Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Kilka sposobów
Kilka sposobów
Kilka sposobów
Kilka sposobów
Kilka sposobów
na dobrą pracę maturalną
na dobrą pracę maturalną
na dobrą pracę maturalną
na dobrą pracę maturalną
na dobrą pracę maturalną
Jest kilka zasad, które gwarantują napisanie dobrej pracy i zdobycie maksy-  Brak spójności ,
malnej ilości punktów.
 nie widzę związku ,
 brak powiązania &
Jeżeli w Twoich pracach
Pisz na temat
powtarzają się ciągle takie
uwagi, przeczytaj dokład-
Zanim napisze się pierwsze zdanie wypracowania maturalnego (czy jakiegokolwiek
nie ten rozdział. Brak
innego), trzeba zrobić bardzo, bardzo ważną rzecz. Uważnie przeczytać temat. Brzmi to
może zabawnie, bo jest oczywiste& Niestety, brak punktów na maturze często wynika spójności jest jedną z po-
z tego, że uczeń nie zrozumiał polecenia. Tymczasem tematy na nowej maturze sta-
ważniejszych usterek
wiają bardzo konkretne zadania.
kompozycyjnych!
Dlatego poprawnie:
Przeanalizuj polecenie
Przeanalizuj polecenie
Przeanalizuj polecenie
Przeanalizuj polecenie
Przeanalizuj polecenie
Rozwiń, scharakteryzuj, omów, rozważ.
Jeśli temat zawiera polecenie  rozwiń czy  udowodnij jakąś myśl, nie można tej myśli
podważać! Taką możliwość dają natomiast tematy, w których znajdziemy polecenie  roz-
waż czy  skomentuj .
Komentarz może wówczas udowadniać prawdziwość danego poglądu, równie do-
brze jednak macie prawo nie zgadzać się z nim.
Polecenie wpływa też często na wybór takiego, a nie innego kształtu pracy. Jeśli
trzeba coś udowodnić, dobrą formą będzie rozprawka. Jeżeli jesteś proszony o rozważe-
nie problemu, możesz wybrać esej.
Po drugie: wyłuskaj z tematu istotę zagadnienia: Co mam rozważyć? Koncepcję,
obraz, myśl. Jedno tu ustal i tego się trzymaj.
Pisz spójne teksty!
Praca jest całością logiczną. Niezależnie czy to praca maturalna czy nie  jeśli nie
będzie spójna, nie otrzymasz punktów za kompozycję i język.
Jak w takim razie konstruować pracę? Przede wszystkim zastanowić się, dlaczego
dany fakt (np. przykład literacki) znajduje się w tym, a nie innym jej miejscu. Nie powin-
no to być dziełem przypadku!
Pierwszym  i koniecznym!  krokiem jest walka z wewnętrznym chaosem w pracy:
Zrób plan
Zrób plan
Zrób plan
Zrób plan
Zrób plan
Zastanów się, co chcesz napisać! Uporządkuj argumenty. Pamiętaj, że realizacja tema-
tu maturalnego nie polega na opisywaniu lektury, ale rozważaniu problemu. Niech Twój
konspekt nie przybierze kształtu wyliczanki lub streszczenia.
1
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Kilka przydatnych sformułowań:
Kilka przydatnych sformułowań:
Kilka przydatnych sformułowań:
Kilka przydatnych sformułowań:
Kilka przydatnych sformułowań:
" Ten wpływ łatwo dostrzec w&
" Zupełnie inaczej pokazuje tę kwestię& (przy porównywaniu tekstów)
" Z tego wynika, że&
" Podobny pogląd zawarł w swych dziełach&
" Z poglądem tym polemizuje&
" Z drugiej jednak strony&
" Nasuwa się pytanie&
" Załóżmy, że&
" Jak widać&
Uwaga  akapity
Zastanów się nad wstępem i zakończeniem
Zastanów się nad wstępem i zakończeniem
Zastanów się nad wstępem i zakończeniem
Zastanów się nad wstępem i zakończeniem
Zastanów się nad wstępem i zakończeniem
Dla większej przejrzystości pracy,
Konieczne jest zachowanie odpowiednich proporcji  wrażenie chaosu powodują i zbyt
która podniesie jej atrakcyjność
długie rozpoczęcie, i szczątkowe zakończenie (dwie najczęściej spotykane wady). Te
i ułatwi czytanie, każdą nową myśl
części są bardzo istotne! Nie może ich zabraknąć i nie mogą nie dotyczyć tematu. Wstęp
najlepiej zaczynać od akapitu.
wprowadza w istotę problemu  może się zaczynać od kwestii ogólniejszych, ale musi
Chodzi jednak nie tylko o estety-
doprowadzić do wyraz
nego powiązania z tematem. Stale ośmieszany błąd: zaczynanie
kę, ale przede wszystkim o to, aby
od życiorysu autora ( Adam Mickiewicz urodził się w Zaosiu koło Nowogródka&  ).
nowa treść pozostawała w logicz-
Zakończenie to miejsce na podsumowanie i pełny wniosek.
nym związku z poprzednią i była
w zgodzie z koncepcją pracy.
Zadbaj o językowe zespolenie elementów
Zadbaj o językowe zespolenie elementów
Zadbaj o językowe zespolenie elementów
Zadbaj o językowe zespolenie elementów
Zadbaj o językowe zespolenie elementów
Unikaj powtórzeń, stosuj odpowiedni szyk (przydatne jest np. takie sformułowanie wy-
powiedzi, by treść zakończenia jednego zdania wiązała się z początkiem kolejnego ze
zdań), używaj wyrazów spajających (zaimków, spójników itp.).
Czasem wystarczy jeden wyraz
Czasem wystarczy jeden wyraz
Czasem wystarczy jeden wyraz
Czasem wystarczy jeden wyraz
Czasem wystarczy jeden wyraz
Niespójność tekstu często jest powodowana przez brak jakiegoś istotnego elementu
treści  z tego powodu odbiorca nie jest w stanie zrozumieć całego rozumowania. Zda-
rza się, że istotna informacja bywa formułowana w nielogiczny sposób  to również utrud-
nia odbiór tekstu. W tym miejscu pisanie wypracowania przypominałoby nieco matema-
tykę: po A nie może pojawić się C, wcześniej konieczna jest informacja B.
Spójność nie jest jednak trudna do uzyskania i zazwyczaj wcale nie wymaga stosowa-
nia skomplikowanych konstrukcji.
Pomagają drobiazgi:
" zaimki: Przykładem jest Juliusz Słowacki. W jego utworach& ,
" spójniki i grupy wyrazów o podobnej funkcji: więc, toteż, ponieważ, mimo że, w rze-
czywistości, ponadto, oprócz tego, żeby, następnie, jednakże, przede wszystkim, poza
tym, natomiast, z drugiej strony&
Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.
Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.
Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.
Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.
Podpowiedzi: jak wprowadzać nową myśl, jak rozpoczynać kolejne akapity.
Ważna też oryginalność, unikanie schematów  to cenna umiejętność, podnosząca war-
tość pracy, a tym samym jej ocenę. Na szczęście nasz język jest bogaty, daje dużo możli-
wości wyboru, podsuwa wiele ciekawych propozycji, atrakcyjnych rozwiązań.
Oto niektóre z nich:
A. Zamiast wciąż pisać  kolejny utwór :
A. Zamiast wciąż pisać  kolejny utwór :
A. Zamiast wciąż pisać  kolejny utwór :
A. Zamiast wciąż pisać  kolejny utwór :
A. Zamiast wciąż pisać  kolejny utwór :
" Powyższe dzieło nie jest jedynym na ten temat. Oto&
" Pragnę przytoczyć jeszcze jeden przykład&
" Przejdz
my do następnego utworu prozatorskiego, a jest nim&
" Nie koniec na tym. Niedawno czytałam książkę&
" Jeśli przyjrzymy się utworowi pt. & autorstwa X&
" Znajduję ów (ten, powyższy) temat także w utworze pt. &
" Myślę, że doskonałym przykładem będzie też&
2
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
" Wywarła na mnie wielkie wrażenie inna jeszcze książka&
Uwaga!
" Sądzę, że można tu śmiało przytoczyć&
Dobrze określ i pilnuj& siebie!
Dobrze określ i pilnuj& siebie!
Dobrze określ i pilnuj& siebie!
Dobrze określ i pilnuj& siebie!
Dobrze określ i pilnuj& siebie!
" Nie sposób nie wspomnieć o bardzo poczytnym utworze&
" Jeśli przyjąłeś w pracy konwencję
" Następny utwór, który świetnie obrazuje zagadnienie tematu, to&
wypowiedzi pierwszoosobowej 
" Temat ten jest także głównym problemem utworu pt. &
konsekwentnie się jej trzymaj.
" Wydaje mi się, że temat ten można znalez
ć także w&
" Jeśli nadałeś pracy charakter wy-
" Podobną tematykę podejmuje utwór pt. &
wodu naukowego, i piszesz
" Pragnę przejść do analizy następnego dzieła literackiego.
w 1. osobie liczby mnogiej:
" Tymczasem kolej na następny przykład.
przejdz
my&
B. Jak wprowadzić nową myśl?
B. Jak wprowadzić nową myśl?
B. Jak wprowadzić nową myśl?
B. Jak wprowadzić nową myśl?
B. Jak wprowadzić nową myśl?
zbadajmy&
przeanalizujmy&
" Czas na wniosek dotyczący powyższych rozważań.
" Spójrzmy teraz na tę sprawę z innej strony& to też utrzymuj tę samą formę
" Rozważmy inny aspekt tej kwestii& przez całą pracę.
" Zadam teraz kolejne pytanie&
" Pragnę przejść do następnego problemu&
" Sprawa, którą omówiłem, pociąga za sobą temat następny.
" I oto rodzi się nowy problem, który trzeba przeanalizować.
" Myślę, że ta praca nie może obejść się bez przytoczenia następującego problemu. Jest
nim&
" Nie pomińmy obrazu (skojarzenia, problemu, faktu) tak ważnego, jak&
" Jak powyższe wnioski dają się zastosować we współczesności?
" Bezsprzecznie warto omówić jeszcze jeden problem.
" Jest coś jeszcze, co zmusza do rozmyślania na ten temat.
" Omówiłem prozę  czas i miejsce, by zwrócić uwagę na wartość dramatu.
" Moją koncepcję potwierdza także myśl zawarta w&
Sformułowania
zużyte, schematyczne:
C. Argumenty przeciwne:
C. Argumenty przeciwne:
C. Argumenty przeciwne:
C. Argumenty przeciwne:
C. Argumenty przeciwne:
" reasumując...
