Jerozolima wyzwolona
Jerozolima wyzwolona
Jerozolima wyzwolona
Jerozolima wyzwolona
Jerozolima wyzwolona Goffred albo Jeruzalem wyzwolona
Jerozolima wyzwolona Goffred albo Jeruzalem wyzwolona
Jerozolima wyzwolona (wł. Gerusalemme liberata, inny tytuł: Goffred albo Jeruzalem wyzwolona  epos rycerski
Jerozolima wyzwolona Goffred albo Jeruzalem wyzwolona)
utrzymany w konwencji gatunku, utwór poety włoskiego Torquato Tasso, wydany po raz pierwszy w 1581 r., na język
polski przełożony w 1618 roku przez Piotra Kochanowskiego (bratanka Jana). Jego tło stanowią dzieje pierwszej
wyprawy krzyżowej i zdobycie Jerozolimy w 1099 roku.
Geneza i okoliczności powstania utworu
Geneza i okoliczności powstania utworu
Geneza i okoliczności powstania utworu
Geneza i okoliczności powstania utworu
Geneza utworu
Geneza utworu
Geneza utworu
Geneza utworu
Pierwsze próby epickie Tassa, związane z tematem krucjat pochodzą z roku 1559, kiedy poeta miał 13 lat. W latach
1559-1563, kiedy jego ojciec przygotowywał do druku poemat rycerski Amadigi, młody Tasso podjął pracę nad eposem
zatytułowanym Gierusalemme (Jerozolima). Porzucił ją potem na rzecz poematu Rinaldo. Do pierwotnego pomysłu
powrócił na dworze w Ferrarze, utwór miał wtedy nosić tytuł Gottifredo od imienia wodza krzyżowców. Chcąc dobrze
poznać realia I krucjaty, Tasso czytał w tym czasie kroniki średniowieczne, a zwłaszcza dzieło Wilhelma z Tyru Historia
belli sacri (Historia świętej wojny, wyd. 1549), interesując się szczególnie ostatnią fazą wyprawy, od wkroczenia
krzyżowców do Palestyny, po zdobycie Jerozolimy.
Na wybór tematu mogły wpłynąć okoliczności biograficzne: przykład ojca, odwiedziny w klasztorze nieopodal Sorrento,
gdzie pochowany został papież Urban II, który ogłosił krucjatę, napad na Sorrento korsarzy tureckich i niebezpieczeństwo,
jakie zawisło wówczas nad siostrą poety, Cecylią. Decydującą rolę odegrały zapewne rozpowszechnione w ówczesnej
Europie nastroje antytureckie, które, jak się wydawało, mogły doprowadzić do nowej krucjaty, a także świetne
zwycięstwo floty chrześcijańskiej nad turecką pod Lepanto.
Temat taki odpowiadał koncepcjom teoretycznym Tassa wyłożonym w Rozważaniach o sztuce poetyckiej (Discorsi
dell arte poetica, powstałych około 1564 roku). Poeta stwierdzał w nich, że poezja powinna przedstawiać wydarzenia
historyczne i uczucia religijne, które przemówią do czytelnika o wiele silniej niż wątki czerpane z mitologii pogańskiej.
Dążąc do tego, by opowieść była piękniejsza poeta może swobodnie, zgodnie ze swą wyobraz
nią, interpretować fakty
historyczne. Wystarczy, że to o czym pisze będzie prawdopodobne. W eposie postaci i czyny winny być nieprzeciętne,
imponujące, wspaniałe, mierność niegodna jest tak szlachetnego gatunku literackiego. Podobnie język powinien być
uroczysty i ozdobny, archaizowany, jak najdalszy od potocznego, a styl wzniosły i poważny.
Opublikowanie utworu i reakcja
Opublikowanie utworu i reakcja
Opublikowanie utworu i reakcja
Opublikowanie utworu i reakcja
Pierwsza redakcja poematu została ukończona w 1575 roku. Z utworem, liczącym 20 pieśni w oktawach, zapoznał się
wówczas książę Ferrary Alfons II. Na życzenie autora tekst poddany został krytycznej ocenie erudytów. Rozesłane do
oceny odpisy poematu przyniosły poecie jednak nie tyle uwagi natury artystycznej, co moralnej i religijnej. Zarzuty trafiły
na podatny grunt, poeta zwątpiwszy we własną prawowierność dwukrotnie w latach 1575 i 1577 poddał się ocenie Świętej
Inkwizycji. Jej uniewinnienie nie uspokoiło jego wątpliwości. Zdawał sobie sprawę z tkwiących w poemacie, a trudnych
do pogodzenia, przeciwieństw pomiędzy pogonią za zmysłowymi przeżyciami a surowymi wymaganiami etycznymi i
zwlekał z wydaniem utworu. Ogarnięty chorobliwym strachem przed herezją Tasso popadł w manię prześladowczą i
znalazł się na siedem lat w szpitalu. Tymczasem w 1580 roku w Wenecji doszło do pirackiego wydania 14 pieśni poematu
pod tytułem Goffredo (Godfryd). Zirytowany Tasso, zdecydował się wówczas na opublikowanie poematu pod tytułem
wzorowanym na poemacie Trissina L'Italia liberata dai Goti. JerozolimÄ™ wyzwolonÄ… wydano w 1581 roku w Ferrarze. W
1584 roku ukazała się ocenzurowana przez autora wersja, którą potem wielokrotnie wznawiano.
Wkrótce po opublikowaniu utworu rozgorzała zacięta polemika między zwolennikami Ariosta i Tassa. Rozpoczął ją autor
z południa Włoch, który Jerozolimę postawił nad Orlandem ze względu na jedność akcji oraz wyszukany styl. Za
Ariostem wypowiedział się wówczas Leonardo Salviati z florenckiej Akademii Plew, sławiąc jego klasyczną równowagę i
umiar językowy. Zawtórowali mu inni Toskańczycy, a wśród nich Galileusz, który chwalił Ariosta za prostotę, a o
bohaterach Tassa powiedział, że wiele obiecują, ale nic nie dają. W sporze zabrał również głos Tasso publikując Apologię
w obronie Jerozolimy (Apologia del S. Torquato Tasso in difensa del sua "Gerusalemme liberata", 1585).
