Rewolucja ubrana w
gadżety albo wyblakły urok
hipsterstwa
338 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
339
rozdział dziesiąty
Rewolucja ubrana w gadżety
albo wyblakły
urok hipsterstwa
Znak czasów: na swoim Facebookowym profilu Narodo-
we Archiwum Cyfrowe opublikowało serię fotografii dokumen-
tujących życie młodych ludzi z lat 60. zamieszczając je w albumie
zatytułowanym Hipsterzy sprzed lat. Tak, jakby była to etykietka
bardzo oczywista, powszechna i dobrze znana (co w dużym stop-
niu jest zgodne z prawdą). A jednak wszystko, co dotyczy opisu
fenomenu hipsterów i hipsterstwa będzie niezwykle trudne  od
próby definicji (bo definicja oznacza śmierć hipsterstwa), wska-
zania genezy (bo jest to współcześnie zjawisko, w którym scho-
dzi się mikroinstancja kulturowego oporu i jednocześnie niemal
bezszwowego wpisania w neoliberalne  lub postfordowskie
 polityki, strategie, konwencje i estetyki) po samo sedno całego
przedsięwzięcia (pomysł, żeby spróbować uchwycić zjawisko, dla
340 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
341
którego wymykanie się wszelkim opisom ma charakter wręcz tach na platformach, z biografią Che wystającą z torby 3. Hipste-
definiujący i przybiera często postać ironicznie sarkastycznego rem był Jack Kerouac, jest nią Meg z White Stripes, przynależy
poczucia humoru). Jeśli próbować opisać ten fenomen za pomo- do tej kategorii także ekspedientka ze sklepu,  dziewczyna w su-
cą zdezaktualizowanego w naszym Nowym Wspaniałym Świe- kience Jackie-O . Z drugiej strony  Lanham pisze o swojej książ-
cie pojęcia subkultury  a są takie próby1  to będzie to bardzo ce:  jeśli jesteś neonazistą wystrojonym w broń automatyczną,
szczególna subkultura: do naczelnego repertuaru gestów należy ta książka nie jest dla Ciebie. Jeśli wystąpiłaś w serialu wideo
bowiem ironiczne dystansowanie się od najlżejszej możliwości Girls Gone Wild, ta książka nie jest dla ciebie. Jeśli uczęszczasz do
zaliczania się do hipsterów. Hipsterem się nie  jest , hipsterem solarium, ta książka nie jest dla ciebie. Jeśli słuchasz Slipknot
ewentualnie się  było , kiedyś w zamierzchłej przeszłości; kiedyś, i kiedykolwiek byłeś na Warped Tour, ta książka nie jest dla cie-
w innych warunkach; gdzieś, incydentalnie na imprezie. bie. Co może najważniejsze: jeśli nosisz bluzę z postacią z kres-
Najpewniej jednak  hipsterami określają nas inni i jest kówek Disneya, ta książka nie jest dla Ciebie 4. Jedna z najczęś-
to zawsze etykieta lekko obraz
liwa, ofensywna i pozbawiona do- ciej przytaczanych definicji hipstera pochodzi właśnie z owego
brej woli. Przede wszystkim więc być hipsterem  nie wypada. podręcznika, pisanego zresztą z odpowiednim dystansem, ironią
Hipsterzy to inni. A jednak: Urban Dictionary proponuje 328 defi- i niepodrabialnym poczuciem humoru:  Hipster  ktoś, kto po-
nicji hipstera, w większości z nich znajdziemy podstawowe za- siada upodobania, postawy społeczne i poglądy uznane za cool�
strzeżenie:  Aby być hipsterem NIE MOŻESZ nazwać się hipste- przez tych, którzy są cool� (Uwaga: nie zaleca się już używania
rem (definicja nr 328),  każdy, kto nalega, że jest hipsterem, nie określenia cool�; hipster powiedziałby w takim przypadku, że
jest nim (definicja 324)2. Robert Lanham w swoim  przewodni- coś jest deck�) 5. Ta część definicji tylko pozornie jest tautolo-
ku po hipsterstwie (książce nie nowej, ale symptomatycznej dla giczna  odnosi się do faktu najbardziej charakterystycznego dla
pewnego momentu kulturowego) umieszcza hipsterów między współczesnego hipsterstwa: szczególnej formy kapitału kulturo-
dwoma biegunami. Z jednej strony mamy postaci z  fryzurami wego polegającej na zdolności orientacji w szybko zmieniających
w kształcie mopa, retro książkami kieszonkowymi, rozmawiają- się trendach, akcesoriach i drobiazgach, które decydują o tym,
ce przez komórki, palące europejskie papierosy, zasłaniające oczy że coś jest  deck albo wręcz przeciwnie:  fin (czyli zasługuje
okularami w kształcie owadzich oczu i przechadzające się w bu- na aprobatę lub wręcz przeciwnie) . A to z kolei zakłada bar-
dzo czasami wysoki poziom kompetencji społecznych i zdolności
oceny albo po prostu umiejętność funkcjonowania w określonym
1 Por. eseje zamieszczone w zbiorze pod red. M. Greifa, K. Ross, D. Tortorici, What
Was the Hipster? A Sociological Investigation, n+1 Foundation, New York 2010, które
R. Lanham, The Hipster Handbook, Anchor Books, New York 2003, s. 1 (numeracja
3
dostarczą zresztą wielu inspirujących sposobów interpretacji wykorzystanych w tym
stron wg wydania Kindle e-book).
rozdziale.
4
Ibidem, s. 2.