" Przeciwnikom tezy zawartej w temacie odpowiem teraz sumą wniosków.
" podsumowując wnioski...
" Teraz pragnę przytoczyć argumenty przeciwników tej tezy.
" na zakończenie napiszę...
" Pozostają jeszcze inni bohaterowie i inne poglądy. Aby zachować obiektywizm, należy
je przywołać.
" Inną cechą (osoby, utworu, wydarzeń) jest&
" Druga strona tej sprawy wygląda następująco&
" Okazuje się, że nic nie jest jednoznaczne. Moje twierdzenie też.
" Chciałbym zwrócić uwagę na coś jeszcze&
" Przeanalizujmy jeszcze jedno zagadnienie. Mianowicie&
" Czas, by popatrzeć na to wszystko z innego punktu widzenia.
" Co pozostało jeszcze niewyjaśnione?
" A teraz popatrzmy na całą rzecz z perspektywy zgoła odmiennej.
" Wyżej stawialiśmy pytania. Teraz czas na odpowiedzi&
" Nie mogę pominąć poglądu pana X, tak ważnego dla tematu, który rozważamy.
" Oto jeszcze jeden człowiek, osobowość, która musi tu być przywołana.
" Czy można spojrzeć na tę kwestię inaczej? Myślę, że tak.
D. Bliżej zakończenia:
D. Bliżej zakończenia:
D. Bliżej zakończenia:
D. Bliżej zakończenia:
D. Bliżej zakończenia:
" Stawiam pytanie: co może wydawać się istotą problemu?
" Czas na podsumowanie&
" Pora na wniosek:
" Jakie będą konkluzje powyższych rozważań?
3
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Cytat to także problem
Pisz poprawnie
natury ortograficznej
i interpunkcyjnej. Zwróć
uwagę na wielkie i małe
cytowanie i interpunkcja  punkty za język i zapis
cytowanie i interpunkcja  punkty za język i zapis
cytowanie i interpunkcja  punkty za język i zapis
cytowanie i interpunkcja  punkty za język i zapis
cytowanie i interpunkcja  punkty za język i zapis
litery oraz kwestię kropek
i przecinków po cudzy-
Jak cytujemy?
Jak cytujemy?
Jak cytujemy?
Jak cytujemy?
Jak cytujemy?
słowach.
Załóżmy, że wybrane cytaty akurat pasują Wam do argumentacji w pracy, a chcecie
przytoczyć inne jeszcze ważne cudze słowa. Jak zrobić to poprawnie?
Kilka zasad warto zapamiętać
Kilka zasad warto zapamiętać
Kilka zasad warto zapamiętać
Kilka zasad warto zapamiętać
Kilka zasad warto zapamiętać
Zawsze używamy cudzysłowu!
Jest to znak interpunkcyjny oddzielający wypowiedz
przytoczoną od naszego wywodu.
Jak wygląda, wiemy doskonale.
" Cudzysłów apostrofowy, którego najczęściej używamy, wygląda tak:   ,
" zaś ostrokątny tak: � . Ten ostatni stosujemy, by w cytacie wyodrębnić drugi cytat, np.:
Muszę na jutro napisać pracę na temat:  Na czym polega dylemat Hamleta być
albo nie być?� .
W całej pracy należy stosować konsekwentnie ten sam cudzysłów, doradzamy apostrofo-
wy (przecinkowy).
Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?
Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?
Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?
Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?
Czy tylko do przytoczenia cytatu potrzebny jest cudzysłów?
Wiadomo, że nie. W cudzysłów ubieramy tytuły utworów, czasopism, filmów, dzieł sztu-
ki, pseudonimy, choć niekoniecznie, a także wyrazy, kiedy nie mają być rozumiane do-
słownie, np. o wydz
więku ironicznym, np.:
A to dopiero  partyzant !
Ten  książę nie miał dachu nad głową.
Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?
Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?
Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?
Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?
Czy stawiać kropkę, jeśli cytat wypadł na końcu zdania?
Zdanie zawsze musi się kończyć kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem. Zatem
jeśli wypowiedz
kończy się cytatem, kropkę stawiamy po cudzysłowie. Jeśli chodzi o znak
zapytania, zasady są następujące: jeśli dotyczy całej wypowiedzi, stawiamy go po cudzy-
słowie, jeśli tylko słów cytowanych  to przed nim.
Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?
Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?
Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?
Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?
Co z wielką (lub małą) literą po otwarciu cudzysłowu?
Kogo i co cytować?
Gdy cytujemy od początku zdania  to, oczywiście, używamy wielkiej litery.
Zapytał:  Kto to zrobił? .
" Mądre myśli i dowcipne afory-
Pamiętacie zdanie Mickiewicza:  Czucie i wiara więcej mówią do mnie&  ?
zmy.
Przytoczę fragment  Pana Tadeusza :  Litwo, ojczyzno moja .
" Piękne i obfite w znaczenia frag-
A jeśli cytujemy zdanie nie od początku, czyli tylko jego część, nie stosujemy wielkiej litery.
menty wierszy, literatury pięknej.
Gombrowicz pisze, że  miłość, jasność, ład itd. .
" Znaczące i pasujące do naszych
Konwicki uważa, że zło  włączyło się w nasze kody etyczne .
rozważań słowa samych twórców
Życie jest  powieścią idioty , jak twierdzi Makbet.
(np. z dzienników, autobiografii).
" Wypowiedzi badaczy literatury,
Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?
Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?
Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?
Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?
Czy wyodrębnić cytaty w układzie graficznym pracy?
krytyków literackich (z różnych
Oczywiście, chodzi o dłuższy cytat, fragment wiersza lub obszerną wypowiedz
, bo słów
opracowań, recenzji podręczni-
cudzych włączonych w nasze zdanie nie wyodrębniamy inaczej jak cudzysłowem. Otóż co
ków akademickich).
do graficznego układu pracy  rzecz zależy od koncepcji. Jeśli zależy Wam, aby praca była
przejrzysta, to wyodrębnienie od nowej linii, pośrodku strony, strof wiersza, a od nowego
akapitu  prozy, na pewno będzie sprzyjało estetyce. Warto też zostawić większy odstęp
między Waszym wywodem a cytowanym dłuższym fragmentem. Nie jest to wymóg obo-
wiązujący, ale polecamy stosowanie tych zasad. Takie prace po prostu lepiej się czyta.
Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?
Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?
Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?
Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?
Co zrobić, gdy chcemy przerwać cytat swoją wstawką?
Użyć myślników (pauz). Jeśli wtrącamy coś od siebie w środku cytowanego zdania, to po
drugim myślniku kontynuujemy cytat, bez konieczności powtórnego otwierania cudzy-
słowu, i małą literą:
4
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
 Precz z moich oczu  pisał poeta  precz z mej pamięci .
A jeśli wtrąciliśmy się, a potem cytujemy zdanie od początku, potrzebujemy znów cudzy-
słowu i wielkiej litery:
 Kochaj bliz
niego swego jak siebie samego  przypomina Temple.  Zupełnie inną
kwestią jest, jak to zrobić  dodaje.
Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje
Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje
Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje
Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje
Znaki interpunkcyjne w języku polskim i ich funkcje
Jest ich dokładnie 10:
Jest ich dokładnie 10:
Jest ich dokładnie 10:
Jest ich dokładnie 10:
Jest ich dokładnie 10:
kropka, przecinek, średnik, dwukropek, myślnik zwany też pauzą, wielokropek, pytajnik,
wykrzyknik, nawias i cudzysłów.
A oto ich dokładnie sprecyzowane funkcje:
" Kropka, średnik, przecinek  oddzielają.
" Dwukropek  zapowiada wyliczanie.
" Wielokropek  mówi, że tekst został przerwany, zawieszony.
" Pytajnik  wskazuje intonację zdania (zaznacza pytanie).
" Wykrzyknik  niesie ładunek emocjonalny (rozkaz, okrzyk, gniew, przestrach).
" Cudzysłów  znak cytowania.
PRZECINEK !
" Nawias (dwa myślniki)  wyodrębnia w tekście inny, drugorzędny człon lub wpro-
" Pamiętaj, postaw przecinek
wadza dopowiedzenia, uzupełnienia tekstu głównego.
przed: ŻE, ALE, LECZ, KIEDY,
KTÓRY, WI
C, ABY, ŻEBY.
Po co nam średnik (;)?
Po co nam średnik (;)?
Po co nam średnik (;)?
Po co nam średnik (;)?
Po co nam średnik (;)?
" Pamiętaj, aby oddzielać prze-
Średnik jest czymś pomiędzy kropką a przecinkiem, jest  silniejszy od przecinka 
cinkami wyliczenia i zdania
oddziela tylko równorzędne w sensie logiczno-składniowym człony. Przydaje się, gdy
podrzędne oraz wtrącone!
musimy użyć bardzo rozbudowanego wyliczenia, takiego, które w środku ma i tak mnó-
" Pamiętaj, aby NIE stawiać prze-
stwo przecinków. Wówczas średniki porządkują sprawę:
cinka przed ORAZ, I, LUB, ANI
Janek kupił warzywa: seler, pietruszkę, ogórki; owoce: jabłka i pomarańcze; mięso:
 jeśli użyte są tylko raz. Właś-
schab i żeberka; słodycze: ciastka i cukierki.
nie w tych przypadkach najczęś-
ciej robicie błędy i właśnie tu
Po co nam wielokropek (& )?
Po co nam wielokropek (& )?
Po co nam wielokropek (& )?
Po co nam wielokropek (& )?
Po co nam wielokropek (& )?
są najbardziej rażące.
Zaznaczamy nim przerwanie tekstu. Przydaje się do zastąpienia słów brzydkich. Zawie-
sza intonację zdania  pozostawia w domyśle dalszą część wypowiedzi. Jeśli wypadł
w środku zdania, dalszą część zdania piszemy małą literą. Jeśli jest na końcu zdania,
pełni funkcję kropki  nie należy jej wówczas dostawiać!
Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?
Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?
Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?
Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?
Jakie kłopoty sprawia dwukropek (:)?
Niewielkie, a jednak. Stawiamy dwukropek przed cytatem (o tym była już mowa) i przed
wyliczanką, i& wielką literą czy małą zacząć wyliczać? Jeśli przytaczamy dokładnie
czyjąś wypowiedz
, od początku zdania, to wielką:
Poeta mówi:  Syn minie, pismo, lecz ty pomnisz wnuku .
Jeśli wyliczamy przedmioty, pojęcia, czynności, cechy  piszemy je małymi literami:
Zabierz: śpiwory, materace, namioty itd.