Dręczony wątpliwościami wewnętrznymi w następnych latach poeta dokonał przeróbki poematu, usuwając z niego wątki
przygodowo-romansowe i łamiąc tym niejako kręgosłup utworu. Tak powstała autokarykatura utworu, wydany w 1593
roku poemat w 27 pieśniach Jerozolima zdobyta (Gerusalemme conquistata).
Opis fabuły
Opis fabuły
Opis fabuły
Opis fabuły
Akcja poematu opiera się na modelu Iliady, opisuje ostatnią fazę pierwszej krucjaty: oblężenie i zdobycie Jerozolimy pod
wodzÄ… Godfreda de Bouillon
Pieśń I
Pieśń I
Pieśń I
Pieśń I
Bóg posyła anioła Gabriela do Gofreda, jednego z wodzów I krucjaty, żeby mu oznajmił, że wybrał go sobie na wodza
wojsk krzyżowych. Po jego odejściu Gofred zwołuje wodzów oddziałów rozłożonych na leżach zimowych w Syrii i
zachęca ich do dokończenia rozpoczętego dzieła  zdobycia Jerozolimy, uwolnienia grobu Chrystusowego i utworzenia
królestwa chrześcijańskiego. Popiera go Piotr Pustelnik, wzywając, by dla większego porządku, obrano jednego wodza.
Za przykładem Gwelfa zgromadzeni powierzają dowództwo Gofredowi.
Następnego dnia odbywa się przegląd wojsk. Przed Gofredem przechodzi na czele wojsk francuskich Ugon (brat króla
Filipa), dalej Burgundczycy pod wodzÄ… hrabiego Roberta, Gwilelm (biskup Orange) i Ademar (biskup Puy), Baldwin na
czele Bulończyków, graf Karnutu (Chartres)), Gwelf książę d Este, a za nim Niemcy, Niderlandczycy pod wodzą Ruperta ,
Anglicy pod synem królewskim, Tankred na czele Kampańczyków, dalej Grecy, za nimi najstarszy z wodzów krzyżowych
Dudon z Konse (może z Cons-la Grandville), Eustachy brat Gofreda, Gernand z Norwegami, Rynald, bratanek księcia
d Este i Rajmund hrabia Tuluzy i wielu innych.
Po dokonaniu przeglądu wojsk hetman zarządza na dzień następny wymarsz. Wojska idą wzdłuż brzegu morskiego nie
niepokojone przez Saracenów. Król Trypolisu otwiera przed nimi bramy swego miasta. Powoli zbliżają się do Jerozolimy.
Na władającego nią Aladyna pada strach.
Pieśń II
Pieśń II
Pieśń II
Pieśń II
W tym czasie w Jerozolimie czarownik Izmen nakłania króla Aladyna, aby odebrał chrześcijanom cudowną ikonę Matki
Bożej, a on sprawi, że krzyżowcy nie będą mogli zdobyć miasta. Przeniesiona do meczetu ikona znika w niewyjaśnionych
okolicznościach. Król podejrzewając o kradzież ikony jerozolimskich chrześcijan wydaje rozkaz ich zgładzenia. Młoda
chrześcijanka Sofronia, chcąc ratować swój lud, staje przed Aladynem i przyznaje się, że to ona skradła obraz i wrzuciła
go w ogień, by już więcej nie dostał się w ręce pogan. Król rozkazuje spalić ją na stosie. Zakochany w Sofronii, Olind
chcąc ją ratować, bierze kradzież na siebie. Król rozkazuje więc stracić oboje. Kiedy kat ma już podpalać stos, egzekucję
wstrzymuje Klorynda, słynna wśród Arabów wojowniczka. Właśnie powraca z wojny w Persji, by ofiarować swe usługi
królowi Jerozolimy. Ten chętnie mianuje ją hetmanem swych wojsk. W zamian Klorynda prosi o uwolnienie skazańców,
którzy poruszyli ją swą odwagą. Uwolniona od śmierci Sofronia poślubia OIinda.
Do obozu chrześcijańskiego przybywa poseł króla egipskiego Alet wraz ze znakomitym wojownikiem Czerkiesem
Argantem. Alet nakłania Gofreda, by zaniechał wojny przeciw Jerozolimie, a w ten sposób uniknie wojny z królem
egipskim i jego sprzymierzeńcami. Gofred odpowiada jednak, że nie może zaniechać trudu uwolnienia grobu
Chrstusowego. Alet wypowiada więc wojnę krzyżowcom i odjeżdża do Egiptu. Argant udaje się do Jerozolimy.
Pieśń III
Pieśń III
Pieśń III
Pieśń III
Następnego dnia około południa wojska krzyżowe docierają pod Jerozolimę. Wychodzą im naprzeciw obrońcy pod wodzą
Kloryndy. Tankred w trakcie pojedynku z Kloryndą strąca jej z głowy hełm i rozpoznaje w przeciwniku, kobietę, w której
zakochał się przed kilku dniami, ujrzawszy ją nad strumieniem. Argant, który omal nie zginął z ręki Rynalda, zabija
Dudona. Obrońcy, odparci przez krzyżowców, chronią się za murami miasta. Z wieży jerozolimskiej król i Erminia, córka
nie żyjącego władcy Antiochii, przyglądają się wodzom chrześcijańskim. W jednym z nich Erminia rozpoznaje Tankreda,
który po zdobyciu przez krzyżowców Antiochii obchodził się z nią bardzo obyczajnie, zaskarbiając tym sobie miłość
królewny.
Po odparciu obrońców, Gofred wyznacza miejsce na obóz i nakazuje usypać wały. Wyprawia też uroczysty pogrzeb
Dudonowi. Cieśle wysłani do lasu wycinają drzewa na machiny oblężnicze.
Pieśń IV
Pieśń IV
Pieśń IV
Pieśń IV
Tymczasem władca czeluści piekielnych Pluton zwołuje wszystkie diabły i wybucha wściekłością przeciw krzyżowcom,
którzy atakując Jerozolimę, mogą diabłom odebrać i te nieliczne świątynie, gdzie jeszcze oddaje się im cześć.
Rozsierdzone demony wylatują na ziemię, by siać niezgodę i zamęt.
