Pius XI 1929 12 31 Encyklika Divini illuis magistri 1

Rozdzia" 3
NAUCZANIE PAPIESKIE
3. 1. Encyklika Piusa XI O chrzeĘcijałskim
wychowaniu m"odzieŻy
Divini illuis magistri
Do czcigodnych braci patriarchów, prymasów, arcybiskupów, biskupów i innych or-
dynariuszów utrzymujących pokój i jednoĘ� ze Stolicą Apostolską, takŻe do wiernych
chrzeĘcijan katolików Ęwiata: o chrzeĘcijałskim wychowaniu m"odzieŻy
Pius XI PapieŻ
Czcigodni bracia, ukochani synowie
pozdrowienie i b"ogos"awiełstwo
apostolskie.
ZAGAJENIE
Zast�pując na ziemi Boskiego Mistrza, który swą bezgraniczną mi"oĘcią obejmowa"
wszystkich ludzi, nawet mniej jej godnych, w szczególnoĘci zaĘ tkliwym sercem obda-
rza" dzieci, czego wyrazem są te s"owa pe"ne ukochania: dopuĘ�cie dziatkom iĘ� do
mnie (Mk. 10, 14), staraliĘmy si� przy kaŻdej nadarzonej okazji okaza� im swą
szczególniejszą ŻyczliwoĘ� ojcowską, jaką wzgl�dem nich Żywimy. Stale teŻ nawo"y-
waliĘmy do pilnej opieki nad m"odzieŻą i do wychowania jej w duchu chrzeĘcijałskim.
W ten sposób stając si� jakby echem Boskiego Mistrza, upominaliĘmy, zach�cali-
Ęmy i, odnoĘnie do róŻnych punktów chrzeĘcijałskiego wychowania, dawaliĘmy dyrek-
tywy zarówno m"odzieŻy i jej wychowawcom, jak teŻ ojcom i matkom rodzin.
POWODY WYDANIA ENCYKLIKI
PrzystąpiliĘmy do sprawy z taką gorliwoĘcią, jaka przystoi Ojcu wszystkich wierzą-
cych i ze starannoĘcią w"aĘciwą pasterskiemu urz�dowi, a którą tak usilnie zaleca Apo-
sto": Nalegaj w czas nie w czas; karz, proĘ, "aj z wszelką cierpliwoĘcią i nauką (II Tym.
4, 2). Takiego w"aĘnie nastawienia domagają si� nasze czasy, w których ze smutkiem
wyznajemy brak jasnych poj�� i zdrowych zasad nawet w odniesieniu do najbardziej
podstawowych zagadnieł.
Nieraz otrzymywaliĘmy od Was, Wielebni Bracia, i od wielu z Waszych wiernych
dok"adne i pe"ne synowskiego zaufania informacje o stanie rzeczy we wspó"czesnym
22 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
Ęwiecie jako teŻ o róŻnych kontrowersjach odnoĘnie kierunkowoĘci szkolnego i wycho-
wawczego problemu. Wasze Życzenia oraz wielka mi"oĘ� Nasza ku m"odzieŻy zniewa-
la Nas, by znów wróci� do tego przedmiotu.
Rozumiemy dobrze, Że tak obszernego zagadnienia niepodobna omówi� w ca"ej je-
go rozciąg"oĘci teoretycznej i praktycznej. Tym niemniej moŻemy wskaza� na g"ówne
zasady, w przejrzysty sposób wyprowadzi� wnioski i da� praktyczne zastosowania.
NiechŻe to b�dzie upominkiem Naszego pi��dziesi�cioletniego jubileuszu kap"ałstwa,
który to upominek, ze szczególną myĘlą i uczuciem, sk"adamy i zalecamy m"odzieŻy i jej
wychowawcom.
RzeczywiĘcie nigdy nie rozprawiano tyle o wychowaniu jak obecnie. Stąd wsz�dzie
zwi�kszają si� szeregi twórców nowych teorii. Szczycą si� oni tym, Że ich nowoczesne
metody, poparte rozlicznymi eksperymentami, prowadzą do "atwiejszych i skutecz-
niejszych osiągni��, co ich zdaniem, przyczyni si� do uformowania nowego pokolenia
lepiej przygotowanego do osiągni�cia tak upragnionego szcz�Ęcia na ziemi.
Dlatego teŻ ludzie, stworzeni na obraz i podobiełstwo BoŻe i przeznaczeni dla
Niego jako nieskołczonej doskona"oĘci, dostrzegają "atwiej, Że pomimo wielkiej obfi-
toĘci dóbr materialnych, wiele brakuje jednostkom i narodom, by mog"y uwaŻa� si� za
szcz�Ęliwe. ToteŻ Żywiej jeszcze odczuwają wrodzoną ich naturze a zaszczepioną przez
Stwórc� dąŻnoĘ� do coraz to wyŻszej doskona"oĘci, którą chcą w"aĘnie osiągną� za po-
mocą wychowania. Pomimo to, wielu z nich, trzymając si� przesadnie etymologiczne-
go znaczenia wyrazu edukacja , spodziewa si� Że b�dą mogli oprze� wychowanie na
samej tylko naturze ludzkiej i realizowa� je wy"ącznie w"asnymi si"ami. B"ądzą oni jed-
nak, nie kierując swych dąŻeł do Boga, początku i celu wszechĘwiata, lecz cofając si�
i zatrzymując na sobie samych i przywiązując si� wy"ącznie do rzeczy ziemskich i stwo-
rzonych.
Dlatego teŻ b�dą ustawicznie miotani sprzecznoĘciami, dopóki nie zwrócą swych
oczu do Boga, jedynego doskona"ego celu, wed"ug s"ynnego powiedzenia Ęw. Augusty-
na: Stworzy"eĘ nas, Panie dla siebie, i niespokojne jest serce nasze dopóki nie spocznie
w Tobie (Wyzn. 1,1).
ISTOTA WA�NO�CI I WZNIOS�O�CI
CHRZE�CIJAĄSKIEGO WYCHOWANIA
Czuwa� wi�c trzeba bardzo, aby nie pope"nia� b"�dów w wychowaniu i ocenie
ostatecznego celu, z którym najĘciĘlej jest związany ca"y kierunek wychowawczy. I fak-
tycznie, sztuka wychowania polega na urobieniu cz"owieka na taką mod"�, by umia" od-
powiednio post�powa� w Życiu i w ten sposób osiągną" przeznaczony dla siebie cel. Stąd
jasną jest rzeczą, Że jak nie moŻe by� prawdziwego wychowania, które by nie by"o w ca-
"oĘci skierowane do ostatecznego celu, tak teŻ w obecnym porządku OpatrznoĘci, to jest
po objawieniu si� nam Boga w Jednorodzonym Swoim Synu, który sam tylko jest
drogą, prawdą i Żywotem , nie moŻe by�, poza chrzeĘcijałskim, pe"nego i doskona-
"ego wychowania.
Fakt powyŻszy wykazuje wielką donios"oĘ� wychowania chrzeĘcijałskiego dla jed-
nostek, rodzin i ca"ej ludzkoĘci, która partycypuje w doskona"oĘci tworzących ją cz"on-
ków.
MoŻna wi�c, bez cienia wątpliwoĘci stwierdzi�, Że wychowanie chrzeĘcijałskie nie
ma równego sobie. DąŻy ono bowiem do zespolenia duszy wychowanka z najwyŻszym
dobrem Bogiem i do doprowadzenia spo"ecznoĘci ludzkiej na najwyŻszy moŻliwie sto-
Nauczanie papieskie 23
pieł dobrobytu ziemskiego. Czyni zaĘ to w sposób najbardziej skuteczny, gdyŻ do wy-
chowania prócz si" naturalnych wprowadza czynnik nadprzyrodzony i w ten sposób u"a-
twia wychowawcom skierowanie m"odzieŻy na odpowiedni tor Życiowy. �wiadczą
o tym s"owa M�drca: M"odzieniec wedle drogi swej; cho�by si� postarza" nie odstąpi
od niej (Ksi�ga Przys". 22, 6). To teŻ s"usznie pisze Ęw. Jan Chryzostom: CóŻ jest wi�k-
szego od kierownictwa duszami i urabiania obyczajów m"odzieŻy? (Hom. 60 na r. 18
Mat.).
�adne jednak s"owo nie wyraŻa tak wielkoĘci, godnoĘci i nadprzyrodzonej wznio-
s"oĘci chrzeĘcijałskiego wychowania, jak te pe"ne mi"oĘci powiedzenie Chrystusa Pa-
na, utoŻsamiającego jakby Siebie z dzie�mi: Ktokolwiek jedno z takowych dziateczek
przyjmie w imi� moje, mnie przyjmuje (Mar. 9, 36).
PODZIA� ENCYKLIKI
By wi�c w tej tak donios"ej kwestii nie tylko ustrzec si� b"�dów, lecz przy BoŻej po-
mocy móc torowa� drog� do pomyĘlnych wyników, naleŻy przede wszystkim dok"ad-
nie wyjaĘni�: na czym polega istota chrzeĘcijałskiego wychowania i na jakich opiera
si� ono zasadach. Innymi s"owy: do kogo naleŻy wychowawcze pos"annictwo, jakie są
niezb�dne warunki otoczenia, jaki jest cel i forma w"aĘciwa chrzeĘcijałskiemu wycho-
waniu wedle ustalonego porządku w rządach OpatrznoĘci.
I. CZYNNIKI WYCHOWAWCZE
Z natury swej wychowanie jest dzie"em spo"ecznym a nie jednostki. Istnieją zaĘ trzy
spo"ecznoĘci konieczne a zarazem róŻne, które jednak Bóg powiąza" w harmonijną ca-
"oĘ� i na których "onie rodzi si� cz"owiek: w porządku naturalnym rodzina i pałstwo;
w porządku zaĘ nadprzyrodzonym KoĘció".
1. W ogólnoĘci
Na pierwszym miejscu naleŻy postawi� rodzin�. Twórcą jej jest Bóg; celem ro-
dzenie i wychowanie potomstwa. Stąd w"aĘnie rodzina ma naturalne pierwszełstwo
przed pałstwem a wi�c konsekwentnie posiada równieŻ wyŻszoĘ� nad nim pod wzgl�-
dem prawnym. JednakŻe rodzina nie jest spo"ecznoĘcią doskona"ą, poniewaŻ brak jej
wielu Ęrodków do pe"nego rozwoju, a które posiada Pałstwo, mając na celu powszech-
ne dobro doczesne. Dlatego w stosunku do ogólnego dobra pałstwo ma pierwszełstwo
przed rodziną, która dopiero w nim osiąga odpowiednią doczesną doskona"oĘ�.
Trzecią wreszcie spo"ecznoĘcią jest KoĘció", przez którą cz"owiek ochrzczony otrzy-
muje Życie "aski. KoĘció", spo"ecznoĘ� nadprzyrodzona i uniwersalna jest zarazem in-
stytucją najwyŻszą i doskona"ą, poniewaŻ ma wszelkie Ęrodki niezb�dne do osiągni�-
cia celu, jakim jest zbawienie wieczne ludzi.
Zgodnie wi�c z porządkiem ustanowionym przez OpatrznoĘ� BoŻą, wychowanie
obejmuje ca"ego cz"owieka indywidualnie i spo"ecznie, w porządku natury i "aski. Stąd
naleŻy ono do tych trzech spo"ecznoĘci i to proporcjonalnie do ich swoistych celów.
2. W szczególnoĘci:
a) KoĘció"
Wychowanie naleŻy przede wszystkim w sposób szczególniejszy do KoĘcio"a, a to
ze wzgl�du na dwa tytu"y nadane jedynie KoĘcio"owi przez samego Boga, konsekwent-
24 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
nie wi�c są one bezwzgl�dnie wyŻsze od jakichkolwiek prerogatyw, opartych na porząd-
ku naturalnym.
Prawna podstawa
Pierwszy tytu" polega na wyraęnym pos"annictwie i najwyŻszej powadze nauczyciel-
skiej, danej KoĘcio"owi przez Boskiego swego Za"oŻyciela: Dana mi jest wszelka w"a-
dza na niebie i na ziemi. Idąc tedy nauczajcie wszystkie narody, chrzcząc je w imi� Ojca
i Syna i Ducha �wi�tego. Nauczając je chowa� wszystko, com wam kiedykolwiek przy-
kaza": a oto jestem z wami po wszystkie dni, aŻ do skołczenia Ęwiata (Mat. 28, 18-20).
Temu w"aĘnie urz�dowi nauczycielskiemu udzieli" Chrystus Pan przywileju nieomyl-
noĘci, zobowiązując przy tym KoĘció" do g"oszenia Jego nauki. Stąd KoĘció" zosta" po-
myĘlany przez swego Boskiego Za"oŻyciela jako kolumna i utwierdzenie Prawdy. Ma on
wi�c naucza� ludzi wiary, którą winien strzec w ca"oĘci jako depozyt sobie zawierzony.
Ma teŻ kierowa� ludzi oraz ich zrzeszenia w prawoĘci obyczajów i uczciwoĘci Życia we-
d"ug norm nauki objawionej (Pius IX, Enc. Quum non sine , z dnia 14 lipca 1864 r.).
W"aĘciwoĘci prawa KoĘcio"a.
Drugim tytu"em jest nadprzyrodzone macierzyłstwo, przez które Niepokalana Ob-
lubienica Chrystusa, jaką jest KoĘció", udziela ludziom Życia "aski, karmi i wychowu-
je dusze za pomocą Sakramentów i przykazał. S"usznie tedy mówi �w. Augustyn:
Nie b�dzie mia" Boga za ojca ten, kto nie chcia"by mie� KoĘcio"a za matk� (De sym-
bolo ad catechumenos XIII).
Czyli odnoĘnie do przedmiotu wychowawczego pos"annictwa KoĘcio"a, tj. nauki,
wiary i obyczajów, sam Bóg uczyni" go wspó"uczestnikiem boskiego nauczycielstwa,
a stąd wolnym od b"�du. Dlatego teŻ KoĘció", b�dąc najwyŻszym i najpewniejszym na-
uczycielem, posiada nienaruszalne prawo nauczania (Encyklika Libertas z dnia 20
czerwca 1888 r.). Stąd wyp"ywa logiczny wniosek, Że KoĘció" nie podlega Żadnej w"a-
dzy ziemskiej zarówno co do samego prawa wychowania jako teŻ co do wykonywania
tego prawa. Ta niezaleŻnoĘ� KoĘcio"a rozciąga si� i na przedmiot pos"annictwa wycho-
wawczego i na Ęrodki odpowiednie i konieczne do jego wype"niania. Dlatego teŻ Ko-
Ęció" posiada niezaleŻne prawo korzystania z innych ga"�zi wiedzy ludzkiej, które
zresztą są w"asnoĘcią jednostek i spo"eczełstw, oraz orzekania o tym czy są one poŻy-
teczne, czy teŻ szkodliwe dla wychowania chrzeĘcijałskiego. To prawo KoĘcio"a p"y-
nie z faktu, Że jest spo"ecznoĘcią doskona"ą, przeto niezaleŻną w doborze i zdobywa-
niu Ęrodków pomocniczych, wiodących do celu. A poniewaŻ nauczanie na równi
z wszelką ludzką czynnoĘcią musi by� uzgodnione z ostatecznym celem cz"owieka, nie
moŻe si� ono wy"amywa� spod norm BoŻego prawa, którego stróŻem, t"umaczem i nie-
omylnym nauczycielem jest KoĘció".
Jasno wyrazi" t� myĘl Ęp. Nasz poprzednik Pius X pisząc: W niczym, nawet w spra-
wach doczesnych, nie wolno chrzeĘcijaninowi zaniedbywa� dóbr nadprzyrodzonych;
przeciwnie, powinien on stosownie do nauki chrzeĘcijałskiej mądroĘci wszystko kie-
rowa� do najwyŻszego dobra jako do ostatecznego celu. Ponadto wszystkie jego czyn-
noĘci moralne dobre czy z"e, zgodne lub sprzeczne z prawem naturalnym i BoŻym pod-
legają orzeczeniu i sądownictwu KoĘcio"a (Encyklika Singulari quadam , z dnia 24
wrzeĘnia 1912 r.).
