152 CZASY WSPÓCZESNE
UPROGU XXI WIEKU
Kalendarium
1978 konferencja w Camp
David (USA) porozumienie
izraelsko-egipskie
Pax Americana?
1978 początek reform gospo-
Polityczny
Ostatnie dwudziestolecie XX w. przynios"o wielkie zmiany w global-
darczych w Chinach
uk"ad si"
nym uk"adzie si". Rozpad ZSRR, bdący wynikiem poraŻki w zimnej
na Ęwiecie
1979 rewolucja islamska
pod koniec
wojnie, oznacza" koniec dwubiegunowego podzia"u Ęwiata. Na placu
w Iranie przejcie w"adzy
XX w.
boju pozosta"o jedno supermocarstwo Stany Zjednoczone. Rosja, po- przez fundamentalistów
zbawiona swych dawnych pałstw satelickich i zapóęniona cywiliza-
1987 wybuch pierwszej pale-
styłskiej intifady na terytoriach
cyjnie, nie zdo"a"a odbudowa mocarstwowej pozycji poza granicami
okupowanych przez Izrael
WNP (por. rozdz. 81). Europa Zachodnia, znajdująca si przez 45 lat
3/4 VI 1989 masakra na placu
pod parasolem ochronnym USA, nie wypracowa"a wspólnej polityki
Tiananmen w Pekinie
ani nie stworzy"a europejskich si" zbrojnych, niezaleŻnych od NATO.
1990 1991 zniesienie systemu
Szybko rozwijające si gospodarczo Chiny nie zdo"a"y jeszcze zbudo-
apartheidu w RPA
wa w"asnego bloku politycznego. ONZ, bezradna podczas licznych
I II 1991 I wojna z Irakiem
konfliktów, straci"a w duŻym stopniu autorytet. W tej sytuacji Stany
Zjednoczone z ich ogromną przewagą militarną, potencja"em gospo- 1993 uk"ad z Oslo, podpisanie
Deklaracji zasad porozumienie
darczym, ekspansywną kulturą i wp"ywami na wszystkich kontynen-
izraelsko-palestyłskie
tach sta"y si jedyną globalną potgą, co postawi"o USA przed wy-
1994 powstanie Europejskiego
borem nowej roli w polityce Ęwiatowej.
Obszaru Gospodarczego i Pó"-
nocnoamerykałskiej Strefy Wol-
Zwolennicy kontynuacji przywództwa amerykałskiego z czasów zim-
nego Handlu (NAFTA)
nej wojny sądzą, Że mimo zmiany warunków Ameryka powinna
1995 powstanie wiatowej
nadal pe"ni funkcj protektora wolnego Ęwiata. Twierdzą takŻe, iŻ
Organizacji Handlu (WTO)
Stany Zjednoczone mogą znacznie skuteczniej niŻ ONZ wype"nia za-
4 XI 1995 zabójstwo premie-
dania Ęwiatowego Żandarma , interweniującego w razie zagroŻenia
ra izraelskiego Icchaka Rabina
pokoju. Natomiast krytycy dominacji USA zwracają uwag, iŻ sytua-
1997 krach finansowy na ryn-
cja ta moŻe prowadzi do powstania jednobiegunowego "adu mi-
kach Dalekiego Wschodu
dzynarodowego, w którym hegemon narzuca bdzie innym pał-
2000 porozumienie Korei Po"u-
stwom w"asne warunki wspó"pracy. Spór o rol USA toczy si takŻe
dniowej z KRLD ocieplenie sto-
sunków na Pó"wyspie Koreałskim
w samej Ameryce. Republikanom których po Reaganie reprezento-
wali u w"adzy George Bush senior (w latach 1989 1993) oraz jego syn wybuch nowej intifady
2000
na terytoriach Autonomii Pale-
George W. Bush (wybrany na prezydenta w 2000 r.) bliŻsza jest kon-
styłskiej
cepcja samodzielnego przywództwa. Demokraci rządzący w latach
11 IX 2001 zamach terrory-
1993 2001 podczas prezydentury Billa Clintona opowiadają si ra-
styczny Al-Kaidy na World Trade
czej za dzia"aniem w ramach wspólnoty midzynarodowej. Dopiero
Center w Nowym Jorku i Penta-
gon w Waszyngtonie
przysz"oĘ pokaŻe, która orientacja zwyciŻy.
X XII 2001 atak koalicji pod
Debata na temat kszta"tu nowego "adu Ęwiatowego sta"a si szczegól-
wodzą USA na Afganistan oba-
nie waŻna wobec zawirował spowodowanych nag"ym rozpadem
lenie reŻimu talibów
ZSRR i bankructwem komunizmu (por. rozdz. 81 82). W krótkim cza-
III IV 2003 II wojna z Irakiem
sie ze wszystkich reŻimów komunistycznych pozosta"o jedynie kilka:
2004 wpisanie ochrony w"as-
w Korei Pó"nocnej, na Kubie, w Chinach, Wietnamie i Laosie, przy
noĘci prywatnej do konstytucji
czym trzy ostatnie zrezygnowa"y z marksistowskich dogmatów w go- ChRL
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 153
U PROGU XXI WI EKU 153
spodarce. Upadek bloku wschodniego umoŻliwi" rozszerzenie stre-
fy demokracji i wolnego rynku, co wp"yn"o na popraw midzy-
narodowego bezpieczełstwa. RównoczeĘnie jednak za"amanie si
dwubiegunowego uk"adu si" spowodowa"o destabilizacj w niektó-
rych rejonach Ęwiata. Kiedy wic w Europie rodkowej, KambodŻy
czy Mongolii wprowadzano instytucje obywatelskie, w Jugos"awii
i Afganistanie wybucha"y krwawe wojny etniczno-religijne.
W wielu krajach wzros"y teŻ wp"ywy fanatyków religijnych, eks-
tremistów politycznych i zorganizowanych grup przestpczych,
nieraz o zasigu midzynarodowym. Koniec XX w. up"yną" wic
pod znakiem triumfu wolnoĘci, któremu towarzyszy"o jednak na-
rastanie zjawisk zagraŻających wolnemu Ęwiatu. G"odujące dzieci w Nigerii w 1970 r.
i zwycizcy konkursu zorganizowanego
w USA przez jedną z sieci supermar-
ketów w 1966 r. Kontrasty midzy
Kontrasty nowoczesnego Ęwiata
krajami zamoŻnymi a obszarami ndzy
obrazuje róŻnica w poziomie rocznej
Gospodar- U schy"ku poprzedniego wieku w Ęwiatowej gospodarce ugrunto-
wartoĘci PKB przypadającej na 1 miesz-
czy uk"ad
kałca (liczonej w dolarach). Na prze"o-
wa"a si dominacja trzech oĘrodków, które wykorzysta"y moŻliwoĘ-
si" na
mie XX i XXI w. wskaęnik ten wyniós":
Ęwiecie
ci rewolucji naukowo-technicznej (por. rozdz. 81). Pierwszym by"a
w Luksemburgu 41,2 tys., w Norwegii
pod koniec
32,7 tys., podczas gdy w Indiach 461,
Europa, a konkretnie pałstwa UE i EFTA, które (z wyjątkiem
XX w.
a w Etiopii 107.
Szwajcarii) w 1994 r. utworzy"y Europejski Obszar Gospodarczy.
Drugi stanowi"a istniejąca równieŻ od 1994 r. Pó"nocnoamerykał-
ska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA), grupująca USA, Kanad i Mek-
syk. Trzeci oĘrodek powsta" wokó" rozwijających si dynamicz-
nie pałstw Dalekiego Wschodu: Japonii, azjatyckich tygrysów
(Hongkongu, Indonezji, Korei Po"udniowej, Malezji, Singapuru,
Tajwanu i Tajlandii) oraz Chin. We wspomnianych trzech centrach
skupi"a si zdecydowana wikszoĘ Ęwiatowej produkcji, handlu,
kapita"u i nowoczesnych technologii. Koncentracja ta przyczyni"a
si do wielkiej dysproporcji w poziomie Życia midzy obszarami
wysoko rozwinitymi a resztą Ęwiata, zw"aszcza ubogimi krajami
Afryki i po"udniowej Azji. Luksus dostpny mieszkałcom Europy
Zachodniej, USA czy Japonii kontrastuje ze skrajną ndzą ludnoĘci
Etiopii lub Bangladeszu. Podczas gdy w bogatych krajach wyst-
puje nadprodukcja ŻywnoĘci (czsto dotowanej przez rządy), lud-
noĘ pałstw ubogich naraŻona jest na g"ód. Wielkie wydatki na
edukacj, rozrywki czy zdrowie na obszarach wysoko rozwi-
nitych zderzają si z analfabetyzmem i epidemiami w rejonach
najuboŻszych. PrzepaĘ cywilizacyjną pog"bi"y zmiany demogra-
ficzne: niski przyrost naturalny w spo"eczełstwach zamoŻnych
i rosnące przeludnienie Trzeciego wiata (por. rozdz. 75). W efek-
cie pod koniec XX w. z pałstw zamieszkiwanych przez zaledwie
20% populacji pochodzi"o "ącznie aŻ 80% Ęwiatowej produkcji,
podczas gdy na pozosta"e 80% ludzkoĘci przypada"o zaledwie 20%
wytwarzanych dóbr. Stan ten opisuje si czsto przez umowny po-
dzia" na bogatą Pó"noc i biedne Po"udnie. G"bokie dysproporcje
midzy poszczególnymi obszarami Ęwiata przyczyni"y si do w-
drówek ludnoĘci, która próbuje zwykle nielegalnie przedosta
si ze strefy ndzy do krajów bogatych. Wzrost populacji na Ęwiecie wg ONZ.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 154
154 CZASY WSPÓCZESNE
OptymiĘci uwaŻają, iŻ z czasem róŻnice midzy enklawami bogac-
twa a regionami ndzy ulegną zatarciu dziki procesowi globa-
lizacji, czyli tworzenia si wizi gospodarczych i kulturalnych
o zasigu Ęwiatowym. Wed"ug tego poglądu rozszerzanie stref swo-
bodnego przep"ywu ludzi, towarów, kapita"ów i informacji stwarza
biednym krajom szans wydęwignicia si ze stanu cywilizacyjne-
go zapóęnienia. Upowszechnienie wolnoĘci wymiany handlowej
sta"o si jednym z g"ównych celów dzia"alnoĘci istniejącej od 1995 r.
