PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:26 PM Strona 1
POLSKI PIENI
DZ
PRZEZ WIEKI
Banknot, który miał
ocalić ojczyznę
Powstańczy bilet kasowy z 1794 roku
Po raz pierwszy pieniądz papierowy pojawił się na polskich
ziemiach w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Wiązało się
to z nadzwyczajnymi potrzebami finansowymi państwa,
głównie rozbudową wojska. Dotychczasowe metody nie
wystarczyły na ich pokrycie.
niwersał Tadeusza Kościuszki zabezpieczenie w dobrach narodo-
Uz 10 maja 1794 roku powołał wych. Za odmowę ich przyjęcia groziła
do życia Radę Najwyższą Narodową, grzywna. Równocześnie zobowiązania
rodzaj rządu powstańczego. Jednym wobec skarbu państwa można było
z jej  ministerstw był Wydział Skar- regulować biletami jedynie w połowie,
bowy kierowany przez Hugona Koł- resztę należało wpłacać w pieniądzu
łątaja. 8 czerwca 1794 roku Rada kruszcowym. Był to błąd, który sprawił,
podjęła uchwałę o biletach skarbo- że ludzie nie zaufali nowym pienią-
wych. Bilety miały mieć przymusowy dzom. Decyzja Rady, podyktowana
kurs związany z walutą kruszcową. doraz
nymi potrzebami skarbu, od-
Były nieoprocentowane i miały mieć bierała biletom podstawowy atrybut
Przysięga Tadeusza Kościuszki na rynku w Krakowie,
mal. Michał Stachowicz
1
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:26 PM Strona 2
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
czej bogatsi. Dla ludu rezerwowano
Początki papierowego pieniądz tradycyjny.
pieniądza Ludność nie ufała papierowym pie-
Banknoty pojawiły się w Eu- niądzom. Odmawiano ich przyjmo-
ropie w XVII wieku, a ich oj- wania, a w razie przyjęcia nie chciano
czyzną była Szwecja. Po licznych wydawać reszty w monecie kruszco-
wojnach kraj ten był bardzo wej. W tej sytuacji brak niskich nomi-
zadłużony. Szwedzi wpadli za- nałów stawał sie sporym problemem.
tem na pomysł, by do systemu Jeśli w ogóle przyjmowano bilety, to
pieniądza kruszcowego, do- po kursie nieco niższym od nominal-
tychczas opartego na srebrze nego. Już w sierpniu Kościuszko,
i złocie, włączyć także miedz
.
Problem polegał na tym, że
wartość kruszcu w danej mo-
necie musiała odpowiadać, przy-
Szwedzki platmynt
najmniej teoretycznie, jej nominałowi.
A ponieważ miedz
był tania, to po- prawnych środków płatni-
wstałe w ten sposób  monety (tzw. czych - nieograniczoną moc
platmynty) miały monstrualne roz- zwalniania ze zobowiązań.
miary i ważyły około 20 kg. Dlatego W dniu wejścia w życie
w 1658 roku powstał Szwedzki Bank uchwały powołano do życia
Państwowy, w którym można było Tymczasową Dyrekcję Biletów
deponować platmynty w zamian za Skarbowych. Tworzyło ją
kwity, które można było wymienić trzech bankierów warszaw-
na miedz
. W 1694 roku powstał skich (Andrzej Kapostas, Jakub
Bank Anglii, który na podobnej za- Kussel i Jerzy Poths) i czterech
sadzie wydawał papierowe pokwi- magnatów, którzy oprócz na-
towania na zdeponowane w nim zwisk nie wnieśli do niej nic
złoto. Pod koniec stulecia normalną szczególnego. Tymczasowa
praktyką stało się finansowanie pie- Dyrekcja rozpoczęła technicz-
niędzmi papierowymi nadzwyczaj- ne przygotowania do emisji.
nych wydatków wojennych. 2 sierpnia powołano w jej
miejsce Dyrekcję
Biletów Skarbo-
wych, składającą
się z tzw. dyrekto-
rów bezpłatnych
(głównie magnatów), dy-
rektorów płatnych (fa-
chowców do roboty) oraz
asesorów. Siedzibą Dyrekcji
stał się pałac Raczyńskich
Francuski bilet kasowy z początku XVIII wieku
przy ul. Długiej w War-
szawie.