Do dwóch wyliczeń nie ma sensu stosować dwukropka!
I na koniec  gdzie nie wolno stawiać kropki?
I na koniec  gdzie nie wolno stawiać kropki?
I na koniec  gdzie nie wolno stawiać kropki?
I na koniec  gdzie nie wolno stawiać kropki?
I na koniec  gdzie nie wolno stawiać kropki?
" Po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi:
Było to w XVI w.
" W dacie, gdy miesiące piszemy słowem lub liczbą rzymską:
20 VI 1987, 20 maja 1997 r.
" Po liczebnikach głównych:
Jechał 180 km!
" Po skrótach jednostek miar i wag: cm, m, km, i po skrótowcach: MON, PTTK.
5
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Odmiana nazwisk
Wiele nazwisk będziecie przywoływać w trakcie pisania prac maturalnych. Aby uniknąć
błędów, które mogłyby zaniżyć ocenę Waszych prac, przypomnijcie sobie podstawowe
zasady odmiany. Dwie główne to:
" Nazwy własne piszemy wielką literą.
" Zasady dotyczące pisowni nazw pospolitych dotyczą również pisowni nazw własnych.
Kolejne dwie ogólne zasady mówią:
" Jeśli tylko można przyporządkować nazwisko (i polskie, i obce) jakiemuś wzorcowi
Najpotrzebniejsze
odmiany, należy je odmienić. O wzorcu odmiany decyduje: płeć, narodowość, zakoń-
nazwiska:
czenie nazwiska.
" Warto wiedzieć, że nazwiska osób, które żyły przed rokiem 1800, piszemy zgodnie
Balzak
" Balzak Balzaka  Balzakowi
Balzak 
Balzak
Balzak
z ortografią dzisiejszą: np. Mikołaj Rej, Jan Zamojski, zaś nazwiska postaci historycz-
 z Balzakiem. Użyj pisowni
nych działających po roku 1800 piszemy zgodnie z ówczesną pisownią, np. Jakub Gieysz-
spolszczonej.
tor, Andrzej Zamoyski.
Baudelaire
" Baudelaire
Baudelaire  Baudelaire a, Bau-
Baudelaire
Baudelaire
delaire owi. Użyj apostrofu.
Bront�
" Bront�  powieści sióstr&
Bront�
Bront�
Bront�
A teraz bardziej szczegółowo:
A teraz bardziej szczegółowo:
A teraz bardziej szczegółowo:
A teraz bardziej szczegółowo:
A teraz bardziej szczegółowo:
Bront�. Nie odmieniaj.
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich
Odmiana i pisownia nazwisk żeńskich
Camus
" Camus
Camus  Camusa, z Camusem,
Camus
Camus
Camusowi, o Camusie. W pi-
" Nazwiska zakończone na -owa, -ewa odmieniają się jak przymiotniki:
sowni odmieniaj, czytając mów
Kulmowa, D.C.Ms. Kulmowej, B.N. Kulmową
zawsze Kami.
" Pozostałe nazwiska zakończone na -a odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o po-
Dali
" Dali
Dali  Dalego  Dalemu. Można
Dali
Dali
dobnym zakończeniu:
odmieniać.
Evangelista, D. Evangelisty, C.Ms. Evangeliście, B. Evangelistę, N. z Evangelistą
Dante
" Dante  Dantego  Dantemu.
Dante
Dante
Dante
Lollobrigida, D. Lollobrigidy, C.Ms. Lollobrigidzie, B. Lollobrigidę, N. z Lollobrigidą
Jak wyżej.
Defoe
" Defoe
Defoe  nie odmieniaj.
Defoe
Defoe
Odmiana i pisownia nazwisk męskich
Odmiana i pisownia nazwisk męskich
Odmiana i pisownia nazwisk męskich
Odmiana i pisownia nazwisk męskich
Odmiana i pisownia nazwisk męskich
Eco
" Eco
Eco  nie odmieniaj.
Eco
Eco
Niektórych nazwisk (głównie zakończonych na -e, -o oraz akcentowanych na ostatniej
sylabie) można nie odmieniać, ale tylko wówczas, gdy będą poprzedzone imieniem lub " Goethe
Goethe
Goethe  Goethemu  Goethe-
Goethe
Goethe
go  z Goethem  o Goethem.
rzeczownikiem pospolitym (np. minister, prezydent).
Hemingway 
" Hemingway Hemingwaya 
Hemingway
Hemingway
Hemingway
Nazwiska angielskie i francuskie
Nazwiska angielskie i francuskie
Nazwiska angielskie i francuskie
Nazwiska angielskie i francuskie
Nazwiska angielskie i francuskie
z Hemingwayem  o Heming-
wayu.
" Zachowujemy pisownię oryginału, wyjątek: np.
Joyce
" Joyce
Joyce  Joyce a  z Joyce em 
Joyce
Joyce
Shakespeare  Szekspir, Washington  Waszyngton, Chopin  Szopen, Voltaire  Wolter.
o Joysie. Użyj apostrofu przy sa-
" Nazwiska zakończone w wymowie na: spółgłoskę wymawianą: Eliot, spółgłoskę
mogłoskach.
niewymawianą: Villon, na -y po samogłosce: Hemingway mają końcówki polskie
M�rquez
" M�rquez  z M�rquezem 
M�rquez
M�rquez
M�rquez
bez apostrofu:
o M�rquezie  odmieniaj.
Eliot, Eliota, z Eliotem, o Eliocie
Nietzsche
" Nietzsche
Nietzsche  Nietzschego  Nie-
Nietzsche
Nietzsche
Villon, Villona, z Villonem, o Villonie
tzschemu  o Nietzschem. Uwa-
Hemingway, Hemingwaya, z Hemingwayem, o Hemingwayu
ga na pisownię!
Picasso
" Picasso
Picasso  Picassa  z Picassem
Picasso
" Nazwiska zakończone na -e nieme (tzn. mówi się Monteń, choć pisze się: Montaigne) Picasso
 o Picassie.
otrzymują końcówki polskie po apostrofie:
Montaigne, Montaigne a, Montaigne owi, z Montaigne em " Rousseau
Rousseau
Rousseau  nie odmieniaj.
Rousseau
Rousseau
Combes, Combes a, Combes owi, z Combes em
Szekspir
" Szekspir
Szekspir  pisz po polsku: Szek-
Szekspir
Szekspir
spira  z Szekspirem  o Szekspi-
" Jeśli w którymś przypadku gramatycznym brzmienie głoski kończącej temat jest inne
rze.
niż w oryginale, wówczas -e nieme i apostrof pomijamy i dajemy koncówkę polską:
Saint-Exup�ry
" Saint-Exup�ry  Saint-
Saint-Exup�ry
Saint-Exup�ry
Saint-Exup�ry
Joyce, z Joyce em, o Joysie
Exup�ry ego  z Saint-Exup�rym.
Proust, z Proustem, o Prouście
Apostrof tam, gdzie samogłoska
Remarque, z Remarkiem, o Remarque u
na końcu.
W liczbie mnogiej omówione nazwiska otrzymują końcówki polskie.
Voltaire Wolter
" Voltaire Wolter
Voltaire  Wolter
Voltaire Wolter  Woltera 
Voltaire Wolter
" Nazwiska zakończone na: -�, -�e, -ai, -eu, po których mogą występować niewymawia- o Wolterze. Używaj polskiej pi-
ne -s lub -x odmieniamy w liczbie pojedynczej jak przymiotniki: sowni.
6
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Merim�e, Merim�ego, Merim�em
Jak wymawiać?
Montesquieu, Montesquieugo, Montesquieum
" Balzak
W liczbie mnogiej nazwiska zakończone w wymowie na -e są nieodmienne.
" Bodler
" Nazwiska kończące się w wymowie na -y lub -i po spółgłosce odmieniają się w liczbie " Bronte
pojedynczej jak przymiotniki. W dopełniaczu, celowniku i bierniku nazwiska na -y " Kami
piszemy z apostrofem, zaś nazwiska na -i, -ie bez apostrofu: " Dali
" Dante
Lully, Lully ego, Lully emu, z Lullym, o Lullym
" Defo
Christie, Christiego, Christiemu, z Christiem, o Christiem
" Eko
W liczbie mnogiej tego typu nazwiska nie są odmieniane.
" Markez lub Markes
" Nazwiska zakończone na -o, -oi, -au, -ou, nawet jeśli występuje po nich niewymawia-
" Gete
ne -s, -x, są nieodmienne:
" Hemingłej
Hugo, Delacroix, Cocteau, Giraudoux;
" Dżojs
wyjątek: Rousseau  Russo.
" Nicze
" Pikasso
" W nazwiskach niemieckich zachowujemy oryginalną pisownię, odmienia się je
" Ruso
zgodnie z zasadami dotyczącymi nazwisk angielskich i francuskich.
" Szekspir
" Nazwiska węgierskie zawsze odmieniamy bez apostrofu.
" Sęt Egziperi
" Nazwiska włoskie odmieniamy jak przymiotniki lub jak nazwiska polskie z analo- " Wolter
giczną koncówką.
Uszlachetnij styl  używaj
potrzebnych terminów
Czasem użycie kilku mądrzejszych słów sprawia, że ten sam tekst brzmi bardziej nauko-
wo i sugeruje, że autor jest erudytą. Namawiamy Was do wykorzystywania terminów
uczonych, z jedną tylko uwagą  trzeba dokładnie znać sens słowa!
A
A
A
A
A
Porównaj zdania:
" Adekwatny  czyli taki, który akurat tu pasuje, zgodny. Może to być adekwatne
Przeżycia wojenne doprowadziły do
stwierdzenie, cytat, bo świetnie odpowiada, jest dostosowany do treści.
degradacji uczuć, rozpadu syste-
" Amnezja  utrata pamięci. Np.
mu wartości moralnych bohate-
Amnezja jest typową cechą bohaterów prozy Konwickiego.
rów. Adekwatną formą wyrazu dla
" Analogia  równoległość, podobieństwo. Analogiczne mogą być czyjeś losy, ujęcie
doświadczenia czasów pogardy
tematu, kompozycja utworu. Analogiczna jest np. biografia bohaterów  czyli ich
okazała się literatura faktu, spora-
życiorysy wykazują duże podobieństwa.
dycznie poddawana beletryzacji...