wiatowej Organizacji Handlu (WTO), grupującej blisko 150
pałstw. Globalizacja ma teŻ jednak swoich krytyków, wed"ug któ-
Nelson Mandela (z lewej) przy-
rych s"uŻy ona g"ównie midzynarodowym koncernom oraz pro- wódca walki z apartheidem w RPA,
lider Afrykałskiego Kongresu Naro-
wadzi do wyzysku ubogich krajów, zniszczenia lokalnych spo"ecz-
dowego w wizieniu niedaleko
noĘci i kultur. W Ęwiecie zachodnim protesty przybra"y form Kapsztadu, gdzie by" przetrzymywa-
ny przez reŻim w latach 1964 1988.
ruchu antyglobalistów (lub alterglobalistów), grupującego róŻne
Ekspansja demokracji na prze"omie
Ęrodowiska lewackie i ekologiczne. W pałstwach Trzeciego wiata
lat 80. i 90. ogarn"a takŻe Afryk
Po"udniową, doprowadzając do
globalizacja wywo"a"a opór lokalnych producentów oraz tradycjo-
upadku tamtejszego rasistowskiego
nalistów, sprzeciwiających si wp"ywom nowoczesnej cywilizacji.
systemu. Zwycizcą przeprowadzo-
nych w 1994 r. wyborów okaza"o si
ugrupowanie Mandeli, który obją"
urząd prezydenta. Za pokojowe do-
Bliskowschodnia spirala przemocy
prowadzenie pałstwa do demokracji
Mandela i ostatni bia"y prezydent
Bliski Zakołczenie zimnej wojny zwikszy"o szans dyplomatycznego
Frederik Willem de Klerk otrzymali
Wschód
w 1993 r. Pokojową Nagrod Nobla.
rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie (por. rozdz. 75). Sytua-
pod koniec
zimnej
cja w tym regionie mia"a ze wzgldów gospodarczych (wielkie
wojny
z"oŻa ropy) oraz strategicznych (po"oŻenie na styku kontynentów
i cywilizacji) kluczowe znaczenie dla stabilnoĘci na Ęwiecie. Dopó-
ki jednak agresywna polityka przywódców arabskich wobec Izra-
ela znajdowa"a oparcie w bloku sowieckim, pokojowe uregulowa-
nie konfliktu by"o niemoŻliwe. Gdy w 1978 r. Amerykanom uda"o
si na konferencji w Camp David (USA) doprowadzi do porozu-
mienia izraelsko-egipskiego, ZSRR zorganizowa" wĘród krajów
arabskich front odmowy , zwrócony przeciwko Egiptowi. Wkrót-
ce potem dosz"o do ponownego zaostrzenia sytuacji na Bliskim
Wschodzie. W 1982 r. Izrael dokona" interwencji wojskowej
w ogarnitym wojną domową sąsiednim Libanie, skąd palestyłscy
bojownicy atakowali osiedla izraelskie. W 1987 r. na terytoriach
okupowanych (jak nazywa si Zachodni Brzeg Jordanu i Stref
Gazy) Palestyłczycy spontanicznie rozpoczli intifad (arab.
Ceremonia podpisania 26 III 1979 r.
powstanie ), polegającą g"ównie na masowych rozruchach, de- w Waszyngtonie izraelsko-egipskiego
traktatu pokojowego, wynegocjowa-
monstracjach i strajkach. Akcja ta, podczas której zgin"o setki
nego pó" roku wczeĘniej w Camp
m"odych Palestyłczyków atakujących kamieniami izraelskich Żo"- David. Od lewej: egipski prezydent
Anwar as-Sadat, amerykałski prezy-
nierzy, nie zdo"a"a wymusi na Izraelu ustpstw. Sytuacj w regio-
dent Jimmy Carter oraz izraelski
premier Menachem Begin. Za za-
nie zmieni"o dopiero wycofanie si ZSRR z zimnowojennej polityki
kołczenie 30-letniego stanu wojny
i wzmocnienie pozycji Amerykanów, dąŻących do pogodzenia Ara-
midzy Izraelem a Egiptem przy-
wódcy obydwu pałstw otrzymali
bów z Izraelczykami. W 1988 r. Palestyłczycy proklamowali na
Pokojową Nagrod Nobla. As-Sadat
emigracji w"asne pałstwo (jego przywódcą zosta" rok póęniej Jasir
zap"aci" jednak za pokój wysoką ce-
Arafat), ale równoczeĘnie potpili terroryzm i poĘrednio zaakcep- n: najpierw spotka"a go izolacja
w Ęwiecie arabskim, a nastpnie
towali istnienie Izraela, co otworzy"o drog do negocjacji izrael-
Ęmier z rąk muzu"małskich funda-
sko-palestyłskich. mentalistów w 1981 r.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 155
U PROGU XXI WI EKU 155
Bliski Szans rozwiązania bliskowschodniego konfliktu przybliŻy"a I woj-
Wschód
na z Irakiem. W sierpniu 1990 r. iracki dyktator Saddam Husajn
po zakoł-
czeniu
dokona" agresji na Kuwejt i w"ączy" ten kraj do swojego pałstwa.
zimnej
W odpowiedzi spo"ecznoĘ midzynarodowa utworzy"a koalicj pod
wojny
przewodnictwem USA, dzia"ającą z upowaŻnienia ONZ (po raz
pierwszy cz"onkowie Rady Bezpieczełstwa byli jednomyĘlni). wiat
arabski podzieli" si: czĘ (m.in. Egipt, Arabia Saudyjska i Syria)
opowiedzia"a si po stronie koalicji, czĘ (m.in. Libia, Jordania i Pa-
lestyłczycy) popar"a agresora. W styczniu i lutym 1991 r. si"y koali-
cyjne w b"yskawicznej operacji Pustynna burza rozgromi"y wojska
Amerykałscy Żo"nierze pozujący
Husajna i zmusi"y go do przyjcia warunków kapitulacji. Demon-
do zdjcia przy irackich rakietach
stracja amerykałskiej potgi militarnej oraz poparcie ZSRR dla dzia-
SS-1 Scud (produkcji radzieckiej),
zestrzelonych nad Arabią Saudyjską
"ał USA uĘwiadomi"y przywódcom arabskim zmian uk"adu si" na
podczas I wojny z Irakiem. W trak-
Ęwiecie. Bliskowschodnie porozumienie u"atwi"a teŻ dyplomatyczna
cie konfliktu wojska irackie wy-
strzeli"y kilkadziesiąt takich po-
postawa Izraela, który mimo prowokacyjnych irackich ataków rakie-
cisków, g"ównie w stron Izraela,
towych nie w"ączy" si do wojny. Po dwóch latach rokował, w 1993 r.
ataki te nie wyrządzi"y jednak
wikszych szkód. Liczne ofiary
przedstawiciele Izraela i Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP)
przynios"o natomiast st"umienie
wynegocjowali uk"ad z Oslo (podpisany w Waszyngtonie). Przewi-
przez reŻim Saddama Husajna wy-
buch"ych podczas wojny powstał
dywa" on utworzenie na terytoriach okupowanych Autonomii Pa-
szyitów i Kurdów. Pomoc spo"ecz-
lestyłskiej z w"asnym rządem, sądami i policją stopniowo roz-
noĘci midzynarodowej dla ciemi-
Żonych Irakijczyków ograniczy"a si
szerzanej na kolejne ziemie. W zamian OWP zobowiąza"a si do
do wydanego przez ONZ zakazu
wyeliminowania palestyłskiego terroryzmu i ostatecznego wyrze-
lotów irackich samolotów nad
zbuntowanymi terytoriami powy-
czenia si wrogoĘci wobec Izraela. Porozumienie to uznane zosta"o
Żej 36 i poniŻej 33 równoleŻnika.
za wielki sukces, a jego g"ówni architekci izraelski premier Icchak
Rabin, izraelski minister spraw zagranicznych Szymon Peres oraz
szef OWP Jasir Arafat otrzymali Pokojową Nagrod Nobla.
Od 1994 r. w"adz na wyznaczonych terytoriach zacz"y przejmowa
instytucje Autonomii Palestyłskiej. Dalsza realizacja postanowieł
waszyngtołskich okaza"a si jednak niezwykle trudna. Przeciwko
kompromisowi wystąpili radyka"owie po obydwu stronach, którzy za
pomocą aktów terroru, akcji zbrojnych i propagandy nienawiĘci do-
prowadzili do faktycznego zahamowania procesu pokojowego.