Bilety skarbowe weszły
do obiegu 16 sierpnia.
Miały dość wysokie asyg-
naty - od 5 do 100 zł.
Zakładano bowiem, że
banknotami będą płacić
ludzie piśmienni, czyli ra-
Bilety skarbowe
z czasów insurekcji
2
Papierowe 20 dolarów, 1778 rok
kościuszkowskiej
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 3
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
który znał to zjawisko ze Stanów Zjed-
noczonych, zwrócił Radzie uwagę na Pieniądze dla Galicji
potrzebę uzupełnienia emisji o niskie Habsburgowie, dokonując pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, powoływali
nominały. Zajął się tym Kapostas, który się na swoje domniemane prawa do zabranych terenów, które ochrzczono
uporał się z zadaniem w zaledwie mianem Galicji i Lodomerii. Wprowadzono tam austriacki system monetarny,
dwa tygodnie i 17 września puścił wszakże z jednym wyjątkiem. Dla Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego ze
w obieg bilety zdawkowe o nomina- względu na zaszłości historyczne w latach 1774  1776 wybito oddzielną
łach 2 i 4 zł. monetę. Do obiegu puszczono srebrne 30- i 15-krajcarówki, które odpowiadały
We wrześniu zaufanie do biletów odpowiednio polskim dwuzłotówkom i złotówkom. Prócz tego do obiegu
przejściowo wzrosło w związku z po- trafiły miedziane szelągi (szylingi), warte 1/3 grosza polskiego.
prawą sytuacji militarnej - wybuchem Monety oświęcimsko-zatorskie szybko wycofano, a w całym zaborze au-
powstania w Wielkopolsce i zwinię- striackim wprowadzono jednolity system pieniężny. Odstępstwem od tej
zasady była emisja miedzianych monet o wartości 1 i 3 gr (przygotowywano
Monety dla Prus Południowych srebrne sześciogroszówki). Pieniądze te stanowią ciekawy przykład działania
Monety pruskie cieszyły się złą politycznego i gospodarczego. W 1794 roku Austriacy postanowili poczekać
reputacją wśród nowych poddanych na rozwój sytuacji, nie angażując się w działania przeciwko Kościuszce, ale
króla Prus, zamieszkujących tzw. nie dać się odepchnąć od spodziewanego łupu w postaci kolejnego rozbioru.
Prusy Południowe. Dla nich właśnie, Dlatego też korpus wojska był gotów do działania. Żołd miał być opłacany
niejako dla oswojenia z pruskim tzw. monetami wojskowymi. Co ciekawe, zostały one wybite z polską
systemem pieniężnym, wybito mie- nazwą (grosze polskie) i według polskiej stopy menniczej. Miało to ułatwić
dziane monety (trojaki, grosze, pół- ich przyjmowanie przez polską ludność.
grosze, szelągi) według stanisła- Po upadku insurekcji wojskowe grosze
wowskiej stopy menniczej. wycofano z obiegu.
30 krajcarów oświęcimsko-zatorskich Marii
Teresy. Z awersu spogląda wyraz
nie
zadowolona władczyni, wokół której
widnieje tytulatura: królowa Węgier, Czech,
Galicji i Lodomerii. Na rewersie następuje
Miedziany trojak austriacki. Na awersie
dalszy ciąg jej tytułów: arcyksiężna Austrii,
umieszczono austriackiego orła ze
księżna Oświęcimia i Zatoru. Prócz tego
sztandarami i napis:
widoczna jest unoszona przez gryfy tarcza
MONET.AER.EXERCIT.CAES.REG
herbowa. Wyobraża ona herb Galicji (Trzy
(moneta miedziana wojska cesarsko-
Korony), Lodomerii (dwa pasy szachowe),
-królewskiego). Na rewersie widać nominał
orzeł symbolizuje księstwa zatorskie
i nazwę monety oraz skrzyżowane gałązki
i oświęcimskie. Na środku tarczy widnieje
laurowo-palmowe.