" Antynomia  różnica, odrębność, nawet skrajne przeciwieństwo. Np.
i
i
i
i
i
 Antynomia utworów polega na&
Wojna doprowadziła do upadku
W wierszu poeta prezentuje antynomię dwóch światów&  .
uczuć, upadku systemu wartości
bohaterów. Dobrym sposobem
B
B
B
B
B
pokazania wojny okazała się litera-
" Beletryzacja  wprowadzenie do tekstu elementów typowych dla literatury pięknej tura faktu, czasem z akcją, jak lite-
 fabuły, narracji, co daje utworowi charakter beletrystyki. Np. ratura piękna.
 Autor poddał utwór beletryzacji, dokument wzbogacił o opisy, akcję, postaci bohaterów .
" Bilateralny  dwustronny, obopólny, wzajemny. Np.
 Korzyści z tego dokonania okazały się bilateralne .
C
C
C
C
C
" Chronologiczny  ułożony według następstwa czasu, kolejno. Np.
 Wydarzenia w powieści przebiegają chronologicznie .
7
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
" Corpus delicti  dowód rzeczowy, niezbicie świadczący o przestępstwie, czasem uży-
wany tylko jako niezbity dowód. Np.
 Corpus delicti tej teorii jest wypowiedz
, fakt, zdarzenie .
D
D
D
D
D
" Deformacja  odkształcenie, przeformowanie, zmiana kształtów naturalnych. Może np.
występować deformacja świata w powieści (jest on zupełnie odkształcony, nierealny).
" Degeneracja  wynaturzenie, zwyrodnienie. Zdegenerowany bohater, zdegenero-
wane pokolenie  czyli negatywne, zwyrodniałe.
" Degradacja  dosłownie jest to karne przeniesienie na niższe stanowisko. Często
używa się tego terminu przenośnie  jako upadek, obniżenie stopy życiowej, utrata
godności. Zdegradowane wartości  pozbawione swojej wagi, utrata wartości.
" Deprecjonować  obniżać wartość czegoś. Np.  Deprecjonujesz zasługi pisarza 
zaniżasz ich wartość.
" Drakoński  szczególnie surowy, okrutny. Pochodzi od Drakona, ateńskiego prawo-
dawcy z VII w. p.n.e., który wsławił się wyjątkową bezwzględnością. Np.
 Drakoński system sprawowania władzy . Używaj sformułowań:
" Dylemat  problem, trudny wybór między racjami, alternatywa. Np.
" wnikliwa obserwacja
 Bohater stanął wobec dylematu&  .
" autor epatuje dobitnością obrazu
" akcja implikuje wnioski
E
E
E
E
E
" erudycja bohatera zawstydza od-
biorcę
" Egalitaryzm  pogląd uznający równość wszystkich ludzi wobec czegoś, powszechne
prawo, dotyczące wszystkich. Np.  Egalitaryzm śmierci, miłości, przemijania .
" Ekspresja  wyrażanie przeżyć, uczuć. Np.
 Ekspresywny utwór (bogato obrazujący uczucia).
Zapamiętaj:
" Eksplikacja  uzasadnienie, wytłumaczenie. Np.
 Jest to eksplikacja tezy o&  .
" frenezja romantyczna
" Ekspozycja  wystawienie na pokaz, podkreślenie, wystawa (ekspozycja uczuć). " feeria barw
" Erudycja  wiedza i obeznanie w jakiejś dziedzinie, wszechstronna znajomość rze-
czy, oczytanie, erudyta to człowiek uczony, może popisać się erudycją (wiedzą).
" Eskalacja  stopniowanie, wzmacnianie czegoś, narastanie  np.
 Eskalacja napięcia .
" Euforia  stan świetnego, przesadnie radosnego samopoczucia, radosnego nastroju
hałaśliwej wesołości  popadł w euforię (cieszy się do przesady).
F
F
F
F
F
" Famme fatale  kobieta fatalna, przynosząca pecha, nieszczęście każdemu, kto się
z nią związał.
 Ta bohaterka była prawdziwą famme fatale .
" Frustracja  stan napięcia emocjonalnego, przygnębienia, poczucia niemocy i bez-
sensu działań.
 Popaść w stan frustracji .
" Frenetyczny  gwałtowny, entuzjastyczny, wręcz szaleńczy, pełen zapału.
" Futurystyczny  przyszłościowy, wychodzący w przyszłość (futurus = przyszły).  Po-
glądy poetów można nazwać futurystycznymi .
I
I
I
I
I
" Iluminacja  olśnienie, nagłe oświecenie.
 Doszedł do prawdy drogą iluminacji .
" Iluzoryczny  oparty na iluzji, złudny, zwodniczy, pozorny
 Iluzoryczne nadzieje, wyobrażenia .
" In optima forma  w świetnej, najlepszej formie.
 W tym czasie twórca znajdował się in optima forma .
8
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
" Introspekcja  spojrzenie wewnątrz, obserwacja własnych przeżyć psychologicz- Nie myl introspekcji
nych, samoobserwacja. Np.
z retrospekcją!
 Pisarz dokonuje introspekcji .
Introspekcja
Introspekcja
Introspekcja może dotyczyć ob-
Introspekcja
Introspekcja
serwacji i charakterystyki bohate-
K
K
K
K
K
ra, retrospekcja jest cofnięciem się
" Komparatystyka  badanie polegające na porównywaniu, obserwowaniu zależno- w czasie i przywołaniem minionych
ści. Np.
zdarzeń.
 Analiza komparatystyczna utworów poetyckich (porównawcza).
" Kompendium  skrót, zbiór podstawowych informacji. Np.
 Kompendium wiedzy .
" Korelacja  powiązanie, wzajemna zależność, współdziałanie.
 Korelacja przedmiotów nauczania .
" Kreacja  stwarzanie świata, postaci, także strój  wybitnie elegancki, oryginalny.
 Pojawiła się w olśniewającej kreacji .
M
M
M
M
M
" Megalomania  inaczej mania wielkości. Przesadne mniemanie o własnej wartości.
Mimesis czy
 Megalomańskie poglądy Izabeli A
ęckiej .
kreacjonizm?
" Miazmaty  czynniki rozkładowe, szkodliwe (wyziewy), przenośnie: demoralizują-
Często właśnie taki dylemat pod-
ce, złe wpływy.
daje się pod rozwagę maturzystom.
 Społeczeństwo znalazło się pod wpływem niszczących miazmatów .
Warto uzmysłowić sobie zagadnie-
" Mimesis, mimetyczny  naśladowniczy, odtwarzający. Dzieło mimetyczne, mime-
nie: wolisz dzieła naśladujące świat,
tyzm jako technika twórcza. Pojęcie pochodzi od Arystotelesa, nie oznacza kopiowa-
opisujące go niczym fotografia czy
nia, lecz odwrotnie niż wizja, kreacja, zupełne nieprawdopodobieństwo  oddaje i od-
też zupełnie odkrywcze, fantastycz-
zwierciedla różne postacie rzeczywistości.  Mimetyzm w literaturze i sztuce .
ne, nieprawdopodobne przestrze-
" Modyfikować  zmieniać, przekształcać, unowocześniać.
nie? Wolisz, nie wolisz, rozpozna-
 Dzieło zostało zmodyfikowane, ulepszone .
wać musisz&
O
O
O
O
O
" Obligatoryjny  obowiązujący, konieczny, należny.
 Wartości te wydają się obligatoryjne .
" Oniryczny  dotyczący snów, odtwarzający marzenia senne. Np.
 W prozie Brunona Schulza przeważa obrazowanie oniryczne .
P
P
P
P
P
" Pacyfizm  ruch, pogląd walczący o pokój, występujący przeciw wojnie. Pacyfista to
miłośnik pokoju.
 Ideą utworu jest pacyfizm, autor był absolutnym pacyfistą .
Zwróć wagę!
" Parabola  porównanie lub specyficzna konstrukcja utworu, polegająca na przeka-
zaniu treści uniwersalnych za pomocą przykładowej fabuły (przypowieść). Utwór może być polemiczny, pa-
raboliczny, profetyczny, a nawet
 Proces Kafki to powieść parabola. Ten utwór ma paraboliczny charakter .
pacyfistyczny! Lepiej użyć powyż-
" Percepcja  proces poznawczy, odbiór, postrzeganie. Np.
szych określeń niż pisać, że autor
 W toku percepcji utworu ,
kłóci się z kolegą, nie mówi wprost
 Percepcja jest zjawiskiem złożonym .
tylko dookoła, przewiduje przy-
" Persona non grata  osoba niepożądana, zbędna, wręcz szkodliwa i niemile widziana.
szłość, i do tego nie lubi wojny&
 Poczuł się jak persona non grata .
" Pluralizm  wielość, jednoczesne istnienie wielu elementów, składników, poglądów.
Pluralizm polityczny  wielość partii, ugrupowań politycznych.
" Porte-parole  osoba prezentująca poglądy autora, wyraziciel głosu twórcy. Np.
 Witold jest porte-parole Orzeszkowej .
" Profetyzm  przepowiadanie przyszłości, proroctwo, także jako głoszenie woli Boga,
bóstwa.
 Jest to utwór o charakterze profetycznym .
 Profetyzm w Dziadach Mickiewicza .
9
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
R
R
R
R
R
" Replika  odpowiedz
na zarzuty, może być ustna lub pisemna.
 Pisarz zareplikował natychmiast .
Ale też dokładne powtórzenie czegoś, wierna kopia.
" Retrospekcja   spoglądanie w tył , odwołanie się do przeszłości, odtwarzanie prze-
żyć psychicznych, dzieciństwa itp. Mamy do czynienia z retrospekcją, z ujęciem retro-
spektywnym, np. w Granicy Nałkowskiej.
" Retardacja  opóz
nienie, zatrzymanie. Chwyt używany w literaturze  by opóz
nić
dalszy ciąg akcji, autor wprowadza opis, dygresję. Retardacja jest cechą eposu.
S
S
S
S
S
" Schematyzacja  układanie utworu według wzoru, szablonu, schematu. Np.
 Socrealiści stosowali schematyzację treści .
Uwaga, błędy!
" Specyficzny  oryginalny, swoisty, typowy dla danej dziedziny. Np.
Niestety śmieszne i deprecjonu-
 Specyfika zawodu .
jące autora pracy błędy wynikają
" Spektakularny  widowiskowy, pokazowy, posiadający wartości sugestywnego obrazu.
często z używania terminów bez
 To był spektakularny gest .
dokładnej znajomości ich sensu.
" Subiektywny  indywidualny, prywatny, tylko z indywidualnego punktu widzenia.
