jej
wyniku Etruskowie zajęli Korsykę.
" Italikowie  osiedlali się na przełomie II i I tysiąclecia p.n.e. na obszarze całego pół-
wyspu Apenińskiego. Nale\
eli do ludów indoeuropejskich. Do plemion tych zalicza-
my: Latynów, Samnitów, Sabinów, Umbriów, Wolsków. Latynowie ok. VI w. p.n.e.
utworzyli Związek Latyński, w którego skład wchodziło 30 plemion. Jedną z wa\
-
niejszych osad Latynów był Rzym, powstały ok. połowy VIII w. p.n.e.
Legenda o zało\
eniu Rzymu
Miasto na 7 wzgórzach nad Tybrem miał zało\
yć Romulus. Romulus i Remus byli bliz
niaka-
mi, których rodzicami byli bóg wojny Mars i westalka Rea Sylwia. Ich stryj chciał ich zabić.
Mata umieściła synów w koszu i puściła z nurtem rzeki. Braci wykarmiła wilczyca (symbol
Rzymu). Gdy dorośli postanowili zało\
yć miasto, w miejscu gdzie uratowała ich wilczyca.
Podczas wytaczania granic doszło do konfliktu między braćmi, na skutek którego Romulus
zabił brata. Miało to miejsce w 753 r. p.n.e..
Rzym w okresie królewskim (753  509 r. p.n.e.)
Zgodnie z przekazami legendarnymi w okresie tym rządziło 7 królów: Romulus, Numa Pom-
piliusz, Tuliusz Hostiliusz, Ankus Marcjusz, Tarkwiniusz Starszy, Serwiusz Tuliusz, Tarkwi-
niusz Pyszny.
" Społeczeństwo rzymskie dzieliło się na rody  na ród składał się związek rodzin wy-
wodzących się od wspólnego przodka. Miało ich być początkowo 100, a póz
niej 300.
Dziesięć rodów tworzyło wspólnotę nazywaną kurią. Na czele ka\
dej rodziny stał  oj-
ciec - miał prawo decydować o \
yciu i śmierci wszystkich jej członków.
" System polityczny  monarchia
Król stał na czele państwa, był wybierany na zgromadzeniu wszystkich kurii, posiadał
władzę najwy\
szą, pełnił funkcje kapłańskie.
Senat  rada starszych  miała charakter doradczy
" Reforma Serwiusza Tuliusza (społeczno polityczna w VI w. p.n.e.)
2
Historia  Starożytny Rzym
- Podział społeczeństwa na 5 klas ze względu na posiadany majątek. Obywatele ka\
dej
klasy mieli wystawić odpowiednią ilość wojska odpowiednio uzbrojonego.
- Obywatele zbierać się mieli w nowych okręgach wyborczych  centuriach: ka\
dy
okręg w razie wojny miał wystawić oddział wojska w liczbie 100 \
ołnierzy, który no-
sił taką samą nazwę. Zgromadzenie takie nazywano centurialnym.
Republika Rzymska  ustrój 509  57 r. p.n.e.
Republika  rzecz publiczna  ustrój, w którym władzę sprawują obywatele poprzez swoich
przedstawicieli wybieranych na określony czas (kadencję).
Ustrój ten wykształcił się po upadku ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego ok. 509 r. p.n.e.
w toku walk między patrycjuszami (arystokracja rodowa) i plebejuszami (reszta obywateli).
Ustrojem Rzymu stała się res publica = republika. Miała ona charakter republiki arystokra-
tycznej.
ZGROMADZENIA OBYWATELI:
Zasady:
" Brał w nim udział ka\
dy obywatel rzymski, posiadał 1 głos i musiał głosować osobi-
ście.
" Zwoływał zgromadzenie tylko odpowiedni urzędnik.
" Zgromadzenie nie posiadało inicjatywy ustawodawczej.
" Prowadzący przedstawiał projekt uchwały, który zgromadzenie mogło przyjąć lub od-
rzucić.
Rodzaje zgromadzeń:
Zgromadzenie centurialne  zgromadzenia, w których brali udział mę\
czyz
ni słu\
ący w
armii (najbogatszych obywateli). Wybierało najwa\
niejszych urzędników: konsulów i preto-
rów oraz podejmowało decyzje o wojnie i pokoju.
Zgromadzenie trybusowe  brali w nim udział wszyscy obywatele bez względu na posiada-
ny majątek: okręg wyborczy to dzielnica  tribus. Uchwalało prawa, wybierało ni\
szych
urzędników, wybierało trybuna plebejskiego (ludowego), ratyfikowały traktaty międzynaro-
dowe.
Zgromadzenie kurulne  podejmowało kwestie religijne.
URZ
DY
Zasady:
" Urzędy były kolegialne  wszystkie miały charakter zespołowy: z reguły były dwu-
osobowe.
" Urząd był pełniony przez krótki okres czasu (kadencję)  najczęściej 1 rok.
" Urzędnicy posiadali inicjatywę ustawodawczą.
" Za pełnione funkcje nie otrzymywali wynagrodzenia.
" Urzędnicy z własnych pieniędzy finansowali prace publiczne..
" Urzędy nale\
ało pełnić według określonego porządku i w odpowiednim roku \
ycia;
konsulem mo\
na było zostać w wieku 43 lat.
3
Historia  Starożytny Rzym
Rodzaje urzędów:
Konsulowie (2)
" Najwa\
niejszy urząd pełniony przez 2 osoby.
" Posiadał pełnię władzy wykonawczej i administracyjnej.
" Zwoływał Zgromadzenie i Senat.
" Przewodniczył Zgromadzeniu.
" Podczas wojny konsul dowodził armią.
" Po zakończeniu kadencji konsul mógł zarządzać prowincją jako namiestnik w randze
prokonsula.
Pretorzy (1-2)  urząd sądowy
" Przewodniczyli sądom.
" Zastępowali konsulów w czasie ich nieobecności w Rzymie.
" Pilnowali porządku w mieście.
" Po zakończeniu kadencji mogli objąć namiestnictwo prowincji jako prokonsulowie.
Cenzorzy (2)  urząd skarbowy
" Ustalali listy senatorów.
" Tworzyli spis majątkowy (cenzus) obywateli rzymskich.
" Nadzorowali finanse państwa.
" Ich kadencja trwała 5 lat.
Edylowie (2)
" Dbali o zaopatrzenie miasta w \
ywność.
" Organizowali Igrzyska.
" Dbali o porządek w mieście.
" Prowadzili rozdawnictwo zbo\
a.
" Sprawowali nadzór nad targowiskami oraz nad miarami i wagami.
Kwestorzy (4)
" Administrowali finansami państwa i armii.
Trybuni ludowi (plebejscy) (10)
" Nietykalni; ich dom był azylem dla plebejuszy.
" Powoływany spośród plebejuszy.
" Posiadał prawo veta wobec uchwał Zgromadzenia, urzędników i senatu sprzecznych z
interesem plebejuszy.
" Prawo zwoływania Zgromadzenia i inicjatywy ustawodawczej.
Dyktator  urząd nadzwyczajny
" Jedyny urząd pełniony przez jedną osobę.