W Damaszku król Hidraot, wielki czarownik, zleca swej bratanicy, a przy tym również czarownicy, Armidzie, by udała się
do obozu chrześcijańskiego i spróbowała odwieść od wojny swymi niewieścimi wdziękami Gofreda i jak największą
liczbę rycerzy. Armida przedstawia się wodzowi krzyżowców, jako sierota, wyzuta z ojcowizny przez zawistnego wuja,
który na dodatek grozi jej śmiercią. Widząc, że jej uroda i wdzięk nie działają na Gofreda, prosi go żeby posłał jej
przynajmniej na pomoc 10 spośród rycerzy. Gofred, obawiając się podstępu, obiecuje pomoc po zdobyciu Jerozolimy, ale
oczarowany urodą czarownicy brat Gofreda, Eustachy, domaga się udzielenia pomocy natychmiast. Gofred ustępuje przed
żądaniami grupy rycerzy omotanych przez Armidę. Czarownica, widząc jaki obrót przybrały sprawy, ma nadzieję
wyprowadzić z obozu większą liczbę adoratorów. Nie ustaje więc w umizgach.
Pieśń V
Pieśń V
Pieśń V
Pieśń V
Gofred obawiając się, by za Armidą nie poszło więcej rycerzy, zarządza aby wybrali następcę po zabitym Dudonie, a ten
wyznaczy owych dziesięciu, którzy pójdą z Armidą. Eustachy, chcąc się pozbyć rywala, namawia Rynalda, by się starał o
wyznaczenie go na dowódcę po Dudonie. Gernand norweski, widząc w Rynaldzie rywala do zaszczytów wybucha
gniewem, a podburzony przez złego ducha zaczyna publicznie lżyć i oczerniać Rynalda. Dochodzi do pojedynku, w
którym Grenand ginie z ręki Rynalda. Przyjaciel zabitego żąda od Gofreda kary śmierci dla Rynalda, który pogwałcił
rozkaz wodza zakazujący walk między krzyżowcami. Gofred nakazuje uwięzić Rynalda, ten jednak ostrzeżony przez
Tankreda opuszcza obóz.
Armida przypomina Gofredowi o danej obietnicy. Nie widząc innego wyjścia Gofred zarządza wypisanie imion na
kartkach i losuje dziesięciu towarzyszy Armidy. Czarownica wyrusza na ich czele triumfalnie z obozu. Pokrzywdzony
losowaniem Eustachy i wielu innch, których Armida rozkochała w sobie, wymyka się nocą z obozu i przyłącza do orszaku
czarownicy, która każdego wita z radością.
Do Gofreda docierają złe wieści: o ucieczce wielu spośród rycerzy, o wymarszu wojsk egipskich oraz o przechwyceniu
przez Arabów transportów z żywnością.
Pieśń VI
Pieśń VI
Pieśń VI
Pieśń VI
Argant chciwy boju wyzywa na pojedynek najdzielniejszych chrześcijan. Gofred wyznacza do walki Tankreda. Ten idąc
do boju dostrzega KloryndÄ™ i na jej widok zastyga w zachwyceniu. WykorzystujÄ…c okazjÄ™, do pojedynku z Argantem staje
Otton. Zostaje przezeń pokonany, a rozgniewany Argant tratuje go końskimi kopytami. Na ten widok Tankred powraca do
przytomności. Dochodzi do zażartego pojedynku, który przerywają dopiero noc i heroldowie. Rycerze obiecują stawić się
ponownie nazajutrz i rozjeżdżają się.
Erminia, widząc z wieży, że Tankred został raniony w pojedynku, toczy wewnętrzną walkę. Wreszcie postanawia
wymknąć się z miasta do ukochanego. Przywdziewa zbroję swej przyjaciółki Kloryndy i nie niepokojona przez
strażników, udaje się w kierunku obozu chrześcijan. Czekającą na pobliskim wzgórzu, aż sługa dotrze do namiotu
Tankreda i ją zapowie, spostrzega oddział krzyżowców. Dowódca, któremu Klorynda zabiła ojca, rzuca się na nią z kopią.
Erminia w panice ucieka. Wieści o spotkaniu Kloryndy docierają do obozu. Ranny Tankred, sądząc że Klorynda przybyła,
aby się z nim spotkać, wsiada na konia i rusza za uciekającą.
Pieśń VII
Pieśń VII
Pieśń VII
Pieśń VII
Erminia gubi pogoń. Po długim błądzeniu po lesie trafia do chaty pasterskiej. Zrzuca zbroję i postanawia pozostać wśród
wiejskich zajęć, podczas których rozmyśla o swej miłości.
Tankred poszukując Kloryndy natyka się na fałszywego herolda, który prowadzi go na nocleg do zamku Armidy. Na
moście wita go Rambald, krzyżowiec, który przeszedł na służbę czarownicy. Sprowokowany Tankred wdaje się w
pojedynek. W pogoni za uciekajÄ…cym Rambaldem wbiega do zamku, a bramy zamkowe zatrzaskujÄ… siÄ™ za nim.
Argant, chcąc dokończyć pojedynku z Tankredem, wychodzi na błonia przed Jerozolimą i wyzywa przeciwnika, lżąc
chrześcijan i ich religię. Wobec zniknięcia Tankreda do pojedynku z olbrzymim Czerkiesiem staje stary Rajmund.
Wezwany przez rycerza na pomoc anioł osłania go kryształową tarczą przed razami Arganta. Kiedy Argantowi zaczyna w
oczy zaglądać śmierć Belzebub przybiera postać Kloryndy i namawia łucznika Oradyna, by posłał zdradziecką strzałę
Rajmundowi. Pojedynek zamienia się w bitwę pod murami miasta. Saraceni rozbici cofają się w nieładzie. Chcąc
zapobiec zdobyciu Jerozolimy Belzebub, za Bożym przyzwoleniem, wywołuje burzę która rozbija szyki krzyżowców.
Pieśń VIII
Pieśń VIII
Pieśń VIII
Pieśń VIII
Demon Astragor wysyła z piekieł Alekto, aby siała niezgodę w obozie chrześcijańskim. Tymczasem do Gofreda przybywa
posłaniec, który przynosi mu wiadomości o rozbiciu przez Arabów Solimana wojsk, które wiódł pod Jerozolimę królewicz
szwedzki Swenon. Dwaj pustelnicy znalez
li na polu trupów jego rannego sługę, cudownie go uzdrowili i przekazali mu
miecz, poległego z ręki Solimana, Swenona, aby go zaniósł do obozu krzyżowców i przekazał Rynaldowi, bo od tego
miecza przeznaczone jest zginąć Solimanowi. Gofred przyjmuje miecz, zasmucony klęską wojsk krzyżowych.