W Izraelu, pod wp"ywem arabskich zamachów, w"adz obj"a prawi-
ca, opowiadająca si za si"ową likwidacją zagroŻenia ze strony pale-
styłskich terrorystów. Z kolei w"adze Autonomii Palestyłskiej nie
by"y w stanie spe"ni obietnicy wyeliminowania antyizraelskiego ter-
Zwolennik Hamasu na antyizrael-
roryzmu ani zapanowa nad nastrojami ludnoĘci, która w 2000 r. skiej demonstracji w 2001 r. Orga-
nizacje radykalne, takie jak Hamas,
rozpocz"a nową intifad. W odpowiedzi na krwawe zamachy
nie tylko domaga"y si opuszczenia
wymierzone przeciwko Żydowskim cywilom armia izraelska dokony- przez ydów terytoriów okupo-
wanych, ale w ogóle odmawia"y
wa"a brutalnych pacyfikacji palestyłskich osiedli, zabijając wielu
Izraelowi prawa do istnienia (zob.
przypadkowych ludzi. Próby doprowadzenia do porozumienia, podej- ęród"o A). G"ówną metodą walki
palestyłskich radyka"ów by"y za-
mowane przez tzw. kwartet bliskowschodni (czyli USA, Rosj, UE
machy samobójcze. Aby je ograni-
i ONZ) kołczy"y si fiaskiem. Kompromisowe propozycje, przedsta- czy, Izraelczycy zabijali liderów
grup ekstremistycznych, burzyli
wione przez Izrael w 2000 r. (m.in. powstanie niepodleg"ej Palestyny,
domy naleŻące do zamachowców,
obejmującej równieŻ czĘ Jerozolimy), zosta"y odrzucone przez Pale- a w 2003 r. rozpoczli budow
muru oddzielającego ziemie izrael-
styłczyków. Kolejna oferta pokojowa zaproponowana w 2003 r.
skie od obszaru Autonomii Pale-
mapa drogowa , przewidująca utworzenie niepodleg"ej Palestyny styłskiej.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 11/7/04 15:01 Page 156
156 CZASY WSPÓCZESNE
w trzech etapach do 2005 r. spotka"a si z bojkotem palestył-
skich radyka"ów. W efekcie na Bliskim Wschodzie wciąŻ rozwija
si spirala przemocy.
Terror w imi Allacha
Fundamen- Konflikt na Bliskim Wschodzie przyczyni" si do ekspansji funda-
talizm
mentalizmu islamskiego. Termin ten okreĘla ruchy g"oszące
islamski
program usunicia obcych wp"ywów ze Ęwiata islamu i powro-
tu do muzu"małskiego prawa religijnego. Za g"ównego wroga fun-
damentaliĘci uznają Izrael (jako okupanta Palestyny) oraz USA (jako
protektora Izraela, posiadacza baz wojskowych w krajach mu-
zu"małskich i symbol bezboŻnego Zachodu). Jeden z g"ównych
ideologów ruchu, organizator siatki terrorystycznej Al-Kaida, Midzynarodowy list gołczy za Osa-
mą bin Ladenem, opublikowany
saudyjski milioner, szejk Osama bin Laden, mówi" w 1998 r.:
przez FBI (Federalne Biuro ledcze).
Saudyjski terrorysta, syn bogatego
Midzynarodowy Front Islamski DŻihad przeciwko Stanom Zjedno-
przedsibiorcy budowlanego, w la-
czonym i Izraelowi wyda", z BoŻej "aski, przejrzystą fatw [tj. dekret
tach 80. wykorzysta" odziedziczony
religijny] wzywającą naród islamski do Ęwitej wojny w celu oswobo- majątek do wsparcia mudŻahedinów
w Afganistanie. Gdy podczas I wojny
dzenia miejsc Ęwitych. Naród Mahometa odpowiedzia" na to wezwa-
z Irakiem w"adze Arabii Saudyjskiej
nie. KaŻdy z"odziej czy przestpca, który wtargnie do obcego kraju
wpuĘci"y na swe terytorium wojska
w niecnych celach, jest zawsze naraŻony na zamordowanie. Tysiące
USA, bin Laden uzna" to za zdrad
islamu i zwróci" si przeciwko rzą-
milionów muzu"manów odczuwa gniew. Amerykanie powinni by
dzącej dynastii oraz Amerykanom.
przygotowani na to, Że reakcja Ęwiata muzu"małskiego bdzie pro-
Wydalony z kraju, schroni" si naj-
porcjonalna do niesprawiedliwoĘci, którą wyrządzili.
pierw w Sudanie, a nastpnie
w Afganistanie. Od 2001 r. ukrywa"
Wzrost popularnoĘci takich poglądów w Ęwiecie islamu mia" z"oŻo- si prawdopodobnie w górach na
pograniczu afgałsko-pakistałskim.
ne przyczyny. Z jednej strony wynika" z szoku kulturowego, jakim
dla konserwatywnych spo"ecznoĘci muzu"małskich by" coraz
czstszy w dobie globalizacji kontakt z zachodnimi wynalazkami
i obyczajami. Z drugiej strony stanowi" reakcj na ndz oraz ucisk
polityczny, jakie dotyka"y czĘ wyznawców islamu. Po upadku ko-
munizmu i os"abniciu arabskiego nacjonalizmu fundamentalizm
sta" si g"ówną ideologią muzu"manów niezadowolonych ze swego
losu, którym oferuje uproszczony obraz Ęwiata (zw"aszcza jasno
wskazuje wroga) oraz daje poczucie wspólnoty.
Ruch fundamentalistyczny rozprzestrzeni" si pod koniec XX w.
w ca"ym Ęwiecie islamu (od Nigerii, przez Czeczeni, po Filipiny),
przenikając takŻe do Ęrodowisk muzu"małskich w Europie.
Pierwszy raz jego zwolennicy zdobyli w"adz w 1979 r. w Iranie.
Szyiccy fundamentaliĘci obalili tam monarchi i utworzyli totali-
tarne pałstwo teokratyczne, rządzone przez ajatollahów (przy- Cz"onkowie irałskiej Islamskiej Ar-
mii Republikałskiej z portretami
wódców religijnych). Przyk"ad irałski zainspirowa" podobne ru-
swego przywódcy ajatollaha Cho-
chy w innych krajach. WikszoĘ tych grup dąŻy"a do obalenia meiniego. Rewolucja islamska w Ira-
nie by"a reakcją na polityk miejsco-
rządów w swych pałstwach, organizując zamachy i prowadząc
wego monarchy (szacha), który
agitacj wĘród wspó"wyznawców. Cel osiągnli jedynie talibowie próbowa" si"ą modernizowa kraj na
wzór zachodni. Po wprowadzeniu
uczniowie pakistałskich szkó" religijnych, którzy w 1996 r. opano-
rządów teokratycznych najwyŻszą
wali wikszą czĘ Afganistanu. Stworzony przez nich islamski w"adzą sta"a si faktycznie Rada
StraŻników, czuwająca nad prze-
reŻim totalitarny pog"bi" ndz i zacofanie kraju, stając si zara-
strzeganiem zasad religijnych
zem schronieniem dla muzu"małskich ekstremistów z zagranicy. w kaŻdej dziedzinie Życia.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 157
U PROGU XXI WI EKU 157
Wojna Najgroęniejszym terrorystą ukrywającym si w Afganistanie by"
z terro-
Osama bin Laden. Po kilku atakach bombowych jego organizacja
ryzmem
dokona"a zamachu z 11 wrzeĘnia 2001 r., podczas którego ter-
roryĘci Al-Kaidy uderzyli porwanymi samolotami pasaŻerskimi
w World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon (ministerstwo
obrony) w Waszyngtonie. Atak ten, oglądany za poĘrednictwem
telewizji przez ca"y Ęwiat, wywo"a" szok spo"ecznoĘci midzynaro-
dowej i zdecydowaną reakcj USA. Kilka dni po zamachu prezy-
dent George W. Bush w przemówieniu radiowym zapowiedzia"
wojn z terroryzmem:
To [bdzie] konflikt bez pól bitewnych i przyczó"ków, konflikt z wroga-
mi, którym wydaje si, Że są niewidzialni. Ale si mylą. Zostaną zna-
lezieni i przekonają si o tym, o czym wczeĘniej przekonali si inni:
Niszczenie przez talibów puszek z na-
kto rozpoczyna wojn z USA, wybiera swą zgub. Zwycistwa z terro-
pojami alkoholowymi, zakazanymi przez
ryzmem nie odniesiemy w jednej bitwie, lecz podczas serii zdecydo- ich reŻim. Pod rządami talibów w Afga-
nistanie zabroniono niemal wszystkie-
wanych dzia"ał przeciw terrorystom i tym, którzy ich popierają.
go, o czym nie by"o mowy w Koranie.