Wniosek:
Wniosek: używaj słów mądrych
Wniosek:
Wniosek:
Wniosek:
 Subiektywizm ocen. Subiektywna interpretacja .
tylko wtedy, gdy na pewno znasz
" Sugestywny  przekonywający, trafiający do przekonania, zniewalający. Np.
ich znaczenie. Jeśli pomylisz per-
 Ogromnie sugestywny obraz .
cepcję z recepcją może być nie-
" Symultanizm  jednoczesność; sposób prezentowania akcji jednocześnie w kilku
przyjemnie.
miejscach. Np.
 Sztukę średniowieczną charakteryzował symultanizm .
T
T
T
T
T
" Tabelaryczny  w formie tabeli, ułożony w tabelę. Np.
 Tę interpretację można przedstawić tabelarycznie .
" Transcendencja  istnienie na zewnątrz, ponad czymś. Np. Filozofia transcenden-
talna  uznająca istnienie absolutu poza rzeczywistością. Transcendentalny  znajdu-
jący się poza zasięgiem doświadczenia. Np.
 Według Kanta świat transcendentalny to świat �rzeczy samych w sobie, przekra-
czających granice świadomości .
U
U
U
U
U
" Uniformizm  jednolitość, brak zindywidualizowania,  ubranie wszystkich w jeden
mundur. Np.
Często występują
 Autor dokonał uniformizacji postaci ,
w parze&
 Na świecie zapanował uniformizm .
" Uzurpować  przypisywać sobie prawo do stawiania werdyktów, sprawowania wła-
" schematyzacja z uniformizacją
dzy, rościć niesłuszne pretensje. Np.
" transcendencja z mistycyzmem
 Nie uzurpuję sobie praw do wydawania opinii ,
" retardacja z epickością
 Człowiek ten to uzurpator, bo bezprawnie zagarnął władzę .
" spektakularność z sugestyw-
nością.
W
W
W
W
W
" Waloryzacja  od walor  czyli wartość, zaleta, cenna cecha. Waloryzacja to ustalenie
wartości (ocena wartości), a także przywrócenie wartości rzeczom, które ją utraciły. Np.
 Waloryzacja śmierci w poezji baroku .
" Werbalizacja  wypowiedz
, ubranie myśli w słowa, nadanie myślom kształtu wypo-
wiedzi.
 Zwerbalizował swoje poglądy  wygłosił mowę .
" Weryfikacja  sprawdzanie, badanie prawidłowości czegoś.
 Poddaj weryfikacji/ zweryfikuj swoje poglądy .
10
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Sformułowania
Dobrze wybierz formę
przydatne przy pisaniu
rozprawki:
i konsekwentnie ją realizuj
" Zauważmy, że&
" Przypuśćmy, że&
" Załóżmy, iż&
" Jeśli założymy, że&
" Jeżeli zaś chodzi o&
Rozprawka
Rozprawka
Rozprawka
Rozprawka
Rozprawka
" A w kwestii&
" Trudno zaprzeczyć, iż&
Główna cecha  uporządkowanie
Główna cecha  uporządkowanie
Główna cecha  uporządkowanie
Główna cecha  uporządkowanie
Główna cecha  uporządkowanie
" Trudno polemizować z tezą&
Rozprawka jest chyba najczęściej wykorzystywaną w szkole formą wypowiedzi. Pasuje
" Moja teza brzmi&
także do realizacji tematów maturalnych. Ważną cechą tej formy wypowiedzi jest
" Nie sposób zgodzić się z twier-
uporządkowanie materiału. To wcale nie takie łatwe! Trzeba umieć wyciągnąć z fak-
dzeniem&
tów odpowiednie wnioski, wybrać udowadniające je przykłady literackie i jeszcze to
" Nie sposób nie zgodzić się z po-
ze sobą odpowiednio połączyć. Wszystkie te umiejętności przydadzą się i na starej,
glądem&
i nowej maturze.
" Ponadto
" Zatem
Przypominamy teraz najbardziej znany schemat rozprawki (obowiązkowo
" Więc
trójdzielny!):
" Niewątpliwie
" wstęp, w którym zostaje sformułowana teza,
" Fakty przemawiają za tezą&
" rozwinięcie  uporządkowane argumenty uzasadniające tezę,
" Chyba udało mi się udowodnić,
" zakończenie  powrót do tezy, podsumowanie.
iż&
Pokazany wyżej układ materiału nie jest jedynym możliwym. Rozprawkę można napi-
Sformułowania zużyte:
sać w trochę trudniejszy, ale jednocześnie mniej schematyczny sposób:
" Tezę tę udowodnię poniższymi
" we wstępie  hipoteza (jeszcze nie macie zdania na jakiś temat),
argumentami&
" rozwinięcie  zestawienie argumentów za i przeciw, rozważanie problemu,
" Argumentem pierwszym jest&
" zakończenie  podsumowanie rozważań, ostateczna decyzja dotycząca postawio-
" Kolejny argument to&
nej we wstępie hipotezy.
" W świetle przytoczonych argu-
Taki układ materiału, wykorzystujący tezę i antytezę, argumenty i kontrargumenty, po- mentów&
zwala na napisanie pracy znacznie ciekawszej. " Po przytoczeniu powyższych ar-
gumentów&
Esej
Esej
Esej
Esej
Esej
Esej
Jakie tematy
Jakie tematy
Jakie tematy
Jakie tematy
Jakie tematy
To ciekawa i trudna forma pisar-
Esej jest utworem bliskim publicystyce, gdzieś z pogranicza literatury i nauki. Może
ska: daje wiele możliwości, ale też
mówić o bardzo różnych zagadnieniach: filozoficznych, literackich, naukowych& Cha-
równie wiele wymaga. Czego? Ory-
rakteryzuje go to, że temat ujmuje w sposób ciekawy, oryginalny, pokazując indywidual-
ginalności, lekkiego pióra, boga-
ne spojrzenie autora (subiektywizm!). Istotą eseju nie jest  jak w rozprawce  rozumo-
tego słownictwa, a przede wszyst-
wanie (argument : wniosek), ale swobodne rozważanie problemu.
kim wiedzy, wiedzy, wiedzy&
Mniej do niego pasują tematy czysto rozprawkowe:
 udowodnij prawdziwość słów&  ,
 polemizuj z tezą&  .
Ich celem jest jednoznaczne rozstrzygnięcie problemu, podczas gdy w eseju wywód myślowy
jest raczej otwarty.
Trudność tego gatunku
Wybór tej formy pisarskiej powinien Wam podyktować nie tyle konkretny typ
bierze się stąd, że od autora eseju
tematu, ale przeświadczenie, że na dany temat możecie powiedzieć coś nowego,
oczekuje się czegoś, co Tadeusz
odkrywczego, odległego od powszechnie znanych prawd.
Kotarbiński określił jako  jaskół-
Oto konkretny przykład:
czą zwrotność lotu . Swobodne
kojarzenie odległych faktów, bły-
Temat  Obrazy miłości w dwóch przytoczonych tekstach kultury .
skotliwe wnioski, dostrzeganie pa-
Nie ma sensu silenie się na napisanie eseju, jeśli mamy do powiedzenia tyle, że obrazy
radoksów, w końcu swobodne
miłości są różne i że to uczucie przynosiło szczęście, ale także cierpienie. W eseju nie ma
przechodzenie od treści szczegó-
miejsca na truizmy i banały! Taki temat może jednak zostać zrealizowany zupełnie ina-
łowych do ogólnych i odwrotnie.
11
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
czej. Można np. przeanalizować zależność obrazów miłości od wydarzeń historycznych czy
Korzystaj z dobrych
wpływu konkretnych wzorów literackich. Albo porównać odmienność spojrzeń na miłość
wzorców
w utworach pisanych przez mężczyzn i przez kobiety. Na esej trzeba mieć pomysł.
Esej narodził się w okresie rene-
Jedną z ważnych cech eseju jest refleksyjność, przejawiająca się np. obecnością od-
sansu  nazwa pochodzi od Essa-
wołań filozoficznych. W omawianiu wspomnianych wyżej obrazów miłości można się
is Michała Montaigne a (pisanych
odwołać nie tylko do literatury, ale też filozofii, historii, psychologii, socjologii&
w latach 1580  1588); drugi
Trzeba jedynie mieć tę wiedzę, a także trochę odwagi w wyciąganiu nieszablono-
z twórców gatunku to Franciszek
wych wniosków.
Bacon (Essays, 1597). Od tamte-
go czasu forma ta była bardzo chęt-
nie stosowana. Takie teksty pisali
Swobodna kompozycja
Swobodna kompozycja
Swobodna kompozycja
Swobodna kompozycja
Swobodna kompozycja
Kartezjusz i Pascal, Wolter i Go-
Esej jest formą otwartą, nie musi prowadzić do jednoznacznego rozstrzygnięcia problemu.
ethe, Stendhal i Nietzsche. Zwłasz-
Jego cechą jest także swoboda kompozycji  może być ona luz
na, fragmentaryczna,
cza wiek XX przyniósł niezwykłą
niekoniecznie trójdzielna, może zawierać dygresje.
popularność przedstawianego
Ta cecha wyraz
nie podoba się uczniom, którzy błędnie interpretują ją jako pozwole-
gatunku. Skorzystaj z innych esejów,
nie na chaos. Nic bardziej mylnego! Całkowita wolność eseju jest pozorna, a kształt
zanim pomyślisz o napisaniu wła-
pracy wyraz
nie podporządkowany rozważaniom autora.
snego: zwróć uwagę na sposób
przedstawiania problemu, styl, kom-
Oryginalna myśl w pięknej formie
Oryginalna myśl w pięknej formie
Oryginalna myśl w pięknej formie
Oryginalna myśl w pięknej formie
Oryginalna myśl w pięknej formie
pozycję. Szukaj inspiracji. Jeśli na-
Błyskotliwym wnioskom musi w eseju towarzyszyć wielka dbałość o stronę językową. Ta wet nie zdecydujesz się póz
niej na
forma pisarska wymaga niełatwej do osiągnięcia harmonii między wiedzą i artyzmem. napisanie eseju, i tak skorzystasz 
Niektórzy twierdzą, że złego eseju nie można napisać  wówczas po prostu  to coś prze- dowiesz się wielu ciekawych rzeczy.
staje być esejem. W skrajnych wypadkach esej zbliża się do prozy poetyckiej (gdy piękna
Podpowiadamy kilka konkretnych
forma dominuje nad rozważaniami) lub rozprawy filozoficznej (przy niewystarczającej
utworów o bardzo różnej tematyce:
dbałości o piękno stylu), zazwyczaj jednak twórcy dążą do pewnej równowagi elementów.
a) eseje dotyczące literatury i kul-
tury
Kilka rad jak pisać esej:
Kilka rad jak pisać esej:
Kilka rad jak pisać esej:
Kilka rad jak pisać esej:
Kilka rad jak pisać esej:
" Rodzinna Europa Czesława Mi-
" Dbaj o bogactwo języka  stosuj różne konstrukcje składniowe, unikaj powtórzeń
łosza
(chyba, że są zamierzone!). Możesz wykorzystywać różne odmiany stylistyczne  wpro-
" Barbarzyńca w ogrodzie czy
wadzać np. słownictwo naukowe czy potoczne. Warunek: musi to czemuś służyć, nie
Martwa natura z wędzidłem Zbi-
może wynikać jedynie z nieumiejętności używania wyrazów we właściwych kontek-
gniewa Herberta
stach (dotyczy to zwłaszcza elementów potocznych).