" Powoływany podczas bezpośredniego zagro\
enia Rzymu na okres 6 miesięcy.
" Posiadał nieograniczoną władzę.
Senat
" W jego skład wchodziło 300 senatorów.
" Senator pełnił swój urząd do\
ywotnio.
" Do senatu mógł wejść były urzędnik (konsul lub pretor).
4
Historia  Starożytny Rzym
" Listy senatorów sporządzali cenzorzy wg odpowiedniego cenzusu majątkowego.
" Kierował polityką zagraniczną.
" Opiniował propozycję uchwał, które następnie trafiały przed Zgromadzenie.
" Udzielał rad urzędnikom.
" Obsadzał namiestników na prowincjach.
Armia Rzymska
" Była to armia stała  słu\
ba wojskowa dotyczyła mę\
czyzn od 17 do 46 roku \
ycia,
posiadających majątki ziemskie. Co roku Konsulowie ogłaszali listę zmobilizowanych
mę\
czyzn.
" Obowiązki wojskowe Rzymianina: posiadane własnego uzbrojenia, stawanie na prze-
gląd wojskowy na Polu Marsowym, uczestniczenie na wezwania we wszystkich orga-
nizowanych przez państwo kampaniach wojennych.
" Legion  podstawowa jednostka taktyczna składająca się z 3000 cię\
kozbrojnych pie-
churów, 1200 lekko uzbrojonych oraz 300 jez
dz
ców.
" Dwóch konsulów dowodziło czterema legionami (ok. 20 tys. \
ołnierzy).
5
Historia  Starożytny Rzym
" Kohorta  W skład legionu wchodziło 10 kohort. Składała się z 6 centurii po 80 wo-
jowników, co razem dawało 480 wojowników.
" Manipuł  W skład kohorty wchodziły 3 manipuły; Składał się z 2 centurii.
" Centuria  Najmniejsza jednostka w strukturze rzymskiej armii, licząca ok. 100 (póz
-
niej 60) wojowników zwanych centurionami.
REFORMY ARMII
" V w. p.n.e.  podział legionu na 30 manipułów
" II/I w. p.n.e.
o Reforma Mariusza: przedłu\
enie słu\
by wojskowej, armia zawodowa, utwo-
rzenie kohort.
o Reforma Cezara  rozwój sztuki oblę\
niczej, broń miotająca.
Falanga  Bojowy szyk cię\
kozbrojnej piechoty, składający się z kilku szeregów wojowni-
ków.
Szyk zwany  \
ółwiem  zwarty szyk bojowy \
ołnierzy
rzymskich. Tworzył czworobok z tarczami tak ustawionymi
aby chroniły boki i górę szyku.
Welici  \
ołnierze lekkozbrojni w rzymskim legionie
republikańskim. Byli najmłodszymi i najmniej doświad-
czonymi wojownikami. Na ich uzbrojenie składało się
kilka krótkich oszczepów, krótkie miecze i niekiedy
okrągłe tarcze. Często nosili skóry dzikich zwierząt, któ-
re miały być z
ródłem mocy. Podczas bitew Welici byli
wysunięci na pierwszą linię piechoty cię\
kozbrojnej,
staczali potyczki i nękali przeciwnika pociskami.
Hastati  byli legionistami walczącymi w pierwszej linii manipułów republi-
kańskiej armii rzymskiej. Hastata uzbrojony był w dwa oszczepy oraz krótkie
obusieczne miecze. Za uzbrojenie ochronne słu\
yła im tarcza, hełm, metalo-
wy napierśnik i czasem jedna nagolennica. Hastati razem z Welitami stano-
wili najmłodszą i najmniej doświadczoną grupę w legionie. Rekrutowano ich
spośród mę\
czyzn w wieku od 17 do 24 lat.
6
Historia  Starożytny Rzym
Principes  byli legionistami walczącym w drugiej linii manipułów
republikańskiej armii rzymskiej. Principe uzbrojony był podobnie jak
Hastati, czyli w krótki miecz i dwa oszczepy. Nosili na sobie kol-
czugi oraz hełmy i nagolennicę. Byli starsi od Hastati; rekrutowano
ich spośród mę\
czyzn od 24 do 30 roku \
ycia.
Triarii  byli legionistami walczącymi w trzeciej linii manipułów. Tria-
rius uzbrojony był w długa na około 3 m włócznię, krótki miecz oraz
tarczę. Posiadał nagolennicę, hełm oraz kolczugę. śołnierze trzeciej linii
byli najstarsi (od 30 do 46 lat) najbardziej doświadczonymi i najlep-
szymi wojownikami w legionie. Stanowili linię rezerwy, którą wprowa-
dzali do walki w krytycznych momentach.
Pretorianie  \
ołnierze staro\
ytnego Rzymu, wchodzący w skład stra\
y przybocznej cesarza.
Ekwici  warstwa społeczna w staro\
ytnym Rzymie, w skład której wchodzili zamo\
ni plebe-
jusze, którzy uzyskali prawo pełnienia wa\
nych urzędów państwowych; ich obowiązkiem
było pełnienie słu\
by konnej w armii rzymskiej.
Limes  linia granicy imperium rzymskiego wzmocniona przez wznoszone na niej fortyfika-
cje; utworzona została za panowania cesarza Hadriana w II w.
Onager  rodzaj machiny wojennej; wyposa\
ony w  ły\
kę na
sztywnym ramieniu, wyrzucał kamienne pociski oraz płonące bale
na du\
ą odległość. Katapulta zbudowana była na podwoziu pło-
zowym.
7
Historia  Starożytny Rzym
" W Armii Rzymskiej słu\
yli równie\
sprzymierzeńcy  ludność podbita na terenie
Italii była zobowiązana do dostarczania oddziałów zbrojnych, na czele których stawali
dowódcy rzymscy.
" Cechy legionów rzymskich:
o Du\
a samodzielność operacyjna (legion był miniaturową armią),
o Szybkość poruszania,
o Karność \
ołnierzy.
Była to armia oparta przede wszystkim na piechocie, którą oskrzydlała lekka jazda. Ka\
dy
legion był samowystarczalny (miał własnych rzemieślników, jazdę i piechotę).
Przyczyny podbojów rzymskich
" Początkowo chęć obrony przeciwko innym plemionom italickim.
" Potrzeba zdobycia większej ilości ziemi pod uprawę i hodowlę  w Rzymie było prze-
ludnienie; chłopi otrzymywali działki ziemi, chcieli więcej.
" Chęć powiększenia państwa Rzymskiego
" Podboje były z
ródłem łupów  ziemi, niewolników i kosztowności (mo\
na się było
wzbogacić. A
upy były dzielone między wodza i \
ołnierzy).
" Potrzeba zwiększenia dochodów państwa dzięki daninom płaconym przez poddanych;
państwo mogło czerpać zyski z podbitych terenów.
Podbój Półwyspu Apenińskiego
504 r. p.n.e.  Bitwa pod Aricją  Rzymianie odnoszą zwycięstwo nad Etruskami.
496 r. p.n.e.  Bitwa nad jeziorem Regillus  Rzymianie pokonują związek plemion
latyńskich.
493 r. p.n.e.  Przymierze Rzymu z Latynami  powstaje nowa Liga Latyńska, któ-
rej wszyscy członkowie mają równe prawa.