Godzi si� zaznaczy� w tym miejscu, jak bystro zrozumia" i wyrazi" t� podstawową
prawd� nauki katolickiej cz"owiek Ęwiecki, znakomity pisarz, subtelny i g"�boki my-
Nauczanie papieskie 25
Ęliciel: KoĘció" nie twierdzi, Że moralnoĘ� naleŻy wy"ącznie do niego, ale naucza, iŻ
obejmuje ją w ca"oĘci. Nigdy teŻ nie utrzymywa", Że cz"owiek nie moŻe pozna� Żadnej
prawdy moralnej poza nim, lub bez jego pouczenia; owszem, zdanie powyŻsze, zjawia-
jące si� w róŻnych formach, zosta"o przezeł niejednokrotnie pot�pione. Wszelako Ko-
Ęció" g"osi" i zawsze b�dzie naucza", Że z samego ustanowienia Chrystusa i przez Du-
cha �wi�tego zes"anego w Imi� Ojca, posiada zasadniczo i niezatracalnie pe"ną moral-
noĘ�, w której wszystkie poszczególne prawdy moralne są zawarte, zarówno te, do po-
znania których moŻe dojĘ� cz"owiek za pomocą samego rozumu, jak i te, które stano-
wią cz�Ę� Objawienia, albo z Objawienia mogą by� wysnute (Manzoni A. Osservazio-
ni sulla Morale Cattolica c. III).
Zakres praw KoĘcio"a
KoĘció" wi�c popiera literatur�, nauk� i sztuk� o ile są one konieczne lub poŻytecz-
ne do chrzeĘcijałskiego wychowania i w ogóle dla ca"ej dzia"alnoĘci KoĘcio"a odno-
Ęnie zbawienia dusz. Zak"ada przy tym i utrzymuje w"asne szko"y i instytuty, gdzie si�
uwzgl�dnia wszystkie ga"�zie wiedzy i gdzie moŻna otrzyma� wykszta"cenie w najróŻ-
norodniejszych kierunkach (Kodeks Prawa Kanonicznego, Kan. 1375). Nie naleŻy
teŻ myĘle�, jakoby tzw. wychowanie fizyczne by"o obce macierzyłskiemu nauczaniu
KoĘcio"a, gdyŻ i ono moŻe by� poŻyteczne lub szkodliwe dla chrzeĘcijałskiego wycho-
wania.
Ta zaĘ wszechstronna kulturalna dzia"alnoĘ� KoĘcio"a jest wielką pomocą dla rodzin
i narodów, które bez Chrystusa giną, jak s"usznie podkreĘla Ęw. Hilary: CóŻ jest bar-
dziej niebezpiecznego dla Ęwiata, niŻ to, Że nie przyją" Chrystusa? (Komentarz na
Ewang. Ęw. Mat. r. 18). Z drugiej strony nie sprawia ona najmniejszej trudnoĘci pałstwu,
poniewaŻ KoĘció", jako roztropna matka, nie stoi na przeszkodzie lojalnemu u"oŻeniu
si� stosunków mi�dzy szko"ami i Ęwieckimi zak"adami wychowawczymi a s"usznymi
rozporządzeniami w"adzy pałstwowej kaŻdego narodu; tam zaĘ gdzie mog"yby si� wy-
"oni� jakieĘ trudnoĘci, gotów jest do porozumienia si� z nią i do u"oŻenia zgodnych sto-
sunków.
Prócz tego KoĘció" ma prawo, z którego nie wolno mu rezygnowa�, a zarazem
bezwzgl�dny obowiązek czuwania nad ca"ym wychowaniem swych dzieci i to we
wszystkich szko"ach publicznych i prywatnych. Obowiązek ten rozciąga si� nie tylko
na nauk� religii, której si� tam udziela, ale równieŻ na wszystkie inne przedmioty i za-
rządzenia, o ile mają one jakikolwiek związek z religią i moralnoĘcią (Kodeks Prawa
Kanon., Kan. 1381-1382).
Wykonywanie tego prawa nie moŻna uwaŻa� za nielegalną ingerencj�, lecz naleŻy
je traktowa� jako macierzyłską opiek� KoĘcio"a, który ochrania swe dzieci od groŻą-
cego niebezpieczełstwa trucizny doktrynalnej i obyczajowej. Ta opieka KoĘcio"a nie tyl-
ko nie stoi na przeszkodzie dzia"alnoĘci rodziny i pałstwa, ale przeciwnie, pomaga im
bardzo w ich post�pie przez oddalenie od m"odzieŻy tej zarazy moralnej, która w ich wie-
ku tak niedoĘwiadczonym i zmiennym przyjmuje si� z nadzwyczajną "atwoĘcią i w prak-
tyce szybko si� rozszerza. ToteŻ mądrze podkreĘla Leon XIII, Że bez religijnego i mo-
ralnego wyrobienia niezdrowa b�dzie wszelka kultura ducha i m"odzieŻ nie przyzwy-
czajona do poszanowania Boga, nie b�dzie mog"a znieĘ� rygorów uczciwego Życia; na-
tomiast przywyk"a do folgowania swym Żądzom, z "atwoĘcią da si� pociągną� do wy-
wrotowej akcji przeciw pałstwu (Encyklika Nobilissima Gallorum gens , z dnia 8 lu-
tego 1884 r.).
26 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
Nauczanie KoĘcio"a rozciąga si� z nakazu Chrystusa na wszystkie narody i na
wszystkie czasy nauczajcie wszystkie narody (Mat. 28, 19). Stąd Żadna w"adza ziem-
ska nie moŻe prawnie sprzeciwia� si� temu pos"annictwu, ani teŻ nie moŻe mu stawia�
przeszkód.
W"adza KoĘcio"a rozciąga si� naprzód na wszystkich wiernych, których otacza on
swą troskliwą opieką jak najczulsza matka. I dlatego w"aĘnie stwarza dla nich i rozwi-
ja w ciągu wieków ogromną iloĘ� szkó" i instytucji dla róŻnorodnych ga"�zi wiedzy. W
odleg"ym Ęredniowieczu jak o tym wspomnieliĘmy niedawno powsta"y liczne (ktoĘ
móg"by powiedzie� aŻ nazbyt liczne) klasztory, konwenty, koĘcio"y, kolegiaty, kapitu-
"y katedralne i niŻsze, a przy nich róŻne ogniska szkolne i oĘrodki nauki i chrzeĘcijał-
skiego wychowania. Do tego dodajmy wszystkie uniwersytety, porozrzucane wsz�dzie,
i to zawsze z inicjatywy i pod opieką Stolicy �wi�tej i KoĘcio"a. Ten wspania"y obraz,
który dziĘ widzimy dok"adniej, bo jest nam bliŻszy i stosownie do warunków obecnych
bardziej imponujący, by" przedmiotem podziwu wszystkich czasów. Badacze, porów-
nując róŻne zjawiska, nie mogą si� oprze� zdumieniu, Że KoĘció" móg" tyle zdzia"a� w tej
dziedzinie. Imponuje teŻ im sposób, w jaki KoĘció" potrafi" odpowiedzie� powierzone-
mu sobie przez Boga pos"annictwu chrzeĘcijałskiego wychowania ludzkich pokoleł,
osiągając przy tym tak wspania"e wyniki.
JeŻeli budzi podziw sam fakt, Że KoĘció" w kaŻdym okresie potrafi" skupi� ko"o sie-
bie i swej misji setki, tysiące a nawet miliony wychowanków, to cóŻ dopiero powiedzie�
o rezultatach osiągni�tych przez niego na polu wychowawczo-naukowym. JeŻeli bowiem
uda"o si� uratowa� tyle skarbów kultury, cywilizacji i literatury zawdzi�czamy to w"a-
Ęnie owemu stanowisku i nastawieniu KoĘcio"a, które sprawi"y, Że nawet w najbardziej
odleg"ych i barbarzyłskich czasach jaĘnia"o mocne Ęwiat"o na polu piĘmiennictwa, fi-
lozofii, sztuki z architekturą na czele (mowa do wychowanków kolegium z Mondra-
gone, 14 maja 1929 r.).
�e KoĘció" móg" tyle dokona� wynika z tego, Że jego misja wychowawcza rozcią-
ga si� równieŻ i na niewiernych: wszak wszyscy ludzie powo"ani są do Królestwa Bo-
Żego i do osiągni�cia wiecznego zbawienia. Jak za naszych czasów misjonarze katolic-
cy zak"adają tysiące szkó" w krajach niechrzeĘcijałskich od obydwu brzegów Gange-
su aŻ po rzek� �ó"tą i po wielkie wyspy Oceanu, od Czarnego Lądu aŻ do Ziemi Ogni-
stej i lodowatej Alaski, tak samo we wszystkich okresach dziejów KoĘció" przez swo-
ich misjonarzy przygotowa" do Życia i kultury chrzeĘcijałskiej róŻne plemiona, które
obecnie tworzą chrzeĘcijałskie narody cywilizowanego Ęwiata.
Z tego wynika jasno, Że na mocy prawa jako teŻ si"ą faktów KoĘcio"a jest predesty-
nowany na wychowawc� narodów. ToteŻ kaŻdy nieuprzedzony cz"owiek przyzna, Że nie
ma rozumnych motywów, do przeciwstawienia si� KoĘcio"owi w tej w"aĘnie dzia"alno-
Ęci, z której b"ogos"awionych owoców Ęwiat tak hojnie korzysta.
Harmonia praw KoĘcio"a z prawami rodziny i Pałstwa.
Co wi�cej: uprzywilejowane stanowisko KoĘcio"a nie tylko nie staje w sprzeczno-
Ęci z prawem jednostki czy zbiorowoĘci do s"usznej wolnoĘci badał i metod naukowych
i w ogóle wszelkiej Ęwieckiej kultury, ale owszem stoi z nim w najzupe"niejszej harmo-
nii. Spieszmy doda�, Że podstawa tej harmonii porządek nadprzyrodzony, na którym
opierają si� prawa KoĘcio"a nie niszczy porządku naturalnego i jego konsekwencji,
o których juŻ wspomnieliĘmy; przeciwnie, podnosi go i udoskonala. Czyli obydwa te
porządki wzajemnie si� uzupe"niają stosownie do natury i godnoĘci kaŻdego. Przyczy-
Nauczanie papieskie 27
ną tego stanu rzeczy jest wspólne ich pochodzenie od Boga, który nie moŻe by�
w sprzecznoĘci z samym sobą: Czyny Boga są doskona"e, a wszystkie drogi jego są
s"uszne (Ksi�ga Powt. Pr., 32, 4).
Jeszcze jaĘniej uwypukli si� ten problem, gdy rozpatrzymy oddzielnie wychowaw-
cze pos"annictwo rodziny i pałstwa.
b) Rodzina
Naprzód wi�c pos"annictwo KoĘcio"a i rodziny doskonale si� godzą ze sobą, a to
dzi�ki ich analogicznemu pochodzeniu do Boga. Mianowicie w porządku naturalnym
Bóg udziela rodzinie p"odnoĘci, czyli zdolnoĘci tworzenia nowego Życia, a tym samym
prawa do autorytatywnego wychowywania dla Życia, który to autorytet jest pierwiast-
kiem "adu.
Prawo rodziny wczeĘniejsze od prawa pałstwa.
Z w"aĘciwą sobie jasnoĘcią i Ęcis"oĘcią pisze Doktor Anielski: W ojcu cielesnym
poj�cie początku jest urzeczywistnione cz�Ęciowo, ca"kowicie zaĘ tylko w Bogu. Oj-
ciec jest początkiem rodzenia, wychowania, karnoĘci i tego wszystkiego, co naleŻy do
udoskonalenia Życia ludzkiego (S. Th. II-IIae, q. 10, a.12).
Zatem rodzina bezpoĘrednio od Stwórcy ma powierzone sobie zadanie, a stąd tak-
Że i prawo do wychowania potomstwa. Prawa tego zrzec si� nie moŻe, poniewaŻ jest ono
w sposób nierozdzielny z"ączone ze Ęcis"ym obowiązkiem. Przy tym prawo to jest
wczeĘniejsze od prawa spo"eczełstwa czy pałstwa, a stąd jest nietykalne ze stron jakiej-
kolwiek ziemskiej w"adzy1.
Prawo nienaruszalne, ale nie despotyczne.
T� Ęwi�toĘ� prawa tak uzasadnia Ęw. Tomasz: Dziecko z natury samej ma w sobie
coĘ z ojca... Stąd samo prawo przyrodzone oddaje je w opiek� ojca, dopóki nie dojdzie
do uŻywania rozumu. Stąd by"oby sprzeczne z prawem naturalnym, gdyby dziecko, za-
nim przyjdzie do uŻywania rozumu, by"o wyj�ta spod opieki rodzicielskiej, albo teŻ de-
cydowano coĘ o nim wbrew woli rodziców (S. Th. II-IIae, q. 10, a.12). A poniewaŻ obo-
wiązek opieki rodzicielskiej trwa do czasu, kiedy dzieci b�dą w stanie same da� sobie
rad�, do tego teŻ czasu trwa nienaruszalne prawo wychowawcze rodziców! Natura bo-
wiem poucza Doktór Anielski dąŻy nie tylko do wydania na Ęwiat potomstwa, lecz
takŻe do jego rozwoju i post�pu aŻ do stanu doskona"ego cz"owieczełstwa, który to stan
jest stanem cnoty (Suppl. S. Th., p. III., q. 11, a. 1).
Dlatego teŻ KoĘció" w swej mądroĘci prawniczej ujmuje t� spraw� w Kodeksie Pra-
wa Kanonicznego w sposób Ęcis"y, jasny i zwi�z"y: Do najwaŻniejszych obowiązków
1
B. Russel i wielu innych zwolenników wychowania poza rodziną na potwierdzenie swej tezy wysuwają g"ównie argu-
ment, Że pałstwo ma moŻnoĘ� dostarczania Ż"obkom i internatom fachowo przygotowanych opiekunów i wychowawców, w ro-
dzinach zaĘ na ogó" panuje gruba ignorancja co do spraw higieny, a przede wszystkim wychowania dziecka i m"odzieŻy.
Nie moŻna odmówi� pewnej s"usznoĘci temu rozumowaniu. Zapomina si� jednak o jednej waŻnej, a moŻe i najwaŻniej-
szej rzeczy: w rodzinie brak przygotowania do wychowania dziecka zast�puje mi"oĘ�, która najcz�Ęciej podszepnie matce
i ojcu najlepszą metod� post�powania. Poza tym rodziny, a szczególnie konsekwentnie chrzeĘcijałskie, otrzymują wiele bodę-
ców i Ęrodków wychowawczych od KoĘcio"a Chrystusowego. Przyk"ady Ęw. Rodziny, ojców, matek i wychowawców wy-
niesionych na o"tarze (np. nieporównany ks. Jan Bosco) są niezastąpionym ęród"em natchnieł wychowawczych.
Natomiast, co zresztą wykaza"o doĘwiadczenie, w krajach, które przymusowo odbiera"y dzieci rodzicom, aby je wycho-
wa� przez funkcjonariuszy pałstwowych, wychowanie internatowe nie odpowiedzia"o wcale pok"adanym w nim nadziejom.
Wreszcie naruszenie prawa wychowawczego rodziców przez pałstwo jest niesprawiedliwe i zgubne w rezultacie dla sa-
mego pałstwa.
28 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
rodziców naleŻy staranie si� wed"ug si" i wychowanie dzieci pod wzgl�dem religijnym,
moralnym, fizycznym i obywatelskim, tudzieŻ o zabezpieczenie temu potomstwu tak-
Że dobrobytu doczesnego (Kodeks Prawa Kan. Kan. 1113).
Opinia powszechna jest tak uzgodniona pod tym wzgl�dem, Że kaŻdy, kto oĘmie-
li"by si� twierdzi�, Że dziecko naprzód naleŻy do pałstwa a potem dopiero do rodzi-
ny i Że pałstwo ma bezwzgl�dne prawo do jego wychowania, stawa"by w najja-
skrawszej z nią sprzecznoĘci. Argument zaĘ, Że cz"owiek rodzi si� obywatelem a wi�c
naleŻy do pałstwa jest bezwartoĘciowy, poniewaŻ najpierw cz"owiek musi istnie�;
swoje zaĘ istnienie otrzymuje od rodziców, a nie od pałstwa. ToteŻ mądrze powie-
dzia" Leon XIII: Dzieci mają coĘ z ojca i są jakby rozszerzeniem jego osoby, a wi�c
mówiąc ĘciĘle, wchodzą one w związek z pałstwem i w nim uczestniczą nie same
przez si�, lecz przez spo"ecznoĘ� rodzinną, w której zosta"y zrodzone (encyklika Re-
rum Novarum z dnia 15 maja 1891 r.). A wi�c jak poucza Leon XIII w tej samej
encyklice w"adza ojcowska jest tego rodzaju, Że pałstwo nie moŻe jej ani unicestwi�
ani wch"oną� w siebie, bo ma ona ten sam początek co i Życie ludzkie (tamŻe).
