R
WIAT
GIS
CzęS
ć I skróconej wersji polskiej podręcznika
:
:
Developing Spatial Data Infrastructures: The SDI Cookbook
:
:
Kompendium
danych
infrastruktur
przestrzennych
GSDI, wersja 1.1, 2001, pod redakcją Douglasa D. Neberta
Opracowanie wersji polskiej: Jerzy Gax
dzicki, PTIP
zalicza się politykę w dziedzinie geoinformacji, odpowiednie
Przedmowa do wersji polskiej
przepisy prawne, technologie i dane, a także związanych z in-
The SDI Cookbook  pod tym nieco osobliwym i żartobliwym frastrukturą ludzi (Gax
dzicki, 2002).
zarazem tytułem, nawiązującym do praktycznych walorów ksią- Przedstawione w The SDI Cookbook zasady tworzenia i roz-
żek kucharskich, kryje się interesujące opracowanie o charak- woju infrastruktur danych przestrzennych powinny być przed-
terze kompendium, przeznaczone dla szerokiego, S
wiatowego miotem zainteresowania polskiego S
rodowiska geoinforma-
kręgu twórców i użytkowników infrastruktur danych prze- cyjnego. Stanowią one pewną syntezę międzynarodowego do-
strzennych (Spatial Data Infrastructures  SDI). Opracowanie robku w tej dziedzinie i warto je brać pod uwagę, oceniając
to powstało w wyniku działalnoS
ci organizacji międzynarodo- stan osiągnięty pod tym względem w Polsce, projektując sy-
wej o nazwie Globalna Infrastruktura Danych Przestrzennych stemy w skali miast, województw i całego państwa, doskona-
(Global Spatial Data Infrastructure  GSDI), stanowiącej obec- ląc przepisy prawne i techniczne, poszukując racjonalnych roz-
nie asocjację z siedzibą w Stanach Zjednoczonych. Jej głów- wiązań ekonomicznych i  co jest najważniejsze  starając się
nym celem, przedstawionym w rezolucji konferencji GSDI-6 udostępnić właS
ciwą geoinformację właS
ciwemu użytkowni-
(Budapeszt, wrzesień 2002), jest: Wspieranie tworzenia i roz- kowi we właS
ciwym czasie.
woju lokalnych, państwowych i regionalnych1 infrastruktur da- Aby ułatwić upowszechnienie tego opracowania w Polsce, je-
nych przestrzennych (SDI), które są kompatybilne w skali glo- go wersję polskojęzyczną opatrzoną tytułem Kompendium in-
balnej. frastruktur danych przestrzennych skrócono, zawierając w niej
A więc, z jednej strony chodzi tu o odpowiednie zaspokajanie jednakże wszystkie podstawowe wiadomoS
ci i zalecenia
potrzeb występujących na danym obszarze, z drugiej zaS
 z uwzględnieniem przypisów objaS
niających i aktualizujących
o przestrzeganie pewnych jednolitych zasad umożliwiających tekst oryginalny. Kompendium w podziale na kilka częS
ci bę-
współpracę realizowaną ponad istniejącymi podziałami tery- dzie publikowane w kolejnych numerach GEODETY oraz suk-
torialnymi i rozprzestrzeniającą się na cały glob ziemski. cesywnie udostępniane na stronie internetowej Polskiego To-
Cel ten przyS
wiecał międzynarodowemu zespołowi autorów warzystwa Informacji Przestrzennej (PTIP). Opracowanie kom-
The SDI Cookbook, stanowiąc o walorach tego opracowania pendium i jego upowszechnianie w Polsce dokonywane jest
i jego aktualnoS
ci. Koncepcja infrastruktury danych przestrzen- w porozumieniu z GSDI Association. Czytelnicy zaintereso-
nych (nazywanej również infrastrukturą geoinformacyjną lub wani pełnym tekstem anglojęzycznym mogą go odszukać na
infrastrukturą danych geoprzestrzennych2), wyraża obecne ten- stronie internetowej GSDI.
dencje rozwoju systemów informacji geograficznej (GIS), trak- Najważniejsze terminy polskie i angielskie łącznie z defini-
towanych łącznie, w ich wzajemnym dynamicznym powiąza- cjami można znalex
ć w Leksykonie geomatycznym (Gax
dzicki,
niu osiąganym dzięki postępom technologii informacyjnych 2001). WS
ród licznych publikacji na temat infrastruktur da-
i telekomunikacyjnych. W infrastrukturze uwzględnia się ca- nych przestrzennych znajdują się dwie pozycje książkowe (Bur-
łokształt S
rodków służących do racjonalnego gospodarowania rough i Masser, 1998; Groot i McLaughlin, 2000). Materiała-
danymi przestrzennymi oraz zmierzających do ich efektywne- mi x
ródłowymi są międzynarodowe standardy ISO oraz spe-
go użytkowania na danym obszarze. Do stosowanych S
rodków cyfikacje Open GIS Consortium wymieniane w kompendium.