406  396 r. p.n.e.  Wojna Rzymu z etruskim miastem Weje  po zdobyciu We-
jów Rzymianie rozszerzają terytorium państwa na prawy brzeg Tybru.
386 r. p.n.e.  Najazd Galów na Środkową Italię  Galowie zwycię\
ają Etrusków, a
następnie zdobywają i niszczą Rzym. Jedyne ocalałe miejsce to wzgórze kapitolińskie.
Po otrzymaniu okupu od Rzymian Galowie wycofują się z Italii.
343  341 r. p.n.e.  I wojna samnicka  Rzymianie pokonują Związek Samnicki
utworzony przez plemiona zamieszkujące środkową i południową część Półwyspu
Apenińskiego.
340  338 r. p.n.e.  Wojna latyńska  najazdy Galów na Rzym osłabiają rzymskie
panowanie na terenie Lacjum, a jednocześnie są przyczyną umocnienia pozycji
Związku Latyńskiego, który rozpoczyna wojnę. Rzymianie jednak pokonują Związek,
który zostaje rozwiązany i staje się częścią państwa rzymskiego.
8
Historia  Starożytny Rzym
326  304 r. p.n.e.  II wojna samnicka  Rzymianie ponoszą klęskę w bitwie w
Wąwozie Kaudyńskim i zawierają pokój z Samnitami. Walki trwają jednak jeszcze do
304 r. p.n.e., w którym zostaje zawarty kolejny pokój. Rzymianie uzyskują Apulię i
Kampanię.
298  291 r. p.n.e.  III wojna samnicka  Samnici, poparci przez plemiona Etru-
sków, Sabinów, Umbrów i Galów, zostają pokonani w bitwie pod Sentinum. Rzymia-
nie zdobywają Umbrię i całą południową Italię (poza Tarentem).
282  272 r. p.n.e.  Wojna z Tarentem  król Epiru Pyrrus udziela pomocy greckiej
kolonii. W trakcie bitwy pod Asculum ponosi powa\
ne straty, ale zwycię\
a Rzymian
(tzw. Pyrrusowe zwycięstwo). W 272 r. p.n.e. Tarent dostaje się pod panowanie Rzy-
mu.
264 r. p.n.e.  Zdobycie etruskiego miasta Volsinii  Rzym opanowuje cały Półwy-
sep Apeniński z wyjątkiem Galii Nadpadańskiej.
Ziemie podbite na terenie Italii zostały związane z Rzymem  ludność Italii stała się
sprzymierzeńcami Rzymu na następujących zasadach:
Część ziem państw podbitych została włączona w granice Rzymu i stała się  ziemią
publiczną , na której osie-
dlano osadników rzymskich.
Osady zakładano w miej-
scach wa\
nych pod wzglę-
dem strategicznym (skrzy-
\
owanie szlaków handlo-
wych itp.)
Sprzymierzeńcy musieli
płacić niewielkie daniny i
słu\
yć w armii rzymskiej
(oddziały sprzymie-
rzeńców).
Rzym nie wtrącał się w
sprawy wewnętrzne państw
pod warunkiem, \
e władzę
sprawowali tam sprzyjający
Rzymowi politycy.
Sojusznicy nie posiadali
obywatelstwa rzymskiego,
nie mogli więc korzystać z
praw, które przysługiwały
Rzymianom (to się zmieniło
dopiero w I w. p.n.e. gdy
sprzymierzeńcy rozpoczęli
wojnę zakończoną nada-
niem im obywatelstwa
rzymskiego).
9
Historia  Starożytny Rzym
Wojny Punickie  wojny z Kartaginą
Kartagina była miastem w Północnej Afryce, zało\
onym przez Fenicjan. Nosiła nazwę Pontu,
więc ludność nazywano Punijczykami. Swymi wpływami objęła Sycylię i Hiszpanię gdzie
zało\
yła swoje kolonie.
I wojna punicka 264  241 r. p.n.e.  Rzym wygrał wojnę na morzu. Kartagina straciła swo-
je posiadłości na Sycylii, Korsyce i Sardynii. Ograniczyła swoją flotę i zapłaciła kontrybucję
(danina pienię\
na jaką państwo zwycięskie nakłada na państwo pokonane). Hiszpanię podzie-
lono na dwie strefy wpływów.
II wojna punicka 218  202 r. p.n.e.
" Hannibal pokonał armię rzymską w bitwie pod Kannami w 216 r. p.n.e. i stanął pod
murami Rzymu.
" Zawarł przymierze z miastami italickim przeciwko Rzymowi.
" Bitwa pod Zamą (202 r. p.n.e.) w Afryce Północnej  Hannibal został pokonany przez
wodza rzymskiego Publiusza Korneliusza Scypiona Młodszego.
" Rzym uzyskał posiadłości w Hiszpani.
III wojna punicka 146 r. p.n.e.  Kartagina została zdobyta i zrównana z ziemią, a jej
mieszkańców sprzedano w niewolę. Rzym opanował część Afryki i utworzył tam swoją
pierwszą prowincję rzymską.
10
Historia  Starożytny Rzym
Tworzenie Imperium Rzymskiego obszar, na którym władzę sprawuje lud rzymski
" Do końca II w. p.n.e. Rzym zajął Grecję, Macedonię i Azję Mniejszą.
" Około połowy I w. p.n.e. Juliusz Cezar podbił Galię (dzisiejsza Francja).
" W 30 r. p.n.e. Gajusz Oktawian przyłączył Egipt (pokonał Kleopatrę).
" W I w. n.e. zajęto Brytanię.
" Cesarz Trajan na przełomie I i II wieku podbił Dację (dzisiejsza Rumunia), Armenię i
Mezopotamię.
Organizacja Imperium Rzymskiego
" Ziemie le\
ące w Italii  Sprzymierzeńcy.
" Ziemie poza Italią zamieniono na prowincje. Na czele ka\
dej prowincji stał namiestnik
(prokonsul lub propretor). Prowincje były zobowiązane do płacenia wysokiej daniny.
Skutki podbojów rzymskich:
Powstanie Imperium Romanum  imperium rzymskiego  podporządkowanie przez
Rzym terenów wokół Morza Śródziemnego.
Napływ bogactw, taniego zbo\
a i niewolników do Italii.
Rozwój handlu.
Budowa dróg ( wszystkie drogi prowadzą do Rzymu ).
Napływ podatków z prowincji umo\
liwił Rzymowi rozwój i rozbudowę stolicy Impe-
rium.
Podboje wpłynęły na zmianę struktury społecznej Rzymu. Napływ zbo\
a i innej \
ywno-
ści spowodował upadek wielu drobnych rolników, którzy zasilili warstwę proletariuszy;
cię\
ar ich utrzymania spadł na państwo.
Ubo\
enie chłopów spowodowało zmniejszenie liczebności armii rzymskiej (słu\
yli w
niej tylko mę\
czyz
ni posiadający ziemię), dlatego te\
w I w. p.n.e. zmieniono zasadę or-
ganizację armii rzymskiej  od tej pory była to armia zawodowa, a \
ołnierze otrzymywali
\
ołd.