Tymczasem wracają ludzie wysłani na poszukiwanie żywności i przynoszą wiadomości, że znalez
li niedaleko od obozu
zbroję Rynalda, a obok nagie zwłoki z obciętą głową.
W nocy za sprawą Alekto jednemu z rycerzy Argillanowi śni się Rynald, który oskarża Gofreda o zamordowanie go.
Owładnięty gniewem Argillan gromadzi wokół siebie Włochów i podburza ich przeciw Francuzom i ich wodzowi,
zdradzieckiemu Gofredowi, który zamordował Rynalda. Gofred wychodzi naprzeciw tumultowi, rozgniewany nakazuje
uwięzić sprawcę zamieszania, pozostałym darowując winę.
Pieśń IX
Pieśń IX
Pieśń IX
Pieśń IX
Alekto pod postacią starca zagrzewa Solimana, zbiegłego króla Nicei, który w Egipcie organizuje zbrojne bandy przeciw
krzyżowcom, by w nocy uderzył na niczego nie spodziewających się chrześcijan. Następnie leci do Jerozolimy i
powiadamia króla o ataku Solimana. Soliman spada na śpiący obóz, a wraz z nim wszystkie moce piekieł. Z jego ręki
ginie w pierwszym starciu ojciec z piątką synów i wielu innych rycerzy. Obudzony Hetman wysyła Gwelfa przeciw
nacierajÄ…cym od strony Jerozolimy Argantowi z KloryndÄ…, a sam wychodzi przeciw Solimanowi. Pierwszy atak zostaje
powstrzymany. Bóg posyła z niebios archanioła Michała, który przegania diabły z powrotem do otchłani, zakazując im
mieszać się do wojen ludzi. Na polu bitwy srożą się Argant, Klorynda i uwolniony z więzów Argillan, który jednak ginie z
ręki Solimana. Wynik bitwy rozstrzyga pojawienie się pięćdziesięciu rycerzy, którzy z flanki atakują oddziały Solimana.
Jego wojsko zostaje rozbite, a sam Soliman ucieka z pola bitwy. Argant i Klorynda wycofujÄ… siÄ™ do miasta.
Pieśń X
Pieśń X
Pieśń X
Pieśń X
Soliman spod Jerozolimy uchodzi do Egiptu. W drodze spotyka go Izmen i nakłania do powrotu do Jerozolimy. Wsiadają
na wóz, który ukryty w obłoku przelatuje nad obozem chrześcijańskim do Jerozolimy. Ukrytego nadal w obłoku Solimana
Izmen wprowadza tajemnym przejściem do królewskiego pałacu. Po wydarzeniach ubiegłej nocy Aladyn zwołał radę, na
której Argant radzi walczyć, nie oglądając się nawet na pomoc egipską, a Orkan poddać miasto. Słysząc to Soliman
wychodzi z obłoku i zagrzewa króla do oporu.
Rycerze, którzy rozbili atak Solimana, okazują się być tymi którzy odeszli wcześniej z Armidą. Czarownica zaprowadziła
ich do zamku pośrodku jeziora. Tam podczas uczty zagroziła, że tych którzy nie porzucą wiary chrześcijańskiej
pozamienia w zwierzęta. Jej namowom uległ jedynie Rambald. Pozostali po schwytaniu Tankreda zostali pod strażą
odesłani do Hidraota, do Damaszku. Eskortujących zaatakował i rozbił w pojedynkę Rynald, uwalniając jeńców. Na wieść
o tym, że Rynald żyje Piotr Pustelnik prorokuje o jego przyszłej sławie.
Pieśń XI
Pieśń XI
Pieśń XI
Pieśń XI
Nazajutrz wojska uczestniczą we Mszy Świętej, poprzedzającej szturm. Krzyżowcy atakują. Saraceni mężnie bronią
murów. Klorynda sieje spustoszenie z łuku. Wielka wieża oblężnicza i tarany czynią wyłom w murze. Gofred prowadzi
tamtędy atak, ale trafiony przez Kloryndę z łuku w nogę, zostaje odniesiony do obozu. Argant z Solimanem czynią wypad
z miasta próbując podpalić wieżę. Gofred cudownie uleczony dzięki interwencji anielskiej powraca pod Jerzozolimę. Noc
jednak kładzie kres szturmowi.
Pieśń XII
Pieśń XII
Pieśń XII
Pieśń XII
Klorynda zamierza w czasie nocnej wycieczki spalić wieżę oblężniczą. Jej sługa Arset wyjawia jej, że jest córką
chrześcijańskiego króla Etiopii Synapa. Matka jej modliła się przed obrazem rycerza uwalniającego białą księżniczkę
Ponieważ z czarnych rodziców urodziła się biała dziewczynka, matka obawiając się podejrzliwości zazdrosnego męża
przekazała ją swemu słudze, który przywędrował z nią do Egiptu i tam wychował w wierze muzułmańskiej. Ostatniej
nocy miał sen, w którym ogromny rycerz ponownie mu zarzucał, że nie ochrzcił królewny i zapowiedział jej śmierć.
Klorynda wraz z Argantem podczas nocnej wycieczki niszczą wieżę oblężniczą. Odkryci przez krzyżowców, walczą
wycofując się do miasta. W zamieszaniu po zamknięciu bramy Klorynda pozostaje poza murami. Oddala się więc spod
Jerozolimy w tłumie krzyżowców, po czym wymyka się do lasu. Jej śladem podąża Tankred. Na leśnej polanie wyzywa
saraceńskiego rycerza na pojedynek. Klorynda otrzymuje z jego ręki śmiertelny cios. Zrozpaczony Tankred dopiero teraz
spostrzega, że zabił swą ukochaną. Ona, umierając, prosi, by udzielił jej chrztu, co też czyni.
Ranny Tankred przyniesiony do obozu pogrąża się w rozpaczy. Nie słucha pocieszeń towarzyszy, ani napomnień Piotra
Pustelnika. Dopiero pojawienie się ducha Kloryndy, która dziękuje mu za to, że zapewnił jej wieczne szczęście, przynosi
Tankredowi pocieszenie. Wyprawia Kloryndzie pogrzeb. W Jerozolimie Argant przysięga pomścić śmierć swojej
towarzyszki broni.