herb Austrii
Monety dla Prus Południowych:
grosz (powyżej) i półgrosz (poniżej)
na monety i wysokie nominały biletów ciejowicami podkopała i tak wątłe
na niższe. Pozwoliło to na zmniej- zaufanie do biletów. Konflikty między
szenie różnic kursu między bankno- Dyrekcją Biletów Skarbowych a Radą
tami a pieniądzem kruszcowym. Po- Najwyższą Narodową
jawił się za to nowy problem - doprowadziły do
różnica kursu między wysokimi a ni- rozwiązania Dy-
skimi nominałami. Klęska pod Ma- rekcji i powoła-
Monety Wolnego Miasta Gdańska
Gdańsk został zagarnięty przez Prusy w wyniku drugiego
rozbioru Polski. Od razu w tym ważnym, choć podupa-
dającym, porcie wprowadzono pieniądz pruski. Jednak
w 1801 roku, ze względu na odczuwalny brak monety
zdawkowej, zezwolono na wybicie miedzianych szelągów.
Po utworzeniu przez Napoleona Wolnego Miasta Gdańska
ciem pruskiego oblężenia Warszawy. w mieście bito drobne miedziane monety: szelągi i grosze,
Ponadto Dyrekcja Biletów Skarbowych na których rewersach widniał miejski herb
Szyling gdański
3
otworzyła kantory, wymieniające bilety
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 4
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
nia Inspekcji Biletów Skarbowych miały być zastąpione nowy-
(23 paz
dziernika). W jej składzie nie mi einl�sungscheinami. Ko- Sumy bajońskie
zasiadali już karmazyni, a instytucja lejne wojny przekreśliły jed- Tzw. sumy bajońskie to dług Księstwa War-
wyraz
nie ewoluowała w kierunku fa- nak szanse na stabilizację. szawskiego wobec Napoleona za przekazanie
chowości. Jednak jej dni były policzone W 1813 roku pojawiły się własności pruskiej (w tym armat oraz długów
- 6 listopada padła Warszawa. Po- w obiegu anticipations-schei- hipotecznych, które polscy ziemianie byli winni
wstanie się zakończyło. ne, czyli bilety skarbowe Prusom). Nazwa pochodzi od miasta Bayonne,
Uchwała z 8 czerwca upoważniała oparte na wpływach z przy- gdzie podpisano polsko-francuski układ w tej
Dyrekcję do emisji 60 mln zł w biletach szłych podatków. Dopiero sprawie. Według szacunków Francuzów dług
skarbowych. Faktycznie wyemitowano w 1816 roku wymieniono wynosił 24 mln franków (1 frank = 1,2 zł) i był
około 7,7 mln. Po upadku powstania je na banknoty nowo utwo- wielkim obciążeniem zarówno dla budżetu
bilety nie zostały wymienione, choć rzonego �sterreichische Na- państwa, jak i dla ziemian, którzy korzystając
powołana przez zaborców Komisja tional Zettel Bank w relacji z przedrewolucyjnej koniunktury, chętnie brali
Trzech Dworów miała chyba w tej 3,5:1. kredyty. Teraz zmuszeni byli do spłat długów
materii jakieś zamiary, przeprowadziła Rosja także nie uniknęła w warunkach blokady kontynentalnej, kiedy nie
bowiem spis posiadaczy biletów. Z cza- wynikających z wojen pro- zarabiali na eksporcie zboża.