Olbrzymi napływ niewolników do Italii w okresie rozwoju imperium spowodował zmia-
ny w gospodarce państwa  rolnictwo przestawiło się na tanią siłę roboczą, jaką byli nie-
wolnicy. Stali się oni podstawą rolnictwa rzymskiego: najczęściej zatrudniano ich w la-
tyfundiach, czyli wielkich majątkach ziemskich, które powstały na skutek komasacji
gruntów.
Organizacja społeczna staro\
ytnego Rzymu w okresie republiki
Patrycjusze
" Arystokracja rodowa, zanikająca w okresie republiki.
" Stopniowo tracili swoje znaczenie, a zachowali jedynie honorowe, tytularne.
Nobilowie
" Arystokracja senatorska;  nowa szlachta .
" Dawni patrycjusze, którzy uzyskali dostęp do urzędów.
" Potomkowie konsulów, bogate rody.
11
Historia  Starożytny Rzym
" Elita władzy państwowej.
Ekwici
" Wzbogaceni plebejusze (lichwa, handel).
" Nowa grupa w armii jazda.
" Nie posiadający dostępu do urzędów.
Chłopi
" Początkowo grupa słabo zró\
nicowana
" Wraz z rozwojem stosunków ekonomicznych nastąpiło rozwarstwienie tej grupy.
" Wraz z rozwojem latyfundiów następowała proletaryzacja chłopów.
Proletariusze
" Obywatele nie posiadający ziemi i stałego dochodu.
Wyzwoleńcy
" Byli niewolnicy uwolnieni w nagrodę za wierną i dobrą słu\
bę.
" Byli niewolnicy, którzy wykupili się z niewoli.
Niewolnicy
" Jeńcy wojenni
" Początkowo tak\
e ludzie wolni sprzedani za długi.
" Podstawa gospodarki w latyfundiach.
Państwowi - praca w kopalniach, na budowach, w rolnictwie, Gladiatorzy
Prywatni  praca w rolnictwie
" Gladiatorzy (najczęściej w prywatnych grupach gladiatorskich).
" Słu\
ba domowa.
" Niewolnicy domowi stanowili część rodziny rzymskiej.
" Otrzymywali niekiedy niewielkie wynagrodzenie.
Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej w I w. p.n.e.
" Administracja republiki rzymskiej nie była dostosowana do olbrzymich rozmiarów
jakie osiągnęło Imperium w I w. p.n.e.
" Ustrój republiki równie\
 nie pasował do rozmiarów Imperium. Był typowy dla mia-
sta-państwa.
" Wytworzył się system patronatu, który polegał na tym, i\
bogaty Rzymianin (patron)
brał w opiekę ubogiego (klienta), który w zamian za to oddawał mu swój głos na ob-
radach Zgromadzenia.
" System podatków był niesprawny  nadu\
ycia podatkowe, wielkość podatków nie by-
ła uzale\
niona od dochodów.
" Nie było stałego wojska  wraz z ubo\
eniem części społeczeństwa, zmniejszała się
równie\
liczba potencjalnych \
ołnierzy, podczas, gdy obszar państwa, którego nale\
a-
ło bronić, znacznie się powiększał.
" Reforma armii Mariusza w latach 104 -100 p.n.e.  powołanie zacię\
nej Armii = ar-
mii zawodowej. Ka\
dy obywatel rzymski mógł odtąd zaciągnąć się do wojska i za
swoją słu\
bę otrzymywać \
ołd. Udział w kampaniach wojennych mógł być z
ródłem
bogactwa gdy\
\
ołnierze mieli prawo do udziału w łupach, a oprócz tego mogli
12
Historia  Starożytny Rzym
otrzymać ziemie po zakończeniu słu\
by. Bardzo du\
a zale\
ało więc od tego co dowo-
dził  \
ołnierze uwielbiali zwycięskich dowódców, którym byli ślepo posłuszni i któ-
rych znaczenie zaczęło gwałtownie rosnąć.
" Pojawiły się jednostki, które chciały dłu\
ej ustroju republiki gdy\
pragnęły większej
władzy. Byli to albo wodzowie zwycięskich armii albo najbogatsi  zaczęli rywalizo-
wać między sobą o władzę, co doprowadziło do wybuchu wojen domowych w I w.
p.n.e..
Kryzys Republiki Rzymskiej
I Triumwirat  60 r. p.n.e.  zawiązali go:
Gnejusz Pompejusz  wódz rzymski, podbił tereny w Azji, miał poparcie armii.
Marek Licyniusz Krassus  najbogatszy człowiek w Rzymie, pogromca Spartakusa, popiera-
ny przez kwitów.
Gajusz Juliusz Cezar  przywódca popularów, popierany przez lud.
Podział obszarów Republiki
" Cezar namiestnikiem Galii Zaalpelskiej.
" Krassus namiestnikiem Syrii.
" Pompejusz namiestnikiem Hiszpanii.
" Rozpad triumwiratu po śmierci Marka Krassusa, który został zamordowany w 53 r.
p.n.e.
" 49 r. p.n.e.  wojna Cezara z Pompejuszem.
" Złamanie przez Cezara zakazu senatu i przejście przez graniczny Rubikon.
" Rozgromienie armii Pompejusza w bitwie pod Farsalos w 48 r. p.n.e.  śmierć Pom-
pejusza.
" Pokonanie wojsk wiernych Pompejuszowi w Hiszpanii.
" Wojna domowa trwała do 45 r. p.n.e.
Dyktatura Cezara  do\
ywotni urząd dyktatora  koniec republiki  45 r. p.n.e.
Reformy Cezara:
" Ograniczył bezpłatne rozdawnictwo zbo\
a.
" Zmniejszył ilość proletariuszy w Rzymie.
" Stworzył dogodne mo\
liwości osiedlania się w prowincjach.
" Prowadził prace nad przebudową Rzymu.
" Wprowadził surową ustawę ograniczającą nadu\
ycia w prowincjach (kontrola nad Pu-
blikanami zbierającymi podatki).
" Przyznał obywatelstwo rzymskie i samorząd miastom oraz prowincjom Imperium.
" Przeprowadził reformę kalendarza (46 r. p.n.e.)  kalendarz juliański.
" Zwiększył liczbę senatorów do 900.
" Spowodował uchwalenie ponad 30 ustaw zwanych lex Julia.
Idy marcowe (15 III 44 r. p.n.e.)  spisek w senacie: Marek Brutus, Gajusz Kasjusz - zabój-
stwo Cezara.
13
Historia  Starożytny Rzym
Drugi triumwirat  43 r. p.n.e.
Marek Antoniusz  wódz rzymski, współpracownik Cezara.
Oktawian  adoptowany przez Cezara wnuk jego siostry.
Marek Emiliusz Lepidus
" Rozbicie stronnictwa republikańskiego pod Filippi w 42 r. p.n.e.
" Podział stref wpływów w Imperium pomiędzy triumwirów.
" Wojna między Oktawianem a Antoniuszem.
" Pokonanie wojsk Antoniusza i Kleopatry pod Akcjum w 31 r. p.n.e.
Oktawian Jednowładcą
" Początek cesarstwa w Rzymie.