Zakazana zosta"a wikszoĘ rozrywek
Amerykałski program wojny z terroryzmem zak"ada" równoczes-
(m.in. telewizja, muzyka i kino). MŻ-
czyęni musieli nosi brody i stroje
ne dzia"ania wywiadowcze (wyĘledzenie terrorystów), wojskowe
o okreĘlonej d"ugoĘci, kobiety pozba-
(zniszczenie baz Al-Kaidy i chroniących je reŻimów), polityczne
wiono praktycznie wszelkich praw. Za
cudzo"óstwo i homoseksualizm grozi"o
(stworzenie midzynarodowej koalicji do walki z terroryzmem,
ukamienowanie, za pijałstwo ch"osta,
izolacja wspierających go pałstw) oraz gospodarcze (odcicie ter-
za kradzieŻ odrąbanie rki lub stopy.
rorystom ęróde" finansowania). Program ten zyska" solidarne po- Talibowie niszczyli teŻ bezboŻne dzie-
"a sztuki, m.in. najwiksze na Ęwiecie
parcie prawie ca"ej spo"ecznoĘci midzynarodowej, "ącznie z Ro-
posągi Buddy z HazaradŻatu.
sją, której w zamian pozostawiono wolną rk w Czeczenii (por.
rozdz. 81). Pierwszym celem amerykałskiego ataku sta" si reŻim
talibów, odmawiający wydania bin Ladena. W paędzierniku 2001 r.
wojska USA, przy wsparciu innych cz"onków NATO, rozpocz"y
bombardowanie Afganistanu. Po miesiącu ostrza"u z powietrza
w"adza talibów zosta"a obalona przez si"y afgałskiej opozycji,
wspieranej przez oddzia"y amerykałskie. W ten sposób upad" je-
den z g"ównych bastionów islamskiego fundamentalizmu, a Ame-
rykanie mogli rozpoczą ob"aw na bin Ladena.
II wojna Zwycistwo w Afganistanie nie zakołczy"o wojny z terroryzmem.
z Irakiem
Al-Kaida nie zosta"a rozbita, a fundamentaliĘci wykorzystali pro-
pagandowo wojn, aby jeszcze bardziej podsyci wĘród muzu"ma-
nów nastroje wrogoĘci wobec Zachodu. Tymczasem w"adze USA
nie zamierza"y ograniczy dzia"ał militarnych do operacji afgał-
skiej. W styczniu 2002 r. prezydent Bush zapowiedzia" walk
z osią z"a , do której zaliczy" Kore Pó"nocną, Iran i Irak. Jako
Zburzenie pomnika Saddama Husajna
pierwszy cel Amerykanie wybrali najs"absze ogniwo w tym "ałcu-
w centrum Bagdadu po wkroczeniu do
chu, czyli reŻim iracki, wciąŻ odczuwający skutki wojny w Zatoce miasta wojsk amerykałskich, 9 IV 2003 r.
Po początkowym entuzjazmie miesz-
Perskiej oraz sankcji gospodarczych. W"adze amerykałskie liczy"y,
kałcom zaczą" coraz bardziej doskwie-
Że po obaleniu rządów Husajna zmienią Irak w pałstwo demokra- ra powojenny chaos, z którym nie
potrafi"a sobie poradzi tymczasowa
tyczne, z którego wzorce zachodnie promieniowa bdą na inne
administracja. Sytuacj t wykorzystali
kraje muzu"małskie. USA oskarŻy"y w"adze irackie o wspieranie zarówno ekstremiĘci islamscy, zwolen-
nicy dawnego reŻimu, jak i liczne grupy
terroryzmu i gromadzenie broni masowego raŻenia oraz zaŻąda-
przestpcze podsycający anarchi
"y od Iraku pod groębą uŻycia si"y aby ujawni" swe arsena"y oraz dokonujący porwał i zamachów.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 158
158 CZASY WSPÓCZESNE
nuklearne, biologiczne i chemiczne. PoniewaŻ Husajn nie spe"ni" tych
Żądał, Stany Zjednoczone rozpocz"y przygotowania do ataku. Tym
razem jednak polityka amerykałska spotka"a si z krytyką znacznej
czĘci spo"ecznoĘci midzynarodowej m.in. Rosji, Francji, Niemiec,
Chin, Indii, Watykanu zarzucającej Amerykanom egoistyczne po-
budki (dąŻenie do hegemonii w regionie i zagarnicia z"óŻ ropy) oraz
niepotrzebne nakrcanie spirali przemocy na Bliskim Wschodzie. Kie-
dy wic w marcu 2003 r. USA zaatakowa"y Irak, u ich boku czynnie
stan"o zaledwie kilka pałstw (w tym Polska), a ca"a operacja nie
otrzyma"a mandatu ONZ.
II wojna z Irakiem trwa"a tylko szeĘ tygodni, rządy Husajna zo-
sta"y obalone bez wikszych strat wĘród koalicjantów, ale bilans
kampanii nie by" jednoznaczny. Z jednej strony oznacza"a ona usuni-
cie krwawego, nieobliczalnego dyktatora, stale zagraŻającego stabil-
noĘci w regionie, os"abia"a zaplecze Ęwiatowego terroryzmu oraz
dzia"a"a odstraszająco na inne reŻimy, podobne do irackiego. Z drugiej
Akcja ratunkowa po zamachu
strony akcja Amerykanów, podjta wbrew stanowisku znacznej czĘ-
bombowym dokonanym 11 III
ci opinii Ęwiatowej, podwaŻy"a autorytet USA, tym bardziej iŻ w Ira- 2004 r. w Madrycie przez terro-
rystów islamskich, prawdopo-
ku nie odnaleziono broni masowego raŻenia, a wyzwolony kraj po-
dobnie powiązanych z Al-Kaidą.
Na skutek detonacji "adunków
grąŻy" si w chaosie. Interwencja nie ograniczy"a równieŻ wp"ywów
umieszczonych w zat"oczonych
fundamentalistów, dla których wojna by"a jedynie potwierdzeniem
pociągach podmiejskich zgin"o
poglądu o agresji niewiernych na Ęwiat islamu. Wojna z terroryz- ok. 200 osób (w tym 4 Pola-
ków), a ponad 700 odnios"o ra-
mem pozosta"a zatem jednym z g"ównych problemów u progu XXI w.
ny. Zamach by" zemstą za sta-
cjonowanie wojsk hiszpałskich
w Iraku. Przeprowadzony tuŻ
Nowe bogactwa Wschodu
przed wyborami parlamentarny-
mi w Hiszpanii, wp"yną" na zwy-
cistwo socjalistów, którzy obie-
Przemiany Schy"ek XX w. przyniós" teŻ wielkie zmiany na Dalekim Wschodzie.
cywali wycofanie oddzia"ów
na Dalekim
Jak pamitacie, region ten, posiadający wielkie bogactwa naturalne,
hiszpałskich z Iraku.
Wschodzie
przeszed" w poprzednim stuleciu powaŻne wstrząsy: podboje impe-
rialne Japonii, zaŻarte walki podczas II wojny Ęwiatowej, konflikty
związane z dekolonizacją i ekspansją komunistyczną (por. rozdz. 57,
65 66, 73, 75). Pomimo strat i zniszczeł Azja Wschodnia w ostatnich
dekadach XX w. sta"a si obszarem Ęwiata o najszybszym tempie roz-
woju. W rezultacie w 1995 r. na kraje Dalekiego Wschodu przypada"a
juŻ ponad jedna czwarta globalnej produkcji i eksportu. Nawet po
os"abieniu spowodowanym krachem finansowym w 1997 r. oraz
Prezydent Korei Po"udniowej
spadkiem cen akcji spó"ek nowych technologii w 2000 r. region ten
Kim Dae Dzung (z lewej) oraz
pozosta" wĘród Ęwiatowych potg gospodarczych.
przywódca Korei Pó"nocnej
Kim Dzong Il Ęwitują podpisa-
Imponujący rozwój ekonomiczny krajów Azji Wschodniej mia" kilka nie 14 VI 2000 r. historycznego
porozumienia, mającego dopro-
przyczyn. W okresie zimnej wojny czĘ tego obszaru znalaz"a si
wadzi do pojednania obydwu
w strefie wp"ywów Stanów Zjednoczonych. Amerykanie przeznaczyli pałstw koreałskich, od blisko
pó"wiecza bdących w stanie
dla pałstw azjatyckich znaczne Ęrodki finansowe, z czasem stali si
wojny (por. rozdz. 73). Komuni-
takŻe g"ównym odbiorcą azjatyckich towarów i us"ug. Na wspó"pracy styczna KRLD utrzymująca
system stalinowskiego totalita-
z USA najbardziej skorzysta"a Japonia. Amerykałskie w"adze okupa-
ryzmu i pracująca nad skonstru-
cyjne, kierowane przez gen. Douglasa MacArthura, dokona"y tam g"- owaniem w"asnej broni atomo-
wej jest jedną z pozosta"oĘci
bokich reform politycznych i gospodarczych, m.in. przeprowadzi"y
zimnej wojny i wciąŻ zagraŻa
demokratyzacj i demilitaryzacj, nada"y ch"opom ziemi, a takŻe midzynarodowej stabilizacji.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 159
U PROGU XXI WI EKU 159
zreformowa"y związki zawodowe oraz wprowadzi"y system po-
datkowy sprzyjający inwestowaniu. PrzeobraŻenia te da"y podsta-
wy do szybkiego wzrostu gospodarczego (pod koniec lat 60. sig-
ną" on 12% rocznie). DuŻą rol w powojennym sukcesie Japonii
odegra"y równieŻ warunki kulturowe, zw"aszcza zakorzeniona
w dalekowschodniej kulturze postawa s"uŻby i poĘwicenia. Gdy
upad"o imperium cesarskie, a w"adza na skutek reform straci"a
swój absolutny autorytet, mentalnoĘ ta znalaz"a wyraz w stosun-
ku do pracy. Japołczycy, ca"kowicie oddani obowiązkom zawodo-
wym oraz gotowi do wyrzeczeł dla dobra swych firm, stali si
Ulica w centrum japołskiego miasta
niezwykle wydajnymi i sumiennymi pracownikami.