" Szekspir współczesny Jana Kotta
" Wplataj w swoją wypowiedz
cytaty z utworów, aforyzmy, anegdoty  dzięki
b) eseje filozoficzne
nim wypowiedz
staje się ciekawsza, a poza tym to właśnie sposób, by pochwalić się
erudycją. Ciekawa anegdota pomoże Ci efektownie zacząć pracę (lub ją zakończyć).
" Mini-wykłady o maxi-sprawach
Cytat możesz uczynić mottem pracy. Pamiętaj, że możesz ją także zatytułować.
Leszka Kołakowskiego
" Mit Syzyfa Alberta Camusa
" Stosuj środki stylistyczne  tylko tam, gdzie uznasz to za niezbędne (nic na siłę!)
i niekoniecznie od razu porównania homeryckie (bardzo rozbudowane). Ciekawa
" O szczęściu Władysława Tatarkie-
metafora pomoże lepiej wyrazić myśl, epitety czynią pracę obrazową, onomatopeje
wicza
 wpływają na jej brzmienie, muzyczność. Sprzeczności istniejące w omawianym
c) eseje historyczne
problemie łatwiej będzie Ci wyeksponować dzięki zastosowaniu oksymoronów czy
" Zniewolony umysł Czesława Mi-
antytez. Staraj się  podobnie jak w przypadku wniosków  unikać banałów, sche-
łosza
matyczności.
" Rzeczpospolita Obojga Narodów
" Wykorzystuj elementy retoryczne  nie tylko w postaci pytań retorycznych, ale też
Pawła Jasienicy
apostrof czy powtórzeń. Ich obecność urozmaica stylistykę tekstu, ale także pomaga
w nawiązywaniu kontaktu z odbiorcą, zaciekawieniu go.
Interpretacja porównawcza
Interpretacja porównawcza
Interpretacja porównawcza
Interpretacja porównawcza
Interpretacja porównawcza
Uwaga!
Czy interpretacja porównawcza jest trudniejsza od omawiania jednego tekstu? I tak, Słowem  anegdota określa się nie
i nie. Przy analizowaniu dwóch utworów nie wystarczy samo odczytanie sensów, trze- tylko humorystyczną historyjkę! To
ba je jeszcze ze sobą połączyć. Z drugiej strony zazwyczaj nie wymaga się np. do- krótkie opowiadanie o jakimś cha-
kładnej analizy środków językowych czy kontekstu, a raczej skupienia się na podo- rakterystycznym wydarzeniu (oczy-
bieństwach i różnicach między tekstami. I jeszcze coś ważnego  polecenie to nie wiście, może być także komiczne),
dotyczy wyłącznie poezji! Równie dobrze można dokonać interpretacji porównaw- zazwyczaj przedstawia epizod z ży-
czej fragmentów prozy czy utworów dramatycznych. cia jakiejś znanej osoby.
12
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Uważaj!
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory?
Zawsze zamysł, dla którego zesta-
Dlaczego w poleceniu łączy się właśnie te, a nie inne? Z pewnością nie decyduje o tym
wiono te właśnie, a nie inne utwory
ślepy przypadek! Teksty muszą mieć ze sobą coś wspólnego i często nietrudno to coś
jest ważny. Czasem chodzi po pro-
zauważyć: podobny problem, motyw, tytuł, kompozycja... Zdarza się, że polecenie od
stu o podobieństwo zauważone
razu każe skupić uwagę na konkretnym zagadnieniu, tak jak w poniższych przykładach:
przez polonistów. Ale często po-
" Zinterpretuj wiersze Wisławy Szymborskiej  Może to wszystko i Jana Twardowskiego
eci sami odpowiadają wierszem na
 Wiersz z banałem w środku jako refleksyjne spojrzenie na życie człowieka  jego
wiersz polemizują albo używają
stosunek do Boga, świata oraz wyroków losu.
aluzji literackich.
" Porównaj sposób ujęcia motywu tułacza w sonecie Adama Mickiewicza  Pielgrzym
i w wierszu Kazimierza Wierzyńskiego  Kufer .
Co z poleceniem typu:  Dokonaj interpretacji porównawczej utworów... . W takim przy-
padku piszący musi sam znalez
ć punkt zaczepienia. Jak? Na przykład przyglądając się
Zwróć uwagę na&
tytułom. Widać wyraz
nie, co łączy Schyłek wieku Szymborskiej i Koniec wieku XIX
Interpretacja porównawcza wyma-
Przerwy-Tetmajera. Albo Pieśń XII (Pieśń o cnocie) Kochanowskiego i wiersz Herberta
ga takich samych umiejętności jak
Pan Cogito o cnocie. Pewne problemy powtarzają się w literaturze, występują od czasów
omawianie jednego utworu i także
najdawniejszych. Miłość, śmierć, ojczyzna, przyroda...  w2iele jest tematów uniwersal-
polega na analizowaniu kolejnych
nych. Jednak inaczej się o nich pisało np. 200 lat temu, a inaczej się pisze współcześnie
warstw tekstów. A jednak nie ma
 te różnice wiążą się z odmiennymi realiami świata, sytuacją społeczną czy polityczną,
co liczyć na jedną receptę. W róż-
innymi wzorcami postaw, kierunkami artystycznymi.... Niekiedy też współcześni sobie
nych utworach różne rzeczy są naj-
autorzy różnie podchodzą do tej samej kwestii.
ważniejsze! W jednym przypadku
Najczęściej zestawia się ze sobą właśnie teksty, które łączy temat, a różni
istotna będzie kwestia np. gatun-
sposób czy zakres jego ujęcia.
ku literackiego, w innym  walory
Mogą się ze sobą  spierać lub się uzupełniać. Porównywanie utworów najczęściej
brzmieniowe.
rozpoczyna się właśnie od przedstawienia tematu (tematów) i sposobu (sposobów)
jego (ich) ujęcia.
Najczęściej występujące
Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie
Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie
Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie
Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie
Tytuł (zob. wyżej), motto, aluzje literackie
podobieństwa:
Motto występuje raczej rzadko, ale też może wiele powiedzieć, np. w interpretacji wier-
" temat
szy Ostatni despotyzm Norwida i Garden party Barańczaka powinno pojawić się spo-
" podobieństwo postaw czy zain-
strzeżenie, że cytat z pierwszego utworu stał się mottem drugiego:  Pomarańcza, jak
teresowań autorów
widzę z Malty  wyśmienita . Tak silny związek między utworami jest dobrym punktem
wyjścia do dalszej interpretacji. Z łączącą dwa teksty aluzją literacką mamy do czynie- " epoka (wspólne przeżycia twór-
nia w przypadku Romantyczności Mickiewicza oraz Ballad i romansów Broniewskiego.
ców, światopogląd itp.)
Drugi utwór zaczyna się znanym cytatem:  Słuchaj dzieweczko! Ona nie słucha... .
" gatunek literacki
" dominanta kompozycyjna (np.
Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater
Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater
Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater
Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater
Sytuacja (w liryce sytuacja liryczna), bohater
podobne obrazy poetyckie czy
Dobrą ilustracją są teksty przywołane już wyżej. Wiersze Norwida i Barańczaka są zapi-
warstwa brzmieniowa)
sem dialogów między gośćmi na jakimś przyjęciu, gośćmi, którzy się wzajemnie nie
rozumieją. Utwory Mickiewicza i Broniewskiego łączy samotność i szaleństwo bohate-
rek. Karusia z Romantyczności straciła ukochanego Jasia, Ryfka z Ballad i romansów 
rodziców. Jeden z syllabusowych tematów każe porównać dwa sposoby kreowania boha- Najczęściej
tera: jako męczennika i zwykłego człowieka.
występujące różnice:
" stosunek twórcy do omawiane-
Kto do kogo mówi
Kto do kogo mówi
Kto do kogo mówi
Kto do kogo mówi
Kto do kogo mówi
go problemu
Psalm IV Kochowskiego zaczyna się od słów:  Wspomniawszy na Twe dary, Boże, które
" sposób ujęcia tematu, np. róż-
widzę , początek Modlitwy Pana Cogito  podróżnika Herberta brzmi:  Panie/ dziękuję
ne kreacje bohatera
Ci że stworzyłeś świat piękny . A
atwo zauważyć, że w obydwu wierszach mamy do czy-
" epoka (odmienne doświadcze-
nienia z  ja lirycznym (liryka bezpośrednia), a adresatem wypowiedzi jest w obydwu
nia autorów)
przypadkach Bóg. W przypadku tej warstwy trzeba poddać analizie formy czasowników
i zaimków, a także pamiętać, że autor i podmiot liryczny nie są tą samą osobą.
" różne poetyki (styl, sposób kon-
struowania utworu)
Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)
Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)
Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)
Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)
Ukształtowanie wypowiedzi (monolog czy dialog, jak i gatunek literacki, konwencja)
W obydwu omawianych utworach może pojawić się np. konwencja baśniowa, mogą one
być sonetami czy balladami. Zdarza się, że to będzie kwestia wysuwana na plan pierw-
szy, jak w tym temacie maturalnym:
Z czym łączyć wiersz?
Czy małe formy poetyckie są tylko igraszkami słownymi? Rozważ problem, interpre-
Gdzie szukać kontekstów?
tując  Do Magdaleny J. Kochanowskiego i  Niestatek J. A. Morsztyna.
13
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Motywy, symbole, słowa klucze, metafory
Motywy, symbole, słowa klucze, metafory
Motywy, symbole, słowa klucze, metafory
Motywy, symbole, słowa klucze, metafory
Motywy, symbole, słowa klucze, metafory
Pamiętaj!
Nie chodzi o znalezienie wszystkich, ale o pokazanie tych, które są naprawdę ważne (np.