" Rozkwit kultury, planowana rozbudowa Rzymu.
" 29 r. p.n.e. Oktawian, któremu nadano tytuł August ( dostojny ), odbył triumf i za-
mknął świątynię Janusa na znak zakończenia wojen domowych.
" Pryncypat  ustrój pierwszego okresu cesarstwa, w którym zachowano urzędy i insty-
tucje republikańskie, jednak ich władza została skupiona w ręku  pierwszego senato-
ra (princeps senatus), który uzyskał równie\
tytuł cezara
" Władca = cezar skupiał w swym ręku władzę jako: imperator (najwy\
szy wódz),
pierwszy senator, prokonsul (zarządzał jako namiestnik 18 prowincjami rzymskimi),
najwy\
szy kapłan, trybun ludowy, cenzor układający listy senatorów.
" Pryncypat nie był monarchią dziedziczną, cesarz mógł wyznaczyć swojego następcę.
- zwykle cesarza wybierano przez aklamację  obwołanie imperatorem przez \
ołnierzy.
- senat potwierdzał ten tytuł.
- zgromadzenie zatwierdzało uchwałę senatu.
Reforma armii:
- stworzono stałą, zawodową armię.
- słu\
ba trwała 16  24 lat.
- potem \
ołnierze otrzymywali nadział ziemi.
- utworzenie przybocznej gwardii cesarskiej  pretorianów oraz stra\
y po\
arnej w Rzymie.
" Dominat  cesarz Dioklecjan (III/IV w.) wprowadził monarchię absolutną.
" Cesarz tworzył prawo, ale stał ponad nim.
" Poddani musieli zachowywać się wobec niego czołobitnie.
" Wprowadził te\
system tetrarchii, czyli współrządów czterech panujących:
- dwóch Augustów
- dwóch Cezarów.
Zalety nowego ustroju cesarskiego:
" Zale\
ność urzędników od władcy, jednolity podział administracyjny.
" Stabilność systemu władzy.
" Stworzenie silnej armii, fortyfikacje granic, zaniechanie powa\
niejszych podbojów
sprzyjało rozwojowi gospodarczemu prowincji.
" Wyciszenie wojen wewnętrznych (pax romana).
" Romanizacja prowincji.
14
Historia  Starożytny Rzym
" Nadanie w 212 r. przez cesarza Karakallę obywatelstwa wszystkim mieszkańcom Im-
perium.
Gospodarka Staro\
ytnego Rzymu
" Gospodarka rzymska opierała się na wytwórczości wolnych rolników, którzy byli
tak\
e podstawą organizacji armii rzymskiej.
" Wraz ze wzrostem demograficznym pojawiła się konieczność sprowadzania więk-
szej ilości zbo\
a.
" Zaopatrzenia Rzymu w \
ywność  dostarczały jej podbijane prowincje.
" Największymi dostawcami zbo\
a do Rzymu były Sycylia i Egipt.
" Podstawowym typem gospodarstwa rolnego przez długi czas była Villa, opierająca się
na pracy kilkunastu niewolników.
" Liczne i długotrwale wojny powodowały odrywanie chłopów od uprawy roli (słu\
ba
w armii) i zadłu\
anie ich gospodarstw, wykupywanych przez wielkich właścicieli
ziemskich.
" Wielcy właściciele ziemscy, wykorzystując niewolników zdobywanych na skutek wo-
jen, organizowali gospodarstwa towarowe, które wypierały pozostałe gospodarstwa
chłopskie z rynku.
" Wraz z podbojami malała rola gospodarcza Italii, a wzrastała rola prowincji.
" W II-III w. zaczęły powstawać latyfundia, wypierając zespoły rozproszonych villae.
" Wielkie znaczenie w gospodarce Rzymu miał handel dalekosię\
ny.
" Znaczną rolę w handlu wewnętrznym Rzymu odgrywały drogi budowane przez
Rzymian oraz szlaki morskie chronione przed piratami.
" Rzemiosło było skupione w miastach, bardzo licznych na terenie Imperium Rzym-
skiego.
" Na skutek podbojów Rzym miał ułatwiony dostęp do niemal wszystkich surowców
naturalnych.
" Wielką rolę w rozwoju gospodarki odegrało wprowadzenie przez Augusta jednolitego
w całym państwie systemu monetarnego opierającego się na złotym ureusie (8 g),
którego wartość równało się 25 srebrnym denarom (4 g).
" Z pomyślności gospodarczej Rzymu ludność nie korzystała w równym stopniu - naj-
większe korzyści czerpała ludność miast.
" Wraz z upadkiem gospodarstw chłopskich, ograniczeniem dopływu niewolników (ko-
niec podbojów) oraz na skutek powstań niewolników gospodarka Italii prze\
ywała
głęboki kryzys.
" Od II w n.e. nastąpiło zastępowanie niewolników Kolnami.
" Kryzys pogłębiał się na skutek konieczności utrzymywania ogromnej armii strzegącej
granic.
" Sytuację ekonomiczną Rzymu pogarszało zjawisko psucia monety.
" W III w. gospodarka rynkowa została stopniowo osłabiona na skutek spadku siły na-
bywczej ludności miejskiej.
15
Historia  Starożytny Rzym
" Próbą ratowania gospodarki było m. In. Stworzenie systemu kolonatu, który stał się
zalą\
kiem póz
niejszych stosunków feudalnych.
16
Historia  Starożytny Rzym
Organizacja Rzymu
- W okresie miasta-państwa wiodącą rolę odgrywała starszyzna rodowa.
- Stopniowo w poszczególnych miastach-państwach w Italii wykształciła się monarchia.
- Monarchowie byli jednocześnie wodzami, kapłanami i sędziami.
- Po obaleniu monarchii czołową rolę w państwie odgrywał senat i Konsulowie.
- Początkowo Rzymianie zawierali sojusze z plemionami zamieszkującymi Italię, następnie
stopniowo je podbijali.
- Po opanowaniu Italii zorganizowano federację italską, którą tworzyły: sprzymierzeńcy ści-
śle uzale\
nieni od Rzymu lub posiadający niewielką autonomię, miasta z ograniczonym pra-
wem obywatelskim  wolne, lecz bez prawa do udziału w \
yciu politycznym, obywatele
Rzymu.
- Prowincjami zarządzali zwykle byli Konsulowie (prokonsulowie), byli pretorzy (propreto-
rzy) lub namiestnicy o władzy konsularnej.
- Namiestnicy zarząd prowincją traktowali zwykle jako okazję do zdobycia majątku, wyzy-
skując miejscową ludność.
- Sytuacja prowincji poprawiła się w okresie cesarstwa, gdy podzielono je na prowincje ce-
sarskie zarządzane przez legatów i prowincje senackie zarządzane przez prokonsulów.
Obie grupy urzędników otrzymywały bardzo wysokie wynagrodzenia.
- Ludność poszczególnych prowincji stopniowo uzyskiwała obywatelstwo Rzymu.
- W 212 r. n.e. Karakalla nadał prawa obywatelskie wszystkim wolnym mieszkańcom rzym-
skich prowincji.
Kultura rzymska
Sztuka Etruska
Architektura  głównym materiałem u\
ywanym w budownictwie była cegła i drewno. Ka-
mień stosowano przede wszystkim w budowlach obronnych, natomiast terakotę do ozdoby.