2 Urban Dictionary, http://www.urbandictionary.com/define.
php?term=Hipster&page=47, data weryfikacji URL: 28.02.2012. 5 Ibidem, s. 12
342 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
343
środowisku. Jeszcze bardziej interesująca jest druga cześć definicji za rodzaj niepamięci o swoich etnicznych korzeniach i o napię-
Lanhama:  hipster spaceruje pośród tłumu w życiu codziennym, ciach na tle rasowym, jakie się z tym wiązały. O takiej strategii
ale nie jest jego częścią i odrzuca lub redukuje do kiczu wszyst- mówi się, że ktoś próbuje  uchodzić za białego ( passing for whi-
ko, co drogie mainstreamowi 6. W oczywisty sposób rezonuje tu- te ). Młody twórca napisał dla  Partisan Review w 1948 roku ar-
taj dobrze znana definicja fl�neura (jako człowieka tłumu, ale nie tykuł A Portrait of the Hipster, który był próbą uchwycenia pewnej
z tłumu), przejęta via Walter Benjamin od Charlesa Baudelaire a. wrażliwości i stylu młodych Czarnych mężczyzn (podobnie, jak
Lanham  ubezpiecza się dorzucając w ostatnim zdaniu swojej flaneur, także hipster początkowo był mężczyzną), stałych by-
definicji  ciało hipstera zawiera nie więcej niż 2% tłuszczu 7, co walców klubów, gdzie grano awangardę ówczesnego jazzu, czy-
jest oczywistą aluzją do specyficznego typu powierzchowności, do li bebop, i które przyciągały jak magnes ówczesnych  turystów
czego jeszcze powrócimy. Żart jest zresztą bardzo trafny i wskazu- kulturowych , poszukujących dreszczyku emocji towarzyszące-
je na drugi podstawowy rys hipsterstwa  jest to jedno ze zjawisk go uczestnictwu w praktykach jak najodleglejszych od tego, co
charakterystycznych dla kultury miejskiej, jej specyficznego roz- miała wówczas do zaoferowania rozrywka głównego nurtu. Były
warstwienia, dynamik i płynności; a ta wpisuje się w cały szereg to wciąż czasy segregacji rasowej  jej zasady (pisane i niepisa-
historyczny, którego wcześniejszymi ogniwami istotnie mogłyby ne) często wymuszały na Czarnych artystach, którzy nagrywali
być światy Baudelaire a, de Quinceya i Wilde a (podobnie, jak hip- płyty zamieszczanie na okładkach zdjęć białych muzyków. Do
sterstwo, oparte na takim samym kapitale kulturowym  czyli wie- klubów, gdzie grano bebop, uczęszczała głównie Czarna publicz-
dzy o tym, co jest  hip , poruszaniu się w odpowiednim towarzy- ność. W artykule Broyarda najważniejszymi wyznacznikami or-
stwie, wrogości wobec tego, co masowe oraz pełnej dystansu ironii). ganizującymi przestrzeń  nigdzie , w której poruszał się hipster,
Wbrew temu, co można byłoby sądzić obserwując proliferację słowa były: miasto (w postaci sąsiedztwa, neighbourhood) jazz i... nie, nie
na H na przełomie XX i XXI wieku, nie jest to zjawisko nowe. herbata (przytoczmy na tę okazję w oryginale:  Jive music and
tea were the two most important components of the hipster s
Być  hip life 8)  to ostatnie określenie było kryptonimem marihuany,
które wkrótce zdobędzie sobie popularność w Village (nowojor-
Jeden z najwcześniejszych opisów hipstera pochodzi skiej dzielnicy Greenwich Village). Znaczące jest, że esej Broyarda
z artykułu Anatola Broyarda, pisarza, dziennikarza i krytyka li- rozpoczyna się od rozważań natury lingwistycznej  początkowe
terackiego pracującego dla  New York Times . Broyard urodził passusy dotyczą języka, wykorzystywanego w charakterze po-
się w rodzinie kreolskiej w Luizjanie, ale bywał krytykowany dwójnego gestu, gdzie zadaniem  każdego słowa była zarówno
8 A. Broyard, A Portrait of the Hipster,  Partisan Review , June 1948, wersja online: http://
6 Ibidem.
karakorak.blogspot.com/2010/11/portrait-of-hipster-by-anatole-broyard.html, data
Ibidem. weryfikacji URL: 21.01.2012.
7
344 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
345
ocena, jak i desygnacja 9. Wiele form komunikacji było nacecho- stwie pełnym uprzedzeń rasowych i pogardy wobec odmien-
wanych tym uprzednim wobec samego aktu porozumiewania ności. Właściwie wybiera podziemie jako miejsce swojego za-
się poczuciem wspólnoty tożsamości  specyficzny język miał mieszkania (piwnicę, którą oświetli 1369 żarówkami nielegalnie
służyć nie tyle zawiązaniu, ile potwierdzeniu wspólnoty; wiele czerpiącymi prąd, co będzie jego walką ze  Zmonopolizowanym
słów i gestów, jak pisze Broyard, znaczyło:  nie ma potrzeby wy- Światłem i Energią 15), kiedy wpada do niego w trakcie ucieczki
jaśniać, rozumiem cię, człowieku 10. Pewne elementy stylu tak- podczas zamieszek w Harlemie. Aby uniknąć konfrontacji z nie-
że miały funkcję prymarnie komunikacyjną (Broyard uchwycił nawiścią rasową (ale także agresywnym czarnym nacjonalizmem
tę cechę na długo zanim Dick Hebdige pokazał nam  znaczenie ucieleśnianym przez Rasa Likwidatora), kupuje czarne okulary
stylu w swojej klasycznej już dzisiaj książce11, w sensie komuni- i kapelusz, które stają się stopniowo oczywistymi akcesoriami
kacyjnym i semiotycznym):  (...) zawsze nosił ciemne okulary, bo  niewidzialnego . Ludzie zaczynają go mylić z Rinehartem, po-
zwykłe światło obrażało jego oczy. Był człowiekiem podziemia, stacią, której nie zna, ale która zdaje się być grą wielu tożsamo-
wymagającym szczególnego dopasowania do zwykłych warun- ści, opartą na kulturowej mimikrze (podszywaniem się pod wiele
ków; był stworzeniem ciemności, gdzie zdarzały się seks, hazard postaci). To podpowiada mu strategię walki ze społeczeństwem,
i przestępstwo oraz inne akty nieuniknionych konsekwencji 12. w tym z organizacją Bractwo (The Brotherhood)  w jej społecznie
Istnieje, rzecz jasna, wiele literackich portretów hipste- progresywne, inspirowane komunizmem ideały kiedyś wierzył
rów wczesnych lat 50., na czele z portretem najbardziej znanym,  w charakterze kogoś, kto się podszywa, tworzy pozory, wpro-
wręcz definiującym odrobinę póz
niejszą fazę tego subkulturowe- wadzając w błąd. Okres beatników (granice czasowe są w tym
go ruchu, znaną jako  pokolenie beatników (póz
niej zastąpione przypadku płynne  wydaje się, że historycy ruchu nie wyodręb-
zresztą ruchem hippisowskim)  mowa oczywiście o Podziemnych niają tej wczesnej, Czarnej subkultury hipsterskiej i łączą ją z po-
Jacka Kerouca13. Wcześniejsze, szczątkowe i fragmentaryczne koleniem beat16) będzie już fazą hipsterstwa, o której Broyard pi-
próby portretowania tego zjawiska można znalez
ć w powieści In- sał w 1948 roku jako o przejściu od nowhereness do somewhereness.