Pieśń XIII
Pieśń XIII
Pieśń XIII
Pieśń XIII
Izmen sprowadza do lasu pod Jerozolimą moce piekielne, aby uniemożliwić krzyżowcom budowanie nowej machiny.
Najpierw rzemieślnicy, a potem rycerze uciekają z lasu przerażeni jękami i krzykami, które słyszą. Nieulękły Alkast cofa
się przed murami z ognia, które otaczają las. Tankred odwagą pokonuje ścianę ognia. Powraca jednak pokonany, gdy
próbuje zrąbać drzewo pokryte egipskimi hieroglifami, a z drzewa zaczyna płynąć krew i skarga zaklętej w nim Kloryndy.
Piotr Pustelnik prorokuje, że drzewo to zetnie Rynald.
Palestynę nawiedzają upały i susza. Wojsku brakuje wody i żywności. Grecy opuszczają potajemnie obóz, a pozostali
szemrzą przeciw Godfrydowi. Ten modli się o wodę. Bóg wysłuchuje jego próśb i zsyła ożywiający deszcz.
Pieśń XIV
Pieśń XIV
Pieśń XIV
Pieśń XIV
Gofred we śnie rozmawia z duchem nieżyjącego Ugona, który namawia go, by darował winy Rynaldowi i daje mu
pouczenia co do rzeczy przyszłych. Nazajutrz Gwelf natchniony od Boga prosi Gofreda na radzie, by pozwolił wrócić
Rynaldowi. Otrzymawszy zgodę Hetmana, wysyła na poszukiwanie młodego rycerza swego sługę Ubalda, wraz z
Karolem, szwedzkim rycerzem, który przyniósł miecz królewicza Swenona. Piotr Pustelnik nakazuje im iść pod Askalon.
Tam spotykają idącego po wodzie starca, z którym schodzą do podziemnego pałacu, znajdującego się i z
ródeł wszystkich
wielkich rzek. Tam starzec, który jest nawróconym na chrześcijaństwo mędrcem arabskim wyjawia im los Rynalda. Po
uwolnieniu przezeń rycerzy chrześcijańskich Armida zapałała doń wielką złością, zwabiła go podstępnie na zaczarowaną
wyspę i uśpionego zamierzała zabić, ale zachwycona jego urodą, porwała go przez powietrze na leżące pośród oceanu
Wyspy Szczęśliwe. Tam na szczycie góry wyczarowała chroniony zaklęciami zamek, w którym wraz z nim zażywa
obecnie miłosnych rozkoszy. Starzec poucza rycerzy jak mają postępować i wyposaża ich na drogę w różdżkę, księgę i
zwierciadło.
Pieśń XV
Pieśń XV
Pieśń XV
Pieśń XV
Wyrzuceni z podziemnych pałaców przez wody Orontesu rycerze spotykają, tak jak przepowiedział starzec, piękną panią
w tęczowych szatach, która zaprasza ich do szybkiej łodzi. Wędrowcy mijają wielkie zgromadzenie wojsk egipskich pod
Gazą. Płyną potem wzdłuż wybrzeży afrykańskich. Czwartego dnia przepływają pomiędzy Słupami Herkalesa i
wypływają na ocean, by po niedługim czasie zobaczyć Wyspy Szczęśliwe.
Rycerze schodzą ze statku i wędrują do podnóża góry, na której postawiła swój zamek Armida. Kiedy nazajutrz wstępują
na nią, zastępuje im drogę smok. Pouczeni przez starca używają przeciw niemu różdżki. Po smoku spotykają jeszcze
wiele innych zwierząt. Przechodzą potem po ośnieżonych stokach góry i strudzeni trafiają nad strumień, z którego jednak,
przestrzeżeni, nie piją zatrutej wody. Mijają potem bogato zastawione stoły, gdy swoim śpiewem próbują ich uwieść
półnagie nimfy. Zwycięsko odpierają również tę próbę i wchodzą do pałacu.
Pieśń XVI
Pieśń XVI
Pieśń XVI
Pieśń XVI
Zaopatrzeni w księgę starca rycerze szczęśliwie przechodzą przez, przygotowany przez Armidę, labirynt i wchodzą do
ogrodu, gdzie kolorowy ptak śpiewa piosenkę o róży. Ukryci za krzewem są świadkami miłosnej rozmowy Rynalda i
Armidy. Gdy czarownica odchodzi do swych komnat, ukazują się Rynaldowi, w którym na widok rycerzy w zbrojach
budzi się duch rycerski. Zobaczywszy głębię swego upadku w kryształowym zwierciadle, Rynald otrząsa się z czaru i
wraz z rycerzami wybiega z zamku.
Armida spostrzega, że Rynald uciekł. Zbiega do przystani. Rycerz pozostaje jednak głuchy na jej prośby i zaklęcia.
Wówczas czarownica wybucha gniewem i pada zemdlona. Rynald płacze nad ukochaną i rozdarty odchodzi. Armida
odzyskawszy przytomność niszczy zamek i odlatuje na powietrznym wozie do Syrii, poprzysięgając zemstę Rynaldowi.
Pieśń XVII
Pieśń XVII
Pieśń XVII
Pieśń XVII
Król egipski dokonuje w Gazie przeglądu swych wojsk. Przechodzą przed nim oddziały z Egiptu, Arabii, Ormianie i
Czerkiesi, wojska z Samarkandy i dalekich Indii. Król mianuje wodzem swej armii księcia ormiańskiego Ermina. Przed
królem staje też Armida. Oferuje swoje usługi w bitwie. Ogłasza też, że temu kto zabije Rynalda, odda swe królestwo i
rękę. Zaraz też zgłaszają się Adrast i Trezyfon.
Rynald tymczasem przez cztery dni wędruje na okręcie pięknej pani z powrotem. Rycerze zostają wysadzeni na brzegu
palestyńskim,a okręt znika. Przed wędrowcami staje starzec, który przekazuje Rynaldowi zbroję i tarczę, na której zostały
wykute dzieje rodziny d Este od czasów rzymskich, aż po ich niedawne połączenie z Gwelfami. Karol wręcza Rynaldowi
miecz Swenona, a starzec wygłasza pochwałę przyszłego księcia Ferrary Alfonsa II d Este.