Zachowane pozostałości miast to przede wszystkim ślady siatki ulic, urządzeń wodnych i ka-
nalizacyjnych. Pozwalają one wnioskować o wysokim poziomie urbanistyki, wzorowanym na
kulturze hellenistycznej i wschodniej.
- Bagnoregio  miasto zało\
one przez Etrusków.
Zabytki sakralne (świątynie etruskie) znane są z wykopalisk, modeli tworzonych w terakocie
oraz opisów literackich. Przy budowie świątyń, pod wpływem porządku doryckiego wy-
kształcił się porządek toskański. (Świątynia budowana na planie prostokąta; wysoka podmu-
rówka z otoczaków; ściany z suszonej cegły wzmacniano drewnianymi palami; dach o kon-
strukcji z drewna kryty terakotowymi dachówkami)
Architektura sepulkralna  Grobowce etruskie w Cerveteri  komory grobowe były bogato
zdobione dekoracją rzez
biarską i malarską Wyposa\
enie komór grobowych przypominało
domy mieszkalne. Były one zdobione freskami figuralnymi.
Malarstwo  jest najlepiej zachowaną dziedziną sztuki etruskiej. Tematyką najstarszych fre-
sków były sceny rodzajowe oraz mity greckie. Kolorystyka postaci była zró\
nicowana pod
względem płci - kobiety malowano na biało, mę\
czyzn na brunatno. Następnie tematyką były
17
Historia  Starożytny Rzym
wierzenia pozagrobowe (występują demony) oraz wydarzenia historyczne z portretami zmar-
łych biorących udział w tych zdarzeniach.
- Grobowiec byków oraz Grobowiec Leopardów
Rzez
ba  Wilczyca kapitolińska  Brązowa rzez
ba, której pochodzenie datowane jest na po-
łowę V w. p.n.e. Figurki Romulusa i Remusa zostały dołączone w okresie renesansu. Jest ona
symbolem Rzymu.
- Apollo z Veii jest terakotową rzez
bą. Rzez
bę etruską cechuje du\
a znajomość anatomii,
ekspresja wyrazu i dynamika ruchu.
- Chimera z Arezzo.
Sztuka etruska wygasła w II  I w. p.n.e., a jej miejsce zajęła rozwijająca się na tym samym
terenie sztuka rzymska, która przejęła z niej sporo osiągnięć.
Kultura Rzymu
Architektura  Początkowo Rzym był miastem drewnianym. Pierwsze rzymskie świątynie
powstały podczas panowania etruskich królów - to wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać
brąz oraz wypalać terakotę. Kiedy Rzym nawiązał kontakty handlowe, rozpoczął ekspansję na
półwyspie oraz zapoznał się z architekturą hellenistyczną. Odejście od drewnianych budyn-
ków nastąpiło w III w. p.n.e. kiedy to zaczęto wznosić murowane domy i kamienice. Zaczęto
wznosić pierwsze budowle wokół Forum Romanum.
Porządki architektoniczne  początkowo przejęte 3 od greków: dorycki, joński i koryncki.
Następnie wykształciły się dwa rzymskie porządki: toskański i kompozytowy.
- Porządek toskański  przyjęty od Etrusków wykształcony z porządku doryckiego, smuklej-
szy; posiada gładki trzon, bez \
łobień; pod kolumnami wprowadzono bazy.
- porządek kompozytowy  trzon ustawiony na bazie, gładki lub \
łobiony, głowica wybitnie
dekoracyjna; ukształtowanie głowicy  górna część uformowana z ustawionych na przekąt-
nych wolut (joński), poni\
ej koszyk z liści akantu (koryncki).
Porządek spiętrzony  spiętrzenie porządków architektonicznych; wprowadzenie w jednym
obiekcie na kilku kondygnacjach porządków reprezentujących kolejno porządek dorycki, joń-
ski i koryncki. Przykład - Koloseum.
- Forum Romanum  dosł. Znaczy rynek rzymski. Plac w Rzymie u stóp Kapitolu i Palatynu
stanowiący centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki. Pierwsze budowle po-
wstały za panowania Tarkwiniusza Pysznego: Kuria, Komicjum oraz Regia. Powstała Świą-
tynia Saturna oraz Świątynia Dioskurów(484r. p.n.e.), następnie Rostra, Świątynia Zgody,
bazylika Emiliusza (179 r. p.n.e.), A
uk Fabiusza (121 r. p.n.e.), A
uk Augusta (78 p.n.e.), A
uk
Tyberiusza, Świątynia Wespezjania, A
uk Tytusa (85 r. n.e.), świątynia Faustyny, Świątynia
Westy, dom westalek, A
uk Septymiusza Sewery, Bazylika Maksencjusza (Bazylika Konstan-
tyna) świątynia Romulusa, ostatnia budowla - kolumna Fokasa (608 r. n.e.)
- Forum Augusta  zbudowane w 2 r. p.n.e. na placu o wymiarach 125 na 90 metrów. Za-
planowane zostało zgodnie z rzymskimi zasadami porządkowania przestrzeni, według zało-
\
enia osiowego; charakterystyczny był mur wznoszący się za forum. Stanowił on nie tylko
oddzielenie od mało atrakcyjnej przestrzeni, ale te\
ochronę od częstych po\
arów. Innym cie-
kawym elementem były kariatydy, podpierające dachy bocznych portyków. W niszach usta-
wiono posągi wielkich Rzymian, w tym Cezara oraz bogów: Wenus i Marsa.
18
Historia  Starożytny Rzym
- Rostra Augusti  była to mównica na Forum Romanum. Wzniesiono ją na podstawie o wy-
sokości 5 metrów na planie prostokąta o wymiarach 29 na 30 metrów; pierwotnie ozdobiona
dziobami okrętów, zdobytych przez Rzymian w bitwie z Latynami pod Ancjum w 338 r.
p.n.e., po zwycięstwie Oktawiana nad Markiem Antoniuszem pod Akcjum dodano nowe, po-
złacane dzioby.
- Kuria Rzymska - dosł. Miejsce spotkań, budynek na Forum Romanum przeznaczony na
posiedzenia senatu; zbudowana w VI w. p.n.e.; budynek spłonął i został zbudowany za cza-
sów Juliusza Cezara. Po po\
arze w 283 r. n.e. za panowania cesarza Dioklecjana, kuria uległa
ponownie zniszczeniu, została odbudowana według planów poprzedniego budynku. Oprócz
posiedzeń senatu odbywały się posiedzenia Rady Dekurionów. Przed kurią w okresie repu-
bliki odbywały się zebrania ludu.
- Circus Maximus  najstarszy i największy cyrk rzymski; był wielokrotnie przebudowywany;
budowany od IV w. p.n.e. do IV w. n.e.; ostatecznie zdolny pomieścić 250 tys. widzów. Jego
długość wynosiła 544 m, a szerokość 129. Pośrodku areny znajdowała się tzw. Spina  długi
niski mur rozdzielający tory. Na jego podmurowaniu znajdowały się ołtarze bóstw, posągi,
małe budowle kultowe albo dekoracyjne (np. fontanny, obeliski). Z dwóch stron muru
umieszczano po trzy masywne słupki oraz po 7 przedmiotów: z jednej strony 7 jaj, z drugiej 7
delfinów. Przedmioty te zdejmowano przy ka\
dym, kolejnym okrą\
eniu dla kontroli ilości
okrą\
eń. Wyścigi rydwanów odbywały się dookoła spiny; obejmował 7 okrą\
eń.