Osaka w 2000 r. Symbolem wielkiego
skoku cywilizacyjnego pałstw Dalekie-
Podobne wzgldy polityczne, gospodarcze i kulturowe przyczyni"y
go Wschodu sta"y si ich osiągnicia
si do boomu w innych krajach Azji Po"udniowo-Wschodniej, na-
w dziedzinie elektroniki i mechanizacji.
W 2001 r. ponad po"owa komputerów
zwanych z powodu dynamicznego rozwoju ekonomicznego
na Ęwiecie wyprodukowana zosta"a
azjatyckimi tygrysami . ChociaŻ w czĘci tych pałstw utrzymy-
przez firmy japołskie, a Japonia stano-
wi"a drugą potg gospodarczą globu.
wa"y si systemy autorytarne i biurokratyczne, dziki taniej sile
Do Ęwiatowych liderów naleŻa"y dale-
roboczej, inwestycjom zagranicznym, polityce wspierania przed-
kowschodnie koncerny motoryzacyjne
(np. japołskie: Toyota, Suzuki, Yamaha,
sibiorczoĘci i związkom z gospodarką amerykałską Tajwan, Ko-
Honda, Nissan, Mitsubishi, koreałskie:
rea Po"udniowa czy Malezja ruszy"y w Ęlady Japonii na podbój
Hyundai, Daewoo, KIA), a takŻe kon-
cerny produkujące sprzt elektroniczny
Ęwiatowych rynków. Obszar Dalekiego Wschodu sta" si potenta-
(m.in. japołskie: Sony, Sharp, Hitachi,
tem zw"aszcza w nowoczesnych ga"ziach przemys"u (elektronicz-
Casio, koreałskie: LG, Samsung) czy
sprzt fotograficzny (np. japołskie:
nym, elektrycznym, samochodowym), zdoby" takŻe pozycj jedne-
Konica, Canon, Minolta, Olympus).
go z najwaŻniejszych centrów finansowych Ęwiata.
Przemiany
Od początku lat 80. rosnący udzia" w spektakularnym rozwoju
w Chinach
gospodarczym Azji Wschodniej mia"o takŻe najwiksze pałstwo
tego regionu komunistyczne Chiny. Po Ęmierci Mao Tse-tun-
ga (w 1976 r.) z rywalizacji o w"adz zwycisko wyszed" Deng
Xiaoping, pod którego rządami ChRL zacz"a odchodzi od marksi-
stowskich dogmatów w gospodarce. Od 1978 r. w kraju wprowa-
dzano kolejne reformy, mające unowoczeĘni chiłską gospodark
i poprawi jej wydajnoĘ, m.in. oddano ch"opom ziemi w dzierŻa-
w, zezwolono na dzia"alnoĘ prywatnych firm, utworzono spe-
cjalne strefy ekonomiczne dla obcych inwestorów, otwarto kraj na
handel z zagranicą oraz transfery nowoczesnych technologii.
Zmiany te pozwoli"y Chinom wykorzysta ogromny potencja" lud-
noĘci i surowców, w efekcie czego sta"y si one atrakcyjnym part-
nerem handlowym na Ęwiatowym rynku. Midzy 1980 r. a 1995 r.
wartoĘ dóbr wytwarzanych rocznie w ChRL zwikszy"a si
Deng Xiaoping i Margaret Thatcher
o 400%. W latach 1995 1999 poziom inwestycji zagranicznych
podczas rozmów dotyczących przy-
wzrós" ze 110 mld do 600 mld dolarów. W 2003 r. Chiłczycy spro-
sz"oĘci Hongkongu, Pekin 1982 r.
AtrakcyjnoĘ gospodarcza ChRL jako
wadzili towary za 400 mld dolarów (co da"o im trzecie miejsce na
wielkiego, dynamicznie rozwijającego
Ęwiecie), a wzrost gospodarczy przekroczy" 9%. W ostatniej deka-
si rynku sprawia"a, Że przywódcy
wolnego Ęwiata przymykali oczy na to-
dzie XX w. komuniĘci chiłscy oficjalnie proklamowali doktryn
talitarne porządki panujące w Chinach.
socjalistycznej gospodarki rynkowej , w 2004 r. zaĘ wpisali do
Przyjazne kontakty rządów zachodnich
konstytucji nienaruszalnoĘ w"asnoĘci prywatnej. Wyniki ekono- z chiłskim reŻimem są stale podnoszo-
nym przez obrołców praw cz"owieka
miczne Chin poprawi"o dodatkowo przejcie od Brytyjczyków
argumentem na ob"ud elit demokra-
w 1997 r. Hongkongu jednego z najwikszych centrów handlo- tycznych Europy i USA.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 160
160 CZASY WSPÓCZESNE
wych i finansowych Ęwiata. Dawnej kolonii brytyjskiej zagwaran-
towano na 50 lat autonomi oraz zachowanie ustroju kapitali-
stycznego, zgodnie z zasadą: Jedno pałstwo, dwa systemy .
Sukces ekonomiczny spowodowa" popraw po"oŻenia spo"eczeł-
stwa chiłskiego. Od początku reform liczba Chiłczyków Żyjących
w skrajnej ndzy zmniejszy"a si z 260 mln do 35 mln, a w mia-
stach pojawi"y si enklawy dobrobytu. UnowoczeĘnieniu gospo-
darki i otwarciu na Ęwiat nie towarzyszy"y jednak reformy ustro-
ju Chiny pozosta"y komunistycznym pałstwem totalitarnym.
Nadzieje na demokratyzacj prys"y nad ranem 4 czerwca 1989 r.
wraz z masakrą na placu Tiananmen w Pekinie, podczas któ-
rej wojsko rozbi"o pokojową manifestacj studentów. Wydarzenie
to pociągn"o za sobą fal represji wobec dzia"aczy demokratycz-
Samotny manifestant próbujący na
nych, intelektualistów i obrołców praw cz"owieka. Równie bru- oczach zachodnich korespondentów
dziki czemu przeŻy" powstrzy-
talnie reŻim traktowa" wystąpienia mniejszoĘci narodowych, grup
ma kolumn czo"gów t"umiących
religijnych oraz protestujących robotników i ch"opów. W po"owie demonstracje studenckie w Pekinie
w czerwcu 1989 r. Od czasu masa-
lat 90. w chiłskich obozach pracy przebywa"o 16 mln więniów,
kry na placu Tiananmen w"adze
na porządku dziennym by"y egzekucje skazanych. Dopuszczano chiłskie jeszcze bardziej zaostrzy"y
kontrol nad spo"eczełstwem.
takŻe przymusową aborcj oraz sterylizacj. ycie umys"owe pod-
W kaŻdą rocznic zajĘ plac jest
dano Ęcis"ej kontroli w"adz, które Ęledzi"y nawet strony interneto- szczelnie obstawiany przez si"y po-
rządkowe, które uniemoŻliwiają
we oraz e-maile obywateli. Komunistyczne Chiny pozosta"y zatem
wszelkie próby upamitnienia ofiar.
polem wielkiego eksperymentu, polegającego na próbie po"ączenia
totalitaryzmu z nowoczesnoĘcią.
Leksykon
Al-Kaida (arab. baza ) dzia"ająca od 1988 r. siatka terrorystyczna fundamentalistów
islamskich, zorganizowana przez saudyjskiego milionera, szejka Osam bin Ladena; po-
czątkowo Al-Kaida walczy"a z wojskami radzieckimi w Afganistanie, z czasem zwróci"a si
przeciwko wszystkim niewiernym , zw"aszcza Amerykanom; wykorzystując wielkie
Ęrodki finansowe oraz najnowsze technologie, grupa bin Ladena utworzy"a rozga"zioną
siatk, bez centralnego kierownictwa, której poszczególne komórki, zakonspirowane
w róŻnych krajach, niezaleŻnie od siebie przygotowują akcje terrorystyczne; od 1993 r.
ludzie związani z Al-Kaidą dokonali serii morderstw i zamachów (najwikszy przeprowa-
dzili 11 IX 2001 r. w Nowym Jorku i Waszyngtonie); dzia"alnoĘ Al-Kaidy sta"a si bezpo-
Ęrednią przyczyną og"oszenia przez USA wojny z terroryzmem i interwencji w Iraku
w 2003 r.
