Interaktywna Encyklopedia Pnącza ogrodowe 2005 - informacje o roślinach > więcej informacji > artykuły o pnączach ogrodowych > aktinidia czyli kiwi (Actinidia)


















































 




witamy!






informacje o roślinach






encyklopedia






o szkółce






oferta






linki






kontakt


 






 
charakterystyka i uprawa


 
zastosowania pnączy


 
więcej informacji







  
powojniki


  
inne pnącza

  
niskie rośliny okrywowe
  




  
na altankach, pergolach, murach

  
na płotach i jako osłony

  
na naturalnych podporach i okrywowe

  
w pojemnikach na balkonach i tarasach

  
na kwiaty cięte






  
systematyka i nazewnictwo

  
porady

  
artykuły o pnączach

  
artykuły w Internecie
 





 jesteś tu:
informacje o roślinach > więcej informacji > artykuły o pnączach ogrodowych > aktinidia czyli kiwi (Actinidia)
pnącze października 2002



Actinidia arguta 'Jumbo'fot. Sz. Marczyński


Aktinidia czyli Kiwi
Szczepan Marczyński



W październiku dojrzewają owoce większości odmian Aktinidi mało
znanego a bardzo wartościowego pnącza naszej strefie klimatycznej. Aktinidie
są pnączami z owijającymi się pędami, mogącymi uatrakcyjnić każdy ogród
i zapewnić smaczne owoce. Są stosunkowo mało wymagające, łatwe w uprawie
i odporne na choroby i szkodniki, dobrze znoszą warunki miejskie.
Rośliny z rodzaju Actinidia (aktinidia) występują w
krajach Dalekiego Wschodu od Mandżurii do Jawy. Owocem aktinidii  jest
jagoda,  jak pomidor czy agrest, u większości gatunków jadalna.
Aktinidia jest najczęściej rośliną dwupienną tzn. na jednych roślinach
występują kwiaty męskie a na innych żeńskie.
Najpopularniejsza jest Actinidia deliciosa (aktinidia chińska)
pochodząca z doliny rzeki Jangcy w środkowych Chinach. W początkach XX w
sprowadzono ją do Nowej Zelandii, gdzie nadano jej nazwę Kiwi (ze względu
na podobieństwo jej owoców do nielatającego ptaka Kiwi) i zastępując początkową
nazwę, chiński agrest, która zniechęcała klientów. Obecnie uprawiana
jest na skalę produkcyjną we Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Francji oraz w
Nowej Zelandii, USA, Japonii, Izraelu i Chile. Deserowe odmiany aktinidii chińskiej
są wrażliwe na mrozy i przemarzają przy około - 10 st. C. Najodporniejsza
odmiana tego gatunku - obupłciowa ‘Jenny’, wytrzymuje wprawdzie do –15
st. C, ale wydaje owoce małe i niezbyt smaczne.




Actinidia arguta 'Weiki' - kwiaty żeńskiefot. Sz. Marczyński




Actinidia arguta 'Weiki' - kwiaty męskiefot. Sz. Marczyński





Znacznie wytrzymalszymi gatunkami, które mogą być uprawiane w naszym
klimacie, są Actinidia arguta (aktinidia ostrolistna), w zależności
od odmiany wytrzymująca mrozy od -23 st C do - 35 st C. oraz



Actinidia kolomikta 'Adam' - liście - fot. Sz. Marczyński


Actinidia
kolomikta (aktinidia pstrolistna), znosząca mrozy do -40 st. C.
Obie te rośliny traktowane są często jako pnącza ozdobne, stanowiące świetną
osłonę płotów, murów, pergoli i altan. Oba gatunki mają smaczne owoce,
choć znacznie mniejsze niż aktinidii chińskiej. Rozmiarem przypominają one
owoce agrestu czy winorośli.
W ogrodach działkowych i plantacjach sadowniczych, najwieksze zastosowanie
mogą mieć odmiany aktinidii ostrolistnej o stosunkowo dużych,
smacznych owocach. Aktinidia ostrolistna do wydania owoców wymaga około 150
dni bez przymrozków. Z jednej dorosłej rośliny można uzyskać 10-20 kg
owoców. Aktinidia ostrolistna rośnie silnie, w ojczyźnie dorastając do
30-50 m, a u nas do 4-8m. Młode pędy są brązowe, starsze jasnoszare. Liście
szerokojajowate, zielone w połowie października przebarwiają się na żółto
i opadają. W Polsce dostępne są następujące odmiany:


Actinidia arguta 'Geneva' - zbiór owocówfot. Sz. Marczyński



‘Geneva’ – amerykańska, żeńska odmiana, wyhodowana w
stacji doświadczalnej w Genewie, stan Nowy Jork. Najwcześniejsza z odmian
tego gatunku. Owoce dojrzewają od początku IX do X. Owoce średniej
wielkości, pękate (3cm długości i 2 cm szerokości), od strony dobrze
oświetlonej mają rumieniec, są bardzo smaczne, słodkie, o miodowym
posmaku i lekkim aromacie. Dojrzałe owoce szybko miękną i zaczynają
opadać, zwłaszcza, gdy roślina cierpi na niedobór wody. Odmiana bardzo
plenna, zaczyna owocować w 3-4 roku po posadzeniu.
‘Figurnaja’– ukraińska, żeńska odmiana o smacznych
owocach, dojrzewających w końcu IX – początku X. Owoce średniej
wielkości (2,5 cm długości i 2 cm szerokości). Odmiana umiarkowanie
plenna, zaczyna owocować w 3-4 roku po posadzeniu. Bardzo mrozoodporna -
wytrzymała mrozy –34 st. C.
‘Gibrida M’ – ukraińska, męska odmiana, dobry zapylacz
wszystkich odmian aktinidii ostrolistnej.


Actinidia arguta 'Jumbo' - owocowaniefot. Sz. Marczyński

'Issai' – japońska, obupłciowa, samopylna odmiana, o zwartym
pokroju (dorasta do 3- 4m). Owoce dojrzewają w końcu IX - X. Owoce średniej
wielkości, wydłużone (2,5cm długości i 1,5 cm szerokości), zielone,
dosyć smaczne. Plenna odmiana, rozpoczynająca owocowanie już następnego
roku po posadzeniu. Wytrzymuje mrozy do około - 25 st. C. Szczególnie
przydatna do małych ogrodów.

‘Jumbo’ – włoska, żeńska odmiana o wyjątkowo dużych,
owalnych, lekko wydłużonych (długość do 5 cm a szerokość do 3 cm),
zielonożółtych owocach. Ciężar największych owoców dochodzi do 30g.
Owoce smaczne, słodkie, trwałe, ale czasem pękają u podstawy. Plenna
odmiana rozpoczynająca owocowanie w 3-4 roku po posadzeniu.


Actinidia arguta 'Ken's Red' - zbiór owocówfot. Sz. Marczyński


‘Kenn’s Red’ – nowozelandzka, żeńska, czerwono-owocowa
odmiana powstała ze skrzyżowania Actinidia arguta var. cordifolia
i Actinidia melanaudra. Owoce dojrzewają od połowy IX do połowy
X, nasłonecznione są (na zewnątrz i wewnątrz) intensywnie czerwone a
zacienione zielone. Owoce są duże (długość do 4 cm a szerokość do 3
cm), smaczne, ale bez wyraźnego aromatu, są trwałe, nie mięknące
nadmiernie po dojrzeniu, dlatego powinny nieźle znosić transport.
‘Purpurna Sadowa’ - ukraińska, żeńska, bardzo plenna
odmiana powstała ze skrzyżowania Actinidia arguta i Actinidia
purpurea. Owoce, owalne, średniej wielkości (długości 3,5 cm,
szerokości 2,5 cm),dosyć smaczne, dojrzewają od połowy IX do połowy
X, nasłonecznione są (na zewnątrz i wewnątrz) intensywnie czerwony a
zacienione są zielone. Rozpoczyna owocowanie w 3-4 roku po posadzeniu.
Wytrzymuje mrozy do – 25 st. C.