sem tak pogardzane bilety stały się blemów walutowych. Pierw-
cennymi pamiątkami po ginącej Rze- sze banki państwowe powstały w Rosji w Rosji. Po pokonaniu Napoleona
czypospolitej. w połowie XVIII stulecia, a w 1769 ro- kurs asygnat wynosił ok. 25 proc.
ku pojawiły się w obiegu papierowe pieniądza kruszcowego. Stabilizację
Pod władzą zaborców asygnaty. Schyłek XVIII wieku i okres walutową udało się Rosji osiągnąć
U schyłku XVIII wieku wszystkie wojen napoleońskich to czas inflacji dopiero w 1839 roku.
trzy państwa zaborcze posługiwały
się zarówno pieniądzem kruszcowym,
Fryderyk August Wettyn, król Saksonii i książę warszawski
jak i banknotami, które miały charakter
pieniądza kredytowego. Różnica kursu
między pieniądzem papierowym
a  brzęczącą monetą była miarą nie-
równowagi finansowej, czyli ówczesnej
inflacji. Po zakończeniu wojny sied-
mioletniej w 1766 roku powstał w Ber-
linie K�niglische Giro- und Lehnbank,
który emitował banknoty zwane pfund
banco. Ich kurs był niższy niż monet,
ale do czasów bitwy pod Jeną (1806)
waluta pruska była dość stabilna. Póz
-
niej pojawiły się w obiegu noty skar-
bowe nominowane w talarach. Ich
kurs od razu poleciał w dół. Próby
stabilizacji waluty nie przyniosły re-
zultatu, udało się to dopiero
w 1821 roku.
Początki pieniądza papierowego
w Austrii to 1762 rok. Prywatne domy
bankowe emitowały wówczas tzw.
formulare. Regularną emisję podjął
podczas wojny siedmioletniej Wiener
Stadt Bank, który wypuścił papierowe
banco-zettels, w Galicji zwane ban-
kocetlami. Oficjalną walutą kruszcową
były guldeny, w Galicji zwane złotymi
reńskimi lub ryńskimi (odpowiadały
4 zł polskim). W 1811 roku podjęto
decyzję o reformie pieniężnej. Kurs
kruszcowego guldena ustalono wów-
4
czas na osiem papierowych; bankocetle
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 5
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
Bilety skarbowe środek antyinflacyjny. Jednak Fryderyk
Księstwa Warszawskiego Stosunki panujące w Księstwie August był temu niechętny i pomysł
W 1806 roku zwycięska armia fran- Warszawskim w satyrze pozostał niezrealizowany.
cuska wkroczyła na ziemie polskie. współczesnej (1808) Bilety kasowe pojawiły się w obiegu
Francuzów witano entuzjastycznie, W Księstwie panuje król Niemiec [...] w lipcu 1811 roku. Miały trzy nominały
oczekując przekreślenia rozbiorów Żołnierz polski, pieniądz pruski, - 1, 2 i 5 talarów. Zostały ozdobione
i odbudowy państwa. Nadzieje zostały Rząd, prawo, kodeks francuski. [...] godłem Księstwa Warszawskiego,
zrealizowanie tylko połowicznie. Na Z majątków każdy wyzuty, w którym biały orzeł sąsiadował z her-
mocy traktatu w Tylży (1807) powstało Szlachcica piszą w rekruty, bem Saksonii. Główna Kasa Wymiany
Księstwo Warszawskie. W skład kad- Żydzi, chłopi i mieszczanie wymieniała je na monety kruszcowe,
łubowego państwa weszły ziemie dru- Kładą się w równości stanie. potrącając 4 gr od każdego talara
giego i trzeciego zaboru pruskiego. Rolnik wolny, ale goły, (2,22 proc. poniżej wartości nominal-
Księciem warszawskim został król saski Żołnierz bezpłatny, wesoły nej). Bilety nie stały się prawnym środ-
Fryderyk August Wettyn. Było to na- W obcej sprawie życie daje [...] kiem płatniczym, gdyż ich przyjmo-
wiązanie do tradycji polsko-saskiej Handel zupełnie przecięty [...]. wanie było dobrowolne, co wiązało
unii personalnej z XVIII wieku. Gdańsk się ze wspomnianymi obawami przed
stał się Wolnym Miastem zarządzanym obiegu nowy środek płatniczy  bilety inflacją. Tym różniły się od insurekcyj-
bezpośrednio przez Francuzów, jednak kasowe Księstwa Warszawskiego. Jed- nych biletów skarbowych. Powtórzono
zachował gospodarcze związki z Pol- nocześnie powołano do życia instytucję jednak poprzedni błąd  podatki można
ską. Najcenniejszym atrybutem emisyjną, Główną Kasę Wymiany. było płacić biletami tylko w połowie.
