Z A I M K I
To część mowy klasyfikowana na podstawie kryteriów znaczeniowych, a nie gramatycznych.
DEIKTYCZNOŚĆ  zdolność zaimków do wskazywania pewnych elementów sytuacji
językowej lub wypowiedzi. Wskazanie może być sytuacyjne (to jest blok) lub tekstowe (ma
on 7 metrów). Wskazanie sytuacyjne nazywane jest też indeksowym, natomiast tekstowe
anaforycznym.
Podział zaimków:
a) według kryterium substytucyjnego:
" zaimki rzeczowne  ktoś, kto, ktokolwiek, nikt;
" zaimki przymiotne  któryś, żaden;
" zaimki liczebne  ile, ileś;
" zaimki przysłowne  jak, jakoś;
b) według kryterium deiktycznego:
" zaimki wskazujące  ten, tam, tu;
" zaimki pytajne  kto, jaki;
" zaimki względne  co, gdzie;
" zaimki nieokreślone  coś;
" zaimki dzierżawcze  mój, twój;
" zaimki osobowe  ja, ty, on;
" zaimki zwrotne  się;
zaimek pytajny: Co się tutaj dzieje?
CO partykuła: Co krok przystanął.
zaimek względny
Zaimki zakończone na  kolwiek mogą występować jako zaimki względne lub nieokreślone,
np. Daj mi cokolwiek do czytania; Cokolwiek mu dam, będzie chciał więcej.
SI
 zaimek zwrotny  wiąże podmiot z innym podmiotem zdania, np. Uczesz się, ja myję
1
naczynia. Zajmuje w zdaniu pozycję dopełnienia, rodzaj okolicznika  myję dziecko, myję
siebie. Wtórne użycie zaimka zwrotnego:
" jako sygnał, że dana czynność jest wzajemna, np. Rodzice się kłucą;
" jako sygnał, że gramatyczny podmiot zdania nie jest podmiotem czynności, lecz
wykonawcą, np. Chłopi są zabobonni i leczą się u znachorki;
" jako sygnał, że obiektem czynności jest pewna, nienazwana osoba;
SI
 zaimek nieokreślony - może wyrażać różne znaczenia. Np. że:
2
" daną czynność wykonuje jawna zbiorowość ludzka, np. Ostatnio dużo się mówi
o korupcji;
" wykonawcą danej czynności jest mówiący (rzadziej słuchacz) np. Słyszało się to
i owo;
" czynność może odnosić się do danej osoby, która znajduje się w danej sytuacji, np.
Nie warto udawać, że się jest mądrzejszym niż się jest;
" wykonawca czynności wskazany rzeczownikiem w C. jest ujmowany jako jej wierny
uczestnik, np. Wygodnie Ci się siedzi?
Słowo  się może być również morfemem czasownikowym. Są sytuacje, w których dany
czasownik nie jest wyrażony bez  się .
" dany czasownik jest wyrażony bez  się , ale w innym znaczeniu;
" dany czasownik jest wyrażony beż  się , ale słowo  się dodaje mu patosu, np.
dotknąć --> dotknąć się;
ODMIANA ZAIMKÓW  PRAWIDA
OWOŚCI, OSOBLIWOŚCI
" zaimki rzeczowne  kto, ktoś; odmieniają się przez przypadek, ale nie przez liczbę i
rodzaj;
" zaimki przymiotne  odmieniają się przez przypadek, liczbę, rodzaj i
deprecjatywność;
" zaimki liczebne  odmieniają się przez przypadek;
" zaimki przysłowne  nieodmienne;
Osobliwość: zaimkom ja, ty, on i zwrotnemu się przysługuje:
1
" kategoria akcentowości:
- f. akcentowana
- f. nieakecntowana
" leksemom ja, ty, on przysługuje kategoria poprzyimkowości:
- f. poprzyimkowa
- f. niepoprzyimkowa
Formy te krzyżują się:
Widzisz go? B. lp (nieakcentowana, niepoprzyimkowa);
Jego widzę, a nie ciebię. B. lp (akcentowana, niepoprzyimkowa);
Celuj w niego! B. lp (akcentowana, poprzyimkowa);
Nie patrz nań! B. lp (nieakcentowana, poprzyimkowa);
ODMIANA ZAIMKÓW OSOBOWYCH
my, wy  nie mają wołacza, odmieniają się przez przypadek;
ja, ty  odmieniają się przez przypadek, akcentowość oraz poprzyimkowość;
oni  obejmuje 5 kategorii: przypadek, liczba, rodzaj, akcentowość i poprzyimkowowść;
W staropolszczyz
nie  się używane było po przyimku (obecnie to nie występuje).
" formy skrócone  go ,  mu  kiedy na zaimek nie kładzie sięnacisku w tekście; nie
występują na początku zdania;
" formy rozszerzone występują na początku zdania, w przeciwieństwach; zawsze po
przyimku od którego są zależne;
" zaimki w D. lp oraz lm: jego, jej, ich mogą być używane w funkcji dzierżawczej;
" formy jego, jej, ich pisane wielką literą są składnikami tytułów przy rzeczownikach
typu: Jego eminencja, Jego świątobliwość;
ODMIANA ZAIMKA  SI

1
Obok regularnych konstrukcji na siebie, przed siebie, za siebie spotyka się w tekstach literackich połączenia na
się, przed się, przez się. Zaimek  się  ma tylko postać kanoniczną.
2
ODMIANA ZAIMKÓW ZAKOC
CZONYCH NA  KOLWIEK, -Ś, -y

Zaimki te mają funkcję wewnętrzną, N. ktokolwiek, D. kogokolwiek.