Nie znaczy to jednak wcale, jakoby prawo rodziców do wychowania by"o bez-
wzgl�dne lub despotyczne, poniewaŻ jest ono ĘciĘle podporządkowane ostatecznemu
celowi, jako teŻ prawu naturalnemu i BoŻemu, jak to wyjaĘnia Leon XIII w wieko-
pomnej encyklice o g"ównych obowiązkach chrzeĘcijałskich obywateli. Prawa zaĘ
i obowiązki rodziców ujmuje on tam treĘciwie w sposób nast�pujący: Rodzice ma-
ją prawo, pochodzące od samej natury, kszta"cenia tych, których zrodzili. Przy tym
mają zadba�, by wychowanie i nauczanie dzieci odpowiada"o celowi, dla którego z "a-
ski BoŻej otrzymali potomstwo. Stąd rodzice winni si� stara� i dąŻy� do tego, by ode-
prze� kaŻdy zamach na swoje przyrodzone prawo i Żeby zdecydowanie sobie wywal-
czy� moŻnoĘ� odpowiedniego wychowania swych dzieci w duchu chrzeĘcijałskim.
Zw"aszcza powinni je trzyma� z dala od tych szkó", w których kryje si� dla nich nie-
bezpieczełstwo przesiąkni�cia jadem bezboŻnoĘci (encyklika Sapientiae christia-
nae , z dnia 10 stycznia 1890 r.).
NaleŻy teŻ pilnie baczy� na to, Że obowiązek wychowania ciąŻący na rodzinie obej-
muje nie tylko wychowanie religijne i moralne, lecz równieŻ fizyczne i obywatelskie, g"ów-
nie ze wzgl�du na ich związek z religią i moralnoĘcią (Kodeks Prawa Kan., Kan. 1113).
To bezsporne prawo rodziny niejednokrotnie by"o uznane przez ustawodawstwo pał-
stwowe tych narodów, które dbają o to, Żeby prawo natury by"o podstawą ustaw pał-
stwowych. I tak Żeby przytoczy� jeden z najĘwieŻszych przyk"adów NajwyŻszy Try-
buna" Stanów Zjednoczonych orzek" odnoĘnie do nadzwyczaj waŻnego sporu, Że pał-
stwu nie przys"uguje ogólna w"adza wprowadzenia jednego tylko typu wychowania m"o-
dzieŻy przez zmuszanie jej do pobierania nauk wy"ącznie w szko"ach publicznych . Ja-
ko motyw wysuni�to prawo przyrodzone: Dziecko nie jest tylko tworem pałstwa; ci
co je wychowują i nim kierują mają prawo, po"ączone z najszczytniejszym obowiązkiem,
wychowa� je i przygotowa� do pe"nienia swych powinnoĘci (U. 37 S. Supreme Court
Decision in the Oregon School Cases, June 1, 1925).2
2
Tekst oryginalny tego waŻnego orzeczenia jest przytoczony w encyklice. Z tego wi�c wzgl�du podajemy go równieŻ,
zaznaczając, Że g"ówne myĘli Trybuna"u są umieszczone w tekĘcie tejŻe encykliki. Oto samo orzeczenie: The fundamen-
tal theory of liberty upon which all governments in this union repose excludes any general power of the State to standardi-
ze its children by forcing them to accept instruction from public teachers only. The child is not the mere creature of the Sta-
te; those whonurture him and direct his destiny have the right coupled with the nigh duty, to recognize, and prepare him for
additional duties .
Nauczanie papieskie 29
Prawo to chroni KoĘció".
Wiadomo z historii, Że pałstwo, zw"aszcza w nowszych czasach, dopuszcza"o si�
i dopuszcza pogwa"cenia praw udzielonych rodzinie przez Stwórc�. Ta sama historia do-
wodzi niezbicie, Że KoĘció" stale strzeg" i broni" tych praw. Najlepszym tego dowodem
jest szczególne zaufanie rodziców do szkó" koĘcielnych, o czym niedawno mówiliĘmy
w Naszym liĘcie do Kardyna"a Sekretarza Stanu: Rodzina natychmiast zorientowa"a si�
o co chodzi i dlatego to od czasów pierwotnego chrzeĘcijałstwa aŻ po dni nasze rodzi-
ce, nawet ma"o albo ca"kiem niewierzący, wysy"ają i prowadzą swe dzieci do zak"adów
wychowawczych, za"oŻonych i kierowanych przez KoĘció" (list do Kardyna"a Sekre-
tarza Stanu, 30 maja 1929 r.).
Wiedzeni ojcowskim instynktem, którego twórcą jest Bóg, zwracają si� rodzice
do KoĘcio"a z zaufaniem, pewni Że znajdą tam ochron� praw rodzinnych i w ogóle t�
harmoni�, jaką Bóg ustanowi" dla zachowania porządku na Ęwiecie. KoĘció", Ęwiadom
swego powszechnego boskiego pos"annictwa i obowiązku jaki ciąŻy na wszystkich lu-
dziach przyj�cia jedynej prawdziwej religii, aczkolwiek nie przestaje domaga� si� swe-
go prawa i przypomina� rodzicom o obowiązku chrztu i chrzeĘcijałskiego wychowa-
nia dla dzieci rodziców katolickich, przecieŻ tak jest dba"y o nienaruszalnoĘ� przyro-
dzonego prawa rodziny, Że nie godzi si� chrzci� dzieci niewiernych, chyba pod pew-
nymi warunkami i zastrzeŻeniami, ani teŻ w jakikolwiek sposób decydowa� wbrew
woli rodziców o ich wychowaniu, dopóki dzieci same nie b�dą mog"y o sobie stano-
wi� i dobrowolnie przyją� wiary (Kodeks Prawa Kanon., Kan. 750, par. 2. th., II -IIae,
q. 10, a. 12).
Stąd mamy dwa donios"e fakty, o których wzmiankowaliĘmy w przytoczonej mo-
wie: KoĘció" ofiaruje rodzicom swoje us"ugi w dziedzinie nauczania i wychowania, a ro-
dziny Ępieszą, aby z tego korzysta�, powierzając KoĘcio"owi setki i tysiące swych dzie-
ci. Te dwa fakty przypominają i g"oszą wielką prawd�, bardzo waŻną pod wzgl�dem mo-
ralnym i spo"ecznym, a mianowicie, Że wychowawcze pos"annictwo naleŻy w pierwszym
rz�dzie do KoĘcio"a i rodziny i to na mocy prawa naturalnego i BoŻego. I dlatego w"a-
Ęnie nic nie moŻna ują� z tego prawa, ani zeł si� wy"ama�, ani teŻ zastąpi� go czym in-
nym.
c) Pałstwo:
Z tego prymatu wychowawczego KoĘcio"a i rodziny p"yną jak to juŻ stwierdzili-
Ęmy najwi�ksze poŻytki dla ca"ego spo"eczełstwa, a przy tym w niczym nie szkodzą
rzeczywistym i w"aĘciwym prawom pałstwa do wychowania obywateli wed"ug porząd-
ku ustanowionego przez Boga.
W stosunku do ogólnego dobra.
Te prawa otrzyma"o pałstwo od samego Twórcy natury, lecz nie z racji ojcostwa jak
KoĘció" i rodzina, ale przez autorytet, jaki mu przys"uguje w popieraniu doczesnego ogól-
nego dobra, które jest w"aĘciwym jego celem. Wskutek tego wychowania naleŻy do pał-
stwa w inny zupe"nie sposób, niŻ do KoĘcio"a i rodziny, jest ono bowiem uzaleŻnione
od w"aĘciwego jego celu. Ten zaĘ cel doczesne dobro ogó"u polega: na pokoju i bez-
pieczełstwie, z których korzystają rodziny i pojedynczy obywatele w uŻywaniu swych
praw oraz na zharmonizowaniu wysi"ków wszystkich obywateli w kierunku osiągni�-
cia maximum duchowego i materialnego rozwoju.
30 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
Dwie funkcje.
Zatem podwójna jest funkcja w"adzy pałstwowej: ochrona i poparcie rodziny i jed-
nostki a nie wch"anianie ich niejako i zajmowanie ich miejsca.3
Stąd pałstwo jak to juŻ wyŻej mówiliĘmy ma w zakresie wychowania prawo,
albo raczej obowiązek ochraniania swoimi ustawami wczeĘniejszego prawa rodziny do
chrzeĘcijałskiego wychowania dzieci, a przez to szanowania nadprzyrodzonego prawa
KoĘcio"a do takiego w"aĘnie wychowania.
Do obowiązków pałstwa naleŻy równieŻ ochrona praw dziecka, a to w tym wypad-
ku, kiedy rodzice na skutek bezczynnoĘci, niedoĘwiadczenia czy z"ej woli nie mogą fi-
zycznie lub moralnie wype"ni� swego zadania. PrzecieŻ jak to juŻ wyjaĘniliĘmy pra-
wo wychowawcze rodziców nie jest bezwzgl�dne ani despotyczne, podlega bowiem pra-
wu naturalnemu i BoŻemu, a stąd nie tylko sądowi i powadze KoĘcio"a, ale teŻ czujno-
Ęci i prawnej ochronie pałstwa z racji jego stosunku do powszechnego dobra. Zresztą
rodzina nie jest spo"eczełstwem doskona"ym, które by posiada"o wszystkie Ęrodki po-
trzebne do swego rozwoju. W tym wi�c wypadku, zresztą wyjątkowym, pałstwo nie zaj-
muje miejsca rodziny, lecz za pomocą odpowiednich Ęrodków uzupe"nia jej braki,
w zgodzie jednak z naturalnym prawem dziecka i z nadprzyrodzonym KoĘcio"a.
Stosownie wi�c do nakazów zdrowego rozsądku i wiary, pałstwo, mówiąc ogólnie,
ma prawo i obowiązek ochrony moralnego i religijnego wychowania m"odzieŻy przez
usuwanie tych przeszkód publicznych, które by mu si� przeciwstawia"y.
W szczególnoĘci zaĘ ze wzgl�du na dobro ogólne pałstwo powinno róŻnymi spo-
sobami popiera� samo wychowanie i kszta"cenie m"odzieŻy. A wi�c naprzód przez
wspomaganie inicjatywy i dzia"alnoĘci KoĘcio"a i rodziny, co, jak Ęwiadczą o tym hi-
storia i doĘwiadczenie jest bardzo skuteczne. Gdyby zaĘ inicjatywa ta nie mia"a miej-
sca, albo by"a niewystarczająca, naleŻy ją uzupe"ni� przez zak"adanie szkó" pałstwo-
wych. Pałstwo przecieŻ ma do dyspozycji wi�ksze Ęrodki, aniŻeli ktokolwiek inny, a to
dzi�ki temu, Że ca"y ogó" powierza mu je dla potrzeb ogólnych; stąd teŻ s"uszną jest rze-
czą, by uŻywa"o ich na korzyĘ� swych podatników (mowa do wychowanków Kolegium
z Mondragone, 14 maja 1921 r.).
Ponadto pałstwo moŻe i powinno wymaga�, aŻeby wszyscy obywatele posiadali
znajomoĘ� swych praw obywatelskich i narodowych, jak równieŻ osiągn�li pewien
stopieł umys"owej, moralnej i fizycznej kultury, jakiej w naszych czasach wymaga do-
bro ogó"u. OczywiĘcie, w tym wszystkim powinno pałstwo szanowa� przyrodzone
prawa KoĘcio"a i rodziny do wychowania chrzeĘcijałskiego, jak równieŻ przestrzega�
sprawiedliwoĘci rozdzielczej. Niesprawiedliwie tedy post�puje pałstwo, jeŻeli mono-
polizuje ca"e wychowanie i nauczanie, a przez to fizycznie i moralnie zmusza rodziców,
Żeby, wbrew obowiązkom sumienia chrzeĘcijałskiego i swoim w"asnym s"usznym Ży-
czeniom, posy"ali dzieci do szkó" pałstwowych.
Jakie wychowanie moŻe sobie zastrzec.
Z tego jednak wcale nie wynika, Że pałstwo nie moŻe zastrzec sobie prawa zak"a-
dania szkó" przygotowawczych dla niektórych urz�dów, a zw"aszcza dla wojska, gdzie
są niezb�dne wybitne uzdolnienia i specjalne przygotowanie. Wymaga tego spr�ŻystoĘ�
administracji i obrona wewn�trznego i zewn�trznego pokoju niezb�dnych dla ogólne-
3
Por. teŻ list kardyna"a Hlonda, O chrzeĘcijałskie zasady Życia pałstwowego , z dnia 23 kwietnia 1932 r.
Nauczanie papieskie 31
go dobra. Pozostaje jednak w mocy warunek, Że pałstwo musi si� powstrzyma� od ak-
tów, naruszających odnoĘne prawa KoĘcio"a i rodziny. T� przestrog� wypowiadamy tu-
taj ponownie, zaiste nie bez powodu. Oto bowiem w naszych czasach (w czasach wiel-
kiego nasilenia przesadnego i fa"szywego nacjonalizmu, tak wrogiego prawdziwemu po-
kojowi i pomyĘlnoĘci)4 zwyk"o si� przekracza� wszelkie granice w tzw. wychowaniu
fizycznym ch"opców (a czasem, wbrew wskazaniom samej natury nawet i dziewcząt),
organizując je na mod"� wojskową. Nieraz teŻ �wiczenia te mają miejsce w dzieł Ęwią-
teczny, który winien by� poĘwi�cony obowiązkom religijnym i Życiu rodzinnemu.
Nie chcemy zresztą gani� tego, co w tym wychowaniu jest dobrego, a mianowicie:
ducha karnoĘci i rozumnej odwagi; pi�tnujemy tylko wszelką przesad�, jaką jest duch
gwa"tu, którego nie naleŻy identyfikowa� z duchem m�stwa i rycerskoĘci niezb�dnych
dla obrony Ojczyzny i porządku publicznego. Tak samo w wychowaniu fizycznym od-
rzucamy apoteoz� atletyzmu, który nawet w klasycznej epoce pogałstwa uchodzi" za
oznak� zwyrodnienia i upadku prawdziwego wychowania fizycznego.
Poza tym spo"eczełstwu i pałstwu przys"uguje prawo wychowania obywatelskie-
go a to nie tylko w stosunku do m"odzieŻy, ale równieŻ i do doros"ych bez róŻnicy wie-
ku i stanu. JeŻeli rozpatrzymy t� kwesti� pod kątem, jak si� to mówi, pozytywnym to
polega ono na takim przedstawieniu spraw publicznych cz"onkom danego spo"eczełstwa,
aby dla nich zjedna� umys"y, wyobraęni� i uczucie i w ten sposób wywrze� jakby na-
cisk moralny na wol� w kierunku dąŻenia do osiągni�cia cnoty. Winno teŻ pałstwo dzia-
"a� profilaktycznie i to stanowi negatywną stron� zagadnienia a to w celu niedopusz-
czenia prądów przeciwnych (P.L. Taparelli, Saggio teoretico di Diritto Naturale, nr 922,
Dzie"a tego nie moŻna si� doĘ� nachwali�, wi�c go usilnie polecamy m"odzieŻy uni-
wersyteckiej. Por. Naszą mow� z 18 grudnia 1927 r.). To wychowanie spo"eczne tak roz-
leg"e i róŻnorodne, Że obejmuje ca"ą dzia"alnoĘ� pałstwa dla dobra powszechnego,
musi by� uzgodnione z zasadami moralnoĘci i nauki KoĘcio"a, który z woli BoŻej jest
ich nauczycielem.