Pieśń XVIII
Pieśń XVIII
Pieśń XVIII
Pieśń XVIII
Rynald wyrusza do zaczarowanego lasu, który tym razem okazuje się czarodziejskim ogrodem, pośrodku którego rośnie
już nie dąb lecz krzew mirtu. Naprzeciw Rynaldowi wychodzi Armida i wita go czule i słodko. Kiedy rycerz mimo to
dobywa miecza, by ściąć krzew mirtu, Armida zamienia się w sturakiego Briareusa, który broni krzewu pięćdziesięcioma
tarczami i mieczami. Gdy Rynald pokonuje Briareusa i ścina mirt, czary ustają.
Obydwie strony przygotowują się do ostatecznej rozprawy. Gofred przechwytuje wiadomość, że w ciągu pięciu dni
nadciągnie pod Jerozolimę armia egipska. Zarządza więc szturm na dzień następny. Armia krzyżowa podzielona na trzy
oddziały rozpoczyna szturm jednocześnie od południa, północy i zachodu. Rajmund pozoruje główne natarcie od południa,
podczas gdy przesunięta w nocy główna wieża oblężnicza ma uderzyć na mur północny. Tymczasem Rynald ze swoim
oddziałem wdziera się po drabinach i opanowuje fragment murów. Wieżę, którą oddziały Gofreda próbują dociągnąć do
murów próbuje podpalić Izmen. Wiatr zawraca jednak ogień, a Izmen ginie pod głazem. Gofredowi ukazuje się anioł,
oznajmiając że nadszedł kres pogańskich rządów nad Jerozolimą. Jakoż Gofred zdobywa mury i zatyka na nich sztandar.
Jednocześnie Tankred wdziera się na zachodni mur.
Pieśń XIX
Pieśń XIX
Pieśń XIX
Pieśń XIX
Argant wychodzi naprzeciw wdzierającemu się na mury Tankredowi. W zaciętym pojedynku Argant ginie, a Tankred z
upływu krwi traci przytomność. Krzyżowcy opanowują miasto bijąc wszędzie Saracenów. Soliman gromadzi obrońców w
wieży Dawidowej, dodając królowi otuchy nadzieją na rychłą odsiecz króla Egiptu. W walce na ulicach Jerozolimy
Rajmund zostaje raniony przez Solimana. Nad jego ciałem wybucha zacięta walka.
Tymczasem Wafryn przenika do obozu nieprzyjacielskiego. Dowiaduje się tam o planowanym zabójstwie Gofreda, lecz
nie umie zdobyć żadnych szczegółów na ten temat. Dopiero spotkana przezeń Erminia, której pomaga zbiec wyjaśnia mu,
że Ormund z grupką rycerzy, przebrani za krzyżowców z otoczenia wodza, mają w czasie bitwy wmieszać się w szeregi
krzyżowców i rzucić się na Gofreda z zatrutymi mieczami. W bramie Jerozolimy wędrowcy natykają się na zwłoki
Arganta i Tankreda. Erminia opłakuje bohatera. Jej łzy przywracają Tankreda do przytomności. Opatrzony zostaje
wprowadzony do miasta.
Wafryn informuje Gofreda o sile wojsk nieprzyjacielskich i o zamierzonym skrytobójstwie. Rajmund zaleca, aby straż
przyboczna Gofreda włożyła inny strój. Gofred zarządza walną bitwę z nadciągającym nieprzyjacielem.
Pieśń XX
Pieśń XX
Pieśń XX
Pieśń XX
Wojsko egipskie dociera pod Jerozolimę. Następnego dnia obydwie armie stają naprzeciw siebie zagrzewane do boju
przez swych wodzów. W zaciętym boju wyróżniają się Glidyppa ze swym mężem i Altamor, król Samarkandy. Gofred
rozpoznaje po kolorze płaszczów skrytobójców Ormunda. Rynald rozbija hufiec Armidy, ona rozdarta wewnętrznie
bezskutecznie strzela do niego z łuku. W końcu rzuca się do ucieczki. Pomocy udziela jej Altamor, przez co jednak linie
saraceńskie na prawym skrzydle idą w rozsypkę. Na lewym skrzydle cofają się krzyżowcy. Widząc przebieg bitwy
Soliman wraz z królem wypadają z twierdzy siejąc zamęt w szeregach krzyżowców. Z ręki Solimana ginie Glidyppa z
Odoardem. Spieszący pomścić ich śmierć Rynald natyka się na rycerza Armidy, Adrasta, którego zabija jednym ciosem
miecza. Zwątpiwszy o sobie ginie też z ręki Rynalda Soliman. Zwycięstwo zaczyna się przechylać na stronę chrześcijan.
Robert zajmuje zamek jerozolimski. Próbę powstrzymania Rynalda podejmuje jeszcze Tyzafern, ale ginie z jego ręki.
Poganie sÄ… rozbici[.
Widząc klęskę Tyzaferna, Armida rzuca się do ucieczki i w odległym wąwozie, porzuciwszy broń, próbuje zadać sobie
śmierć. Powstrzymuje ją od tego Rynald, który wyruszył jej śladem, a następnie zapewnia ją o swej czci i miłości. Armida
godzi się przyjąć chrzest. Gofred w pojedynku zwycięża wodza saraceńskiego Emirena, a mężny Altamor poddaje się mu.
Wojna jest skończona.
ZwiÄ…zki literackie
ZwiÄ…zki literackie
ZwiÄ…zki literackie
ZwiÄ…zki literackie
Niektóre epizody Jerozolimy wyzwolonej wskazują na wpływy Ariosta: ucieczka Erminii przypomina ucieczkę Angeliki,
Armida Å‚Ä…czy w sobie cechy Angeliki i Alciny, Rynald jest protoplastÄ… rodu d'Este podobnie jak jego imiennik w
Orlandzie szalonym. Jednocześnie struktura utworu Tassa jest o wiele bliższa wzorom antycznym, szczególnie poematom
Wergiliusza i Homera. I tak na przykład interwencja Boga za pośrednictwem archanioła Gabriela nawiązuje do wysłania
przez Jowisza Merkurego na pomoc Eneaszowi w IV księdze Eneidy, a zgromadzenie książąt chrześcijańskich
przypomina naradę wodzów greckich w II księdze Iliady.