A
uki triumfalne  charakterystyczne budowle arch. Rzymskiej. Wznoszone w uznaniu zasług
dla zwycięskich wodzów. Ściśle związane z rytuałem triumfalnym. Był on bramą ze zdobioną
płaskorzez
bami i kolumnami fasadą, z attyką (inskrypcje na cześć bohatera); zwieńczony po-
sągiem zwycięscy na szczycie.
A
uk Septymiusza Sewera  pomnik chwały cesarza Septymiusza Sewera oraz dla jego synów
Karakalli i Gety. Wzniesiony w 203 r. n.e. dla upamiętnienia zwycięstw Sewera nad Partami.
Wysokość 25 m, szerokość 23 m, grubość 11 m. Na północno  wschodnim krańcu Forum
Romanum. Konstrukcja z białego marmuru, kolumny w porządku korynckim, reliefy  sceny
z wypraw cesarza oraz sceny mitologiczne.
A
uk Konstantyna Wielkiego  pomnik chwały Konstantyna Wielkiego, wzniesiony w 315 r.
n.e.  uczczenie 10-lecia rządów oraz zwycięstwa nad Maksencjuszem. Wysokość 21m, sze-
rokość 25 m, w pobli\
u Koloseum.
A
uk Tytusa  pomnik chwały cesarza Tytusa i jego ojca Wespezjana, za zwycięstwo w Wojnie
\
ydowskiej; budowa trwała od 81  96 r. n.e.; wysokość 15 m; z białego marmuru; kolumny
porządek koryncki; bogaty w płaskorzez
by.
Świątynia Westy  Westa w panteonie bóstw rzymskich odgrywała wa\
ną rolę. Była opie-
kunką ogniska domowego i młodych mał\
eństw. Świętego ognia w jej świątyni na Forum
Romanum strzegło sześć westalek  dziewic otoczonych przywilejami i kultem.
Koloseum  potę\
na budowla o owalnym kształcie, przeznaczona na igrzyska, które obejmo-
wały zapasy, walki gladiatorów, walki z dzikimi zwierzętami oraz bitwy morskie (nauma-
chie). Tradycja mówi, \
e w Koloseum mordowano chrześcijan, co upamiętniono krzy\
em
wewnątrz budowli (stwierdzenie kwestionowane przez naukowców). Obiekt powstawał w
latach 70  82 n.e. Jego dłu\
sza oś wynosi 187,75 m, krótsza 155,6 m. wysokość ok. 50 m.
Było w nim 45 tys. miejsc siedzących i 5 tys. stojących. Widzowie wchodzili przez 80 ponu-
merowanych wejść. W czterokondygnacyjnym podziale zewnętrznym zastosowano spiętrze-
nie porządków (toskańskiego, jońskiego i korynckiego).
19
Historia  Starożytny Rzym
Kolumna Trajana  wzniesiona w 113 r. n.e. w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia
zwycięstwa nad Dakami. Kolumna ustawiona jest na cokole, w którego wnętrzu zostały po-
chowane urny z prochami Trajana i jego \
ony. Wysokość bez posągu ma 39,83 m.; z marmu-
ru kararyjskiego. Wewnątrz znajdują się spiralne schody prowadzące na platformę widokową.
Największą ozdobą kolumny jest relief na wstędze opasującej kolumnę w 23 skrętach; składa
się ze 155 scen uło\
onych w porządku chronologicznym (historia wojny z Dakami).
Akwedukt  dosl. Ciąg wodny, był wodociągiem doprowadzającym wodę ze z
ródeł do miast
rzymskich, wykorzystując zasadę stałego spływu. Woda była następnie doprowadzana do
licznych fontann, łaz
ni i szaletów publicznych. W II w. n.e., Rzym, który liczył ok. miliona
mieszkańców był zaopatrywany przez 11 akweduktów liczących łącznie 420 km. Sukces
rzymskich akweduktów tkwił w technice budowy arkad, która pozwoliła na przerzucane wo-
dociągów nad dolinami i nierównościami terenu. Pont du Gard  jeden z najlepiej zachowa-
nych akweduktów, zbudowany w latach 26  16 p.n.e.
Panteon  innymi słowy świątynia wszystkich bogów, okrągła świątynia powstała w 125 r.
n.e. ku czci siedmiu najwa\
niejszych bóstw Rzymu; ufundowana przez Hadriana; powstała na
Polu Marsowym; rotunda o wysokości 43 m; kopuła odlana z betonu, w kopule centralny
otwór zwany Okiem (oculusem) o średnicy 9 m. Przed wejściem portyk 16 kolumn w po-
rządku korynckim. Wieńczy go tympanon; do wnętrza prowadzą 20 tonowe drzwi odlane z
brązu. Wyło\
oną granitem oraz \
ółtym marmurem ścianę wewnętrzną przecina siedem rów-
nomiernie rozmieszczonych nisz dla siedmiu, odlanych z brązu, bóstw: Jowisza, Marsa, Nep-
tuna, Wenus, Merkurego, Saturna i Plutona.
Drogi rzymskie  największe osiągnięcie in\
ynieryjne rzymian; łatwiejsze przemieszanie le-
gionów, ułatwiała handel, pozwalała na szybsze przekazywanie informacji za pomocą poczty
państwowej. Pierwsze drogi powstały w IV w. p.n.e. Pierwszą prawdziwie rzymską drogą
była Via Appia rozpoczęta w 312 r. p.n.e. łączyła Rzym z Kapuą.
Termy  łaz
nie, dostępne dla wszystkich (ludzi wolnych i niewolników); opłata była bardzo
niska; istniał podział określający godziny kąpieli chorych, kobiet i mę\
czyzn. Wejście do
term  westybul; w skład pomieszczeń wchodziły: szatnie, baseny z zimną wodą, mała
ogrzewana sala, baseny z gorącą wodą, łaz
nie: sucha lub parowa, sale masa\
u, sale do wypo-
czynku; zastosowano system centralnego ogrzewania, w podziemiach term znajdowało się
palenisko, nad którym grzano wodę.
Bazylika  hala sądowo-targowa na forum (prostokątna budowla podzielona kolumnami na
nawy, z trybuną dla sądu naprzeciw wejścia)
Kamienice rzymskie  insula  była miejscem zamieszkania zwykłych obywateli Rzymu;
były budowlami o pow. 300-400 m2 i wysokości 15-20 m. Liczyły kilka pięter. Na parterze
insuli znajdować się mogły sklepy, najczęściej jednoizbowe; schody na wy\
sze kondygnacje
wiodły z ulicy, zaś komfort mieszkań malał z wysokością; dostęp do bie\
ącej wody oraz
urządzenia sanitarne mieli jedynie mieszkańcy na parterze.