fundamentalizm islamski radykalny nurt we wspó"czesnym islamie, wystpujący
przeciwko wp"ywom nowoczesnej cywilizacji oraz dąŻący do utworzenia jednego pał-
stwa islamu (na wzór Ęredniowiecznych kalifatów), rządzonego zgodnie z prawem kora-
nicznym (szariatem); fundamentalizm odwo"uje si do idei Ęwitej wojny (dŻihadu), którą
interpretuje takŻe jako uŻycie si"y wobec niewiernych oraz zdrajców, usprawiedliwia-
jąc tym samym akty terroru i mordowanie cywilów; islamskie ruchy fundamentalistyczne
upowszechni"y si pod koniec XX w. jako reakcja na globalizacj i upadek komunizmu;
w 1979 r. fundamentaliĘci zdobyli w"adz w Iranie, a w latach 1996 2001 rządzili w Afga-
nistanie; oprócz Al-Kaidy i afgałskich talibów do najbardziej znanych ugrupował naleŻa"y:
palestyłskie Hamas i DŻihad, libałski Hezbollah, algierskie Islamski Front Ocalenia
i Islamska Grupa Zbrojna, egipskie Bractwo Muzu"małskie i Zgromadzenie Muzu"mał-
skie oraz filipiłski Islamski Front Wyzwolenia Moro
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 161
U PROGU XXI WI EKU 161
globalizacja proces powstawania wizi gospodarczych i kulturalnych o zasigu Ęwiato-
wym; u ęróde" globalizacji leŻa"a ekspansja Europy w okresie wielkich odkry geograficz-
nych (por. rozdz. 28) i kolonializmu (por. rozdz. 48); proces ten nabra" przyspieszenia
w wyniku rewolucji naukowo-technicznej, która u"atwi"a przep"yw informacji, kapita"ów, to-
warów i ludzi midzy kontynentami; przejawem globalizacji są m.in. powiązania midzyna-
rodowych rynków finansowych, uniformizacja kultury Ęwiatowej oraz wzrost wp"ywów
wielkich, ponadnarodowych koncernów; zdaniem zwolenników zjawiska te przyczyniają si
do przyspieszenia postpu cywilizacyjnego, upowszechnienia demokracji i wolnego rynku
oraz zacierania róŻnic midzy bogatymi a biednymi regionami Ęwiata, wg krytyków globali-
zacja pog"bia te róŻnice oraz niszczy lokalne kultury i spo"ecznoĘci
masakra na placu Tiananmen (placu Niebiałskiego Spokoju) dokonana 3/4 VI 1989 r.
przez wojsko brutalna pacyfikacja pokojowej demonstracji studentów i inteligencji w Peki-
nie; manifestanci (ok. 100 tys. ludzi) koczowali na centralnym placu miasta od 18 IV, doma-
gając si demokracji i wolnoĘci; 3 VI w"adze skierowa"y przeciwko demonstrantom wojsko,
z rozkazem uŻycia czo"gów i ostrej amunicji; podczas pacyfikacji zgin"o prawdopodobnie
ponad 1 tys. osób, ponad 15 tys. trafi"o póęniej do wizieł; masakra przekreĘli"a nadzieje na
demokratyzacj ustroju Chin i przyczyni"a si do umocnienia totalitarnego reŻimu
uk"ad z Oslo wynegocjowany w styczniu 1993 r. w stolicy Norwegii uk"ad izraelsko-
-palestyłski, który sta" si podstawą podpisanej 13 IX 1993 r. w Waszyngtonie Deklaracji
zasad; do podstawowych warunków porozumienia naleŻa"y: utworzenie tymczasowych
w"adz Autonomii Palestyłskiej oraz zapowiedę rozmów o ich przysz"ym statusie, uznanie
Dla dociekliwych
OWP za reprezentacj Palestyłczyków, wycofanie wojsk izraelskich z czĘci terytoriów
okupowanych, zlikwidowanie przez Palestyłczyków organizacji terrorystycznych i wyrze- B.R. Barber, DŻihad kontra
czenie si wrogoĘci wobec Izraela; na mocy uk"adu powsta"y tymczasowe w"adze Autono- Mcwiat, Warszawa 2000.
mii Palestyłskiej (na terenach okupowanych przez Izraelczyków od 1967 r.), ale z powodu
K. Gebert, Wojna czterdzie-
oporu radyka"ów po obydwu stronach dalsze punkty nie zosta"y zrealizowane; w 1995 r.
stoletnia, Warszawa 2004.
Icchak Rabin okupi" Życiem podpisanie porozumienia, ginąc z rki Żydowskiego ekstremisty
B. Góralczyk, Pekiłska wio-
I wojna z Irakiem (wojna w Zatoce Perskiej) przeprowadzona w styczniu i lutym 1991 r.
sna: początki ruchu demokra-
z upowaŻnienia ONZ operacja wojskowa si" midzynarodowych pod przewodnictwem USA
tycznego w Chinach, Warsza-
przeciwko Irakowi; przyczyną interwencji by"a agresja wojsk irackich na Kuwejt w sierpniu
wa 1999.
1990 r.; w odpowiedzi Rada Bezpieczełstwa ONZ na"oŻy"a sankcje na Irak i upowaŻni"a
S.P. Huntington, Zderzenie
spo"ecznoĘ midzynarodową do udzielenia pomocy Kuwejtowi; dziki wielkiej przewadze
cywilizacji i nowy kszta"t "adu
technologicznej koalicjanci "atwo pokonali si"y irackie, nie zdecydowali si jednak obali rzą-
Ęwiatowego, Warszawa 1997.
dów Saddama Husajna; dzia"ania wojenne zakołczy"o przyjcie przez Irak warunków koali-
P. Kennedy, U progu XXI wie-
cji (m.in. wycofanie si z Kuwejtu, wyp"ata odszkodował, ujawnienie stanu prac nad bronią
ku (przymiarka do przysz"oĘ-
nuklearną czego iracki dyktator nie uczyni"); wojna ta by"a wielką demonstracją potgi
ci), Londyn 1994.
Stanów Zjednoczonych, a zarazem pierwszym konfliktem po zakołczeniu zimnej wojny,
w którym USA i ZSRR utworzy"y wspólny front
D. Scheff, Chiłski Ęwit re-
wolucja w technologii i przed-
II wojna z Irakiem przeprowadzony w marcu i kwietniu 2003 r. atak wojsk USA (przy
sibiorczoĘci, Warszawa 2003.
udziale si" brytyjskich, australijskich i polskich) na Irak; operacja ta, mająca na celu obalenie
reŻimu Saddama Husajna, stanowi"a czĘ amerykałskiej wojny z terroryzmem; bezpoĘred- D.K. Schipler, Arabowie i y-
nią przyczyną inwazji by"a odmowa ujawnienia irackich arsena"ów broni masowego raŻenia; dzi w ziemi obiecanej, Warsza-
dziki wielkiej przewadze technologicznej koalicja w ciągu 3 tygodni bez wikszych strat wa 2003.
zdoby"a Bagdad; wojna, podjta bez mandatu ONZ, spotka"a si z krytyką znacznej czĘci
R. Scruton, Zachód i ca"a resz-
spo"ecznoĘci midzynarodowej
ta: globalizacja a zagroŻenia
terrorystyczne, Poznał 2003.
zamach z 11 wrzeĘnia 2001 r. dokonany przez Al-Kaid atak terrorystyczny na World
Trade Center (WTC) w Nowym Jorku i Pentagon w Waszyngtonie; terroryĘci porwali rów-
B. Woodward, Wojna Busha,
noczeĘnie 4 samoloty pasaŻerskie 2 skierowali na wieŻowce WTC, 1 uderzy" w Penta-
Warszawa 2002.
gon, 1 po walce podjtej przez pasaŻerów spad" w Pensylwanii; w ataku zgin"o "ącznie
11 wrzeĘnia 2001. Jak to si
ok. 3 tys. ludzi (g"ównie wskutek poŻaru i zawalenia si wieŻ WTC); zamach wywo"a" szok
sta"o i co dalej?, red. J.F. Ho-
na Ęwiecie i sta" si bezpoĘrednią przyczyną og"oszenia przez USA wojny z terroryzmem
ge jr., G. Rose, Warszawa
2001.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:50 Page 162
162 CZASY WSPÓCZESNE
WICZENIA
Dzieł sądu ostatecznego nie nadejdzie, dopóki
ŁRÓDO A
muzu"manie nie staną do walki z ydami i [nie]
Fragmenty deklaracji Hamasu organizacji pale-
zabiją ich. ydzi bdą chowa si za ska"y i drze-
styłskich fundamentalistów islamskich, z 18 VIII
wa, a ska"y i drzewa bdą wykrzykiwa: Muzu"-
1988 r.
manie, jest tutaj yd ukrywający si za mną,
Islamski ruch oporu jest ruchem palestyłskim, chodęcie i zabijcie go .
którego podstawowym za"oŻeniem jest wiara
Cyt. za: www.izrael.badacz.org/historia/intifada_hamas
w Allacha i Życie zgodnie z zasadami islamu. Jego
usilnym staraniem jest rozpowszechnienie wiel-
1. Jaką rol, wed"ug cytowanego fragmentu, odgry-
koĘci Allacha na kaŻdym centymetrze Palestyny.
wa"a religia w ideologii Hamasu?
2. Jaki by" stosunek autorów deklaracji do rokował
Izrael bdzie istnia" dopóty, dopóki islam nie zli-
i inicjatyw pokojowych?
kwiduje go, tak jak uczyni" to z innymi przedtem.
3. Do czego Hamas wzywa" muzu"manów?
Ziemia palestyłska jest Ęwitą posesją islamską
poĘwiconą przysz"ym pokoleniom, aŻ do dnia
sądu ostatecznego. Nikt nie moŻe wyrzec si na-
wet kawa"ka tej ziemi, czy teŻ opuĘci choby jej
skrawek. Wyzwolenie Palestyny jest indywidual- ŁRÓDO B
nym obowiązkiem kaŻdego muzu"manina, kiedy- Fragmenty ordzia wyg"oszonego 20 IX 2001 r.
kolwiek mia"oby to nastąpi.
przez prezydenta George a W. Busha przed
Kongresem USA.