visible Man Ralpha Ellisona14 z 1952 roku (jedynej wydanej za życia Broyard odwołuje się do Village, która stała się symptomatyczna
pisarza), której czarnoskóry bohater metaforycznie i dosłownie dla undergroudnowej kultury lat 50. Nowego Jorku, choć miała
schodzi do podziemia, gdzie analizuje swoje życie w społeczeń- znaczenie dla artystycznej kultury Ameryki właściwie od cza-
sów Marcela Duchampa. Dzisiaj ma charakter wręcz muzealny
9 Ibidem.
10 Ibidem.
11 D. Hebdige, Subculture. The Meaning of Style, Routledge, New York and London 1979.
15 R. Ellison, Niewidzialny, przeł. W. Niepokólczycki,  Literatura na Świecie , nr 4-5-6
12 Broyard, op. cit.
2002.
13 J. Kerouac, Podziemni, przeł. M. Kittel, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1995.
16 Kilka szczegółowych periodyzacji oraz pełen pejzaż aktywności i znaczenia beatników
14 R. Ellison, Invisible Man, Vintage, New York 1995. Fragmenty polskiego tłumaczenia przynosi książka U. Tes, poświecona kinu: U. Tes, Kino Beat Generation, Wydawnictwo
w przekładzie W. Niepokólczyckiego [w:]  Literatura na Świecie , nr 4-5-6 2002. WAM, Kraków 2010.
346 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
347
 zarówno dla badaczy amerykańskiej literatury współczesnej17, chcąc, na podporządkowanie, jeśli ma się odnieść sukces 20. Był to
jak i dla zainteresowanych ruchami kontestacyjnymi tej dekady18. esej, który ustanowił mit hipstera w wersji heroicznej  Mailer
To właśnie tutaj, poczynając co najmniej o połowy lat 40. Czarni także pisze o hipsterze w rodzaju męskim  pokazujący kogoś,
outsiderzy staną się swoistymi kustoszami trendów, wprowadza- kto żyje w nieustannym cieniu śmierci: czy to ze wspomnieniem
jąc cyganerię rekrutującą się w większości z białych, amerykań- i świadomością okrucieństw Holokaustu, czy w cieniu konfliktu
skich rodzin klasy średniej w świat muzyki, w której istotną rolę jądrowego, czy wreszcie w obliczu śmierci pozornie łagodniej-
pełni swing, rytm, pulsowanie energii; muzyki o złożonej struk- szej, polegającej na podporządkowaniu się konwenansom i ruty-
turze harmonicznej i z dużą dozą improwizacji  bebopu, z któ- nie społeczeństwa wypierającego impuls erotyczny i witalność
rego narodzi się królujący w latach 60. free jazz. Czarny hipster poza granice zachowań dopuszczalnych. Mailer w swoim tekście
stanie się ozdobą i ciekawostką salonów nowojorskiej bohemy, wielokrotnie odwołuje się do romantycznego obrazu pionierów
jak to obrazowo opisuje Broyard:  hipster  kiedyś bezkompro- podbijających nieznane terytorium  obrazu, który w kontekście
misowy indywidualista, poeta podziemny, partyzant  stał się amerykańskiej historii zdobywania coraz to nowych obszarów
pretensjonalnym poetą-laureatem 19. i przesuwania granicy wciąż na Zachód, dopóki na drodze nie
Kolejny cykl życiowy hipsterstwa przynoszą lata 50., stanie Pacyfik, musiał rezonować ze zdwojoną siłą. Esej jest także
zwłaszcza modyfikacja  bycia hip dokonana przez Normana Ma- zanurzony w języku psychoanalizy  rewolta hipsterów (słucha-
ilera w sławnym eseju The White Negro, opublikowanego jesienią jących energetycznego jazzu, mających odwagę na nieskrępowa-
1957 roku w czasopiśmie  Dissent . To w tym artykule padają ne eksperymenty w dziedzinie erotyki, kultywujących niebanal-
znaczące słowa o tym, że  jest się hip albo jest się square (alter- ne życie seksualne, ceniących eksperyment zarówno w sferze
natywa, którą zaczyna odczuwać każde nowe pokolenie wcho- życia codziennego, jak i na scenie, podchodzący z ufnością i na-
dzące w amerykańskie życie); jest się buntownikiem lub pod- dzieją do doświadczeń narkotykowych) została zaprezentowa-
porządkowanym; pionierem Dzikiego Zachodu amerykańskiego na jako odświeżający i ożywczy bunt id wobec superego nakazu
życia nocnego albo kwadratową komórką, uwięzioną w totalitar- społecznego i rutyny związanej z koniecznością dopasowania się
nej tkance amerykańskiego społeczeństwa, skazanego, chcąc nie do awansu na drabinie społecznej, której kolejne szczeble były
wyznaczane przez sukces materialny. To właśnie Mailer wprowa-
dzi figurę Czarnego przewodnika po obszarach, które dla więk-
17 Tutaj w końcu rodziły się kariery Allena Ginsberga, Jacka Kerouaca, Gregory ego szości białych Amerykanów (nawet zamieszkałych w wielkich
Corso, Lawrence a Ferlighettiego czy Amiri Baraki; tutaj można szukać początków
The Living Theatre; tutaj można było spotkać całą elitę awangardy: Rauschenberga, miastach) były wówczas ziemią nieznaną. Szczególnie obrazowy
Kaprowa, Cage a.