i przedmiotem szczególnej O braku zaufania do pieniądza Rozmiary emisji ustalono na
dumy nowego państwa papierowego świadczył fakt, 1,5 mln talarów, ale ponieważ przyj-
było wojsko, owiane le- że niektórzy z wybranych mowanie biletów było dobrowolne,
gendą zwycięstw, a kie- członków kasy, zwłaszcza GKW nigdy nie zdołała wyemitować
rowane przez ministra kupcy, bronili się jak mogli więcej niż 1/3 tej sumy. Będące
wojny księcia Józefa przed tym zaszczy- w obiegu bilety powracały, czemu
Poniatowskiego. Po tem, w obawie, sprzyjała różnica kursów bilonu i mo-
1809 roku terytorium net kruszcowych. Dostawcy wojskowi
Księstwa poszerzono o zie-
mie trzeciego zaboru austriac-
kiego (Kielecczyznę i Lubelszczyznę).
Jednak Galicja pozostała w rękach
austriackich.
Sytuacja finansowa Księstwa War-
szawskiego była niezwykle trudna.
Krach rewolucyjnych papierowych asyg-
nat francuskich oraz zła sława, jaką
pozostawiły po sobie polskie bilety
skarbowe z czasów insurekcji kościusz-
kowskiej zniechęcały do eksperymen-
tów z pieniądzem papierowym. Dla-
tego zdecydowano się na tymczasowe
pozostawienie pruskiego systemu pie-
niężnego, którego podstawową jed-
nostką był talar, łatwy do przeliczania
na polskie złote  równał się 6 zł, że zrujnuje im to opinię. Warszawski
czyli 180 gr. Skutkiem takiego roz- kupiec Ernest Schwanenfeld zwrócił
wiązania był napływ bilonu pruskiego. się do samego Fryderyka Augusta z pro-
Reakcją władz Księstwa było zdewa- śbą o niepodpisywanie jego nominacji.
luowanie bilonu o 11 proc. w stosunku Z kolei obawiając się inflacji, propono-
do pełnowartościowej monety srebrnej, wano, aby bilety kasowe były osobiście
zwanej potocznie kurantem. Jednak podpisywane przez członków kasy. We
doskonale wiedziano, że reforma sys- wczesnym okresie funkcjonowania pie-
temu pieniężnego jest niezbędna. niądza papierowego w niektórych kra-
1 grudnia 1810 roku Fryderyk August jach (np. w USA) stosowano taki wy-
Bilety kasowe i grosze
5
wydał dekret, który wprowadzał do móg, traktując go jako prosty i skuteczny
Księstwa Warszawskiego
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 6
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
sza emisja biletów stała
się praktycznie niemożliwa.
Wiceminister wojny gen.
Józef Wielhorski został
z sumą 100 tys. talarów
w biletach skarbowych
i mimo wielkich potrzeb
wojska nie był w stanie
ich wydać. Po prostu nikt
nie miał już do nich za-
ufania i nie chciał ich przyj-
mować. W tej sytuacji wła-
dze GKW podjęły decyzję
o spaleniu biletów wyco-
fanych z obiegu. Do marca,
czyli do momentu całko-
witego wyczerpania zapa-
sów kruszcu, drogą dys-
kretnej interwencji próbo-
wano bronić kursu biletów.
