Temat 04: Biżuteria kultury wielbarskiej
Emilia P.
W kulturze wielbarskiej do podstawowych elementów stroju należały: zapinki, części pasa,
naszyjniki złożone najczęściej z paciorków i wisiorków, rzadko metalowe, bransolety, pierścionki,
szpile i grzebienie, przy czym te ostatnie należy traktować raczej jako przybory toaletowe.
Poświadczenie tej tezy widoczne jest w ułożeniu tych przedmiotów w grobach. Nierzadko
wykonywane były ze srebra i złota, przy użyciu skomplikowanych technik złotniczych jak np.
złocenie, filigran i granulacja. Niestety, pomimo tak doskonałych przykładów sztuki jubilerskiej nie
odkryto ani jednego warsztatu złotniczego.
Zapinki noszono najczęściej na ramionach (barkach) bądz
obojczykach; w identycznym
rozmiarze i na piersiach, zdecydowanie różniącą się kształtem i wielkością lub w okolicach głowy,
mającą za zadanie spinać czepiec. Pasy noszone były na biodrach, szpile wykonane z różnych
materiałów wpinane były w odzież. Naszyjniki, kolie z paciorków, wisiorki, klamerki esowate
noszono na szyki, a bransolety na rękach. Nie ma istotnej różnicy w wyposażeniu grobów kobiecych i
dziecięcych, jedynie pochowki męskie były wyposażone skromniej w elementy ozdób. Każda
z poszczególnych form biżuterii mogła świadczyć o statusie społecznym i materialnym osoby z nią
pochowanej. Forma i ilość przedmiotów ulegała przeobrażeniom wraz ze zmieniającą się modą, którą
można prześledzić w oparciu o następujący podział:
Etap I (pocz. I w. n.e.  70 r. n.e.)
W wyposażeniu zauważamy jedynie zapinki, brązowe lub żelazne sprzączki do pasa, pojedyncze
paciorki szklane i bursztynowe, brązowe klamerki esowate, pojedyncze bransolety brązowe oraz szpile
brązowe lub żelazne.
Etap II (70  170 r. n.e.)
Zauważamy większą różnorodność ozdób, zmienia się wystrój pasa; posiada on już tzw. złącza
ogniwkowe, na których przywieszano różne przybory. Pod koniec tego etapu występują już prawie
wyłącznie sprzączki wykonane z brązu. Wzrasta ilość paciorków noszonych w kolii. Pojawiają się
nowe formy bransolet z zakończeniami w postaci stylizowanych główek żmii wykonane z brązu.
Etap III (170  230 r. n.e.)
Niebywałą różnorodność biżuterii, rozwinięta umiejętność wykorzystywania filigranu. Dla tego
okresu charakterystyczne są klamerki esowate , srebrne bransolety żmijowate oraz wężykowate
z zapięciami kapsułkowatymi. Pojawiają się srebrne naszyjniki i wysokie zróżnicowanie kształtu
sprzączek i końca okucia pasa.
Etap IV (230 r.  do IV w. n.e.)
Zapinki przybierają prostsze formy, złote i srebrne wisiorki gruszkowate i kuliste zostają zastąpione
brązowymi i żelaznymi wisiorkami wiaderkowatymi. Istotne jest w tym etapie bogactwo form kolii z
paciorków
Nie wszystkie ozdoby wytwarzane były bezpośrednio przez ludność kultury wielbarskiej.
Część z nich stanowiły tzw. importy.
Do stosunkowo rzadkich ozdób należą pierścionki i zausznice, znane jedynie z kilku zespołów
tej kultury. Niezbyt jasną funkcję pełniły łańcuszki metalowe, sporadycznie spotykane, lokalizowane
w nogach, służyć mogły do spinanie obuwia.
Bibliografia:
Mączyńska M, Przemiany stroju kobiecego w kulturach wielbarskiej i czerniachowskiej, [w:]
Malinowski T. (red.), Problemy kultury wielbarskiej, Słupsk 1981, s. 235-241.
Skorupka T., Biżuteria Gotów. Ozdoby i części stroju. Poznań 2004.