18 Znakomity portret Greenwich tej epoki proponuje, rzecz jasna, Ronald Sukenick,
por. idem, Nowojorska bohema, przeł. A. Dorobek, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa 1995, pisząc także o różnicach między hipsterstwem a beatnikami.
20 N. Mailer, White Negro, Dissent, Fall 157, wersja online: http://www.dissentmagazine.
19 Broyard, op. cit. org/online.php?id=26, data weryfikacji URL: 28.02.2012.
348 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
349
jest fragment, w którym Mailer opisuje cały proces21:  W takich czyhającego ze wszystkich stron w miejskiej dżungli. To właśnie
miejscach jak Greenwich Village, pojawił się trójkąt małżeński w tym sensie hipster miał być  Białym Murzynem , tytułowym
 cyganeria i młodociany margines spotkały się twarzą w twarz  White Negro  stając się kimś, kto nieustannie balansuje na
z Murzynem i hipster stał się faktem w życiu Ameryki. Jeśli ślub- krawędzi. Jak podsumowuje to John Leland, zajmujący się hip-
ną obrączką była marihuana, to dzieckiem był język hip, gdyż hip- sterstwem również z punktu widzenia kwestii rasowej, taka po-
sterski żargon pozwolił wyrazić abstrakcyjne stany uczuciowe, zycja  białego Murzyna jest w pewnym sensie próbą radzenia
które wszyscy mogli dzielić, a przynajmniej wszyscy, którzy byli sobie z kulturowym poczuciem winy  równie często oznacza
hip. W tych zaślubinach białego i czarnego to Murzyn był tym, jednak przejęcie, którego logika neguje całą złożoność i niespra-
kto wniósł kulturowe wiano 22. Jak widać, kwestia odpowied- wiedliwość dyskryminacji. Z drugiej jednak strony:  w swoim
niego idiolektu  odrębnego od języka większości  jest sprawą najlepszym wydaniu, hip jest wyobrażeniem płynności rasowej
wagi zasadniczej. Jedną z jego form, jak to wielokrotnie będzie obecnej w kulturze popularnej jako prawdziwej Ameryki, tej, do
podkreślane, stanie się jazz  nie ten już przyswojony wówczas której tęsknimy 24. Nie jest to jedyna wewnętrzna sprzeczność
białej publiczności przez big bandy imitujące Duke a Ellingtona, i ambiwalencja związana z hipsterami  interesująca zwłaszcza
ale niespokojny puls improwizacji Theloniusa Monka, Dizzy ego w świetle strategii wymykania się współczesnego hipsterstwa
Gillepsie, Charlie go  Birda Parkera, a póz
niej także Pharaoha dyskursowi kształtowanemu przez wymogi politycznej popraw-
Sandersa, Johna Coltrane a, Milesa Davisa, Archie go Sheppa, ności. Nie bez powodu pojawiła się znacząca propozycja, aby
Arberta Aylera, Charlesa Mingusa, Sun Ra... aż do Art Ensem- uznać Andy ego Warhola za  nieprawego ojca hipsterów 25.
ble of Chicago (ale to w czasach, kiedy publiczność będzie już
bardzo zróżnicowana rasowo)23. Dla Mailera  porównującego Rewolucja (?) ubrana w gadżety
tę muzykę do orgazmu  jazz lokował się właściwie w obszarze
na pograniczu języka, niemniej jednak pełniącego rolę narzędzia Tym, co interesuje nas najbardziej, jest najświeższa fala
par excellance komunikacyjnego. Była to muzyka ludzi przyzwy- kultury hipsterskiej  przy czym również i w tym przypadku
czajonych do życia w poczuciu nieustającego niebezpieczeństwa periodyzacja nie jest rzeczą prostą: choćby dlatego, że jest to
zjawisko wciąż aktualnie rozgrywające się na naszych oczach.
Zgodnie z nieco anachroniczną już retoryką tłumaczę oryginalne Mailerowskie
21 Zdaniem Marka Greifa pierwsza faza współczesnej subkultury
 Negro jako  Murzyna  termin, który w polskim kontekście ma równie
negatywne konotacje, choć kiedyś również bywał stosowany bezrefleksyjnie. hipsterów zamyka się mniej więcej w latach 1999  2003 (oczy-
22 Ibidem.
wiście dokładne daty roczne są czysto umowne, datę początkową
23
W całej literaturze beatników rozsiane są liczne opisy doświadczeń związanych
z uczestnictwem w rozmaitych jam session w klubach pełniących rolę punktów
orientacyjnych na mapie miasta, z najsłynniejszymi przykładami w rodzaju powieści
24 J. Leland, Hip: The History, Ecco, New York 2004, s. 6.
J. Kerouaka W drodze (J. Kerouac, W drodze, przeł. A. Kołyszko, Warszawa 1993) czy
poematu A. Ginsberga Skowyt (A. Ginsberg, Howl, [w:] Idem, Collected Poems 25 D. Tortorici, You know it, when you see it, [w:] What Was the Hipster? A Sociological
1947 1985, Penguin Books 1995). Investigation, op. cit., s. 127.