Jednocześnie porównując Jerozolimę wyzwoloną z poematem Ariosta łatwo zauważyć podstawową różnicę. O ile Ariosto
przedstawia swój baśniowy świat niejako "od zewnątrz", przypatrując mu się z lekko ironicznym, a czasami smutnym
uśmiechem, Tasso głęboko przeżywa losy swych postaci, które pociągają go nie dlatego, że dokonują wielkich czynów,
lecz dlatego, że cierpią. Stąd niewielka stosunkowo waga intrygi, ograniczona liczba bohaterów i pozorne ubóstwo
inwencji.
Bohaterowie poematu
Bohaterowie poematu
Bohaterowie poematu
Bohaterowie poematu
Zbiorowym bohaterem utworu jest wspomagana przez Boga armia chrześcijańska reprezentująca wartości, z którymi
identyfikuje się autor. Jej przeciwnicy - Saraceni - dzicy i okrutni są wspierani przez siły piekielne, które jednak Bóg jest
w stanie poskromić. Tak drastyczne przeciwstawienie obydwu stron konfliktu uniemożliwia jakiekolwiek porozumienie
między chrześcijanami a muzułmanami, realne jeszcze u Ariosta. W obydwu obozach wyróżniają się postacie dalekie już
od tradycji rycerskiej, o wiele bardziej złożone pod względem psychologicznym, nękane wątpliwościami i
sprzecznościami.
Krzyżowcy
Krzyżowcy
Krzyżowcy
Krzyżowcy
Wśród krzyżowców na pierwszy plan wysuwa się Gofred, wódz wyprawy, wzorowany na wergiliańskim Eneaszu. Surowy
i zamknięty w sobie, a jednocześnie natchniony i pobożny, chociaż uosabia ideę porządku i jedności działania, przeżywa
chwile słabości. Dręczy go zwątpienie, trudno mu podejmować decyzje lub okiełznać wielonarodowe wojsko, co czyni
zeń postać w wysokim stopniu dramatyczną.
Inaczej ma się rzecz z zapalczywym, nastawionym bez reszty na zdobycie sławy Rynaldem. Młody Włoch najbliższy jest
wzoru beztroskich postaci heroicznych rycerzy z wcześniejszej literatury. I on jednak za sprawą czarów Armidy błądzi i
ulegając zgubnej potędze miłości zapomina o swojej misji, o której przypominają mu dopiero roztropni wysłannicy
Gofreda.
Melancholijnego Tankreda dręczy przemożne uczucie do należącej do wrogiego obozu Kloryndy. Jego dramat osiąga
apogeum, gdy w wyniku wywołanego nieporozumieniem pojedynku zabija ukochaną. Zabraknie mu potem sił, aby
przełamać czary zaklętego lasu, a jego najświetniejszy czyn - zwycięska walka z Argantem - odbędzie się na uboczu, bez
świadków, jakby w cieniu. Jako ofiara nieuleczalnej miłości wywodzi się niewątpliwie z poezji trubadurów, a wydaje się
zapowiadać bohaterów romantycznych.
Saraceni
Saraceni
Saraceni
Saraceni
W obozie przeciwnym główne role przypadają kobietom: Kloryndzie, która ma za zadanie szkodzić wrogom mieczem i
Armidzie, która walczy czarami. Obydwie nawrócą się w końcu na prawdziwą wiarę, a Klorynda, jak się okaże, pochodzi
nawet z chrześcijańskiego rodu. Ta hetmanka wojsk saraceńskich szlachetnością dorównuje Gofredowi: wstawia się u
sułtana za niewinnie skazanymi, a miłość Tankreda odrzuca w imię bronionej przez siebie sprawy. O jej uroku stanowi
kobiecość, której nie może okazać. Pojawia się i znika Tankredowi z oczu nie dlatego, że go zwodzi, lecz że tak chce
przeznaczenie.
Zwodzi natomiast mężczyzn przebiegła i przesycona erotyzmem Armida. Zmysły tryumfują w jej miłosnej siedzibie, w
której więzi Rynalda. W ostatniej pieśni utworu przechodzi metamorfozę. Ze spragnionej zemsty i nie wahającej targnąć
się na własne życie wojowniczki przemienia się w uległą pannę, którą Rynald będzie mógł pojąć za żonę.
Wreszcie Erminia, beznadziejnie zakochana w Tankredzie i zdolna do największych poświęceń. Bardziej matka niż
kochanka, ostatecznie roztoczy nad rannym rycerzem troskliwą opiekę, co będzie zadośćuczynieniem za jej szlachetność.
Wojna i miłość
Wojna i miłość
Wojna i miłość
Wojna i miłość
Świat bohaterów Jerozolimy wyzwolonej rozpięty jest pomiędzy wojną a miłością. Wojna nie jest już dla nich piękną
przygodą, jaką była dla rycerzy Boiarda i Ariosta. Jest ciężkim obowiązkiem, który rycerze przyjmują na siebie w służbie
Chrystusowi lub ojczystemu miastu. Niesie ze sobą nieszczęście i ból, łatwo na niej o porażki i o śmierć. Giną stary
Dudon (III) i młodziutki królewicz Swenon zabity przez Solimana (VIII). Z ręki Tankreda giną Klorynda i Argant,
patrzący przed śmiercią z rozpaczą na zdobytą Jerozolimę, ginie też Soliman, który kroczy od przegranej do przegranej, a
jednak nie zaprzestaje walki. Melancholia otacza postać zamkniętego w sobie skazanego na samotność Gofreda. Tankred
nie może przeboleć śmierci, którą zadał ukochanej.
Miłość szlachetna i wzniosła niesie ze sobą przede wszystkim cierpienie. Jest ona bowiem żarliwym dążeniem do
szczęścia nieosiągalnego, uczuciem wiodącym do samounicestwienia, przynoszącym ból, nawet w rozkoszy. Tak kochają
Olind i Sofronia, Tankred, Erminia, a nawet ostatecznie hołdująca zmysłom Armida. Potęga miłości przekracza nawet
grozę śmierci. Postawiony na stosie obok ukochanej Olind, przemawia językiem płomiennego uczucia i pożądania.
Sofronia Å›ciÅ›niÄ™ta powrozem wydaje mu siÄ™ jeszcze piÄ™kniejsza. Jest szczęśliwy, bo umrze na jej Å‚onie: S'impetrarò che,
giunto seno a seno/ l'anima mia ne la tua bocca io spiri - Błagać będę, aby z piersią na twojej piersi/ dusza ma w twe usta
ostatnie dała tchnienie (II, 35).