W dniu, kiedy wróg przyw"aszczy sobie choby
kawa"ek ziemi muzu"małskiej, DŻihad stanie si
11 wrzeĘnia wrogowie wolnoĘci wypowiedzieli
indywidualnym obowiązkiem kaŻdego muzu"ma-
wojn naszemu pałstwu. Amerykanie stawiają
nina. W przypadku uzurpacji Żydowskiej obo-
dziĘ wiele pytał. Pytają: Kto nas zaatakowa"?
wiązkiem jest wznieĘ wojenny sztandar DŻi-
Wszystkie dowody, jakie zebraliĘmy, wskazują na
hadu.
grup luęno powiązanych terrorystów, znanych
Wszyscy bojownicy po"ączą si i staną w szeregi, pod nazwą Al-Kaida (Baza). Grupa ta i jej przy-
masy ca"ego Ęwiata islamskiego pójdą naprzód, wódca, Osama bin Laden, są powiązani z wielo-
wype"niając swój obowiązek i nawo"ując g"oĘno: ma organizacjami w róŻnych krajach. Przywódcy
Powitajcie DŻihad! . Ten okrzyk dosignie nie- Bazy mają ogromne wp"ywy w Afganistanie i po-
bios i bdzie rozbrzmiewa", aŻ nadejdzie wyzwo- magają reŻimowi talibów w"ada wikszoĘcią
kraju. Afganistan oddaje wizj Ęwiata, jaką ma
lenie, najeędęcy zostaną pokonani i nadejdzie
Baza. LudnoĘ Afganistanu jest zbydlcona, wie-
zwycistwo Allacha.
lu ludzi przymiera g"odem, wielu uciek"o. Kobie-
Tzw. rozwiązania pokojowe i konferencje mi-
tom afgałskim nie wolno chodzi do szko"y. Za
dzynarodowe są sprzeczne z zasadami islamskie-
posiadanie telewizora grozi wizienie. Religia
go ruchu oporu. Konferencje te nie są niczym
moŻe by praktykowana jedynie pod dyktando
wicej, jak Ęrodkiem do wyznaczenia niewier-
przywódców.
nych na rozjemców na ziemiach islamskich. Nie
Wspomagając i bdąc wspólnikiem zabójców, re-
ma innego rozwiązania problemu palestyłskiego
Żim talibów sam staje si zabójcą. DziĘ wieczo-
poza Ęwitą wojną DŻihad. Inicjatywy, propozy-
rem USA stawia talibom nastpujące Żądania:
cje i konferencje pokojowe są jedynie stratą cza-
su, dzia"aniem na próŻno. Egipt w duŻym stop-
wydajcie w"adzom USA wszystkich przywód-
niu zosta" odsunity z pola walki [przeciwko
ców Bazy, którzy chronią si w waszym kraju;
syjonizmowi] poprzez zdradliwe porozumienie
uwolnijcie wszystkich cudzoziemców, w tym
w Camp David. SyjoniĘci próbują wciągną inne
obywateli amerykałskich, których niesprawiedli-
kraje arabskie w podobne uk"ady, aby usuną je
wie wizicie;
z pola walki. OdejĘcie z pola walki z syjonizmem
jest zdradą i przeklty bdzie ten, kto pope"ni ten chrołcie dziennikarzy, dyplomatów i pracowni-
karygodny czyn. ków humanitarnych w waszym kraju;
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 11/7/04 15:01 Page 163
U PROGU XXI WI EKU 163
zamknijcie natychmiast i raz na zawsze
Pytania
wszystkie obozy treningowe terrorystów w Afga-
nistanie. I wydajcie wszystkich terrorystów i ich
1. WyjaĘnij, jak zakołczenie zimnej wojny wp"yn"o
popleczników w"aĘciwym w"adzom;
na pozycj USA. Jakie konsekwencje dla midzy-
dajcie USA pe"en dostp do obozów terrorystów, narodowego bezpieczełstwa mia" rozpad bloku
byĘmy mogli mie pewnoĘ, Że przesta"y istnie.
wschodniego i upadek komunizmu?
Nasza wojna z terrorem zaczyna si od Bazy, ale
2. Wymieł trzy g"ówne obszary koncentracji Ęwiato-
si na niej nie kołczy. I nie skołczy si, dopóki
wej produkcji i handlu. W czym przejawia si dys-
ostatnia grupa terrorystyczna o globalnym zasi-
proporcja midzy obszarami bogactwa i ndzy? Ja-
gu nie zostanie wykryta, powstrzymana i poko-
kie oczekiwania i reakcje budzi globalizacja?
nana.
eby pokona i zniszczy globalną sie ter- 3. Wyt"umacz, dlaczego porozumienie z Camp David
rorystów, uŻyjemy wszelkich dostpnych Ęrod- nie zakołczy"o bliskowschodniego konfliktu. Jakie
ków, wszelkich narzdzi i metod dyplomacji, wy-
wydarzenia spowodowa"y zaostrzenie stosunków
wiadu, egzekucji prawa, nacisku finansowego,
izraelsko-arabskich w latach 80.? Jak zakołczenie
a takŻe kaŻdej broni, która okaŻe si konieczna.
zimnej wojny wp"yn"o na sytuacj na Bliskim Wscho-
Nasza odpowiedę nie ograniczy si do nag"ego
dzie?
odwetu i pojedynczych uderzeł. Amerykanie nie
powinni spodziewa si jednej bitwy, lecz d"u-
4. Omów okolicznoĘci I wojny z Irakiem i jej związek
giej kampanii, niepodobnej do Żadnej z dotych-
z bliskowschodnim procesem pokojowym. Jakie
czasowych.
by"y g"ówne postanowienia porozumienia z Oslo?
MoŻe dojĘ do dramatycznych ataków w obecnoĘ- Dlaczego w Palestynie wciąŻ rozwija"a si spirala
przemocy?
ci kamer TV, lecz takŻe do tajnych operacji, które
pozostaną tajne, nawet jeĘli si powiodą. Pozba-
5. Przedstaw przyczyny ekspansji ruchów fundamen-
wimy terrorystów ęróde" finansowania, sk"ócimy
talistycznych w Ęwiecie muzu"małskim. Do czego
ich ze sobą, bdziemy Ęciga ich z miejsca na
miejsce, aŻ nie bdą mieli ani chwili wytchnie- dąŻą fundamentaliĘci? Jak usprawiedliwiają stoso-
nia, ani gdzie si ukry. Bdziemy teŻ Ęciga pał- wanie przemocy?
stwa, które pomagają terrorystom lub są dla nich
bezpieczną przystanią. Wszystkie pałstwa na ca- 6. Opisz, jak dosz"o do og"oszenia przez USA wojny
"ym Ęwiecie muszą teraz podją decyzj: albo je- z terroryzmem. Na czym mia"a ona polega? Jakie
steĘcie z nami, albo z terrorystami.
by"y przyczyny i przebieg operacji si" midzynaro-
dowych w Afganistanie?
Cyt. za: Gazeta Wyborcza , 22 23 IX 2001.
7. Wymieł pałstwa zaliczone przez prezydenta Busha
1. O co prezydent Bush oskarŻy" reŻim talibów?
do osi z"a . Dlaczego amerykałska decyzja o za-
2. Czego przywódca USA domaga" si od w"adz
atakowaniu Iraku w 2003 r. podzieli"a spo"ecznoĘ
afgałskich?
midzynarodową? Jakie by"y skutki obalenia reŻimu
3. Na czym, wed"ug zapowiedzi amerykałskiego
polityka, mia"a polega wojna z terroryzmem? Husajna?
8. Wyt"umacz wp"yw USA na dynamiczny rozwój
ekonomiczny Japonii i azjatyckich tygrysów . Jakie
by"y g"ówne atuty tych krajów w rywalizacji na
Ęwiatowych rynkach?
9. Wymieł najwaŻniejsze reformy gospodarcze, jakie
wprowadzili w Chinach nastpcy Mao Tse-tunga.
W jakim stopniu zmieni"y one sytuacj ekonomicz-
ną ChRL? Jak w tym okresie przedstawia"a si sy-
tuacja polityczna w Chinach?
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 11/7/04 15:01 Page 164
164 CZASY WSPÓCZESNE
TEKST I
Sprawdę, czy potrafisz
Przysz"oĘ stosunków midzy cywilizacją Za-
1. Opisa sytuacj polityczną na Ęwiecie u pro- chodu a cywilizacjami islamu i Chin wed"ug
gu XXI w.
amerykałskiego politologa Samuela P. Hunting-
tona.
2. Wskaza na mapie oĘrodki dominujące w glo-
balnej gospodarce oraz omówi zjawisko
Ludzie spoza Zachodu bez wahania wskazują na
kontrastów cywilizacyjnych we wspó"czes-
przepaĘ, jaka dzieli g"oszone przezeł zasady od
nym Ęwiecie.
dzia"ał. Zachód wspiera demokracj, ale nie
wtedy, gdy wynosi ona do w"adzy islamskich
3. Scharakteryzowa stosunki izraelsko-pale-
fundamentalistów. Jest za nierozprzestrzenia-
styłskie od lat 80. XX w.
niem broni masowej zag"ady, gdy dotyczy to
Iranu i Iraku, ale nie Izraela. Wolny handel to
4. Przedstawi zjawisko fundamentalizmu is-
si"a napdowa wzrostu gospodarczego, ale nie
lamskiego oraz przebieg wojny z terroryz-
rolnictwa. Prawa cz"owieka to kwestia sporna
mem.
w stosunkach z Chinami, ale nie z Arabią Sau-
5. WyjaĘni fenomen powojennego sukcesu go- dyjską. Agresja przeciw zasobnemu w naft Ku-
spodarczego krajów Dalekiego Wschodu. wejtowi spotyka si z gwa"towną reakcją, ale
ma"o si robi w wypadku agresji na BoĘniaków
nieposiadających ropy.