350 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
351
wyznacza otwarcie sklepu American Apparel, jednej z ulubio- i wyroczni. W Kanadzie mają siedzibę Adbusters, Kanadyjką jest
nych hipsterskich marek ubraniowych oraz przenosiny magazy- także Naomi Klein  autorka książek demaskujących mechanizmy
nu  Vice do Nowego Jorku), po czym ruch ulega rozproszeniu globalnego neoliberalizmu. Jedna z niezależnych amerykańskich
i wtapia się w bliżej niesprecyzowane podglebie subkulturowe. wytwórni ciesząca się sporą popularnością w początkach XXI wie-
Jednocześnie jednak sam termin wkracza śmiało w media głów- ku w środowiskach hipsterów nosiła nazwę Secretely Canadian (czy
nego nurtu i krąży nieco w oderwaniu od faktycznego procesu26. trzeba dodawać, że nakładem labeli ukazały się także albumy grupy
Nieuchronne jest odnoszenie tej najnowszej fazy hipsterstwa Animal Collection?). W tej powierzchownej z konieczności (bo, jak
do poprzednich wcieleń subkultury: z pewnością podobieństwa się rzekło, jest to teren nadzwyczaj podatny na zmiany i niezwykle
będą się kryły w specyficznej geografii miejskiej oraz włączeniu płynny) kulturowej geografii współczesnego hipsterstwa zapewne
w dynamikę gentryfikacyjną (bodaj najpełniej pokazuje to współ- można byłoby tutaj wymienić także Kreuzberg (nota bene, dzielni-
cześnie przykład Williamsburga w Nowym Jorku, któremu przy- ca o niesłabnącym  hipsterskim potencjale co najmniej od lat 60.
darza się obecnie to, co wcześniej dotknęło Greenwich Village). XX wieku), a ostatnio także Friedrichshein (zwłaszcza koncentra-
Podobnie, jak w latach 50., każde amerykańskie miasto ma dziel- cja klubów przy Stralauer Allee) czy Prenzlauer Berg przed mniej
nicę uważaną za siedlisko hipsterów  miejsce  odpowiednie , więcej 2004 rokiem w Berlinie lub S�dermalm w Sztokholmie (nie
żeby tam zamieszkać, prowadzić życie towarzyskie i rozryw- bez powodu Stieg Larsson ulokował tutaj głównych bohaterów
kowe, odwiedzać odpowiednie bary i restauracje. Wspomniany swojej słynnej trylogii  Millenium ).
przewodnik Lanhama wymienia m.in. w Nowym Jorku (prócz Drugim zasadniczym podobieństwem będzie forma ko-
Williamsburga) Lower East Side na Manhattanie, Echo Park i Sil- munikacji, którą można byłoby nazwać  znaczącym stylem
verlake w Los Angeles, Capitol Hill w Seattle, obszar Mission (przez odwołanie do wspomnianej już formuły zaproponowanej
(mniej więcej w pobliżu Castro) w San Francisco, są także miasta przez Dicka Hebdige a). To cecha hipsterstwa, którą stosunko-
kanadyjskie: Montreal (rejon Plateau) i Toronto (College i Clin- wo łatwo daje się sparodiować. Przykładem może być nie tyl-
ton). Trop kanadyjski nie jest bez znaczenia, zważywszy na fakt, ko przewodnik Lanhama, który drobiazgowo omawia wszelkie
że to, co kanadyjskie zazwyczaj jawi się amerykańskiej kontrkul- szczegóły ubioru, fryzury, zarostu, makijażu, biżuterii i owło-
turze jako bardziej alternatywne, subwersywne i bliższe Europie sienia na  linii bikini u obu płci, proponując wręcz katalog ty-
(z pewnością taką opinię miał Montreal, jako miasto wielokultu- pów  znane jako  typy hipsterskich osobowści (np. samotnik
rowe, z silną kulturą niezależnego kina, designu i sztuki ulicy). /-czka, klubowicz/-ka lub UTF  bezrobotny rentier). Błyskot-
W 1999 roku z Montrealu do Nowego Jorku przeniosła liwą parodią był także siódmy odcinek serialu Happy Endings,
się redakcja magazynu  Vice , głównej hipsterskiej  trybuny zatytułowany Dave off the Dead27, w którym jedna z bohaterek,
M. Greif, Positions, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation ,op. cit. Happy Endings, seria I, odcinek 7, Dave Off the Dead, ABC.