Actinidia arguta 'Weiki'- owocefot. Sz. Marczyński


'Rogów' - polska, żeńska odmiana, wyselekcjonowana w Arboretum
w Rogowie. Owoce średniej wielkości, zielone, umiarkowanie smaczne, o
ostrym posmaku, dojrzewają w X.
‘Sientiabrskaja’ - ukraińska, żeńska odmiana. Owoce średniej
wielkości, zielone, umiarkowanie smaczne, o ostrym posmaku, dojrzewają
IX - X.
'Weiki' - odmiana niemiecka, dwupienna, są egzemplarze męskie,
które są dobrymi zapylaczami wszystkich odmian aktinidii ostrolistnej i
egzemplarze żeńskie silnie rosnące, bardzo plenne. Owoce dojrzewają w
X, są średniej wielkości (długości około 3 cm), zielone, z
czerwonobrązowym rumieńcem w miejscach dobrze oświetlonych, smaczne,
nie opadają po dojrzeniu. Ma ładne liście – ciemnozielone, lekko błyszczące,
osadzone na czerwonych ogonkach - dlatego dobrze łączy walory ozdobne z
użytkowymi. Rozpoczyna owocowanie w 3-4 roku po posadzeniu. Wytrzymuje
mrozy do -30 st. C.

Aktinidia pstrolistna do wytworzenia owoców potrzebuje około 130
dni bez przymrozków. Owoce dojrzewają w sierpniu i od razu opadają, co
znacznie ogranicza szersze stosowanie tej rośliny dla celów konsumpcyjnych.


Actinidia kolomikta 'Adam'- liściefot. Sz. Marczyński


Owoce są lekko wydłużone, mają około 2 cm długości, są smaczne,
soczyste, słodkowinne. Z jednej rośliny można uzyskać 10 kg owoców. 
Rośliny aktinidii pstrolistnej wytwarzają substancje atrakcyjne dla kotów,
które lubią gryźć liście i rozdrapywać pędy, dlatego przez pierwsze
trzy lata uprawy dobrze jest podstawę zabezpieczyć siatką.
W Polsce znanych jest kilka odmian:

'Adam'  - polska odmiana męska o szczególnie ładnie
wybarwiających się liściach i kwiatach męskich, dobrze zapylających
odmiany owocujace.
'Dr Szymanowski' - polska, obupłciowa odmiana o ładnie
wybarwionych liściach i smacznych owocach. Zaczyna owocować w 4-5 roku i
owocuje obficie.
'Sientiabrskaja' - ukraińskaodmiana żeńska, liście ładnie się
wybarwiają. Zaczyna owocowanie w 3-4 roku, jest plenna, ma owoce smaczne
lekko aromatyczne, dojrzewające w sierpniu.



Actinidia kolomikta 'Sientiabrskaja' - owocefot. Sz. Marczyński


Aktinidie najlepiej rozmnażać z sadzonek letnich lub przez odkłady. A
następnie uprawiać 1-2 lata w pojemniku, aby się dobrze przekorzeniły,
przed posadzeniem do ogrodu.

Uprawa

Jeśli wybierzemy do uprawy odmianę dwupienną, trzeba posadzić w pobliżu
siebie (najlepiej w odległości 3-5m) roślinę męską i żeńską. Sadząc
większą liczbę aktinidii wystarczy posadzić jedną roślinę męską na
5-8 roślin żeńskich. Rośliny męskie powinny być rozmieszczone możliwie
równomiernie między żeńskimi oraz kwitnąć w podobnym czasie. Mając


Actinidia arguta 'Weiki'fot. Sz. Marczyński

miejsce tylko na jedną roślinę, trzeba wybrać odmianę obupłciową lub na
roślinie żeńskiej zaszczepić pęd męski. Aktinidia ostrolistna kwitnie na
przełomie V i VI, ma kwiaty małe (średnicy 1-2 cm), białe. Aktinidia
pstrolistna kwitnie 7-14 dni wcześniej niż ostrolistna, ma kwiaty mniejsze,
lekko cytrynowo pachnące. Kwiaty męskie zebrane są w grona po kilkanaście
sztuk, kwiaty żeńskie osadzone są pojedynczo lub zebrane po 2-3. W kwiatach
żeńskich wykształcony jest wyraźny, duży słupek otoczony pręcikami nie
zawierającymi pyłku. Kwiaty żeńskie są zdolne do zapylenia przez 9-10
dni.