To wszystko, coĘmy dotąd powiedzieli o dzia"alnoĘci pałstwa w zakresie wycho-
wania, jest oparte na mocnym i niewzruszonym fundamencie nauki katolickiej O
chrzeĘcijałskim ustroju pałstw , wspaniale wy"oŻonej przez Naszego Poprzednika Le-
ona XIII, zw"aszcza w encyklice Immortale Dei i Sapientiae Christianae :
Stosunek mi�dzy KoĘcio"em a pałstwem.
Bóg powiada PapieŻ rozdzieli" rządy nad ludzkoĘcią pomi�dzy dwie w"adze:
koĘcielną i pałstwową. W zakresie spraw BoŻych rządzi KoĘció", doczesnych pałstwo.
Obie te w"adze są najwyŻsze w zakresie swej kompetencji. Jedna i druga mają zakre-
Ęlone granice przez natur� i w"asne cele, z czego powstają jakby dwa odr�bne Ęwiaty,
w których kaŻda z nich dzia"a na mocy w"asnego prawa. A poniewaŻ ci sami poddani
podlegają rozkazom kaŻdej z nich, moŻe si� zdarzy�, Że ta sama sprawa, cho� pod róŻ-
nym wzgl�dem, wchodzi w zakres praw i dzia"ania obydwu. Dlatego w"aĘnie Opatrz-
noĘ� BoŻa, przez którą obie w"adze zosta"y ustanowione, musia"a uporządkowa� ich dro-
gi . A które są, od Boga są postanowione (Rzym 13, I i encyklika Immortale Dei ,
z 1 listopada 1885 r.).
4
PapieŻ Pius XI wyda" póęniej specjalną encyklik�: Mit brenennder Sorge przeciwko skrajnemu nacjonalizmowi hi-
tlerowskiemu. Niejednokrotnie teŻ pot�pi" ten kierunek w róŻnych alokucjach i wypowiedzeniach si�.
32 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
OtóŻ wychowanie m"odzieŻy jest w"aĘnie jedną z tych spraw, które naleŻą do Ko-
Ęcio"a i do pałstwa jakkolwiek w róŻny sposób jak to juŻ wy"oŻyliĘmy powyŻej.
Dlatego pomi�dzy obiema w"adzami kontynuuje swą myĘl Leon XIII powinna ist-
nie� harmonia, którą ca"kiem s"usznie porównano do związku, jaki zachodzi w cz"owie-
ku mi�dzy duszą i cia"em. Jakim zaĘ ten związek by� powinien i jak daleko ma si�ga�,
niepodobna inaczej okreĘli�, jak tylko rozpatrując natur� kaŻdej z tych w"adz i mając
na wzgl�dzie waŻnoĘ� i dostojełstwo jej celów. Wszak jedna z nich ma si� stara� bez-
poĘrednio i przede wszystkim o rozwój kultury materialnej, druga zaĘ ma dostarcza� dóbr
niebieskich i wiecznych. Zatem KoĘció" podporządkowuje swej w"adzy i osądowi
wszystko, co z natury swojej czy teŻ ze wzgl�du na cel, któremu ma s"uŻy� jest Ęwi�-
tego w sprawach ludzkich, naleŻy do zbawienia duszy i kultu Boga. Wszystkie inne spra-
wy, obywatelskie i polityczne, s"usznie podpadają pod w"adz� pałstwa, jak to wyjaĘni"
Chrystus, nakazując odda� co cesarskiego cesarzowi, a co BoŻego Bogu (encyklika
Immortale Dei ).
KaŻdy, kto wzbrania"by si� przyją� te zasady jako teŻ ich znaczenie dla wychowa-
nia, zaprzeczy"by z pewnoĘcią faktowi za"oŻenia KoĘcio"a przez Chrystusa dla zbawie-
nia ludzi i przyją"by tez� o niezaleŻnoĘci pałstwa od Boga i Jego praw. Taki pogląd jest
oczywiĘcie bezboŻny, sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem, z zarazem bardzo niebez-
pieczny dla w"aĘciwego kszta"cenie i wychowania m"odzieŻy i z pewnoĘcią nie mniej
zgubny dla samego pałstwa i prawdziwej pomyĘlnoĘci ludzkiej wspólnoty. Przeciwnie,
w razie zastosowania tych zasad w praktyce, zyska na tym w"aĘciwe wyrobienie oby-
wateli. Bardzo wymownie dowodzą tego fakty ze wszystkich wieków. I jak w począt-
kach chrzeĘcijałstwa Tertulian w Apologeticum a póęniej Ęw. Augustyn mogli rzu-
ci� wyzwanie wszystkim przeciwnikom KoĘcio"a katolickiego, tak teŻ i my w naszych
czasach moŻemy za nim powtórzy�: Ci, co powiadają, Że nauka Chrystusa jest wroga
pałstwu, niechŻe dadzą takich Żo"nierzy, jakich przygotowuje nauka Chrystusa, niech
dadzą takich poddanych, ma"Żonków, rodziców, synów, panów, s"ugi, królów, s�dziów,
takich wreszcie urz�dników skarbowych i podatników, jakimi nakazuje by� nauka
chrzeĘcijałska, a wtedy niechŻe sobie mówią, Że jest ona wrogą dla Rzeczypospolitej.
JeŻeli jest inaczej, niech si� nie wahają nazwa� ją silną ostoją pałstwa (List 138).
JeŻeli juŻ mowa o wychowaniu, nie od rzeczy b�dzie zwróci� uwag� na doskona"e
uj�cie tej prawdy katolickiej przez kardyna"a Sylwiusza Antoniano. Pisarz ten z czasów
juŻ nowszych, bo z okresu Odrodzenia, by" bardzo zas"uŻony w dziele wychowania
chrzeĘcijałskiego. Odznacza" si� przy tym wielką poboŻnoĘcią i wiedzą. By" uczniem
Ęw. Filipa Nereusza, Ęwietnego wychowawcy, jak równieŻ mistrzem i sekretarzem do
listów "aciłskich Ęw. Karola Boromeusza. Na jego to naleganie i za jego radą Antonia-
no napisa" cenny traktat: O chrzeĘcijałskim wychowaniu dzieci , gdzie czytamy takie
np. zdanie:
KoniecznoĘ� i poŻytek zgody z KoĘcio"em.
Im ĘciĘlej rząd Ęwiecki wspó"dzia"a z duchownym, sprzyja mu i popiera go, tym
wi�cej przyczynia si� do zachowania Pałstwa. Wszak kierownik Dusz, stosownie do
swego przeznaczenia, stara si� za pomocą swej powagi i Ęrodków duchownych ukszta"-
towa� dobrego chrzeĘcijanina. Konsekwentnie czyni z niego jednoczeĘnie takŻe dobre-
go obywatela, jakiego wymaga Życie polityczne. A tak dzieje si� dlatego, Że w Ęwi�tym
KoĘciele Rzymsko-Katolickim, tym Pałstwie BoŻym, dobry obywatel i uczciwy cz"o-
wiek znaczą jedno i to samo. Dlatego bardzo b"ądzą ci, którzy mniemają, Że b�dą mo-
Nauczanie papieskie 33
gli mie� dobrych obywateli za pomocą innych praw i innych metod, aniŻeli te, które
sprzyjają wyrobieniu dobrego chrzeĘcijanina. I niech sobie ludzka mądroĘ� mówi i roz-
prawia ile jej si� podoba! W Żadnym wypadku odsuni�cie si� od pokoju i szcz�Ęliwo-
Ęci wiecznej a tym bardziej sprzeciwianie si� im, nie zaprowadzi na tym Ęwiecie zgo-
dy i prawdziwego pokoju (Dell educazione cristiana dei figliuoli, lib. I, c. 43).
Podobnie jak pałstwo, tak teŻ i nauka, jej metody i badania nie potrzebują niczego
si� obawia� ze strony KoĘcio"a, Ęwiadomego swego pe"nego i wszechstronnego pos"an-
nictwa w zakresie wychowania. Wszak katolickie zak"ady naukowe wszystkich stopni
umiej�tnoĘci i wiedzy nie potrzebują zgo"a Żadnej apologii. Zaufanie, jakim si� cieszą,
pochwa"y, które zbierają, dorobek naukowy, którym si� wykazują, zw"aszcza doskona-
le przygotowani wychowankowie, których dostarczają stanowi urz�dniczemu, wolnym
zawodom, szkolnictwu i Życiu we wszystkich dziedzinach, aŻ nadto dobrze Ęwiadczą na
ich korzyĘ� (list do Kardyna"a Sekretarza Stanu, 30 maja 1929 r.)5.
Te fakty zresztą są tylko znakomitym potwierdzeniem nauki katolickiej, o której tak
orzeka Sobór Watykałski: Wiara i rozum nie tylko nie mogą sta� ze sobą w sprzecz-
noĘci, lecz, przeciwnie, niosą sobie pomoc wzajemną. Zdrowy bowiem rozum uzasad-
nia podstawy wiary a oĘwiecony jej Ęwiat"em kultywuje wiedz� rzeczy BoŻych. Wiara
zaĘ ze swej strony uwalnia i chroni rozum od b"�dów, wzbogacając go przy tym róŻny-
mi wiadomoĘciami. Z tego wi�c wzgl�du KoĘció" nie tylko nie przeciwstawia si� roz-
wojowi Ęwieckiej nauki i sztuki, ale wr�cz przeciwnie, róŻnymi sposobami wspomaga
je i popiera, docenia bowiem korzyĘci, jakie przynoszą cz"owiekowi. Przyznaje teŻ
KoĘció", Że jeŻeli uprawia si� je naleŻycie, wówczas, przy pomocy "aski BoŻej, prowa-
dzą one do Boga, sprawcy wszystkiego i Pana wszelkiej wiedzy. Nie hamuje teŻ Ko-
Ęció" wolnoĘci w badaniach naukowych, niemniej jednak daje pilne baczenie, aŻeby nie
popad"y one w b"�dy, co mog"oby nastąpi�, gdyby przeciwstawi"y si� Boskiej nauce, al-
bo teŻ, przekraczając w"aĘciwe im granice, nie zajmowa"y jej miejsca i nie wnosi"y za-
mieszania (Sobór Watykałski, sesja 3, rozdz. 4).
PowyŻsza teza o w"aĘciwie rozumianej wolnoĘci naukowej, jest zarazem normą
s"usznej i dobrze uzasadnionej wolnoĘci dydaktycznej, której gwa"ci� nie wolno. Nale-
Ży wi�c stosowa� ją w nauczaniu, a przede wszystkim w nauczaniu m"odzieŻy, w sto-
sunku do której istnieje specjalny obowiązek oparty na sprawiedliwoĘci, poniewaŻ kaŻ-
dy nauczyciel, rządowy czy prywatny, otrzymuje tylko wzgl�dne prawo wychowawcze.
Z drugiej strony kaŻde dziecko i m"odzieŻ chrzeĘcijałska mają pe"ne prawo do pobie-
rania nauki, zgodnej z nauką KoĘcio"a, tej kolumny i utwierdzenia Prawdy. Ci�Żką te-
dy krzywd� wyrządzi"by jej ten, kto zachwia"by ją w wierze, naduŻywając zaufania m"o-
dzieŻy do nauczyciela, wykorzystując jej zrozumia"y skądinąd brak doĘwiadczenie
i nieumiarkowaną sk"onnoĘ� do nieograniczonej a zwodniczej swobody.
5
KoĘció" mia" w swych r�kach ca"e szkolnictwo do czasów, kiedy pałstwo przej�"o t� skądinąd dla KoĘcio"a drugorz�d-
ną placówk� nauczania i wychowania. PoniewaŻ jednak pałstwo coraz bardziej okaza"o si� agresywne w stosunku do reli-
gii w szkole, KoĘció" by" zmuszony popiera� zak"adanie katolickich szkó" powszechnych, Ęrednich i uniwersytetów. Tych
ostatnich jest doĘ� znaczna iloĘ� (przesz"o 50) i cieszą si� one nieraz wielką s"awą. Najwi�cej instytucji naukowych kato-
lickich ma Rzym. Poza Wiecznym Miastem istnieją uniwersytety katolickie we wszystkich cz�Ęciach Ęwiata. Tak wi�c w Eu-
ropie iloĘ� ich si�ga 11:5 we Francji (ParyŻ, Lile, Angers, Tuluza i Lion); w Belgii w Lovanium; w Holandii w Nijm-
wegen; w Szwajcarii we Fryburgu; w Irlandii w Dublinie; we W"oszech w Mediolanie; w Polsce w Lublinie. Azja
ma kilka katolickich uniwersytetów; w Bejrucie, w Szanghaju, Tokio, Kolombo, w Bombaju, w Kalkucie i w Manili na Fi-
lipinach. W Ameryce; w St. Zjedn. przesz"o 20, z których najs"awniejsze są: w St. Louis, w Fodham w Nowym Yorku,
w Waszyngtonie; w Kanadzie dwa uniwersytety francuskie: w Quebec i w Montrealu i jeden angielski w Ottawie. W Ame-
ryce Po"udniowej chilijski w Stantiago i argentyłski w Buenos Aires. Z tych uniwersytetów 6 jest pe"nych; reszta niepe"-
ne. Dane są brane ze stosunków przed wojną.
34 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
II. PRZEDMIOT WYCHOWANIA:
1. Ca"y cz"owiek upad"y, ale odkupiony.
Nie trzeba teŻ zapomina�, Że przedmiotem chrzeĘcijałskiego wychowania jest ca-
"y cz"owiek, czyli duch z"ączony z cia"em w jednoĘci natury, ze wszystkimi swoimi w"a-
dzami przyrodzonymi i nadprzyrodzonymi, jak o tym przekonywa nas zdrowy rozum
i Objawienie. Przy tym cz"owiek, który utraci" stan pierwotnej doskona"oĘci, zosta" od-
kupiony przez Chrystusa i przywrócony do nadprzyrodzonego stanu dziecka BoŻego,
bez pozanaturalnych jednak przywilejów: nieĘmiertelnoĘci cia"a i ca"kowitej równowa-
gi w"adz. Dlatego w"aĘnie pozosta"y w naturze ludzkiej skutki grzechu pierworodnego
w szczególnoĘci zaĘ: os"abienie woli i nieokie"znane Żądze.
G"upota przywiązana jest do serca dzieci�cego, ale rózga karania wyp�dzi ją
(Przypow. 22, 15). JuŻ od najm"odszych lat trzeba poskramia� u dziecka z"e sk"onno-
Ęci woli, a popiera� dobre. Przede wszystkim zaĘ naleŻy oĘwieca� rozum, umacnia� wo-
l� za pomocą prawd nadprzyrodzonych i Ęrodków "aski. Bez tego nikt nie potrafi opa-
nowa� swych nami�tnoĘci, ani teŻ KoĘció" nie b�dzie móg" doprowadzi� do kołca
i upragnionej doskona"oĘci swego dzie"a wychowawczego. A przecieŻ Chrystus po to
wyposaŻy" KoĘció" w nauk� z nieba i Sakramenta Ęwi�te, Żeby by" dobrym nauczycie-
lem wszystkich ludzi.
2. Fa"sz i ujemne skutki naturalizmu pedagogicznego.
Fa"szywy jest przeto wszelki naturalizm pedagogiczny, który w kszta"ceniu m"odzie-
Ży ogranicza, albo nawet wyklucza nadprzyrodzone wyrobienie chrzeĘcijałskie. B"�dna teŻ
jest kaŻda metoda wychowawcza, oparta wy"ącznie na si"ach naturalnych cz"owieka, po-
niewaŻ nie uwzgl�dnia, cho�by cz�Ęciowo, faktu grzechu pierworodnego i istnienia "aski.
Takimi w ogóle są te przeróŻne systemy, które powo"ują si� na rzekomą autonomi�
i niczym nieograniczoną wolnoĘ� dziecka. Pomniejszają one albo nawet niweczą powa-
g� i dzia"alnoĘ� wychowawców, znaczenie prawa naturalnego i BoŻego, dziecku zaĘ
przyznają wy"ączną inicjatyw� odnoĘnie do samowychowania. Gdyby jednak postula-
ty nowoczesnych pedagogów cechowa" umiar, nie moŻna by im odmówi� s"usznoĘci,
chociaŻ z drugiej strony nie zawiera"yby one nic nowego. PrzecieŻ nieraz KoĘció" ak-
ceptowa" i wprowadza" w czyn do tradycyjnego wychowania chrzeĘcijałskiego koniecz-
noĘ� czynnego i stopniowo coraz bardziej Ęwiadomego wspó"dzia"ania dziecka ze swym
wychowawcą oraz usuni�cia z wychowania despotyzmu i gwa"tu, które równieŻ odrzu-
ca zdrowa karnoĘ�. Tą w"aĘnie drogą kroczy sam Stwórca, który pobudza stworzenie
do czynnego wspó"dzia"ania, uwzgl�dniając przy tym natur� kaŻdego z nich, bo Mą-
droĘ� jego dosi�ga mocą od kołca do kołca i urządza wszystko z "agodnoĘcią (Ps. Mą-
droĘci, 8, 1).