26 27
352 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
353
Penny, stara się wejść w hipsterskie środowisko swojego no- ne wytwórnie znane czytelnikom portali w rodzaju Pitchfork31
wego chłopaka28. Jak przystało na hipsterkę, Penny zaczyna czy Brainwashed32. W cenie jest także wszystko to, co ironicznie
przeszukiwać sklepy z odzieżą second hand, nosić duże okulary odwołuje się do historii muzyki popularnej  ale ześlizgnięcie
w masywnych rogowych oprawach i swetry, które wyglądają na się w środowiskowy niebyt jest nadzwyczaj łatwe, jeśli nie po-
samodzielnie wydziergane. Ów styl to jednak coś więcej niż tyl- trafimy w subtelny sposób odróżnić się od tradycyjnych miłoś-
ko wygląd  tutaj wszystko jest silnie kontekstowe, a wszystkie ników americana ze Środkowego Zachodu. Zakazane jest przede
elementy  stylu (wygląd, gesty, język i zachowanie) zazębiają wszystkim emo i pozbawione ironicznego dystansu utożsamia-
się ze sobą. Wśród rad, jakie otrzymała serialowa Penny, można nie się z jakąkolwiek subkulturą (hippisowską, punkową czy
było usłyszeć następujące sugestie:  zwłaszcza  gotykiem), choć stylistyka współczesnych hipste-
 hipsterska zasada numer 1: nigdy się nie staraj. rów  w każdym razie w Stanach Zjednoczonych  wiele za-
Nie wkładaj w nic żadnego wysiłku, wdzięcza hippisowskiej modzie lat 60. i 70. (choć w zupełnie in-
hipsterska zasada numer 2: musisz lubić rzeczy wyłącznie nym stylu niż czynią to regularnie powracające mainstreamowe
w sposób ironiczny: książki, muzykę, programy telewizyjne, filmy, fale mody retro). Bardzo często oczywiście ta umiejętność odkry-
hipsterska zasada nr 3: nie okazuj zbyt wiele entuzjazmu, wania nowych terytoriów muzycznych sprowadza się do zaanga-
hipsterska zasada numer 4: wszystko jest głupie. żowania w karierę muzyków na odpowiednio wczesnym etapie,
Jeśli ktoś powie coś, czego nie rozumiesz, odpowiedz po zanim nie zostanie przyswojona i przejęta przez mainstream, co
prostu: suchar� 29 [w ten sposób pozwalam sobie najczęściej bywa skwitowane określeniem, że ktoś się  sprzedał .
przetłumaczyć zwrot  over it  A.N.]. Takie wyczucie trendu ma w świecie nadzwyczaj rozproszonych
Trzecim  łącznikiem jest wyrafinowany gust muzyczny, praktyk odbiorczych znaczenie komercyjne  doceniono ten me-
zwłaszcza upodobanie do muzyki zupełnie nieznanej przecięt- chanizm zwłaszcza w początkach lat 90., kiedy cała fala zespo-
nemu odbiorcy kultury popularnej30, wydawanej przez niezależ- łów, umownie mówiąc z Seattle (choć wiele z nich pochodziło
z  hipsterskiego od zawsze Portland) zaowocowała niezwykle
zyskowną dla podupadającego przemysłu muzycznego falą mu-
28 Z najbardziej  ostrymi żartami sytuacyjnymi, w jednym z nich młoda dziewczyna
używa wózka inwalidzkiego wyłącznie w charakterze oryginalnego atrybutu
zyki grunge oraz indie. To przejście z podziemia do mainstre-
niebanalnie dopełniającego jej hipsterskiego anturażu.
amu odbyło się jednak nieco odmiennie: wiele głównych graczy
29 Happy Endings, op. cit.
30 A wybór może być bardzo zróżnicowany: od postrockowego Pavement przez
rynku bądz
zainwestowało w niezależne, wcześniej istniejące na
avantpopowe Stereolab, wspomniany Animal Collective, psychodeliczne My
Bloody Valentine, folkową Cat Power i Joannę Newsom po Arcade Fire, Panda
Bear czy eteryczny pop Belle and Sebastian  i w ogóle nurt nazywany czasem
 weird American folk czy przez ostatnio najnowszą inkarnację eklektycznej
ironii muzycznej w wykonaniu Flight of the Conchords po elektronikę spod znaku
Fennesza czy Kid 606: to tylko nazwy stosunkowo najłatwiejsze do uchwycenia
31 http://www.pitchforkmedia.com, data weryfikacji URL:12.02.2012.
 na powierzchni ; mogą to być też nazwy kojarzone z niezależnymi wytwórniami
Matador, Drag City, Domino czy K Records. 32 http://www.brainwashed.com, data weryfikacji URL:12.02.2012.
354 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
355
rynku wytwórnie33, lub wręcz stworzyło własne sublabele. Ist- który cały wydaje się być zbudowany z tych samych (firmowych)
nieje nawet hipsterski zakres filozofii, za jaki uznaje się nurt znaków; objaw utraty znaczenia wszelkiej kontrkultury w dobie
neomarksizmu, ucieleśniony przez nazwisko Slavoja Żiżka  jak zdezorganizowanego kapitalizmu, dla którego coraz większe zna-
z odpowiednią dozą złośliwości potwierdza jeden z uczestników czenie ma kapitał kulturowy i sfera znaków, nie tylko zasobów
panelu zorganizowanego przez n+1:  Pracowałem w American materialnych i finansowych (jedno z drugim jest zresztą w tej
Apparel i Żiżek był jedynym intelektualistą, o którym słyszeli fazie kapitalizmu nierozerwalnie połączone); strategie kapitału
wszyscy ekspedienci 34  inny zaś dopowiada równie ironicznie, próbującego zaangażować nie tylko pracę naszych rąk, ale także
 może to współdzielone z profesorem Żizkiem alianse z założy- inwestycje emocjonalne i postawy intelektualne. Takie diagnozy
cielem American Apparel, Dovem Charneyem? 35. Jeden z kry- do pewnego stopnia narzucają się same. Czy jednak wyczerpują
tyków zadaje wręcz pytanie (do pewnego stopnia aktualne przy możliwości interpretacji?
opisie wszelkich ruchów sub- czy też kontrkulturowych rodzą-
cych się na obrzeżach i marginesach głównego nurtu życia spo- Odroczona (i prawdziwa) śmierć hipstera,
łecznego, by stopniowo poddać się absorpcji i wejść w kulturę po- czyli z hipstera prekariusz?