Kwiaty męskie zawierają dobrze wykształcone pylniki, a pyłek w nich
zawarty jest zdolny do zapylenia przez 3-4 dni. Od dobrego zapylenia zależy
liczba i wielkość owoców. Ważne jest żeby w pobliżu siebie zakwitły w
tym samym czasie kwiaty męskie i żeńskie. Zapylenia dokonują pszczoły i
inne owady, a w minimalnym stopniu również wiatr. Kwiaty aktinidii są
stosunkowo mało atrakcyjne dla owadów, dlatego musi być ich dużo, aby nastąpiło
dobre zapylenie. Gdy nie ma owadów można dokonać zapylenia ręcznego zrywając
świeżo rozwinięty kwiat męski i pocierając nim przez 1-2 sekundy o kwiat
żeński. Jednym kwiatem męskim można zapylić około 5 kwiatów żeńskich.
Aktinidie, zwłaszcza gatunki i odmiany bardziej wrażliwe, najlepiej rosną
w miejscach ciepłych, osłoniętych od wiatru. Należy unikać zastoisk
mrozowych, bo aktinidie są wrażliwe na wiosenne przymrozki. Warto pamiętać,
że naturalnym rezerwuarem ciepła są duże jeziora lub rzeki. Ściany
ogrzewanych domów też oddając część ciepła zwiększają szansę
przezimowania wrażliwej rośliny. Najlepsze są stanowiska zachodnie, i południowo-zachodnie,
zacieniowane przez pierwszą połowę dnia. Najbardziej wrażliwe są rośliny
przez pierwsze 3-4 lata po posadzeniu. Wtedy pomocne będzie obsypywanie
podstawy korą czy trocinami i staranne zabezpieczenie na zimę. Uprawy w
tunelach foliowych nie polecam, gdyż wiosną wcześniej rozpoczynają
wegetację, co naraża je bardziej na wiosenne przymrozki.
Aktinidia dobrze rośnie na różnych glebach, choć preferuje gleby żyzne,
ale lekkie, o miąższości nie mniejszej niż 1-1,5 m. Gleba powinna być
zdrenowana wilgotna, ale nie podmokła, o odczynie lekko kwaśnym do
neutralnego; pH powinno wynosić 5-6,5. Ponieważ płytko się korzenią, należy unikać spulchniania gleby.
Aktinidię powinno się sadzić tak głęboko jak rosły dotychczas, w doły
zaprawione dobrym kompostem lub rozłożonym obornikiem. W czasie uprawy ważne
jest silne podlewanie, gdyż aktinidia wymaga dużo wody, zwłaszcza w czasie
intensywnego wzrostu lub w czasie gorącej pogody. Aktinidia wymaga silnego


Actinidia arguta - prowadzona w literę "T"fot. Sz. Marczyński

nawożenia azotowego. Zaczyna się je stosować od 2 roku po posadzeniu
rozsypując równomiernie u podstawy rośliny w odległości 20 - 80 cm od
pnia, nawóz w dawce 30 g czystego azotu na roślinę, podzielony na trzy
dawki w IV, V i VI. Przez kolejne cztery lata zwiększa się dawkę o kolejne
30 g tak, aby w 5 roku po posadzeniu i w latach następnych stosować 150 g
azotu na dużą roślinę.



Actinidia arguta 'Weiki' - w ogrodziefot. Sz. Marczyński





Cięcie
Aktinidie możemy pozostawić swobodnemu wzrostowi traktując je jako rośliny ozdobne i przycinać pędy nadmiernie zagęszczające lub przeszkadzające. Taka roślina rozpocznie owocowanie później i będzie mieć mniej owoców i gorszej jakości. Aby uzyskać możliwie najwięcej ładnych owoców dobrej jakości, powinno się rośliny specjalnie prowadzić i silnie ciąć, pamiętając, że owocują pędy 2 i 3 letnie.