JeŻeli jednak zastanowimy si� nad pobocznym znaczeniem s"ów, którymi pos"ugu-
ją si� ci nowoczeĘni wychowawcy, oraz wnikniemy w ich treĘ�, okaŻe si�, Że dąŻą oni
do wychowania nie mającego nic wspólnego z prawem BoŻym. Stąd w ostatnich cza-
sach jesteĘmy Ęwiadkami przedziwnego zaiste zjawiska: oto wychowawcy i filozofowie
mozolą si� w pocie czo"a, by wynaleę� jakiĘ powszechny kodeks moralny, jak gdyby
nie istnia" ani dekalog, ani Ewangelia, ani nawet prawo natury, wyryte przez Boga w ser-
cu Cz"owieka, a g"oszone przez zdrowy rozum i skodyfikowane oraz uĘwi�cone za po-
mocą pozytywnego Objawienia przez samego Boga w dziesi�ciorgu Jego przykazał.
Owi teŻ wychowawcy lekcewaŻąco odnoszą si� do wychowania chrzeĘcijałskiego, na-
Nauczanie papieskie 35
zywając je heteronomicznym , biernym , przestarza"ym , poniewaŻ opiera si� na po-
wadze Boga i na Ęwi�tym Jego prawie.
�udzą si� jednak bardzo! MyĘlą, Że zwracają dziecku prawdziwą wolnoĘ�. W rze-
czywistoĘci zaĘ oddają je na pastw� niezdrowej pychy i z"ych nami�tnoĘci. ToteŻ, kon-
sekwentnie, usprawiedliwiają oni wszelkie pop�dy, jako s"uszne wymogi natury, posia-
dającej tzw. autonomi�. NaleŻa"oby jednak naprzód uzasadni� taką teori�...
Co gorsza, wychowawcy tego pokroju posuwają si� jeszcze dalej: na skutek b"�dnych
poglądów, w sposób bezboŻny i niebezpieczny, chcą podda� pospolitym badaniom i do-
Ęwiadczeniom te czynnoĘci, które w wychowaniu naleŻą do porządku nadprzyrodzonego,
jako np. powo"anie kap"ałskie lub zakonne i w ogóle tajemnicze dzia"anie "aski, która pod-
nosząc si"y naturalne zarazem nieskołczenie je przewyŻsza i w Żaden sposób nie moŻe pod-
lega� sprawdzianom natury fizycznej, gdyŻ Duch, k�dy chce, tchnie (Jan, 3, 8).
3. Wychowanie seksualne.
Najbardziej jednak niebezpiecznym jest ów naturalizm, który opanowa" w naszych
czasach niezwykle subtelną dziedzin�, jaką jest czystoĘ� obyczajów. Wielu teŻ naiwnych
propaguje niezwykle niebezpieczną metod� wychowawczą, okreĘlaną nieraz wstr�tnym
wyrazem wychowania seksualnego 6. Zdaje si� im, i bardzo si� w tym mylą, Że potra-
fią ustrzec m"odzieŻ przed niebezpieczełstwem rozpasania zmys"owego za pomocą li
tylko Ęrodków naturalnych z pomini�ciem motywów religijnych. Do takich Ęrodków za-
liczają oni: uĘwiadomienie p"ciowe m"odzieŻy przez pouczenie niejednokrotnie pu-
bliczne i wspólne, co gorsza przez nastr�czanie jej okazji, Żeby si�, jak mówią, m"odzieŻ
z tymi rzeczami oswoi"a i tym sposobem uodporni"a na niebezpieczełstwa okresu doj-
rzewania p"ciowego.
Pope"niają oni ten wielki b"ąd, Że nie uwzgl�dniają s"abych stron natury ludzkiej
i tych pop�dów, o których wspomina Aposto", mówiąc o zakonie tkwiącym w cz"owie-
ku i sprzeciwiającym si� zakonowi jego umys"u (list do Rzymian, 7, 23).
OĘmielają si� przeto zaprzeczy� codziennemu doĘwiadczeniu, Że w"aĘnie m"odzieŻ
popada w grzechy nieczyste nie tyle dla braku uĘwiadomienia, co wskutek s"aboĘci wo-
li, wystawionej na pokusy a pozbawionej pomocy BoŻej.
JeŻeli zaĘ, zwaŻywszy wszystkie okolicznoĘci, jakieĘ pouczenie indywidualne w tej
tak bardzo delikatnej materii okaŻe si� wskazane, naleŻy ono do tych, którym Bóg po-
wierzy" wychowanie i udzieli" im odpowiedniej "aski stanu. I oni teŻ mają wybra� na to
odpowiedni czas z zachowaniem wszelkiej ostroŻnoĘci i uŻy� metod nieobcych wycho-
wawcom chrzeĘcijałskim, a doskonale uj�tych przez Antoniana:
6
Bezstronna nauka przesz"a do porządku dziennego nad niektórymi poglądami Freuda. W szczególnoĘci obali"a teori�
o panseksualizmie i o dominującym wp"ywie Życia p"ciowego juŻ od czasów niemowl�ctwa. Pedagogowie, wychowani na
Ęwiatopoglądzie naturalistycznym z uporem podtrzymują t� opini� i stosują ją w wychowaniu. Stąd propagują koniecznoĘ�
uĘwiadomienia p"ciowego w najwczeĘniejszej m"odoĘci.
Atoli taki pogląd sprzeciwia si� faktowi, Że dziecko rozwija si� stopniowo, a wi�c stopniowo teŻ rozwija si� jego inte-
lekt. Z drugiej strony dysproporcja mi�dzy rozwojem intelektu dziecka a ca"kowitym uĘwiadomieniem musi wywo"a� wiel-
ki wstrząs psychiczny, coĘ w rodzaju urazu, znanego psychoanalitykom. Taki uraz moŻe si� tragicznie odbi� na ca"ym Ży-
ciu dziecka. Poza tym Życie psychiczne cz"owieka nie sprowadza si� wy"ącznie do intelektu. Istnieje jescze wola, która cz�-
sto idzie za z"em, cho� widzi dobro. Video meliora proboque deteriora sequor.
Natomiast uĘwiadomienie cz�Ęciowe, ostroŻne, dostosowane do wieku dziecka moŻliwie najmniej konkretne, jest bar-
dzo wskazane. NaleŻy poza tym zastosowa� ogólną zasad�: puero debetur reverentia dziecka nie moŻna lekcewaŻy�; od-
powiada� mu zawsze wed"ug najlepszej swej wiedzy i roztropnoĘci. Wszelkie lekcewaŻenie, a tym bardziej drwiny podko-
pują zaufanie do starszych.
36 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
Tak wielka jest nasza u"omnoĘ� i sk"onnoĘ� do z"ego, Że Ęrodki, mające
w"aĘnie zapobiec grzechowi, są do niego okazją i podnietą. Stąd waŻną jest rze-
czą, Żeby dobry ojciec, omawiając ze swym synem tak Ęliskie kwestie, zwróci"
baczną uwag� na koniecznoĘ� zachowania wielkiej rezerwy w poruszaniu róŻnych
szczegó"ów tej zarazy, która zatruwa wielką cz�Ę� globu. MoŻe mu si� bowiem
przytrafi� to, Że zamiast ugasi� ogieł nami�tnoĘci, nieroztropnie go rozpali
w prostym i wraŻliwym sercu dziecka. W ogóle w czasie wczesnej m"odoĘci
najzupe"niej wystarczy pos"ugiwanie si� tymi Ęrodkami, które pobudzają w du-
szy czystoĘ� i zapobiegają wyst�pkom jej przeciwnym (Silvio Antoniano, dz.
cyt. ks. II, r. 88).
4. Koedukacja.
RównieŻ zdradliwa i dla chrzeĘcijałskiego wychowania niebezpieczna jest tzw.
koedukacja.7 Wielu spoĘród jej zwolenników broni tego systemu wychowawczego,
poniewaŻ nie doceniają albo wr�cz odrzucają prawd� o skaŻeniu natury ludzkiej przez
7
Koedukacja, ogólnie rzecz biorąc, jest wspólnoĘ� nauczania i wychowania dziewcząt i ch"opców przez nauczycie-
li obojga p"ci. W zastosowaniu praktycznym róŻne są jej stopnie. Najbardziej krałcowe dąŻą, jak mówią, do wychowa-
nia cz"owieka, a nie kobiety i m�Żczyzny. Stąd, ich zdaniem, naleŻy w jak najszerszych granicach stosowa� wspó"Życie
p"ci w internatach, bursach, obozach letnich.
Inni, mniej radykalni, uznając potrzeb� uwzgl�dnienia odr�bnoĘci p"ci, pragną za pomocą koedukacji usuną� ujem-
ne, a spot�gowa� dodatnie wartoĘci psychiki ch"opców i dziewcząt.
Wreszcie są tacy obrołcy koedukacji, którzy uznają jej szkodliwoĘ�, ale tylko w okresie dojrzewania p"ciowego, w in-
nym natomiast je stosują.
Przeciwnicy znów koedukacji widzą w niej wy"ącznie ujemne strony.
Prawda, jak zwykle b�dzie po Ęrodku.
Ojczyzną koedukacji są Stany Zjednoczone Ameryki Pó"nocnej. Prawie wszystkie szko"y i wi�kszoĘ� Ęrednich (high
schools) są koedukacyjne. W Europie w wielu krajach. W Polsce (przed wojną) szko"y powszechne by"y prawie wy-
"ącznie koedukacyjne, a szko"y Ęrednie w jednej trzeciej cz�Ęci. System koedukacyjny liczy wielu zwolenników nawet
wĘród wybitnych pedagogów. Istnieje teŻ jednak bardzo silna reakcja przeciw koedukacji. W pierwszym rz�dzie w tych
samych Stanach Zjednoczonych: rozpr�Żenie Życia rodzinnego i to wskutek, mi�dzy innymi jeszcze przyczynami, bra-
ku odr�bnego kszta"cenia dziewcząt; ogromny upadek obyczajów wĘród m"odzieŻy i starszego spo"eczełstwa nasuwają
wielu pedagogom myĘl o koniecznoĘci reformy. Niektórzy z nich nazywają koedukacj� abomination (ohydą). W Eu-
ropie reakcja jest jeszcze silniejsza. W Polsce wypowiada si� przeciw niej wielu teoretyków wychowania, sami wycho-
wawcy i w wi�kszej cz�Ęci sama m"odzieŻ.
Przeciwnicy koedukacji wysuwają przeciw niej prócz zasadniczych argumentów, jakie podaje encyklika, jeszcze na-
st�pujące racje:
1. higieniczne: wspó"zawodnictwo s"abszych fizycznie dziewcząt wywiera ujemny wp"yw na ich zdrowie i rozwój.
W szczególnoĘci ten wysi"ek jest niebezpieczny w stanie dojrzewania p"ciowego, który ch"opcy "atwiej przechodzą, a co
waŻniejsze i w innym okresie Życiowym, aniŻeli dziewcz�ta. ToteŻ s"ynny biolog Alexis Carrey z Nowego Jorku, laure-
at nagrody Nobla, tak o tym pisze: RóŻnice mi�dzy kobietą a m�Żczyzną są nie tylko narządowe, ale wynikają z nasy-
cenia ca"ego organizmu przez odr�bne gruczo"y p"ciowe. Stąd b"�dne jest zastosowanie (do obojga p"ci) tych samych za-
sad wychowawczych. Prawa fizjologii są nieub"agane .
2. Wzgl�dy natury psychologicznej a mianowicie: znaczne róŻnice intelektualne i w ogóle róŻnice charakterów oboj-
ga p"ci. Wzajemna wymiana zalet jak podkreĘlają zwolennicy koedukacji moŻe by� odwrócona: nastąpi� moŻe teŻ
wp"yw ujemny. ToteŻ dziewcz�ta jako bardziej bierne, asymilują si� do ch"opców, ale im nie dorównują, ulegając wy-
paczeniu. Jest ona mieszaniną niem�skiego, pysza"kowatego ch"opca i kapryĘnej, rozpieszczonej damy Ęwiatowej . (Fo-
erster, Wychowanie i samowychowanie, Warszawa, st. 60). Z drugiej strony ch"opcy zacieĘniają warunki rozwoju oso-
bowego. Czuje to sama m"odzieŻ. Czy nie jest znamienne pisza Foerster Że przy dobrowolnym zak"adaniu klubów
przez m"odzieŻ ludową w Ameryce, ch"opcy i dziewcz�ta organizują si� zawsze odr�bnie (tamŻe, s. 159).
3. Koedukacja jest teŻ sprzeczna z nowoczesnym prądem indywidualizacji i personalizmu. JeŻeli nowoczesna peda-
gogika (cho� w sposób przesadny) domaga si� specjalnych szkó" i podzia"u klas (system Decroly'ego, mannheimski, dal-
tołski itp.!) dla poszczególnych uzdolnieł i odr�bnoĘci psychicznych, to tym bardziej naleŻy dąŻy� do wychowawcze-
go rozdzia"u ch"opców i dziewcząt.
4. Wzgl�dy moralne są jasne same przez si�. Nie ulega teŻ wątlpliwoĘci, Że i zwolennicy koedukacji mają swoje ra-
cje, jak np. wzgl�dy ekonomiczne, psychologiczne i spo"eczne, fakt istnienia koedukacji w wielu krajach cywilizowanych
itp.
U podstaw jednak ich poglądów leŻy naturalistyczny pogląd na Ęwiat, kwestionujący skaŻenie natury ludzkiej i po-
trzeb� czynników nadprzyrodzonych.
ToteŻ nic dziwnego, Że nie tak "atwo pogodzi� obydwa obozy.
Nauczanie papieskie 37
grzech pierworodny8. PrzewaŻnie jednak panuje wĘród nich niezwyk"e pomieszanie po-
j��: uwaŻają np. Że najw"aĘciwszą formą wspó"Życia p"ci jest forma stadowa, gdzie ko-
bieta i m�Żczyzna są zrównani pod kaŻdym wzgl�dem. Jednak Stwórca i Rządca Ęwia-
ta rozkaza", aby wspó"Życie obojga p"ci mia"o miejsce tylko w związku ma"Żełskim,
a poza tym, w pewnym jednak stopniowaniu, w rodzinie i spo"eczełstwie. Prócz tego
sama natura róŻnicują p"e� i obdarzając kaŻdą z nich inną budową cia"a, specjalnymi
sk"onnoĘciami i uzdolnieniami, poddaje solidny argument przemawiający za zastoso-
waniem odr�bnych metod wychowawczych dla kobiet i m�Żczyzn. Stosownie teŻ do
przedziwnych planów Stwórcy, mają oni wzajemnie si� uzupe"nia� w rodzinie i spo"e-
czełstwie, w"aĘnie z powodu róŻnic fizycznych i psychicznych. Dlatego równieŻ nale-
Ży je zachowa� i popiera� w wychowaniu i nauczaniu za pomocą indywidualizowania
i separowania obojga p"ci stosownie do wieku i warunków, w jakich si� znajduje.
Zgodnie wi�c z nakazem chrzeĘcijałskiej roztropnoĘci naleŻy si� trzyma� tych zasad,
uwzgl�dniając przy tym warunki miejscowe. A wi�c naleŻy si� kierowa� nimi w szko-
"ach, zw"aszcza w okresie m"odziełczym, najbardziej delikatnym i decydującym o wy-
robieniu cz"owieka. Przy �wiczeniach zaĘ gimnastycznych i sportowych naleŻy sta� na
straŻy skromnoĘci dziewcząt. Wszak wystawianie ich na widok publiczny jest dla nich
w najwyŻszym stopniu obraŻające9.