pularną głównego nurtu):  A może hipster jest rodzajem stałego
pośrednika kulturowego doby hiper zmediatyzowanego póz
nego Śmierć hipstera ogłaszano przy różnych okazjach, z roz-
kapitalizmu, wyprzedającego alternatywne z
ródła energii spo- maitych powodów i na odmienne sposoby  zważywszy na
łecznej wypracowanej przez grupy outsiderów? 36. atrakcyjność tytułu The Death of the Hipster37. Być może hipster ni-
Zaczęłam od podobieństw między współczesnymi kon- gdy nie istniał, od zawsze był/-a postacią nie tyle niewidzialną,
kwistadorami stylistycznej awangardy a poprzednimi falami co pozbawioną zdolności do autodefinicji. Robert Lanham (i inni
miejskich nonkonfomistów, gdyż opis całego zjawiska  jeśli głę- autorzy) przyznają, że  hipster jest kategorią opuszczoną, okre-
biej się nad nim zastanowić  nastręcza sporych trudności. Na śleniem, do którego nikt dobrowolnie nie zgłasza akcesu (pamię-
pierwszy rzut oka wszystko wydaje się być proste: kolejna moda; tamy, że jest to wręcz cecha definiująca zjawisko). Istnieje w sieci
kolejny sposób, w jaki przemysł kulturowy żeruje na nurtach cały segment zbudowany na niechęci wobec hipsterów38, z blo-
odnowy sytuujących się na jego obrzeżach; fanaberie bogatych gami w rodzaju Hackney Hipster Hate39 (choć nieaktualizowany
dzieciaków, które rozpaczliwie próbują odróżnić się w świecie,
37 Por. Horning, op. cit. (artykuł, który początkowo ukazał się na portalu Pop Matters
w 2009 roku http://www.popmatters.com/pm/post/the-death-of-the-hipster-panel,
33 Taka jest historia kojarzonej przede wszystkim z sukcesem Nirvany, Soundgarden
data weryfikacji URL: 5.03.2012), także: R. Pillifant op. cit.
czy Mudhoney labeli Sub Pop, w której znaczący udział ma Warner.
A. Rayner, Why do people hate hipsters?,  The Guardian , 14.10.2010, http://www.
38
34 R. Pillifant, Hipster Die Another Death at n+1 Panel [w:] What Was the Hipster? A Sociological
guardian.co.uk/lifeandstyle/2010/oct/14/hate-hipsters-blogs, data weryfikacji URL:
Investigation, op. cit, s. 88.
15.02.2012, artykuł zamieszczony  co znaczące  w dziale  Moda .
35 Ibidem.
39 Hackney Hipster Hate http://hackneyhipsterhate.tumblr.com/, data weryfikacji URL:
36 R. Horning, The Death of the Hipster, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit, s. 79. 23.12.2011.
356 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
357
od dawna, co także jest znaczące), Look At This Fucking Hipster40 Zdaniem niektórych insiderów nie bez znaczenia był fakt, że jest
(którego autor wydał książkę pod tym samym tytułem i najwy- to rejon graniczący z pozbawionym najlżejszej atrakcyjności dla
raz
niej od tej pory zapomniał o blogu), Stuff Hipster Hate41. Wy- poszukiwaczy trendów polskim Greenpointem. Miejsce, które
daje się, że największa niechęć dotyczy imprezowego stylu życia, kojarzyło się z  mówiąc kolokwialnie  największym  obcia-
powierzchowności związanej z bezkrytycznym podążaniem za chem , było jednocześnie idealnie skrojone na potrzeby hipste-
trendami i związku między stylem hipsterów a procesami gen- rów, którzy w swoich preferencjach estetycznych często balansu-
tryfikacyjnymi w dużych metropoliach. Ten ostatni wątek dobrze ją na pograniczu tego, co zupełnie nie jest trendy i co może stać
pokazuje przykład nowojorskiego Williamsburga  dzielnicy na się modne w najbliższej przyszłości. Początkiem końca pionier-
Brooklynie, tuż za rzeką Hudson, w okolicy Bedford Avenue, tuż skiej  i stosunkowo niewinnej  fazy kontrkulturowej charakte-
obok Williamsburg Bridge. W dzielnicy, którą mniej więcej do rystyki Williamsburga był chyba moment, kiedy około 2005 roku
2002, 2003 roku zamieszkiwali głównie ortodoksyjni chasydzi, w dzielnicy zaczęły pojawiać się drogie restauracje, ekskluzywne
przynajmniej od pierwszych lat nowego stulecia zaczęli zasiedlać kluby, a ceny nieruchomości poszybowały w górę43. Czy jest to
przybysze, których miejscowi określali mianem  yuppie i uwa- jednak diagnoza słuszna? Z pewnością może takie sprawiać wra-
żali za przedłużenie East Village. Początkowo (czyli około 2001 żenie  jednak Jack Clayton, znany także jako D/J Rupture, jest
roku) była to głównie  tradycyjna bohema  szukający szan- nieco innego zdania:  Kiedy hipsterzy pojawiają się w okolicy,
sy na sukces artyści, muzycy, organizatorzy życia kulturalnego. proces gentryfikacji jest już w pełni rozwinięty. Najpewniejszym
Stopniowo pojawiło się całe dobrodziejstwo inwentarza: bar- symptomem tego, że zbliża się przesilenie, jest chyba pojawie-
dzo zróżnicowana grupa ludzi, która celebrowała alternatywne nie się w sąsiedztwie fajnych [cool], niezależnych coffee shopów,
wobec amerykańskiego mainstreamu style życia (poszukiwała obsługiwanych przez białych kelnerów z tatuażami, które łatwo
ubrań w sklepach Armii Zbawienia, preferowała wegetarianizm dadzą się ukryć podczas rozmowy kwalifikacyjnej 44. To artyści,
i komunikację rowerową). Szybko przy Bedford Avenue zaczęły nie hipsterzy są siłą napędową gentryfikacji  to oni sygnali-
wyrastać alternatywne knajpki, bajgelnie, lofty i biura młodych zują możliwość pojawienia się osławionej przez książkę i kon-
designerów. Rodziło to, oczywiście, konflikty, zwłaszcza, że trud- cepcję Richarda Floridy  klasy kreatywnej , czyli ostatniej fazy
no było znalez
ć odleglejszy styl życia niż ten charakterystyczny  odświeżania kultury głównego nurtu odrobiną (nieszkodliwą,
dla ortodoksyjnych mieszkańców okolic Williamsburg Bridge42. w homeopatycznej dawce) przyprawy zaczerpniętej z kontrkul-
turowego podglebia.