Po zdobyciu niezaleŻnoĘci politycznej kraje nie-
zachodnie chcą si wyzwoli od gospodarczej,
militarnej i kulturalnej hegemonii Zachodu. Uni-
wersalistyczne aspiracje cywilizacji zachodniej,
Problemy do przemyĘlenia
s"abnąca potga Zachodu i coraz wiksza kultu-
rowa pewnoĘ siebie innych cywilizacji to pewna
i dyskusji
gwarancja, Że kontakty midzy Zachodem a ca"ą
resztą nie bdą si na ogó" "atwo uk"ada.
1. Zwycistwo Zachodu w zimnej wojnie oraz ban-
Islam i Chiny mają bogate tradycje kulturowe,
kructwo komunizmu umocni"y wiar w si"
bardzo odmienne od kultury Zachodu i w ich
oddzia"ywania demokracji, praw cz"owieka i wol-
w"asnym mniemaniu nieporównanie lepsze. Si"a
nego rynku. Istnieje opinia, iŻ cywilizacja zachod-
tych cywilizacji i ich pewnoĘ siebie w odniesie-
nia powinna teraz dąŻy do upowszechnienia
niu do Zachodu wciąŻ rosną, a konflikty midzy
tych rozwiązał na ca"ym Ęwiecie. Autor tekstu I
systemami wartoĘci i interesami są coraz czst-
wskazuje niekonsekwencje i niebezpieczełstwa
sze i ostrzejsze. Czy instytucje o globalnym zasi-
takiego sposobu myĘlenia. Czy zgadzasz si z je-
gu, podzia" w"adzy oraz polityka i gospodarka
go poglądami? Uzasadnij odpowiedę.
pałstw w XXI wieku bdą odzwierciedla przede
wszystkim zachodnie wartoĘci i interesy, czy teŻ
2. Autorzy tekstów II i III przedstawiają dwa od-
bdą kszta"towane przez Ęwiat islamu i Chiny?
mienne punkty widzenia na proces globalizacji.
S.P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kszta"t "adu
Czyje stanowisko jest ci bliŻsze? Uzasadnij od-
Ęwiatowego, Warszawa 1997.
powiedę.
3. Atak na Irak w 2003 r. wzbudzi" wielkie emocje
na ca"ym Ęwiecie. Przeciwnicy tej decyzji pod-
TEKST II
kreĘlali, iŻ pokoju i stabilizacji nie da si zapro-
Pochwa"a globalizacji, zawarta w artykule libe-
wadzi za pomocą wojny. Przekonywali teŻ, Że
ralnego publicysty Witolda Gadomskiego.
mocarstwa nie mogą uzurpowa sobie prawa do
samowolnej interwencji w mniejszych krajach,
Globalizacja to proces, który wyrasta z dąŻenia
nawet w imi tak szczytnych celów, jak obalenie
ludzi do wolnoĘci. Przeciwnicy globalizacji, nie-
dyktatury i ochrona praw cz"owieka. Czy zga-
zaleŻnie od tego, jakimi motywami si kierują, są
dzasz si z takimi argumentami? Uzasadnij odpo- wrogami wolnoĘci. Są za tym, by granice by"y za-
wiedę. mknite, globalna sie informatyczna przerwana,
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
HL5_83_18 9/7/04 18:51 Page 165
U PROGU XXI WI EKU 165
a rynki krajowe odgrodzone od Ęwiata barierami Dobrze, Że wolno nam mie dostp do informacji
zakazów i ce". Tak naprawd są przeciwko gospo- i kultury. Tyle Że nie wszyscy mają do nich real-
darce rynkowej, gdyŻ rynek oznacza wolną ny dostp. eby nie szuka daleko mieszkałcy
przedsibiorczoĘ, wolny handel, prawo cz"owie- wiosek w Bieszczadach nie korzystają z internetu
ka do w"asnoĘci, do niezaleŻnoĘci od pałstwa. czy telewizji. Ci ludzie cierpią g"ód.
Swoboda przep"ywów wyrównuje poziomy mi- Jako jedną z przyczyn globalizacji podaje Pan
dzy róŻnymi krajami, a tym samym wzbogaca upadek autorytaryzmów i totalitaryzmów. Chiny
biedniejszych. Wspaniale rozwijające si od dzie- są doskona"ym przyk"adem przystosowania si
siciu lat Indie w tempie 5 7 proc. rocznie są dyktatury do wymogów i regu" globalizacji. W"a-
najwikszym beneficjentem globalizacji. Dziesiąt- dza komunistów bynajmniej nie s"abnie, lecz
ki tysicy hinduskich programistów pracuje dla przeciwnie umacnia si. Zwolennicy globaliza-
amerykałskich i europejskich korporacji, kontak- cji milczą zaĘ o zbrodniach, których dopuszcza
tując si z nimi przez internet. Z Indiami sąsia- si rząd chiłski w Tybecie.
dują Chiny, gdzie eksperymenty spo"eczne w la-
My, alterglobaliĘci, jesteĘmy przeciw rynkowi, któ-
tach 50. i 60. dokonywane w imi lepszego jutra
ry faktycznie nie jest wolny kraje bogate Żądają
przynios"y miliony ofiar. DziĘ Chiny w szybkim
zniesienia ce" na artyku"y przemys"owe, natomiast
tempie doganiają czo"ówk Ęwiatową, sprzedając
wprowadzają c"a zaporowe na produkty rolnicze
tanie towary i importując zagraniczny kapita"
produkowane przez kraje biedniejsze. JesteĘmy za
i technologie.
utrzymaniem ce" tylko w takiej mierze, w jakiej
Dziki globalizacji sprawy odleg"ych krajów, jest to konieczne dla ochrony w"asnego rynku i ro-
o których zwyk"y cz"owiek przedtem nie s"ysza", dzimych producentów przed duŻo potŻniejszym
stają si bliŻsze. Oglądamy stosy trupów w Ruan- obcym kapita"em do chwili gdy szanse w realnej
dzie, powódę w Bangladeszu, terrorystyczny wy- konkurencji zostaną wyrównane.
buch w Jerozolimie, tysiące chorych na AIDS
W krajach bogatych robotnicy tracą prac, by
w krajach subsaharyjskich. Dowiadujemy si, Że
moŻna by"o czyni inwestycje w krajach, gdzie si-
Ęwiat jest pe"en z"a, cz"owiek nie potrafi upora
"a robocza jest tałsza. Jednak zyski z tych inwe-
si z chorobami i g"odem, a nienawiĘ prowadzi
stycji czerpią tylko korporacje i najwyŻsze w"adze
do walk i zamachów.
krajów Trzeciego wiata.
Dziki lekarstwom produkowanym przez globalne
Razi nas polityka wielkich koncernów farmaceu-
koncerny AIDS stopniowo przestaje by chorobą
tycznych w krajach afrykałskich. Nie moŻna za-
Ęmiertelną. Koncerny produkują je dla zysku, ale
przeczy, Że dziki tym korporacjom AIDS prze-
coraz wicej krajów afrykałskich korzysta z pro-
staje by chorobą Ęmiertelną, lecz lekarstwa nie
gramów walki z tą straszną chorobą, ma dostp
są dostpne dla wszystkich. Powiedzmy to otwar-
do skutecznych lekarstw. Zlikwidujmy midzyna-
cie jeĘli koncerny produkują lekarstwa dla
rodowe koncerny w imi walki z globalizacją
zysku, to si"ą rzeczy produkują je dla bogatej Pó"-
lekarstwem na HIV bdą wówczas zio"a i zakl-
nocy. W pałstwach Afryki trzeba by je rozdawa
cia afrykałskich szamanów.
za darmo.
W. Gadomski, Koszmarna utopia antyglobalizmu, Gazeta
DziĘ w"adz mają tylko ci, którzy posiadają bo-
Wyborcza , 24 25 IV 2004.
gactwa lub karabin. Tylko ich si s"yszy. Chcemy
to zmieni. Chcemy, by biedni i s"abi teŻ mogli
przedstawi swe racje.
TEKST III
J. Smolełski, Koszmarna utopia antyglobalizmu , Gazeta
Odpowiedę na artyku" Witolda Gadomskiego,
Wyborcza , 22 23 V 2004.
sformu"owana przez przedstawiciela altergloba-
listów JaĘka Smolełskiego.
Globalizacja to tak naprawd zwikszanie dy-
stansu midzy biednymi a bogatymi, silnymi
a s"abymi. To alienacja ludzi, bezprawne wy"ą-
czenie ich z procesu decyzyjnego i z udzia"u
w podziale zysków. To uzaleŻnienie biednych od
bogatych, prowadzące do neokolonializmu.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Inne Więziennictwo na progu XXI wieku wersja do drukuwięcej podobnych podstron