" Wyciągaj wnioski! Nie wystarczy
występujących w obydwu utworach). Zdarza się, że nakazuje to sam temat:
samo dostrzeżenie faktów  po-
Jaką funkcję pełni motyw róży wiatrów w wierszach  Spadanie Różewicza i  Róża
staraj się, aby coś z nich wynika-
wiatrów Wierzyńskiego?
ło.
Świat przedstawiony utworów  nastrój, obrazy poetyckie " Przywołuj cytaty z utworów, któ-
Świat przedstawiony utworów  nastrój, obrazy poetyckie
Świat przedstawiony utworów  nastrój, obrazy poetyckie
Świat przedstawiony utworów  nastrój, obrazy poetyckie
Świat przedstawiony utworów  nastrój, obrazy poetyckie
re omawiasz  dzięki temu pra-
Może się zdarzyć, że porównywane teksty będzie łączyć jedynie fakt wywoływania po-
ca będzie atrakcyjniejsza,
dobnych emocji albo podobny sposób pokazywania rzeczywistości (np. impresjonistycz-
a wnioski potwierdzone argu-
ne obrazy przyrody w liryce Młodej Polski).
mentami. (Uwaga! Ważny jest
Warstwa brzmieniowa
Warstwa brzmieniowa
Warstwa brzmieniowa
Warstwa brzmieniowa odpowiedni zapis!)
Warstwa brzmieniowa
Czasem w ogóle nie ma znaczenia (np. w jakimś fragmencie prozy), czasem jest bardzo " Masz prawo wyrazić własne od-
istotna (np. w wierszu Staffa Deszcz jesienny). Nie ma sensu liczenie sylab w wersach, czucia, ocenić utwory.
jeśli nie doprowadzi to do jakiegokolwiek wniosku.
Według słowników:
Język
Język
Język
Język
Język
" Analiza dzieła literackiego  to
Ściśle łączy się ze sposobem kreowania rzeczywistości. Inne środki służą np. pokazaniu
działania badawcze zmierzające
człowieka jako świętego i bohatera (m.in. stylizacja biblijna, hiperbole), inne pozwolą
do ustalenia, z jakich elemen-
nam go pokazać jako zwykłego człowieka (niewyszukane epitety czy porównania). Tak-
tów i w jaki sposób zbudowany
że w tym przypadku nie chodzi o wypisywanie wszystkich środków stylistycznych, ale
jest utwór literacki.
tego, co łączy i różni utwory. Może w jednym występuje język podniosły, a w drugim
potoczny? Zdarza się, że za najistotniejszą zostanie uznana właśnie warstwa językowa, " Interpretacja  działanie badaw-
jak w tym temacie maturalnym: cze zmierzające do wydobycia
i wyjaśnienia sensu danego zja-
Dokonując interpretacji wierszy J. Kochanowskiego  Pieśń XIV i Cz. Miłosza  Do
wiska w jakiejś całości wyż-
polityka , zwróć uwagę na język poetycki wypowiedzi i sposób wyrażania refleksji.
szego rzędu.
Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą&
Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą&
Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą&
Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą&
Odpowiednie konteksty, np. związki z filozofią, historią, literaturą&
" Analiza i interpretacja dzieła li-
" Autor/ autorzy  czasami teksty łączą się z biografiami pisarzy, np. zestawiając terackiego stanowią zespół za-
Pielgrzyma Mickiewicza i Kufer Wierzyńskiego, musimy napisać o doświadczeniu go- biegów, które w sumie prowa-
ryczy emigracji przez obydwu twórców. Wiersze Baczyńskiego i Gajcego połączy wojna dzą do aktu poznania utworu.
jako wspólne przeżycie pokoleniowe. Jeśli zestawiamy dwa teksty jednego twórcy,
y
ródło:
mamy szansę pokazać np. zmiany w poetyce czy głoszonych poglądach.
Słownik terminów literackich
" Związek z epoką  widoczny z jednej strony w treści (filozofia, motywy, tematy),
z drugiej strony w formie (kompozycja, język). Różnice między epokami wyraz
nie
widać w interpretacji porównawczej wiersza, który Jan Kochanowski poświęcił swe-
mu bratu Kasprowi, i Nagrobka Perlisi Jana Andrzeja Morsztyna. Renesans chwali
antyczną jasność, prostotę i harmonię, podczas gdy w baroku poezja ma zachwycać,
Pamiętaj!
zaskakiwać licznymi środkami artystycznymi.
Konieczne jest łączenie ze sobą tre-
ści i formy. To, co się mówi, jest
ściśle związane z tym, jak się mówi.
Różne sposoby porządkowania materiału
Różne sposoby porządkowania materiału
Różne sposoby porządkowania materiału
Różne sposoby porządkowania materiału
Różne sposoby porządkowania materiału
Innymi słowy  nie oddzielaj infor-
Jak to wszystko ze sobą połączyć? Nowa matura nie kładzie, co prawda, aż tak dużego
macji o środkach stylistycznych czy
nacisku na kompozycję, ale uporządkowanie materiału zawsze pozwala lepiej wyrazić,
po prostu formie wiersza od inter-
co się miało na myśli.
pretacji zawartych w nich sensów.
W przypadku interpretacji porównawczej można to zrobić na kilka sposobów:
" Najpierw omówienie pierwszego tekstu, potem drugiego, wnioski z ich zesta-
wienia  w zakończeniu.
To droga najłatwiejsza, ale też najmniej efektowna. Układ materiału jest schematycz-
ny, zaburzone proporcje (zakończenie będzie zbyt długie!), poza tym trudno uniknąć
powtarzania tych samych treści. Nasza rada: zdecyduj się na taki układ jedynie wtedy,
gdy mimo usilnych starań nic lepszego nie przychodzi Ci do głowy. I, oczywiście, nie licz
póz
niej na dużo punktów za kompozycję.
" We wstępie: prezentacja utworów, próba postawienia hipotez interpretacyjnych.
Dalej dokładna analiza: najpierw omówienie podobieństw między tekstami, póz
niej
różnic  i pierwsze, i drugie łączone z wnioskami, które wynikają z zestawienia utwo-
rów. W zakończeniu krótkie podsumowanie (ewentualnie własna ocena).
14
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Zdecydowanie lepszy układ materiału, bo pozwala na wykazanie się umiejętnością ko- Kontekst  rzecz istotna
jarzenia faktów i wyciągania wniosków. Radzimy: omów dokładniej te z podobieństw
Żaden wiersz nie powstał w kul-
i różnic, które są najistotniejsze, od nich też możesz zacząć.
turowej pustce! Coś poetę zain-
spirowało, jacyś inni twórcy mo-
" Jednoczesne omawianie kolejnych warstw tekstów, np. obrazów poetyckich,
gli być dla niego wzorami. Zada-
warstwy dz
więkowej, kontekstów itp.
niem uważnego interpretatora jest
Taka kompozycja może dać wiele satysfakcji i piszącemu, i sprawdzającemu, ale nie
prześledzenie także takich powią-
zawsze da się ją zastosować. Wszystko zależy od porównywanych utworów, także kolej-
zań, co jednocześnie pozwala wy-
ność omawianych warstw. Zacznij od tego, co ważniejsze  w jednym przypadku będzie
kazać się szeroką wiedzą.
to bohater, w innym np. muzyczność tekstów.
Interpretacja wiersza
Interpretacja wiersza
Interpretacja wiersza
Interpretacja wiersza
Interpretacja wiersza
Co autor chciał powiedzieć?
Co autor chciał powiedzieć?
Co autor chciał powiedzieć?
Co autor chciał powiedzieć?
Co autor chciał powiedzieć?
To prawda  wiersz jest pewnego rodzaju zaszyfrowaną informacją, którą czytelnik po-
winien odkodować. Czasem sensy utworu nie są widoczne na pierwszy rzut oka. Pamię-
tajcie jednak, że autor nieprzypadkowo wyraził swoje myśli w taki właśnie sposób. Może
chce zainspirować do samodzielnych przemyśleń, wzruszyć czy zachwycić piękną for-
mą? A może sugeruje w ten sposób różne możliwości odczytania wiersza? Czytelnik jest
w pewnym sensie współtwórcą dzieła  ważne jest nie tylko to,  co autor chciał powie-
dzieć , ale też to, co odbiorca odnalazł, odczytał.
Utwór możesz
Wniosek: bardzo często nie ma jednej prawdy o wierszu, jednej możliwości odczytania.
powiązać:
Daje to pewną swobodę!
Z innymi tekstami literack mi
" Z innymi tekstami literack mi
Z innymi tekstami literackimi
Z innymi tekstami literack mi 
Z innymi tekstami literack mi
Druga uczniowska obawa:  nie zauważę wszystkiego . Bardzo możliwe, że nie za-
nie sposób mówić o Odprawie po-
uważysz, ale w przypadku  normalnego tematu bywa czasem podobnie, tzn. zdarza się
słów greckich bez odwołania się
piszącym pominąć wiele istotnych aspektów problemu. Nie chodzi zresztą o wskazanie
do starożytnego mitu czy, jeszcze
każdej metafory! Dużo ważniejsze są samodzielne przemyślenia autora interpretacji. Wła- lepiej, do Iliady Homera.
śnie ten typ zadania bardziej niż inne pozwala na napisanie pracy twórczej, oryginalnej.
Z historią
" Z historią
Z historią
Z historią  jak omawiać poezję
Z historią
Baczyńskiego bez powiązania jego
Obawa kolejna:  nie znam środków stylistycznych . Jeśli tak, przypomnij je sobie
poezji z II wojną światową lub pa-
 wiedza przyda się także przy innych typach zadań, np. przy rozwiązywaniu testu matu-
triotyczne wiersze romantyków bez
ralnego. Poza tym, jak już przeczytałeś, w interpretacji wiersza wcale nie chodzi o wska-
wspomnienia o zaborach?
zanie każdego środka stylistycznego. Nie pisz więc:  w wierszu występuje wiele meta-
Z kierunkami artystycznymi i in-
" Z kierunkami artystycznymi i in-
Z kierunkami artystycznymi i in-
Z kierunkami artystycznymi i in-
Z kierunkami artystycznymi i in-
for i nie wyliczaj wszystkich. Raczej tak:
nymi dziedzinami sztuki
nymi dziedzinami sztuki
nymi dziedzinami sztuki (np. ma-
nymi dziedzinami sztuki
nymi dziedzinami sztuki
 Drugą strofę wiersza rozpoczyna ciekawa przenośnia, którą można odczytywać na larstwem czy muzyką)  tu do-
brym przykładem mogą być liryki
różne sposoby. Po pierwsze... .
tatrzańskie Przerwy-Tetmajera,
Środki artystyczne nie pojawiają się w utworze przypadkowo i pełnią konkretne funkcje.
które powinny zostać powiązane
Jeśli wiersz składa się z wielu pytań retorycznych, może to być znakiem wątpliwości,
z malarstwem impresjonistycz-
rozterek, poszukiwania. Liczne epitety czynią utwór sugestywnym, pozwalają łatwiej go
nym.
sobie wyobrazić. Apostrofa zazwyczaj buduje nastrój podniosłości. I tak dalej...