40 Look At This Fucking Hipster http://www.lat .com/, data weryfikacji URL:
23.01.2012
41 Stuff Hipster Hate http://stu ipstershate.tumblr.com/, data weryfikacji URL:
23.12.2012. Symptomatyczny był pożar starych magazynów na nabrzeżu, w okolicy Greenpointu
43
w roku 2006, jego winnych właściwie nigdy nie znaleziono, ale deweloperzy mogli
42 Szczególnie interesującą historię konfliktu wokół ścieżki rowerowej przebiegającej
starać się o jego zagospodarowanie.
przez tę część dzielnicy prezentuje Ch. Glazek w artykule South Side Story. Hasidim vs.
Hipsters, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit. 44 J. Clayton, Vampires of Lima, [w:] What Was the Hipster? A Sociological Investigation, op. cit.
358 Rewolucja ubrana w gadżety albo wyblakły urok hipsterstwa
359
Może pora zaryzykować tezę odważniejszą: jeśli warto wej i wyrażanej za pomocą fasonu spodni, okularów przeciwsło-
w przypadku hipsterów mówić o jakiejkolwiek śmierci, to chy- necznych i kształtu fryzury. To jakby powiedzieć:  Chcieliście? To
ba tylko o śmierci tożsamości i śmierci kontrkultury rozumia- macie, my i tak bawimy się gdzie indziej, zawsze gdzie indziej .
nej w kategoriach pewnej dosyć całościowej, spójnej światopo- To byłaby wersja specyficznie optymistyczna   specyficznie , bo
glądowo, estetycznie i społecznie propozycji, definiowanej przez przepuszczona przez dobrze znany postmodernistyczny nihilizm
dyskurs autonomizmu wobec kultury głównego nurtu. Trudność Baudrillardowskiego autoramentu (co by nie mówić o propozy-
z uchwyceniem i zdefiniowaniem  hipstera może być związa- cjach Negriego i Hardta, to zza ich pleców rozlega się chichot
na z ruchem  odmowy tożsamości , jaki zaczyna się formować francuskiego barda znaków oderwanych od swoich fundamen-
współcześnie (wspominałam o tym pisząc o interpretacjach ru- tów  co samo w sobie zakrawa na niezłą ironię). Jest i wersja pe-
chu Anonymous). Jest to rodzaj strategii zaczerpniętej od Elli- symistyczna  wczorajsi hipsterzy to dzisiejsi prekariusze46. Nie
sonowskiego Niewidzialnego, który miał pokonać przeciwnika sposób oprzeć się wrażeniu, że cala dyskusja o hipsterach jest po-
przytakując mu, schlebiając, pozornie godząc się na proponowa- wrotem do szczęśliwej (choć wtedy wcale się taka nie wydawała)
ne reguły gry. Że w tej strategii samemu łatwo się pogubić  nic dekady lat 90.  z jej nieustannym optymizmem technologicz-
dziwnego. W świecie, w którym każda, jakakolwiek wyrazista nym, szybującym w górę konsumpcjonizmem, malejącym bezro-
tożsamość łatwo może stać się marką, skurczyły się możliwości bociem i obietnicą żwawo rozwijającego się kapitalizmu (o tym,
buntu oparte na negacji (nie w czasach, w których każdy bunt że była to najczystszej wody spekulacja i gra z gatunku  not-so-
stał się wehikułem sprzedaży). Być może hipsterzy nigdy nie ist- -serious games, niewiele osób chciało myśleć). I może dlatego blogi
nieli45, zupełnie jakby mówić o duchach nawiedzających świat nienawistne wobec hipsterstwa, a także samo hipsterstwo  nie-
oszałamiająco krótkotrwałych cykli mody, nieustannej presji na co straciło na znaczeniu. W każdym razie po marszu Indignados
odnalezienie  następnego wielkiego trendu i nieprzerwanego i ruchu Occupy debata wróciła z powrotem do centrum miasta.
kulturowego recyklingu. Być może na tym polega wyrażona przez A jednocześnie jakiś chochlik podpowiada, że niesprecyzowany,
Żiżka, Negriego i Hardta postawa odmowy zaangażowania  tym bardzo ogólny i niezwykle naiwny język postulatów współczes-
razem odmowy prawdziwego zaangażowania w projekt tożsa- nych  rojów może mieć coś wspólnego z powierzchownym je-
mości, sprowadzenie go do kwestii powierzchownej, naskórko- dynie zainteresowaniem filozofią i teorią (pojawiającym się tylko
wtedy, jeśli jest zaprezentowana w postaci nagłówka, którym ła-
Taką strategię przyjmuje autorka jednego z najbardziej błyskotliwych artykułów
45
two można się podzielić na Facebooku).
zamieszczonych w zbiorze What Was the Hipster?, Christian Lorentzen, której esej
ma charakter autodemistyfikacji. Lorentzen pisze:  wszystko, co kiedykolwiek
napisałam o hipsterach nie jest prawdą, nikt z moich znajomych nigdy nie był
hipsterem. Być może pozostały po hipsterach tylko fotografie w polaroidowej,
nieco onirycznej i spirytualistycznej stylistyce  Notabene, jakże charakterystyczne
najpopularniejszych fotograficznych aplikacji mobilnych, Instagram i Vinatge
Camera . Zob. Ch. Lorentzen, I Was Wrong [w:] What Was the Hipster? A Sociological
Investigation, op. cit, s. 16. 46 Porównaj z czwartym rozdziałem tej książki.