Actinidia arguta 'Weiki' - prowadzona w literę "T"fot. Sz. Marczyński


Na plantacjach produkcyjnych rośliny aktinidii najczęściej prowadzone są po konstrukcjach w kształcie litery "T" (rys. A poniżej). Takie prowadzenie zapewnia najobfitsze owocowanie. W warunkach amatorskich najłatwiej prowadzić je przy drutach rozciągniętych między słupami przy ścianach czy płotach (rys. B poniżej). Pierwsze 3-4 lata poświęca się na uformowanie roślin, które są długowieczne i mogą rosnąć nawet 50 lat.
W 1 roku wyprowadza się silny przewodnik. W I-II (przed rozpoczęciem wegetacji, bo "płacze") przycina się jego wierzchołek 3-5 cm powyżej góry podpór (rys. A2 i B2 poniżej). W 2 roku wybrane, najsilniejsze pędy boczne wyrastające z pędu głównego rozprowadza się na boki podwiązując do drutów. Zimą przycina się ich wierzchołki tak, aby zostało na każdym po 8-12 pąków (rys. A3 i B3 poniżej). Wiosną wyrosną z nich pędy, które w następnym roku będą owocować. Trzeba je rozprowadzić na boki, a ich wierzchołki przyciąć w sierpniu, aby spowodować zawiązanie licznych pąków kwiatowych (rys. A4 i B4 poniżej). Jesienią zbiera się owoce (rys. AB 5 poniżej), a zimą wycina od 30 do 70% owocujących pędów (rys. AB 6 poniżej), zostawiając u ich podstawy rozgałęzienia, z których wyrosną nowe pędy owocujące. W lecie i zimą każdego roku usuwa się pędy wyrastające z pnia oraz nadmiernie zagęszczające krzew. Cięcie ogranicza nadmierny wzrost i wysilanie się roślin na część wegetatywną, zapewnia przewietrzanie wnętrza rośliny i ułatwia dostęp światła, co sprzyja dojrzewaniu owoców.




schemat cięcia Actinidii



Owocowanie

Aktinidie zaczynają owocować najczęściej w 4 roku po posadzeniu.
Zebrane niedojrzałe aktinidie miękną i dojrzewają, gdy przechowuje się je
z owocami wytwarzającymi etylen, np. jabłkami. Najlepiej zapakować je w
woreczek foliowy i pozostawić na parę dni w temperaturze pokojowej.


Owoce aktinidii ostrolistnej, odmiany od lewej:
'Geneva',
'Weiki',
'Ken's Red',
'Jumbo' - fot. Sz. Marczyński



Owoce pokrywa cienka, gładka skórka, dlatego mogą być jedzone bez
obierania. Owoce te mogą być jedzone na surowo, dodawane do ciast,
galaretek, sałatek i innych potraw urozmaicając znacznie letnie i jesienne
posiłki, mogą być suszone jak winogrona (po ususzeniu wyglądem i smakiem
przypominają rodzynki), można je mrozić, marynować, wytwarzać wina, dżemy
lub marmolady.
Owoce aktinidii są bardzo zdrowe, nie zawierają tłuszczu, mają bardzo
mało sodu, a dużo potasu oraz różnych mikroelementów,w tym cynk, są
bogate w witaminę C oraz inne witaminy. Owoce aktinidii ostrolistnej zawierają
około 400 mg% witaminy C, dla porównania cytryny czy pomarańcze zawierają
jej około 100mg%.
Sadzenie odmian aktinidii ostrolistnej na działkach i w ogrodach
przydomowych, a nawet zakładanie plantacji produkcyjnych, zyskało dużą
popularność w Japonii, USA, Niemczech, Szwajcarii i w wielu innych
krajach europejskich, pierwsze powstają również w Polsce. Sądzę, że
aktinidie warte są powszechnego stosowania.


zobacz również:

• Actinidia • charakterystyka i uprawa • encyklopedia • zastosowania pnączy • złożone wyszukiwanie

 

 informacje o roślinach > więcej informacji > artykuły o pnączach ogrodowych > aktinidia czyli kiwi (Actinidia)
Ostatnia modyfikacja: 2005-01-23.

Projekt i realizacja stron: Grzegorz Marczyński. Strony są zarządzane przez system WMS.
(c) 2005 Szczepan Marczyński - Wszelkie Prawa Zastrzeżone - Kopiowanie zdjęć i tekstów zabronione.