Z filozofią
" Z filozofią
Z filozofią
Z filozofią  sprawdz
, czy wiersz
Z filozofią
wiąże się z typowymi dla jego
epoki poglądami filozoficznymi
Od czego zacząć?
Od czego zacząć?
Od czego zacząć?
Od czego zacząć?
Od czego zacząć?
(np. utwór młodopolski może
łączyć się z filozofią dekadencką).
W pracy nad wierszem  od hipotezy interpretacyjnej, czyli wstępnego ustalenia,
Z biografią autora
" Z biografią autora
Z biografią autora  tego kontek-
Z biografią autora
Z biografią autora
o czym ten utwór mówi. Nie martwcie się, jeśli w toku dalszej pracy dojdziecie do
stu nie nadużywaj. Nie w każdym
wniosku, że Wasza hipoteza jest błędna. Zwróćcie uwagę, co Was zwiodło, co pomi-
miejscu poeta mówi o sobie
nęliście. W pisaniu eseju interpretacyjnego odpowiedz
na pytanie, od czego zacząć,
i swoim życiu, nie wszystko da się
zazwyczaj podsuwa sam wiersz albo sposób sformułowania polecenia. Obecnie co-
w ten sposób wytłumaczyć. Cza-
raz rzadziej pojawiają się  trudniejsze dla ucznia!  tematy bez wskazówki inter-
sem jednak informacje biograficz-
pretacyjnej, tzn. takie:  Dokonaj analizy i interpretacji wiersza... . Dużo łatwiejsze
ne pomagają w pełnym zrozumie-
są polecenia zawierające taką wskazówkę:
niu tekstu.
Z życiem
" Z życiem  powiązanie wiersza
Z życiem
Z życiem
Z życiem
" Jak można postrzegać teatr?
z przypadkami otaczającego Was
" Jak można postrzegać życie?
świata może być cenne, nie po-
" Odpowiedz na pytania, interpretując wiersz Wisławy Szymborskiej  Wrażenia z teatru
winno jednak przybierać kształtu
" Jak w poezji nazywać rzeczy po imieniu?  czyli interpretacja i analiza wiersza Adama
opowieści o losach koleżanki czy
Zagajewskiego  Sklepy mięsne .
znanego piosenkarza.
15
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Takie sformułowanie polecenia zachęca do szerszego rozważania problemu, nie tylko
do odczytywania sensów konkretnego wiersza. To bardzo ważne! Pamiętajcie, że inter-
pretując, macie prawo (a nawet obowiązek!) przywołać różne skojarzenia, np. z innymi
utworami literackimi, filozofią czy historią. Interpretacja wiersza nie jest też pracą cał-
kowicie dowolną  często popełnianym błędem jest doszukiwanie się rzeczy, których
w tekście po prostu nie ma. Pamiętajcie, że jeśli czwarta zwrotka wywraca do góry noga-
mi Waszą piękną interpretację, nie możecie po prostu pominąć czwartej zwrotki. Jeśli
formułuje się jakiś wniosek, musi on być związany z tekstem.
Badamy wiersz  na co zwrócić uwagę?
Badamy wiersz  na co zwrócić uwagę?
Badamy wiersz  na co zwrócić uwagę?
Badamy wiersz  na co zwrócić uwagę?
Badamy wiersz  na co zwrócić uwagę?
Jeśli nie masz pomysłu, przygo-
" Tytuł  może dać nam wskazówkę o temacie (np. Nienawiść), gatunku literackim
towanego cytatu, skojarzenia, od-
(Oda do rozpaczy, Psalm IV), czasem adresacie (Do polityka, Do młodych).
wołaj się do zagadnienia zawarte-
go w temacie. W ostateczności
" Motto, dedykacja  występują rzadko, ale mogą nieść ciekawe informacje.
potraktuj go słownikowo:
" Kto mówi, do kogo mówi  bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy
" Literatura to&
czasowników i zaimków.  Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu  to przykład
" Miłość zawsze była tematem&
liryki pierwszoosobowej, ale podmiot liryczny może wypowiadać się w imieniu ca-
" Człowiek! Człowiek? Kim jest?
łej grupy ( my ). Adresatem bywa jednostka ( O, ukochana moja! ), ale także zbio-
" Życie ludzkie to odwieczny temat.
rowość. Zdarza się, że zarówno podmiot mówiący, jak i adresat mogą się w wierszu
" Ulubiony bohater?
zmieniać  trzeba zwrócić na to uwagę. Zdarza się też, że występuje bohater, tak
jest np. w balladach Mickiewicza (wówczas mamy do czynienia z liryką narracyj- " Dzieciństwo to czas&
ną).
" Czym dla mnie jest polskość?
" Dwudziesty wiek był wiekiem
" Budowa wiersza  również może nam dać informację o gatunku literackim (np.
dwóch światowych wojen i lotu na
w przypadku sonetu), ale też podział na strofy obrazuje pewien wewnętrzny podział
księżyc&
utworu. Jeśli jedna ze zwrotek jest wyraz
nie dłuższa lub krótsza, należy sprawdzić,
jakie to może mieć znaczenie. Na przykład po dwóch długich strofach pojawia się
na końcu krótka, dwuwersowa  można ją uznać za pointę. Sprawdz
też, czy utwór
nie ma jakiejś konkretnej formy, np. opowiadania.
" Gatunek literacki  wspomniany wyżej dwukrotnie, choć nie zawsze wskazują nań
konkretne elementy wiersza, tzn. tytuł czy struktura. Pomaga go ustalić także temat
(np. erotyk czy tren). Jeśli nie widzisz nic szczególnego, wcale się tym nie martw.
" Nastrój wiersza  spróbuj także od razu określić, co go tworzy. Może jakieś
szczególne epitety? Może powtórzenia?
" Słowa  klucze  zdarza się, że w utworze powtarzają się jakieś szczególne słowa,
spróbuj ustalić ich znaczenie.
" Analiza kolejnych obrazów poetyckich  sprawdz
, czy wypowiedz
jest statyczna
(więcej rzeczowników i przymiotników), czy dynamiczna (dużo czasowników). A mo-
że zmienia się to w kolejnych fragmentach wiersza? Ustal, jak układają się obrazy
poetyckie w utworze: w jednym przypadku może być jakiś jeden obraz szczegółowo
przedstawiony, w innym obrazy będą swobodnie się zmieniały, mieszały ze sobą.
" Środki stylistyczne  zastanów się, jakie są szczególnie widocznie. Nie zawsze
konieczna będzie np. analiza rymów czy liczenie sylab w kolejnych wersach. Takie
informacje mają znaczenie na przykład wtedy, gdy wiersz wyraz
nie  słychać 
wówczas konieczna jest analiza składników jego muzyczności (oprócz rymu i rytmu
budują ją także powtórzenia, onomatopeje czy eufonia). W innym utworze ważniej-
sza będzie skomplikowana metaforyka (np. w poezji Przybosia) czy jakieś inne ele-
menty. Staraj się ustalić, czemu służy dany środek stylistyczny.
Zapamiętaj!
Zapamiętaj!
Zapamiętaj!
Zapamiętaj!
Zapamiętaj!
Nie ma jednej recepty na dobrą interpretację wiersza. Kolejność podanych wyżej wska-
zówek nie może być traktowana jako wzorzec  wszystko zależy od samego tekstu. Trze-
ba się zastanowić, co w danym utworze jest najważniejsze, co trzeba wyeksponować.
16
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Kilka sposobów na dobrą pracę maturalną
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Ucz się z
Unikaj typowych błędów
Najpopularniejsze błędy
Najpopularniejsze błędy
Najpopularniejsze błędy
Najpopularniejsze błędy
Najpopularniejsze błędy
Popularne słabe strony:
Popularne słabe strony:
Popularne słabe strony:
Popularne słabe strony:
Popularne słabe strony:
" Piszecie wielkimi literami pojęcia, nazwy epok i wydarzeń historycznych. Nie trzeba!
To tylko empiryzm, romantyzm i powstanie listopadowe. Wyróżniamy tylko: Młodą
Polskę, Wiosnę Ludów, Wielką Rewolucję Francuską i Wielką Rewolucją Paz
dzier-
nikową. Czemu tak? Bo tak każe tradycja.
" Mylicie  razem i oddzielnie w takich wyrazach:
na pewno naprawdę
na niby pomimo
na co dzień naraz (nagle)
na biało, zielono (pomalować) naprędce
na brudno naprzeciw
na czasie ponadto
nade mną powoli
po prostu ponownie
po części pozamaterialny
po ciemku pokrótce
po południu ponadczasowy
na przemian
" Nadużywacie słowa  który . Długie zdanie, bogate w cztery słówka  który  to
nieprzyzwoitość.
" Zbyt często powtarzacie takie jeszcze wyrazy: rzecz, pisarz, twórca, utwór, wiersz,
epoka. Te wyrazy mają mnóstwo synonimów. Utwór to także dzieło, poemat, powieść,
konkretny tytuł, strofy, sonet lub liryk, czterowiersz, wypowiedz
poetycka itp. itd.
" Niekonsekwentnie używacie czasów gramatycznych w zdaniu. To nieefektowny błąd.
Najlepiej pilnować konsekwencji: jak postać żyła to pisała i czuła. Nie żyła i pisze,
a czuć dopiero będzie.
" Zbyt często używacie kiepściutkich, schematycznych zakończeń w rodzaju:
 na zakończenie,
 reasumując,
 sumując wnioski,
 stwierdzam, że się z tematem zgadzam.
A może nie pisać, że się sumuje i zestawia (nauczyciel to stwór myślący), lecz zesta-
wić? To znaczy:
Filozof Ikses rzekł to, pisarz Zytowicz tamto, ja zaś dostrzegam to i to. Zgadzam się,
czy nie  ale sama przygoda intelektualna tych rozważań była pewną wartością...
I można też w zakończeniu umieścić refleksję, myśl cudzą lub własną, pytanie dające
do myślenia lub wypowiedz
twórcy, lub krytyka literackiego, nawet tę, od której zaczy-
naliśmy. Nadacie w ten sposób pracy budowę klamrową.
17