W styczniu 1816 roku wła-
Po klęsce wyprawy moskiewskiej Księstwo Warszawskie stanęło na skraju bankructwa. Powyżej obraz
dze GKW spotkały się jesz-
Jerzego Kossaka Powrót Napoleona spod Moskwy
cze raz, by zdać sprawę
(bilety wprowadzano do obiegu, skutek wymiany biletów na monety. ze swej działalności namiestnikowi
przede wszystkim opłacając nimi wy- W grudniu świadomość klęski mili- Królestwa Polskiego gen. Józefowi Za-
datki wojskowe) przyjmowali je tylko tarnej stała się powszech- jączkowi i prosić go o wykupienie po-
po kursie bilonu pruskiego, czyli na. W lutym 1813 roku zostałych w obiegu biletów. Sprawą
11 proc. poniżej wartości nominalnej. władze GKW wyjecha- zajęła się utworzona w 1824 roku
Póz
niej wymieniali je na kruszec ły do Krakowa. Dal- Komisja Centralna Likwidacyj-
2,22 proc. poniżej tej wartości. Zatem na, ale biletów osta-
dostawca, który zdecydował się od- tecznie nie wykupio-
nieść banknoty do wymiany, natych- no. Pozostały pa-
miast po ich otrzymaniu zarabiał na miątką po jednej
tym prawie 9 proc. Takiej pokusie z najbardziej kon-
trudno się było oprzeć. W następnych trowersyjnych epok
latach różnice kursów nieco się w historii Polski: trud-
zmniejszyły, ale natychmiastowa nej, ale pełnej nadziei.
wymiana biletów dalej była do-
brym interesem. Początkowo Monety
bilety Księstwa cieszyły się w stylu empire
względnym zaufaniem. Sprzy- Historia pieniądza
jała temu pewność, że w każdej Księstwa Warszawskie-
chwili można je wymienić na solidną go to nie tylko bilety
monetę. Sytuację zmieniła tra- kasowe. To także srebrne
giczna wyprawa moskiewska. i miedziane monety, do
Pamiętnej wiosny 1812 których ludność miała
roku Księstwo Warszawskie o wiele większe za-
znalazło się na progu ban- ufanie niż do ban-
kructwa. W marcu wstrzy- knotów. Jednak
mano wypłaty pensji urzęd- zanim je wybito,
niczych, a miesiąc póz
niej nawet trzeba było poko-
żołdu dla wojska. Kolejne fale paniki nać sporo trudno-
zmniejszyły pokrycie emisji pieniądzem Monety Księstwa ści.
Warszawskiego: złoty
kruszcowym z 63 do 20 proc. Był to Po trzecim rozbiorze
dukat; srebrny talar,
wynik systematycznego kurczenia się mennica warszawska została zamknię-
1/3 talara i 5 groszy oraz
6
miedziana trzygroszówka
zasobów pieniądza kruszcowego na ta przez Prusaków. W 1799 roku,
Fot. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:27 PM Strona 7
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
jako spadek po królewskim stryju, niewielką emisję i wartość sen-
Franciszek II Habsburg,
odziedziczył ją Józef Poniatowski. tymentalną są chętnie zbierane
poniżej wybite przez
niego monety
Przez parę lat niewiele się tam przez kolekcjonerów.
sześciokrajcarowe
działo. Książę czerpał niewielki
dochód z wynajmu budynków Pieniądz symbolem obrony
i produkcji guzików dla służby Wyjątkową rolę w polskiej nu-
Stanisława Potockiego. Zajęte mizmatyce zajmują monety wy-
przez kwaterujących żołnierzy bite podczas oblężenia Zamościa
francuskich budynki mennicy w 1813 roku. Twierdza ta, wraz
w 1809 roku wykupił Fryderyk z Modlinem i Gdańskiem, miała
August za niebagatelną cenę na celu osłaniać odwrót Wielkiej
14 tys. dukatów. Rok póz
niej Armii z Rosji i stanowić bazę
mennica rozpoczęła bicie monet. operacyjną dla dalszych działań
Pracowała, prawie bez przerw, wojennych. Dowódcą zamojskiej
do 1815 roku, choć na jej pro- twierdzy był gen. Maurycy Hauke,
duktach widnieje data z roku który, zgromadziwszy zapasy na
wcześniejszego trzy miesiące obrony, wytrwał
Na podstawie dekretu Fryde- wraz ze swym garnizonem aż
ryka Augusta wybijano monety dziesięć miesięcy.