Przypominając przeraŻające s"owa Boskiego Mistrza: Biada Ęwiatu dla zgorszenia
(Mat. 18,7), usilnie zach�camy Was, wielebni Bracia, do troskliwej czujnoĘci wobec tych
zgubnych b"�dów, szeroko rozlanych wĘród ludów chrzeĘcijałskich, a tak szkodliwych
dla m"odzieŻy.
III. �RODOWISKO WYCHOWANIA
�eby jednak osiągną� dobre wyniki pracy wychowawczej, trzeba do"oŻy� starał, aby
to wszystko co otacza wychowanka w okresie wychowania odpowiada"o zamierzone-
mu celowi.
1. Rodzina chrzeĘcijałska.
Pierwszym, naturalnym i koniecznym Ęrodowiskiem jest rodzina, w"aĘnie do tego
zadania przeznaczona przez Stwórc�. Dlatego s"usznie utrzymujemy, Że najtrwalsze
i najpewniejsze jest to wychowanie, które cz"owiek otrzymuje w dobrze urządzonej
8
Znaczenie nauki teologicznej o grzechy pierworodnym zaczynają coraz wi�cej docenia� nowsi filozofowie i wycho-
wawcy (Maritain, Zarzecki, Foerster i in.). Foerster np. pisze: Katolicka nauka o grzechu pierworodnym stanowi funda-
ment wszelkiej zdrowej pedagogiki... W tym zaĘ tkwi istota nauki o grzechu pierworodnym, Że zajmuje si� ona najg"�bszą
przyczyną s"aboĘci woli ludzkiej. T"umaczy ona, Że ęród"o to tkwi nie w pierwiastku materialnym, lecz w samej duszy, mia-
nowicie w tajemniczej jej sk"onnoĘci do odpadania od Boga w Ęwiat widzialny i uchwytny. Siedziby wi�c tych sk"onnoĘci
szuka� naleŻy nie w dziedzinie pop�du zmys"owego, lecz w tej prach�ci duszy, by si� z pop�dem zla� w jedno miast pod-
da� go prawu ducha (Wychowanie i samowychowanie, przek"ad dra J. Kretz Mirskiego, str. 48-49).
Podanie wi�c najg"�bszej przyczyny roz"amu ukazuje drogi naprawy za pomocą przeciwdzia"ania op�taniu przez Ęwiat
widzialny.
9
Naturalizm zwalcza uczucie wstydu, jako niezrozumia"e, odbierające radoĘ� Życia a nawet niebezpieczne. IleŻ to razy
powtarza si� frazesy np. o niemoŻnoĘci i szkodliwoĘci abstynencji p"ciowej, mającej wywo"a� niemoc p"ciową, atrofi� nie-
zuŻywanych organów, uderzenie spermy do g"owy itp. Jako antidotum postawiono wspólne �wiczenia gimnastyczne m"o-
dzieŻy obojga p"ci, omawianie draŻliwych tematów w klasach szko"y koedukacyjnej, kult nudyzmu itp.
Z jednej strony, ani nauka ani doĘwiadczenie nie potwierdza tych przesądów; z drugiej nast�pstwa walki ze wstydem
nie da"y d"ugo czeka� na siebie: rozwydrzenie instynktów jest wynikiem tej koedukacji.
Tymczasem wstyd pochodzi stąd, Że cz"owiek uĘwiadamia sobie o dalekim dystansie tego czym by� powinien od tego
czym jest. WstydliwoĘ� p"ynie z poczucia niemocy cz"owieka w stosunku do w"asnego cia"a. Taka ĘwiadomoĘ� jest pot�Ż-
ną dęwignią w kszta"ceniu osobowoĘci ludzkiej. Wstyd wi�c jest duŻą ochroną przeciw panowaniu instynktu.
38 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
i cnotliwej rodzinie. B�dzie ono tym skuteczniejsze i trwalsze im lepszy przyk"ad dają
dzieciom ich rodzice i domownicy.
Ze wzgl�du na rozleg"oĘ� tematu o wychowaniu domowym nie mamy zamiaru
naĘwietla� go wszechstronnie. Zresztą problem ten zosta" opracowany szeroko przez
dawniejszych i nowszych uczonych katolickich, wĘród których na szczególne wyróŻ-
nienie zas"uguje wzmiankowany juŻ przez Nas Antoniano. Napisa" on tak Ęwietną roz-
praw� O chrzeĘcijałskim wychowaniu dzieci , Że Ęw. Karol Boromeusz kaza" ją pu-
blicznie odczytywa� rodzicom chrzeĘcijałskim zgromadzonym w KoĘciele.
Pragniemy wszakŻe, ŻebyĘcie, Czcigodni Bracia, zwrócili uwag� na op"akany
stan wspó"czesnego wychowania rodzinnego. Wielu rodziców, poch"oni�tych docze-
sną troską o byt, nie ma zbyt dobrego poj�cia o najwaŻniejszym swym zadaniu, jakim
jest wychowanie dzieci. Tymczasem do innych zawodów czy urz�dów, mniejszej pro-
porcjonalnie wagi, muszą w m"odoĘci odby� d"ugie studia, oraz uciąŻliwe �wiczenia
i praktyki. Do os"abienia dobroczynnego wp"ywu Ęrodowiska przyczynia si� równieŻ
powszechna tendencja do coraz to wi�kszego odrywania dzieci, nawet najm"odszych
od ich gniazda rodzinnego. Wysuwa si� róŻne racje natury ekonomicznej, przemys"o-
wej, handlowej lub politycznej. W ten sposób powtarza si� rzeę Niewiniątek stokro�
bardziej przeraŻająca od herodowej. Dlatego teŻ, na mi"oĘ� Boską Jezusa Chrystusa
ku ludziom zaklinamy Pasterzy dusz, by uŻyli wszystkich Ęrodków, jak kazania i kon-
ferencje i rozszerzali je s"owem i pismem, przypominając rodzicom chrzeĘcijałskim
o ich najwaŻniejszych obowiązkach. Mniejszy niech k"adą nacisk na teori�, a wi�k-
szy na stron� praktyczną, a mianowicie jakie są pojedyncze obowiązki rodziców
w zakresie wychowania dzieci pod wzgl�dem religijnym, moralnym i obywatelskim.
Niech w zrealizowaniu tych zamierzeł stosują najlepsze metody, a przede wszystkim
dają przyk"ad Ęwi�toĘci w"asnego Życia. Do tego rodzaju praktycznych pouczeł nie
zawaha" si� zniŻy� Aposto" Narodów w listach swoich, zw"aszcza w liĘcie do Efezów,
gdzie mi�dzy innymi sprawami, napomina: Ojcowie, nie pobudzajcie ku gniewowi
synów Waszych (list do Ef., 6, 4). To pobudzanie dzieci do gniewu p"ynie nie tylko
ze zbytniej surowoĘci i szorstkoĘci rodziców wzgl�dem dzieci, lecz g"ównie stąd, Że
rodzice nie chcą i nie umieją znosi� cierpliwie temperamentu dzieci i wrodzonej im
ŻywoĘci, i nie wiedzą, Że są jeszcze inne lepsze sposoby obchodzenia si� z nimi.
G"ównym atoli ęród"em takich niedomagał w wychowaniu dzieci jest ta zniewie-
Ęcia"oĘ� i pob"aŻliwoĘ�, jaka si� rozpanoszy"a w rodzinach, skutkiem której sercem m"o-
dzieŻy ow"adn�"o rozpasanie i nami�tnoĘci. NiechŻe wi�c rodzice i wychowawcy do-
"oŻą starał, by dla dobra dzieci dobrze wykorzystali t� godnoĘ� i autorytet, które otrzy-
mali od Boga, b�dąc jego zast�pcami. Nie dlatego jednak otrzymali od Boga te dary, aby
je dla siebie wykorzysta�, lecz aby nauczy� swe dzieci Ęwi�tej i synowskiej bojaęni Bo-
Żej, która jest początkiem MądroĘci . Tylko na bojaęni Boga opiera si� czeĘ� dla prze-
"oŻonych. Bez niej nie moŻe si� osta� ani sta"y "ad, ani s"odki pokój, ani w ogóle Żad-
na pomyĘlnoĘ� w rodzinie i wszystkich spo"eczełstwach.
2. KoĘció" i jego dzie"o wychowawcze.
Dobro� BoŻa zaradzi"a jednak s"aboĘci natury ludzkiej, os"abionej bardzo przez
grzech pierworodny, podpar"a ją bowiem mocno swą "aską, obdzieli"a obfitymi Ęrodka-
mi, które udzieli"a KoĘcio"owi dla zbawienia dusz i podniesienia ich do Ęwi�toĘci. Stąd
KoĘció", ta wielka rodzina Chrystusowa, jest wychowawcą, najĘciĘlej zjednoczonym
z poszczególnymi rodzinami.
Nauczanie papieskie 39
To doskona"e Ęrodowisko wychowawcze KoĘcio"a ma do dyspozycji: sakramenta jako Ęrod-
ki "aski BoŻej, urzekające dusze obrz�dy Ęwi�te, które w przedziwny sposób przyczyniają si�
do wyrobienia m"odzieŻy, Ęwiątynie, gdzie uroczyste ceremonie, rzeęby i obrazy, gra organów
i Ępiewy pomagają w pracy nad wyrobieniem w duszach poboŻnoĘci i dobrych obyczajów. Po-
nadto KoĘció" rozporządza wielką iloĘcią róŻnorodnych szkó", stowarzyszeł i wszelkiego ro-
dzaju zak"adów. Wszystkie one s"uŻą m"odzieŻy, wychowując ją w poboŻnoĘci oraz kszta"cąc
pod wzgl�dem naukowym i literacki, nie pomijając teŻ rozrywek i wychowania fizycznego.
Ta niewyczerpana obfitoĘ� dzie" wychowawczych dowodzi niezbicie, Że KoĘció" pod
wzgl�dem swej macierzyłskiej troskliwoĘci nie da si� przeĘcigną�. Stąd teŻ zas"uguje on na
rzetelny podziw. Fakt ten potwierdzi równieŻ niezwyk"a wzmiankowana juŻ harmonia, jaka
istnieje mi�dzy KoĘcio"em a rodziną chrzeĘcijałską. ToteŻ z ca"ą s"usznoĘcią moŻna twierdzi�,
Że KoĘció" i rodzin� naleŻy uwaŻa� za jeden Ęwi�ty zak"ad wychowania chrzeĘcijałskiego.
3. Szko"a
Rodzina jednak nie jest w stanie sprosta� temu olbrzymiemu wprost zadaniu, jakim
jest naukowe i artystyczne kszta"cenie nowych pokoleł, tak niezb�dne dla post�pu
ludzkoĘci. I tu w"aĘnie mają swój początek szko"y publiczne. Pami�tajcie jednak dobrze,
Bracia, Że te szko"y powsta"y najpierw z inicjatywy KoĘcio"a i rodziny, a dopiero póę-
niej pałstwa. Stąd szko"a, rozpatrywana genetycznie, z natury swej jest instytucją po-
mocniczą i dope"niającą rodziny i KoĘcio"a. Konsekwentnie, szko"a nie tylko nie powin-
na przeciwstawi� si� rodzinie i KoĘcio"owi, lecz owszem musi z nimi wspó"pracowa�.
Tak wi�c szko"a, rodzina i KoĘció" tworzą jakby jeden Ęcis"y przybytek wychowania
chrzeĘcijałskiego. W przeciwnym razie szko"a mog"aby si� ze swym celem rozminą�
i przyczyni� si� do rozk"adu i zguby m"odzieŻy.
Jeden ze znakomitych pisarzy, ws"awiony swymi pracami o m"odzieŻy (nie zas"u-
gują one jednak na pe"ną aprobat�, a to ze wzgl�du na zbytni liberalizm) tak napisa" w ob-
chodzącej nas sprawie: JeŻeli szko"a nie jest Ęwiątynią, jest spelunką , a gdzie indziej:
JeŻeli wykszta"cenie literackie, spo"eczne, rodzinne, religijne nie wychowuje m"o-
dzieŻy w sposób harmonijny, cz"owiek pozostaje nieszcz�Ęliwy i do niczego niezdol-
ny (Nic. Tommaseo, Pensieri sull educazione, p. 1, 3, 6).
a) neutralna Ęwiecka.
Z powyŻszych przes"anek wynika jasno, Że szko"a neutralna , albo Ęwiecka , usu-
wająca religi�, jest przeciwna podstawowym zasadom wychowawczym. Zresztą taka szko-
"a jest praktycznie niemoŻliwa, poniewaŻ w rzeczywistoĘci zamienia si� na niereligijną10.
10
Czy moŻna by� absolutnie neutralnym w nauczaniu? Czy moŻna, poruszając jakieĘ fakty z historii, albo zjawiska li-
terackie, nie opowiedzie� si� za jedną lub drugą stroną? Czy podobna, b�dąc przekonał materialistycznych, nie da� tego po-
zna� przy nauce psychologii lub biologii? Jest to niemoŻlwe zarówno z punktu widzenia psychiki nauczyciela, jak i psychi-
ki ucznia. PrzecieŻ nauka, to nie tylko fakty, ale równieŻ ich interpretacja. Od za"oŻeł filozoficznych i religijnych zaleŻy
cz�sto wyt"umaczenie tych faktów. JakŻe s"usznie zauwaŻy" to Jules Simon, który tak pisze: Nie ma szko"y neutralnej, po-
niewaŻ nie ma nauczyciela, któryby si� nie ustosunkowa" do idei religijnej. JeĘli jest, to jest to idiota albo jakieĘ monstrum.
JeŻeli zamilknie, zdradzą go oczy, gesty, ca"a osobowoĘ� (La neutralistescolaire, liege Paris, 1972, str. 15-16). A
uczeł? MoŻna wobec niego by� neutralnym? Poda� mu do rozstrzygni�cia, który z przedstawionych faktów naleŻy ocenia�
jako plus, a który jako minus? Czy uczeł jest przygotowany do takich rozwaŻał?... Nie podobna odmówi� racji Stefanowi
�ó"kiewskiemu, gdy krytykuje neutralnoĘ� nauczycieli historii, która, doprowadzając wyk"ad od sprawy kijowskiej, co
do dalszych dziejów poleci"a uczniom czyta� samym i samym wyrabia� sobie sąd historyczny o wspó"czesnoĘci. Czy czu-
jecie pisze autor artyku"u ca"ą potwornoĘ� tego stanowiska? Wi�c ch"opcy bez doĘwiadczeł Życiowych, bez moŻliwo-
Ęci nawet obszernych badał zostawieni sami sobie... Rzuca si� te dzieci na pastw� niewiadomych cho�by najgorszych wp"y-
wów... (G"os w dyskusji szkolnej, Kuęnica, Nr 50). Pomimo róŻnego t"a w postawieniu zarzutów istota tych trudnoĘci jest
zawsze jasna dla tych, co mają do czynienia z m"odzieŻą.
40 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
Nie ma potrzeby powtarza� tego wszystkiego, co w tej kwestii orzekli Nasi poprzed-
nicy, zw"aszcza Pius IX i Leon XIII, w owych czasach, kiedy laicyzm jak zaraza sze-
rzy" si� szczególnie w szko"ach publicznych. Ponawiamy i potwierdzamy ich dekrety11,
jak równieŻ przepisy Ęwi�tych Kanonów, które zabraniają dzieciom katolickim ucz�sz-
cza� do szkó" akatolickich czy teŻ neutralnych lub mieszanych, tj. dost�pnych dla ka-
tolików i innowierców bez Żadnej róŻnicy.
Do takich szkó" wolno chodzi� tylko za zgodą Ordynariusza i to pod niektórymi Ęci-
Ęle okreĘlonymi warunkami, jakie wynikają z okolicznoĘci miejsca i czasu (Kodeks Pra-
wa Kan., Kan. 1374).
b) mieszana jedyna.
Nie mogą teŻ zgodzi� si� katolicy na szko"� mieszaną (tym bardziej, jeŻeli jest ona
jedyną, dla wszystkich obowiązkowa), w której, pomimo nauczania religii, pozosta"ych
przedmiotów uczą nauczyciele niekatolicy, uczniowie zaĘ naleŻą do róŻnych wyznał.
c) wyznaniowa (katolicka).