Przyroda, religia, fantastyka
Przyroda, religia, fantastyka
Przyroda, religia, fantastyka
Przyroda, religia, fantastyka
W niepokojącym świecie Tassa zagadkowa jest też przyroda, przedstawiona szeroko w długim szeregu różnorodnych
krajobrazów: łagodnych, to posępnych, radosnych i mrocznych, skąpanych w słońcu lub w świetle księżyca. W tajemnym
wnętrzu ziemi, do którego schodzą szukający Rynalda rycerze, tryskają z
ródła wszystkich rzek świata, a natura rozkwita
w całym swym bogactwie i harmonii. Przyroda stanowi też tło czynów bohaterów, walczących między sobą, ale też z
upałem, burzą, z pustynią, z zaczarowanym lasem.
Religijność bohaterów odmalowana jest szczegółowo przez opisy obrzędów zbiorowych, w których tłumnie uczestniczą
oraz prywatnych modlitw i westchnień (Gofred, Rynald na Górze Oliwnej), na które Bóg w różnoraki sposób odpowiada.
W walkę bohaterów bezpośrednio zaangażowane jest wojsko niebieskie, a ich poczynaniom towarzyszą liczne cuda.
Zagadkowe są sięgające w świat na poły legendarny epizody z czarodziejem z Askalony i zstąpienia do wnętrza ziemi,
które stanowią element poszukiwań przez Tassa Boga w tajnikach natury i jej niezbadanych magicznych siłach.
W poemacie czary są na usługach zarówno chrześcijan jak i Saracenów. Zwłaszcza te ostatnie, będące dziełem szatanów,
próbujących zwieść ludzi na manowce, stanowią bogate tworzywo poetyckie: zaczarowany las z jego potworami,
groz
nymi zjawami i głosami; cuda z którymi spotykają się w swej podróży na wyspy szczęśliwe wysłannicy Gofreda czy
wreszcie czary miłosne Armidy. W jej cudownych ogrodach czas zdaje się nie płynąć, a każda, nawet najbardziej ulotna
przyjemność, trwa nieskończenie.
Zagadnienia formy
Zagadnienia formy
Zagadnienia formy
Zagadnienia formy
Gra przeciwieństw
Gra przeciwieństw
Gra przeciwieństw
Gra przeciwieństw
W poemacie elementy heroiczne i dramatyczne splatajÄ… siÄ™ z sielankowymi, elegijnymi i erotycznymi w nieustajÄ…cej grze
przemyślanych kontrastów. Nastrojowi żołnierskiej radości w początkowych oktawach III pieśni autor przeciwstawia ton
skruchy w oktawach następnych. Z idylliczną atmosferą epizodu o Erminii, która znalazła się wśród pasterzy kontrastuje
jej duchowa udręka. Do szczególnego natężenia gra przeciwieństw dochodzi w scenie pojedynku Tankreda z Kloryndą - w
którym kochanek zadaje śmierć fizyczną swojej wybrance, dając jej zarazem życie wieczne poprzez chrzest udzielony
konajÄ…cej.
Teatralność
Teatralność
Teatralność
Teatralność
Uczestnicy pojedynku zachowują się jak postaci sceniczne. Daleko posunięta teatralność jest zresztą cechą
charakterystyczną dla całego poematu. Walczący ze sobą przeciwnicy przedstawiani są w szeregu widowiskowych scen,
nacierają na siebie zgodnie z zasadami sztuki władania bronią, wedle kodeksu rycerskiego heroldowie przerywają
pojedynek po zapadnięciu zmierzchu. Cechy widowiskowe mają też często występujące w utworze ceremonie religijne:
chrzty, pogrzeby, nabożeństwa i procesje. Teatralne są też dialogi pełne scenicznego patosu.
Liryzm
Liryzm
Liryzm
Liryzm
W Jerozolimie wyzwolonej liryka wyraz
nie góruje nad epiką. Tasso lubuje się w introspekcji. Maluje świat marzeń i
wspomnień, namiętności nie zaspokojonych lub tłumionych, słów nie wypowiedzianych lub wypowiedzianych za póz
no.
Poemat przenika nowa w stosunku do utworu Ariosta atmosfera niepokoju i smutku. Poeta świadomy politycznej niemocy
swojego kraju i sprzeczności rozdzierających kulturę schyłku renesansu, znużony życiem szuka oparcia w wierze,
jednocześnie nie umie się wyrzec podniet tkwiących w świecie uczuć oddziałujących niezwykle silnie na jego wyostrzoną
wrażliwość, owoc zachwianej równowagi psychicznej.
Styl
Styl
Styl
Styl
Poemat Tassa daleki jest o klasycznej harmonii renesansowej. Jej miejsce zajmują tragizm, patos i wewnętrzna rozterka
wyrażane, w myśl założeń autora, stylem "wspaniałym (magnifico) i wzniosłym (sublime)". "Wspaniałość" pochodzi z
"boskiego natchnienia" poety stojącego ponad tłumem pisarzy, "wzniosłość" zaś przejawia się w wyszukanym
słownictwie i kunsztownej składni. Tasso chętnie sięga po latynizmy, archaizmy, wyszukane figury retoryczne, jak
szczególnie miły poecie chiazm, łamie rytm metryczny z upodobaniem stosując przerzutnie, zaburza szyk zdania, korzysta
z inwersji. Zabiegi te skutkują niezwykłą melodyjnością wiersza, znaną już z Amintasa, a w Jerozolimie wyzwolonej
spotęgowaną do maksimum.
Przekłady na język polski
Przekłady na język polski
Przekłady na język polski
Przekłady na język polski
Pierwszego przekładu poematu Tassa na język polski dokonał Piotr Kochanowski w 1618 roku. Był to trzeci wierszowany
przekład utworu w Europie po hiszpańskim i angielskim. Tekst Piotra Kochanowskiego znalazł gorące przyjęcie wśród
szlachty, zaangażowanej w wojny z muzułmańską Turcją i utożsamiającej się z krzyżowcami Gofreda. Przekład ten na
długie lata zajął miejsce epopei narodowej. W epoce romantyzmu zachwycał się nim zwłaszcza Juliusz Słowacki. W 1846
roku ukazał się kolejny przekład Ludwika Kamińskiego