Dom rzymski  typowy dom rzymski w okresie póz
nej republiki i cesarstwa miał zabudowę
parterową lub piętrową; na planie prostokąta. Do centralnej części domu - atrium wchodziło
się poprzez przedsionek, a następnie korytarz. W atrium umieszczone było palenisko. W
środku atrium znajdował się zbiornik, do którego przez otwór w dachu spływała woda desz-
20
Historia  Starożytny Rzym
czowa, stosowana póz
niej do higieny. Perystyl był w rzeczywistości ogrodem, otaczały go
kolumny na których wspierał się dach, uprawiano w nim zioła i kwiaty.
Rzez
ba
- Początki rzez
biarstwa rzymskiego przyjmowane są zazwyczaj na koniec II w. p.n.e.
- Tworzone na zapotrzebowanie mo\
nych, kolekcjonujących dzieła sztuki.
- Rzez
by do dekoracji wnętrz i ogrodów; wzorowana na greckich rzez
bach
- Równolegle do działalności kopistów rozwinęły się portret oraz relief historyczny (rzymski
pomysł)
- realizm portretów przejęty od Etrusków
- Podobieństwo fizyczne oraz duchowy charakter portretowanej osoby;
- tematem zazwyczaj ludzie  politycy, wodzowie, cesarze.
- popiersia, statuty, płaskorzez
by.
- reliefy historyczne  od przełomu II i I w. p.n.e.; utrwalały faktyczne wydarzenia rozegrane
w niedalekiej przeszłości; wierne oddawanie sytuacji; sposób przedstawiania wieloplanowy.
Malarstwo pompejskie
- Styl Pompejański I  dekoracje ścienne imitujące marmurowe, alabastrowe płyty umiesz-
czone na ścianach
- Styl Pompejański II  od 90  15 r. p.n.e.  obrazy iluzjonistyczne, pejza\
e, motywy archi-
tektoniczne.
- Styl Pompejański III  orientalny (egiptyzujący) od 20 p.n.e. do 50 r. n.e.; odejście od ilu-
zjonizmu, motywy ptaków i fantastycznych zwierząt.
- Styl Pompejański IV  50  100, malowana nierealna architektura; celem jest stworzenie
iluzji głębi; kopie obrazów tablicowych o tematyce mitologicznej.
Romanizacja  rozpowszechnienie kultury rzymskiej i języka łacińskiego na podbitych przez
Rzymian terenach; polityka nadawania praw obywatelskich (Karakalla 212 p.n.e.  nadanie
obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom imperium).
Prawo
Prawo rzymskie miało istotny wpływ na rozwój prawodawstwa europejskiego. Obok in\
ynie-
rii była to druga dziedzina, w której Rzymianie odnieśli ogromny sukces. Jednak\
e sama
kodyfikacja prawa rzymskiego nastąpiła stosunkowo póz
no. Dopiero na przełomie II i III
wieku n.e.
Historię prawa rzymskiego przyjęło się dzielić na trzy okresy:
- okres prawa archaicznego - trwa od początków Rzymu, czyli około 753 roku p.n.e. do
około połowy III wieku p.n.e. Głównym z
ródłem prawa było prawo zwyczajowe. Na ten
okres przypada fundament rzymskiej myśli prawniczej, czyli prawo XII Tablic.
- okres rozwoju i prawa klasycznego - trwa od połowy III wieku p.n.e. do 235 roku n.e., co
jest równoznaczne ze śmiercią Aleksandra Sewera.
- okres schyłkowy (poklasyczny) - trwa od 235 do 565 roku n.e.
Rzymianie uwa\
ali, \
e państwo powinno funkcjonować na podstawie prawa:
- spisali podstawowe normy prawne
- podzielili prawo na publiczne i prywatne
- wprowadzili takie zasady jak: prawo nie działa wstecz, zawsze nale\
y wysłuchać drugiej
strony, nikogo nie mo\
na karać za to samo przestępstwo dwa razy.
- dokonali kodyfikacji (zebrali i usystematyzowali obowiązujące prawa)  najstarszym rzym-
skim kodeksem prawnym jest Prawo XII Tablic z 450 r. p.n.e.
21
Historia  Starożytny Rzym
Pod wpływem prawa rozwinęły się: sztuka wymowy sądowej i politycznej, literatura prawni-
cza.
Prawo rzymskie zachowało się dzięki Kodeksowi Justyniana Wielkiego z VI w. i stało się
podstawą prawodawstwa europejskiego.
Prawo XII Tablic; wczesna republika. Rzym rządzony przez patrycjuszy charakteryzował się
niesprawiedliwością społeczną. Bogaci, którzy reprezentowani byli przez Senat mogli się nie
obawiać, \
e utracą swoje uprawnienia. Sytuacja ta była o tyle niewygodna dla plebsu, \
e nie
posiadał on \
adnej reprezentacji na forum ustawodawczym. Zwycięstwo plebejuszy nad pa-
trycjuszami umo\
liwiło im powołać tzw. trybuna ludowego. Urzędnicy ci mieli reprezento-
wać społeczność plebejską przed państwem patrycjuszowskim. Zmiany w państwie były kon-
tynuowane.
Powodzenie w walce z arystokracją zachęciło lud do wysunięcia dalszych \
ądań. W efekcie
doprowadzono do spisania prawa, w tym prawa karnego, które było szczególnie niewygodne
dla plebsu. Stworzenia pisanego prawa podjęła się specjalna komisja zło\
ona z 10 mę\
ów w
451 roku p.n.e.. Kodyfikacja trwała od 451 do 449 roku p.n.e. Opieszałość komisji, spowo-
dowała tzw. II secesję plebejuszy. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili
się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Dokument ten, zawiera
spisane prawa zwyczajowe, które w znacznym stopniu ograniczyły siłę i działania patrycju-
szy. Prawa te opublikowano na dwunastu spi\
owych tablicach i wywieszono na widok pu-
bliczny na forum. Prawo obejmowało prawo prywatne, pewne przepisy prawa karnego oraz
prawo sakralne. Prawo XII Tablic nie zniosło podziału między patrycjuszami, a plebejuszami.
Prezentacja związana z Kulturą Rzymu znajduje się w moim chomiku :&
:&
:&
:&
22
Historia  Starożytny Rzym
Spis treści
Początki Rzymu ....................................................................................................................................... 2
Rzym w okresie królewskim (753  509 r. p.n.e.)................................................................................... 2
Republika Rzymska  ustrój 509  57 r. p.n.e......................................................................................... 3
Armia Rzymska ....................................................................................................................................... 5
Przyczyny podbojów rzymskich.............................................................................................................. 8
Podbój Półwyspu Apenińskiego .............................................................................................................. 8
Wojny Punickie  wojny z Kartaginą .................................................................................................... 10
Organizacja społeczna staro\
ytnego Rzymu w okresie republiki ......................................................... 11
Przyczyny kryzysu republiki rzymskiej w I w. p.n.e............................................................................. 12
Kryzys Republiki Rzymskiej................................................................................................................. 13
Gospodarka Staro\
ytnego Rzymu ......................................................................................................... 15
Organizacja Rzymu ............................................................................................................................... 17
Kultura rzymska .................................................................................................................................... 17
23