Sam fakt nauczania religii (bardzo cz�sto w zbyt ograniczonym zakresie) w jakiejĘ
szkole nie dowodzi jeszcze, Że czyni ona zadoĘ� prawom KoĘcio"a i rodziny i zas"ugu-
je na to, aby ucz�szcza"y do niej dzieci katolickie. �eby bowiem szko"a odpowiada"a tym
warunkom trzeba, aŻeby ca"e wychowanie i nauczanie i ca"y ustrój szko"y by"y przej�-
te i oŻywione duchem chrzeĘcijałskim pod kierownictwem i macierzyłską opieką Ko-
Ęcio"a. To samo odnosi si� do grona nauczycielskiego, planów nauki, podr�czników
i wszystkich przedmiotów. Jednym s"owem: ca"e wychowanie w szko"ach powszech-
nych, Ęrednich i wyŻszych winna przepoi� religia i nimi jakby kierowa�.
Konieczną jest rzeczą Że uŻyjemy s"ów Leona XIII by nie tylko w pewnych
okreĘlonych godzinach nauczano dzieci religii, lecz Żeby ca"e nauczanie tchn�"o duchem
chrzeĘcijałskiej poboŻnoĘci. JeŻeli tego braknie, jeŻeli to Ęwi�te nastawienie nie b�dzie
przenika"o i oŻywia"o nauczycieli i uczniów, korzyĘci z takiej nauki b�dą nik"e, a szko-
"y cz�stokro� bardzo wielkie (encykl. Militantis Ecclesiae , 1 sierpnia 1897).
I niechŻe nikt nie mówi, Że w narodzie podzielonym na róŻne wyznania, pałstwo
nie moŻe inaczej zaradzi� potrzebom publicznej oĘwiaty, jak tylko przez szko"� neutral-
ną albo mieszaną, bo bez porównania lepiej i "atwiej moŻe i powinno zaspokoi� je, zo-
stawiając swobod� i popierając zasi"kami inicjatyw� i dzia"alnoĘ� KoĘcio"a i rodzin na
tym polu. A Że da si� to urzeczywistni� ku zadowoleniu rodzin i z korzyĘcią dla poko-
ju i powszechnej zgody, dowodzi przyk"ad narodów podzielonych na róŻne religijne wy-
znania, gdzie ustawa szkolna odpowiada wychowawczemu prawu rodzin nie tylko pod
wzgl�dem ca"ego nauczania w szczególnoĘci przez katolicką szko"� dla katolików
lecz takŻe pod wzgl�dem sprawiedliwoĘci rozdzielczej. Pomoc finansowa pałstwa dla
szkó", jakich Życzą sobie rodzice, uwzgl�dnia w"aĘnie to prawo.
W innych natomiast krajach równieŻ zróŻnicowanych pod wzgl�dem religijnym,
sprawy przedstawiają si� zupe"nie inaczej. Tam katolicy pod przewodnictwem Episko-
patu i przy niezmordowanym wysi"ku kleru Ęwieckiego i zakonnego, w"asnym sump-
11
Pius IX: encykl. Quum non sine , 14 lipca 1864 r.; Sylabus, prop. 48 Leon XIII: alokucja Summi Pontificatus ,
20 sierpnia 1880 r.; encykl. Nobilissima , 8 lutego 1884 r.; encykl. Quod multum , 22 sierpnia 1886 r.; encykl. Offi-
cio sanctissimo , 22 grudnia 1887; encykl. Caritatis , 19 marca 1894 r.; itd. (por. Kodeks Prawa Kanon. z uwagami ze
ęróde" do Kan. 1374).
Nauczanie papieskie 41
tem utrzymują katolicką szko"� dla swych dzieci. Pomimo, Że taka sytuacja wymaga od
nich wielkiego wysi"ku finansowego, z zadziwiającą hojnoĘcią i uporem trwają w po-
stanowieniu zabezpieczenia w ca"oĘci, jak sami mówią, katolickiego wychowania dla
ca"ej katolickiej m"odzieŻy w katolickich szko"ach . W ten sposób wype"niają oni trud-
ny nakaz sumienia katolickiego.
JeŻeli zaĘ pałstwo, wbrew sprawiedliwoĘci, nie podtrzymuje finansowo tych poczy-
nał, to niech przynajmniej nie stawia im przeszkód, nie dokucza róŻnymi szykanami;
inaczej bowiem gwa"ci Ęwi�te prawa rodziny i usuwa podstawy prawdziwej wolnoĘci.
Tam, gdzie nawet te elementarne zasady wolnoĘci są naruszane, albo innymi spo-
sobami zwalczane, niech katolicy, cho�by kosztem najwi�kszych ofiar, nie ustają w pra-
cy, aŻeby utrzyma� swoje szko"y, dąŻąc przy tym do uchwalenia sprawiedliwej ustawy
o wolnym wychowaniu m"odzieŻy12.
d) Akcja Katolicka w sprawie szkolnej.
Wszystko co wierni robią dla poparcia i obrony katolickiej szko"y dla swoich dzie-
ci jest bezwzgl�dnie dzie"em religijnym i dlatego odpowiednim zadaniem dla Akcji Ka-
tolickiej . Stąd szczególnie są drogie Naszemu Ojcowskiemu sercu i godne najwyŻszej
pochwa"y te wszystkie organizacja, które cz�sto z ca"ym zapa"em oddają si� pracy dla
tak waŻnej sprawy.
Niech wi�c ten g"os us"yszą wszyscy i dobrze zrozumieją, Że katolicy nie uprawia-
ją polityki partyjnej, gdy domagają si� katolickiej szko"y dla swych dzieci, lecz wype"-
niają z nakazu sumienia swój obowiązek religijny. Przy tym zgo"a obce jest im nasta-
wienie antypałstwowe. Przeciwnie pragną oni wychowa� swe dzieci najdoskonalej
i najbardziej korzystnie dla prawdziwego poŻytku narodu. Okazuje si� bowiem, Że do-
bry katolik, w"aĘnie dzi�ki swemu wychowaniu wed"ug zasad katolickich, jest zarazem
najlepszym obywatelem, mi"ującym swą ojczyzn� i lojalnym wobec kaŻdej prawowi-
tej w"adzy pałstwowej.
W takiej szkole, zjednoczonej z KoĘcio"em i rodziną chrzeĘcijałską, nie zajdą wy-
padki, oczywiste ze szkodą dla wychowania, aby przy nauczaniu róŻnych przedmiotów
zwalczano to, czego dzieci dowiedzą si� na nauce religii.
JeŻeli zaĘ niektórzy nauczyciele, powodowani sumiennoĘcią pedagogiczną, b�dą
omawiali z uczniami dzie"a, zawierające b"�dne poglądy, a to w tym celu, aby je zbi-
12
Jak naleŻy zwalcza� ataki na religijnoĘ� szko"y, dają przyk"ad katolicy inny krajów. Tak np. przed obecną wojną
w Hlawnowicach (Czechy) kierownik szkó", Naus, kaza" pozdejmowa� w podleg"ych mu zak"adach krzyŻe, a na ich miej-
sce powiesi�... flag� pałstwową. Kiedy dowiedzieli si� o tym rodzice, wys"ali do kierownika deputacj�, z"oŻoną z matek,
z Żądaniem przywrócenia krzyŻy. Gdy kierownik odmówi", dzielne matki wkroczy"y do sal szkolnych i w"asnor�cznie po-
wiesi"y krzyŻe, nie ruszając zresztą flag. RozwĘcieczy"o to wolnomyĘlicieli. Usun�li wi�c z powrotem krzyŻ z jednej z klas.
Nast�pnego dnia powtórzy"a si� znowu scena z zawieszeniem krzyŻa, przy czym krzyŻ zawieszono na fladze. Z epizodu te-
go lewicowe pisma uczyni"y wielka afer�, inkryminując dzielnym niewiastom prób� gwa"tu publicznego. Sprawa opar"a si�
o sąd, przed którym stan�"o jedenaĘcie matek. Po parogodzinnej rozprawie sąd uniewinni" oskarŻone, stwierdzając w mo-
tywach, Że mia"y prawo wystąpi� w obronie swych wierzeł i Że nie dokona"y Żadnego gwa"tu (K. A. P. z dn. 31 I 1930 r.).
W Stanach Zjednoczonych zawiązano zrzeszenie protestancko-katolickie pod nazwą: Interdenominational Church Coune-
il zmierzające ku wprowadzeniu religii do szkó". Po obecnej wojnie, jak sygnalizowa"a katolicka prasa, starania te zo-
sta"y uwiełczone pomyĘlnym skutkiem. Dzi�ki wytrwa"ej walce katolików belgijskich prawo o szkole bezwyznaniowej zo-
sta"o zniesione w 1893 r.
S"ynny socjalista francuski Jaur�s w czasie dyskusji szkolnej powiedzia": �a"uj�, Że pos"owie katoliccy... nie podj�li obro-
ny tezy, wyg"oszonej przez biskupów francuskich, Że wszelka szko"a, jeŻeli nie jest w sposób stanowczy wyznaniowa, jest
z"a. Teza ta bądę co bądę wspania"a, a zostaje w sprzecznoĘci z tezą, jaką wyznaje Rewolucja i Republika (Ks. Szydelski
St., Dyskusja szkolna w Paryskiej Izbie Deputowanych, At. Kap"., 1910 (4), str. 231).
W angielskiej, amerykałskie i francuskiej strefie okupacyjnej odby" si� niedawno (lato 1946 r.) plebiscyt w sprawie sto-
sunku szko"y do religii. Olbrzymia wi�kszoĘ� rodziców (80-100%) oĘwiadczy"a si� za szko"ą wyznaniową.
42 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
ja�, b�dą to robili z takim taktem i z taką przeciwwagą obiektywnej nauki, Żeby chrze-
Ęcijałskiemu wychowaniu m"odzieŻy przynieĘ� korzyĘci a nie szkod�.
W szkole katolickiej równieŻ studium j�zyka ojczystego i autorów klasycznych nie
b�dzie po"ączone z uszczerbkiem dla czystoĘci obyczajów. PrzecieŻ nauczyciel chrze-
Ęcijałski b�dzie jak naucza Ęw. Bazyli w swej mowie do m"odzieŻy o lekturze klasy-
ków naĘladowa� pszczo"y, które wysysają z kwiatów to, co najczystsze, reszt� zaĘ po-
mijają (Patrologia Graeca, t. 31, 570).
Ta niezb�dna ostroŻnoĘ�, zalecana nawet przez poganina Kwintyliana (Inst. Orat.
I, 8), nie przeszkadza wcale, by chrzeĘcijałski nauczyciel mia" pomija� to, co dzisiej-
sze czasy wnios"y i wnoszą prawdziwie dobrego i uŻytecznego do nauk i metod nauko-
wych. PodkreĘli" to juŻ Aposto" Narodów, mówiąc: Wszystkiego doĘwiadczajcie; co
dobre jest tego si� trzymajcie (I Tessal. 5, 21).
Gdy wi�c taki nauczyciel b�dzie korzysta" z nowszego dorobku naukowego, niech
si� wystrzega lekcewaŻenia dawniejszego, którego poŻytek i wartoĘ� dowiod"y do-
Ęwiadczenia wieków. Rozchodzi si� tu g"ównie o nauk� "aciny, która za dni naszych, jak
widzimy, coraz bardziej upada, a to z powodu karygodnego zarzucenia metod, tak sku-
tecznie stosowanych przez zdrowy humanizm, a kwitnących niegdyĘ w koĘcielnych za-
k"adach naukowych. Te szlachetne tradycje, by m"odzieŻ szkó" katolickich by"a jak naj-
lepiej obznajomiona z literaturą i dzie"ami naukowym, a moŻliwie najbardziej i najg"�-
biej ze zdrową filozofią są wymogiem naszych czasów. Wystrzega� si� przy tym na-
leŻy dyletantyzmu tych, co moŻe by znaleęli rzeczy konieczne, gdyby nie szukali zby-
tecznych (Seneka, list 45).
Stąd kaŻdy nauczyciel chrzeĘcijałski winien sobie stawi� przed oczy to, o czym tak
zwi�ęle mówi Leon XIII; ...naleŻy si� usilnie stara� o dobrą i gruntową metod� naucza-
nia, g"ównie zaĘ o to, Żeby sama nauka literatury i innych przedmiotów by"a we wszyst-
kim zgodna z wiarą katolicką, zw"aszcza Żeby taką by"a nauka filozofii, bo od niej po
wi�kszej cz�Ęci zaleŻy w"aĘciwe nastawienie innych ga"�zi wiedzy (encykl. Inscru-
tabili , 21 kwietnia 1879)13.
e) Nauczyciele.
�wietne rezultaty szkó" najwi�cej zaleŻą od dobrych nauczycieli, mniej zaĘ od
ustaw szkolnych. Dobrą si"ą pedagogiczną jest ten, kto zdoby" gruntowne przygotowa-
nie zawodowe i posiada odpowiednie kwalifikacje umys"owe i moralne, niezb�dne do
pe"nienia tak waŻnych obowiązków. Dobry nauczyciel pa"a czystą w Bogu rozpaloną
mi"oĘcią ku powierzonej sobie m"odzieŻy. Mi"uje on dzieci, jak Jezusa Chrystusa i Je-
go KoĘció", dla których m"odzieŻ jest najukochałszą dziatwą oraz dlatego, Że mu bar-
dzo leŻy na sercu prawdziwe dobro rodzin i Ojczyzny. ToteŻ radujemy si� wielce i sk"a-
damy dzi�ki dobroci BoŻej, Że tylu znakomitych nauczycieli i nauczycielek, zrzeszonych
nawet w kongregacjach i specjalnych stowarzyszeniach dla skuteczniejszego post�pu
w doskona"oĘci, pracuje razem z zakonnicami i zakonnikami, poĘwi�cającymi si� za-
wodowi nauczycielskiemu. Te związki nauczycielskie zas"ugują na pochwa"� i popar-
cie jako szlachetni i wartoĘciowi pomocnicy Akcji Katolickiej . Wszak pracują oni bez-
interesownie, z zapa"em i wytrwa"oĘcią w tzw. przez Ęw. Grzegorza z Nazjanzu sztu-
13
Wprawdzie konstytucja polska nie zatwierdzi"a szko"y wyznaniowej, ale jej nie zabroni"a. PoniewaŻ konstytucj� na-
leŻy przyjmowa� jako okreĘlenie minimalne tego, co pałstwo chce da�, o ile np. nie stawia ono granic maksymalnych, prze-
to nie by"oby sprzeczne z konstytucją polską, gdyby ustawodawstwo krajowe wprowadzi"o w Życie szko"� wyznaniową.
Nauczanie papieskie 43
ce nad sztukami i umiej�tnoĘci na umiej�tnoĘciami (mowa II; P. G. t. 35, 426). Rów-
nieŻ do nich odnoszą si� te s"owa Boskiego Zbawiciela: �niwo wprawdzie wielkie, ale
robotników ma"o (Mat. 9, 37). ProĘmy wi�c Pana Żniwa, aby pos"a" jeszcze wiele ta-
kich pracowników, w dziele wychowania chrzeĘcijałskiego. O ich przygotowanie po-
winni si� troszczy� Pasterze dusz i najwyŻsi Prze"oŻeni zakonni.
Tak samo naleŻy i to we wszystkich okolicznoĘciach Życiowych kierowa� i czu-
wa� nad wychowaniem m"odzieŻy, bo jest ona jak wosk podatna na wszystko z"o (Ho-
racy, O sztuce poet., w. 163). Trzeba wi�c oddala� od niej z"e okazje, a zr�cznie pod-
suwa� dobre za pomocą odpowiednich rozrywek i doboru towarzystwa bo z"e rozmo-
wy psują dobre obyczaje (I Kor., 15, 33).
f) �wiat i jego niebezpieczełstwa.