złote (dukat), srebrne (talar rów- Dowództwo twierdzy, odcięte
ny 6 zł, 1/3 i 1/6 talara oraz 10 od zaopatrzenia, nie było w sta-
i 5 gr), i miedziane (1 gr, 3 gr). nie wypłacić zaległego żołdu.
Wszystkie monety mają skromny Zdecydowano się na wybicie
ale elegancki kształt plastyczny, własnych monet  srebrnych
utrzymany w stylu empire. Na dwuzłotówek i miedzianych sze-
ich rewersach widnieje herb Księ- ściogroszówek. Srebro pocho-
stwa, zaś na awersach popiersie dziło z rekwizycji z zamojskiej
władcy lub nominał monety. kolegiaty. Zarekwirowano wówczas
Mennica była przedsięwzięciem, m.in. ośmioramienny żyrandol i sześć
które miało przynosić zysk, dlatego wielkich lichtarzy o łącznej wadze
też produkowano głównie zyskowne 159 funtów i 26 łutów. Kruszec nale-
monety bilonowe i miedziane. Ponie- wano się na przebicie licznych pruskich żało stopić, jednak okazało się, że nie
waż najpopularniejszą walutą w Księ- monet wartości 1/48 talara na polskie radzono sobie z tym zadaniem i część
stwie Warszawskim były pieniądze pięciogroszówki. Zysk polegał na na- skonfiskowanego srebra zwrócono.
pruskie, przyjęto pruską stopę men- daniu nowego kursu przebitej pruskiej Z monetami miedzianymi było mniej
niczą z zastrzeżeniem, że polskie mo- monecie, która posiadała mniej srebra kłopotu, ponieważ do ich wytworzenia
nety będą zawierały nieco mniej czys- niż pięciogroszówka, oraz na ograni- użyto 1330 austriackich sześciokraj-
tego srebra. Miało to nie tylko uchronić czeniu kosztów produkcji. Na wielu carówek z zamojskiego magistratu.
Księstwo przed odpływem cennego monetach z tego okresu widoczne są Austriackie miedziaki sklepywano mło-
kruszcu, ale także spowodować jego ślady tego zabiegu, a spod polskiego tem i spiłowywano krawędzie pilni-
napływ z Prus. W celu usprawnienia stempla przeziera pruski pierwowzór. kiem, by pozbyć się znajdujących się
produkcji (ale i z chęci powiększenia Monety Księstwa (zwłaszcza nie- na nich wyobrażeń i napisów. Trud-
dochodów) w 1811 roku zdecydo- które nominały) ze względu na niejsze okazało się wykonanie stempla
Ceny i zarobki w czasach Księstwa Warszawskiego
Ceny A
okieć materiału wełnianego ok. 35 gr
Funt chleba 7 gr A
okieć płótna białego ok. 10 gr
Funt wieprzowiny 25  90 gr Trzewiki męskie 8  11 złp
Funt wołowiny 20  70 gr
Mendel jaj 18  180 gr Zarobki
Funt masła 90  99 gr Robotnik niewykwalifikowany dziennie 36  48 gr
Funt kawy 90  420 gr Czeladnik ciesielski i murarski dziennie 45  65 gr
Wieprz 65 złp Pisarz miejski rocznie 400 złp
A
aszt pszenicy ok. 534 złp Leśniczy rocznie 200 złp
Laszt żyta ok. 490 złp Stróż nocny rocznie ok. 115 złp
7
A
aszt jęczmienia ok. 350 złp Organista i nauczyciel rocznie 200 złp
PPPW_9_Layout 1 1/10/11 2:28 PM Strona 8