Szczególnie w naszych czasach naleŻy roztoczy� nad m"odzieŻą daleko si�gający
i dok"adniejszy nadzór, poniewaŻ zwi�kszy"y si� okazje do moralnego i religijnego roz-
bicia, zw"aszcza przez bezboŻne i nieprzyzwoite ksiąŻki, podst�pnie i za bezcen rozrzu-
cane i propagowane, oraz przez kino czy audycje radiowe. Jak kino podaje i uprzyst�p-
nia ogó"owi wszelkie moŻliwe widowiska, tak radio czyni to z lekturą. Gdyby te pot�Ż-
ne Ęrodki propagandy zosta"y oparte na zdrowych zasadach, wówczas przynios"yby nie-
ocenione korzyĘci dla kszta"cenia i wychowania. Niestety, najcz�Ęciej s"uŻą one z"ym
pop�dom i Żądzy zysków. Nieraz skarŻy" si� Ęw. Augustyn na ówczesnych chrzeĘcijan
za ich nami�tnoĘ� do widowisk cyrkowych. W Żywych teŻ barwach odmalowa" zepsu-
cie, na szcz�Ęcie chwilowe, swojego ucznia i przyjaciela Alipiusza (Wyznania VI, 8).
A iluŻ to rodziców i nauczycieli skarŻy si� dziĘ na m"odzieŻ, zepsutą przez kino i bez-
wstydne ksiąŻki!14
Dlatego godne pochwa"y i poparcia są te poczynania wychowawcze, które przez
ksiąŻki i periodyki, redagowane w duchu szczerej chrzeĘcijałskiej gorliwoĘci o dusze
m"odzieŻy, starają si� uĘwiadomi� rodziców i nauczycieli o moralnych i religijnych nie-
bezpieczełstwach, kryjących si� w ksiąŻkach i widowiskach. Dlatego w"aĘnie jako an-
tidotum zak"adają tu i ówdzie, nie zwaŻając przy tym na koszta, teatry i kina, rozpo-
wszechniają dobre ksiąŻki i popierają widowiska, prawdziwie wychowawcze, gdzie cno-
cie chrzeĘcijałskiej nie tylko nic nie grozi, ale przeciwnie znajduje tam poparcie.
Ten jednak nadzór i czujnoĘ� nad m"odzieŻą, o których dopiero co wzmiankowali-
Ęmy, nie prowadzi" do izolacji m"odzieŻy od spo"eczełstwa. Bynajmniej, wszak w"aĘnie
w spo"eczełstwie ma ona Ży� i zbawi� dusz� swoją. Chodzi o to aby, w szczególnoĘci
dzisiaj, zabezpieczy� ją i uzbroi� po chrzeĘcijałsku przeciw u"udom i b"�dom Ęwiata,
który, jak przypomina Ęw. Jan Ewangelista, ca"y jest poŻądliwoĘcią cia", poŻądliwo-
Ęcia oczu i pychą Żywota (I list Ęw. Jana, 2, 16). W ten sposób m"odzieŻ moŻe dojĘ�
do tego, do czego wed"ug s"ów Tertuliana, doszli pierwsi chrzeĘcijanie i jakimi powin-
ni by� chrzeĘcijanie wszystkich czasów, Że b�dą wspó"w"aĘcicielami Ęwiata, nie b"�-
du (De Ikolatria, 14).
14
Wp"yw kina, teatru czy cyrku moŻe by� dodatni lub ujemny dla psychiki dziecka w zaleŻnoĘci od jego wieku, treĘci
i formy przedstawienia. Zwróci� naleŻy uwag�, Że przede wszystkim kino wspó"czesne pozostawia pod tym wzgl�dem bar-
dzo duŻo do Życzenia. Stwierdza to nawet taki niepodejrzany chyba o pruderi� i zbytni rygoryzm I. Erenburg, który w swym
felietonie o Stanach Zjednoczonych da" bardzo ujemną ocen� znaczenia kulturalnego kina amerykałskiego (por. Odrodze-
nie, z dnia 18 lipca 1946 r.). Z drugiej strony wychowawcy muszą pami�ta�, Że nadmiar wzruszeł, jakich są pe"ne filmy czy
przedstawienia teatralne, wp"ywa ujemnie na system nerwowy dziecka, co nie pozostanie bez wp"ywu na dalszy jego roz-
wój.
44 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
IV. CEL I FORMA CHRZE�CIJAĄSKIEGO WYCHOWANIA
Z tym zdaniem Tertuliana zeszliĘmy juŻ w kołcowe, ale najwaŻniejsze stadium na-
szych rozwaŻał: a mianowicie do istoty chrzeĘcijałskiego wychowania. JeŻeli dobrze
zrozumiemy ten punkt, uĘwiadomimy sobie, Że kierownicze pos"annictwo wychowaw-
cze naleŻy do KoĘcio"a.
OtóŻ w"aĘciwym i bezpoĘrednim celem wychowania chrzeĘcijałskiego jest wspó"-
dzia"ania z "aską BoŻą nad wyrobieniem cz"owieka na prawdziwego i doskona"ego
chrzeĘcijanina, tj. Żeby w ludziach, odrodzonych przez Chrzest, urobi� i odtworzy� Chry-
stusa, wed"ug dosadnych s"ów Aposto"a: Dziatki moje, które znowu bolejąc rodz�, aŻe-
by by" Chrystus w was wykszta"towany (Gsl. 4, 19).
1. Urobi� prawdziwego chrzeĘcijanina.
Stąd prawdziwy chrzeĘcijanin powinien kszta"towa� swe Życie na wzór Chrystusa,
który jest Życiem naszym (por. Kol. 3, 4) i przejawia� je we wszystkich swych czynno-
Ęciach: aby i Żywot Jezusów by" okazany w Ęmiertelnym ciele naszym (II Kor. 4, II).
I w"aĘnie dlatego ca"e Życie ludzkie: fizyczne, duchowe, intelektualne, moralne, in-
dywidualne, rodzinne i spo"eczne podlega wychowaniu chrzeĘcijałskiemu, nie umniej-
szając wcale jego intensywnoĘci, lecz przeciwnie, podnosząc, kierując i udoskonalając
je wed"ug przyk"adu i nauki Chrystusa.
Stąd prawdziwy chrzeĘcijanin, wychowany wed"ug wzoru ewangelicznego jest
cz"owiekiem nadprzyrodzonym, to jest takim, który myĘli, sądzi i dzia"a stale i konse-
kwentnie wedle wskazówek zdrowego rozumu, oĘwieconego nadnaturalnym Ęwiat"em
przyk"adów i nauki Chrystusa. Innymi s"owy: jest to cz"owiek o pi�knym charakterze.
Nie ten posiada solidny charakter, kto post�puje wed"ug niesta"ych i ma"o konsekwent-
nych zasad subiektywnych, lecz ten, kto kieruje si� wiecznymi zasadami sprawiedliwo-
Ęci. Uzna" to nawet pogałski poeta, s"awiąc nierozdzielnie cz"owieka sprawiedliwego
i sta"ego w swym post�powaniu (Horacy, Od. 1, 3; 3, 1). Z drugiej strony nie moŻe by�
mowy o sprawiedliwoĘci, jeŻeli nie oddaje si� Bogu tego, co jest BoŻego, jak to w"a-
Ęnie czyni prawdziwy chrzeĘcijanin.
Takie uj�cia celu i zadania chrzeĘcijałskiego wychowania wydaje si� profanom ja-
kąĘ mrzonką, programem na wskroĘ nierealnym; ba, czymĘ co niszczy albo przynajmniej
os"abia w"adze przyrodzone, przeciwstawia si� aktywnemu ustosunkowaniu si� do Ży-
cia doczesnego. Nic wi�c dziwnego, Że taki pogląd jest uwaŻany za wrogie nastawie-
nie do Życia spo"ecznego, post�pu materialnego, naukowego, literackiego, artystyczne-
go i w ogóle do ca"ej kultury. Pomimo dystansu dziejowego te same niestety wątpliwo-
Ęci, ponawiane obecnie cz�sto i z uporem, kursowa"y wĘród inteligentnych pogan, nie-
znających przecieŻ naszych stosunków. Z nimi w"aĘnie walczy" Tertulian, pisząc: Nie
stronimy od Ęwiata. Pami�tamy dobrze o obowiązku wdzi�cznoĘci ku Panu Bogu
i Stwórcy naszemu. Nie gardzimy Żadnym owocem dzie" Jego, tylko wystrzegamy si�,
by nie przebra� w nich miary, ani ich nie naduŻywa�. Mieszkamy wĘród was i nie stro-
nimy od waszego rynku, targowiska, "aęni, oberŻy, warsztatów, zajazdów, jarmarków
i innych waszych urządzeł. I my tu z wami Żeglujemy, s"uŻymy w wojsku, uprawiamy
rol� i handlujemy, wymieniamy prace i do us"ug waszych oddajemy nasze wytwory. Nie
pojmuj� wi�c dlaczego nas uwaŻacie za ludzi nieuŻytecznych dla waszego Życia gospo-
darczego, skoro z wami dzielimy chleb i prac� (Apol. 42).
Nauczanie papieskie 45
2. ChrzeĘcijanin jak najlepszy i najbardziej poŻyteczny obywatel.
Dlatego teŻ prawdziwy chrzeĘcijanin nie tylko nie usuwa si� od czynnej wspó"pra-
cy i nie zakopuje swych przyrodzonych talentów, lecz przeciwnie, rozwija i udosko-
nala, harmonizując je z Życiem nadprzyrodzonym. Dzi�ki temu Życie naturalne nabie-
ra blasku i doznaje bodęców do rozwoju duchowo-wiecznego, jak teŻ doczesno-ma-
terialnego.
Dowodem tego ca"a historia chrzeĘcijałstwa i jego instytucji, które aŻ po nasze cza-
sy utoŻsamiają si� z historią prawdziwej cywilizacji i istotnego post�pu. Przede wszyst-
kim dowodzi tego fakt istnienia tak licznych Ęwi�tych. Są oni tworem niewyczerpują-
cej si� nigdy dynamiki KoĘcio"a. �wi�ci ci osiągn�li w najwyŻszym stopniu cel wycho-
wania chrzeĘcijałskiego, przez co stali si� chlubą ludzkoĘci i przyczynili si� wielce do
pomnoŻenia dorobku cywilizacyjnego. Oni teŻ są prawdziwymi dobrodziejami ludzko-
Ęci i wzorami doskona"ej Ęwi�toĘci dla wszystkich stanów i zawodów. Nie brak tam ani
prostego i skromnego rolnika, ani uczonego i literata; są mi�dzy nimi proĘci rzemieĘl-
nicy i wodzowie wojsk, zwykli ojcowie rodzin i monarchowie obok zacnych dziewcząt
i kobiet z domowego zacisza, są królowe i cesarzowe15.
A jakich uŻy� pochwa", gdy zechcemy pomówi� o zas"ugach misjonarzy! Dzi�ki
swej, wr�cz olbrzymiej pracy w krajach misyjnych, nieĘli oni ludom barbarzyłskim ra-
zem ze Ęwiat"em wiary równieŻ rozwój i podniesienie poziomu Życia cywilizacyjnego.
A cóŻ powiedzie� o za"oŻycielach licznych dzie" mi"osierdzia i opieki spo"ecznej, o nie-
zmierzonym zast�pie wychowawców i wychowawczył, którzy utrwalili i pomnoŻyli
dzie"o swoje przez p"odne instytucje wychowawcze, niosące pomoc rodzinom i nieoce-
nione poŻytki narodom.
3. Jezus Mistrz i wzór wychowania.
Takie to są b"ogos"awione skutki wychowania chrzeĘcijałskiego. Podnosi ono cz"o-
wieka i urabia do Życia i cnoty nadprzyrodzonej wed"ug wzoru Chrystusowego, gdyŻ Bo-
ski nasz Mistrz i Pan, Jezus Chrystus jest tego Życia i cnoty ęród"em i dawcą, a przez swój
przyk"ad wzorem dla wszystkich ludzi róŻnego stanu, szczególnie zaĘ dla m"odzieŻy.
Wszyscy go mogą naĘladowa�, wzorując si� w szczególnoĘci na tym okresie jego
ukrytego i pracowitego Żywota, kiedy wobec Boga i ludzi jaĘnia" wszystkimi cnotami
indywidualnymi, rodzinnymi i spo"ecznymi.
4. Zakołczenie.
Zaledwie w cz�Ęci omówiliĘmy te wszystkie bezcenne zasoby Ęrodków wycho-
wawczych. Są one ĘciĘle związane z istotą KoĘcio"a, który jest Cia"em Mistycznym
Chrystusa, niepokalaną Jego Oblubienicą, a tym samym najp"odniejszą Matką i najwyŻ-
szym, najdoskonalszym wychowawcą.
Dlatego to wielki i genialny Ęwi�ty Augustyn, którego 1500-lecie Ęmierci b�dzie-
my obchodzili16, pe"en Ęwi�tego uczucia dla takiej Matki, zwraca si� do KoĘcio"a w na-
st�pujących s"owach: KoĘciele katolicki, najprawdziwsza Matko chrzeĘcijan! Ty nie
15
�wiat obecny s"usznie pisze Rademaecher (Religia a Życie, t"um. Kusztelanówna, Poznał, 1935, str. 219) doma-
ga si� nowego Ęwi�tego, który wystąpi� ma obok dawnych czcigodnych postaci naszych legend, Ęwi�tego cz"owieka tego
Ęwiata, cz"owieka, który by wszystkie strony szlachetnego cz"owieczełstwa w hierarchii ich wartoĘci jednoczy" harmonij-
nie i cz"owieczełstwo to "ączy" z Żywą wiarą w Boga, silną mi"oĘcią BoŻą i radosnym, ofiarnym poddaniem si� Życiu Ko-
Ęcio"a .
16
1930 r.
46 SZKO�A KATOLICKA W NAUCZANIU KO�CIO�A
tylko pouczasz o najczystszej i nieskazitelnej czci samego Boga, którego posiadanie czy-
ni Życie szcz�Ęliwym, lecz równieŻ taką mi"oĘcią otaczasz ludzi i znajdujesz lekarstwa
na róŻne choroby, jakimi z powodu grzechów dotkni�te są dusze. Ty �wiczysz i uczysz
dziatw� po dzieci�cemu, m"odziełców z si"ą, starców ze spokojem, jak tego wymaga
stopieł rozwoju fizycznego i duchowego. Ty poddajesz dzieci rodzicom w doskonal-
szą s"uŻb�, rodziców z "agodną w"adzą stawiasz przed dzie�mi. Ty wiąŻesz ze sobą bra-
ci silniejszym od wi�zów krwi religijnym związkiem. Ty wiąŻesz obywateli z obywa-
telami, narody z narodami przez pami�� rodziców wszystkich ludzi i to nie tylko w�-
z"ami spo"ecznymi, ale jakby braterskimi. Uczysz królów troski o ludy, upominasz na-
rody, by by"y uleg"e królom. Usilnie pouczasz komu naleŻy si� czeĘ�, komu mi"oĘ�, usza-
nowanie, strach czy pociecha, komu upomnienie i zach�ta, komu kazanie, nagana i kaęł,
pokazując, Że nie wszystkim naleŻy si� wszystko; wszystkim jednak mi"oĘ�, a nikomu
krzywda (O obyczajach KoĘcio"a Katolickiego, Ksi�ga I r. 30).
Czcigodni Bracia! WznieĘmy tymczasem serca i b"agalne d"onie ku niebu do Pa-
sterza i Biskupa dusz naszych (por. I list Ęw. Paw"a 2, 25) do naszego Boga i Króla Pa-
na panujących (Ksi�ga Powt. Prawa, 10, 17), Żeby sprawi" wszechw"adną swoją mocą,
by te wspania"e owoce wychowania chrzeĘcijałskiego z kaŻdym dniem i na ca"ym
Ęwiecie by"y coraz lepiej doceniane i Żeby si� mnoŻy"y ku poŻytkowi jednostek i naro-
dów.
Jako zadatek "ask niebieskich udzielam Wam, Czcigodni Bracia, Waszemu ducho-
wiełstwu i wiernym, z ca"ego serca b"ogos"awiełstwa apostolskiego.
W Rzymie u Ęw. Piotra, dnia 31 grudnia roku 1929,
w ósmym roku Naszego Pontyfikatu.
Pius XI PapieŻ.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Quas primas Pius XI (11 12 1925)
Pius IX 1864 12 08 – encyklika Quanta cura
1929 Pius XI Miserentissimus redemptor
Divini Redemptoris (Pius XI)
ENCYKLIKA 1931 Pius XI Quadragesimo Anno
Non Abbiamo Bisogno (Pius XI)
human 2013 12 3 31
12 (31)

więcej podobnych podstron