P R OJ E K T D OF I NA NS OWA NY Z E Ś R OD K ÓW NA R OD OWE GO B A NK U P OL S K I E GO
Monety wyb3
ane w oblężonym
Zamościu: 2 złote (z lewej)
i 6 groszy (z prawej)
koła, i w otoku: BOŻE
DOPOMÓŻ WIERNYM
OYCZYy
NIE. Monety
sześciogroszowe opat-
rzone były czterowierszowym
do wybijania monet. napisem: PIENI
DZ W OBL
ŻENIU
W mennicy pracowali jeńcy rosyjscy. ZAMOŚCIA 1813, na rewersie nad gu zaledwie dzień, ponieważ twierdza
Ogółem wybito 7830 dwuzłotówek skrzyżowanymi gałązkami: 6 GROSZY, kapitulowała 25 listopada. Rosyjskie
i 1330 sześciogroszówek. Na awersie a wokoło: WIERNYM OYCZYy
NIE BOŻE władze wyławiały te monety, dlatego
monety dwuzłotowej widniał napis: DOPOMÓŻ. dziś są prawdziwą rzadkością kolek-
MONETA W OBL
ŻENIU ZAMOŚCIA Bicie monet zakończono 22 listo- cjonerską.
i saperska mina, na rewersie: 2 ZA
OTE pada, po czym wypłacono nimi pię- Wojciech Morawski
1813 z gałązkami palmowymi doo- ciodniowy żołd. Pozostały one w obie- Wojciech Kalwat
MONETA JAKO y
RÓDA
O W NAUCZANIU HISTORII
W jakim celu zaborcy emitowali pieniądze dla nowych polskich poddanych?
Przyjrzyj się ilustracji banknotu z czasów insurekcji kościuszkowskiej i odpowiedz na pytania:
1. O czym może świadczyć użycie papieru, a nie metalu, do produkcji pieniądza insurekcyjnego? Jak według
ciebie ówczesna ludność mogła odebrać zapowiedz
wykupienia w przyszłości biletów skarbowych?
2. Jakie symbole widnieją na banknocie? Dlaczego je umieszczono? Jakie elementy nawiązywały do ówczesnej
sytuacji politycznej w kraju i za granicą?
3. Co oznacza napis  całość  wolność  niepodległość , do czego nawiązuje?
Opisz stosunki panujące w Księstwie Warszawskim na podstawie satyrycznego wiersza ze strony 5. Czy jest on
zgodny z prawdą historyczną?
Odpowiedzi umieścimy na naszej stronie internetowej www.mowiawieki.pl
Konkurs dla czytelników
Zapraszamy do udziału w konkursie wiedzy numizmatycznej.
Na dziesięć osób, które udzielą prawidłowych odpowiedzi, czekają nagrody książkowe.
Pytania konkursowe:
1) Podaj imiona i nazwiska osób, których podobizny zostały umieszczone
na polskich banknotach o nominałach: 20 tys., 50 tys., 1 mln i 2 mln zł.
2) Kto produkował monetę napoleondor i jaką ona miała wartość?
Odpowiedzi (z dopiskiem: konkurs  Polski pieniądz przez wieki nr 9) prosimy nadsyłać do 15 stycznia 2011 roku na adres:
Redakcja  Mówią wieki , ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa.
Lista zwycięzców zostanie opublikowana na stronie internetowej www.mowiawieki.pl
P R OJ E K T D OF I N A N S OWA N Y Z E Ś R OD K ÓW N A R OD OWE G O B A N K U P OL S K I E G O
 Polski pieniądz przez wieki jest przygotowywany przez zespół redakcyjny
Magazynu Historycznego  Mówią wieki przy współpracy z Narodowym Bankiem Polskim
8