37
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 2 (93) LUTY 2003
R
WIAT
GIS
W przypisach podano informacje o pracach dotyczących eu-
Rozdział 1. Sposób podejS
cia do tematu
ropejskiej infrastruktury danych przestrzennych (European
Spatial Data Infrastructure  ESDI) i bezpoS
rednio powiąza- 1.1. Wstęp
nych z działalnoS
cią GSDI. Prace te prowadzone są obecnie Geoinformacja jest niezbędna dla podejmowania racjonalnych
głównie w ramach inicjatywy INSPIRE (Infrastructure for decyzji na poziomie lokalnym, regionalnym i globalnym. Korzy-
Spatial Information in Europe) podjętej przez Komisję Euro- sta się z niej w bardzo wielu dziedzinach działalnoS
ci człowieka,
pejską. np. w kryminalistyce, handlu detalicznym, ochronie przeciwpo-
Poniżej podana jest lista najważniejszych adresów interneto- wodziowej, subsydiowaniu rolnictwa, ochronie S
rodowiska czy
wych (URL) oraz wybrana literatura dotycząca całoS
ci kom- statystyce. Każdy z decydentów w tych dziedzinach musi mieć
pendium. W poszczególnych rozdziałach znalex
ć można uzu- zatem możliwoS
ć łatwego odnalezienia miejsca, gdzie znajduje
pełniające informacje o adresach i literaturze. Zachęcam Czy- się potrzebna mu geoinformacja, uzyskania dostępu do niej oraz
telników do korzystania zarówno z literatury drukowanej, jak odpowiedniego jej zastosowania w procesie decyzyjnym. Innymi
też z bogatych materiałów w postaci elektronicznej. słowy, każdy z nich musi mieć możliwoS
ć użycia infrastruktury
Kończąc tę przedmowę, wyrażam wdzięcznoS
ć Pani Ewie Mu- danych przestrzennych (SDI).
siał, Panu Markowi Baranowskiemu i Panu Januszowi Michala- Tworzenie właS
ciwych warunków dla korzystania z geoinforma-
kowi za przekazane mi wnikliwe uwagi, które pozytywnie wpły- cji nie jest jednak łatwe. W krajach rozwijających się występują
nęły na publikowaną obecnie treS
ć kompendium. liczne i znane trudnoS
ci powodowane przez niedostatek S
rodków
Jerzy Gax
dzicki oraz braki instytucjonalne i edukacyjne. Jedną z głównych prze-
szkód są wysokie koszty inwestycyjne związane z pozyskiwa-
Adresy internetowe niem danych i zarządzaniem nimi. Niezbędne staje się komplek-
% GSDI: www.gsdi.org sowe, ekonomicznie uzasadnione podejS
cie do problemu, a więc
% ISO/TC211: www.isotc211.org podejS
cie zgodne z koncepcją SDI.
% Open GIS: www.opengis.org W krajach, gdzie istnieją już bogate zasoby danych przestrzen-
% INSPIRE: www.ec-gis.org/inspire/ nych, a technologie GIS, internetu, baz danych i systemów wspo-
% PTIP: www.gridw.pl/ptip/ magania decyzji są dostatecznie rozwinięte, widoczny staje się
postęp w sposobie korzystania z geoinformacji. Jednakże nawet
Literatura tam ujawniają się przeszkody wynikające z istnienia historycznie
% Burrough P.,I. Masser (editors), 1998, European Geographic uwarunkowanych struktur i powiązań instytucjonalnych oraz fun-
Information Infrastructures, Taylor & Francis, London. kcjonujących w skali całego społeczeństwa nawyków. Również
% Gax
dzicki J., 2001, Leksykon geomatyczny, Warszawa, PTIP, tego rodzaju przeszkody można skutecznie przezwyciężać, stosu-
WieS
Jutra. jąc SDI.
% Gax
dzicki J., 2002, Rozwój infrastruktur danych przestrzen-
nych: wnioski dla Polski, GEODETA 11/2002. 1.2. Pojęcie infrastruktury danych przestrzennych
% Groot R., J. McLaughlin, 2000, Geospatial Data Infrastruc- Termin infrastruktura danych przestrzennych (infrastruktura geo-
ture, Oxford University Press, Oxford. informacyjna) stosowany jest w znaczeniu zespołu odpowiednich
% Longley P. A., M. F. Goodchild, D. J. Maguire, D. W. Rhind, technologii, S
rodków politycznych i ekonomicznych oraz przed-
1999, Geographical Information Systems, Second Edition, vol. sięwzięć instytucjonalnych, które ułatwiają dostęp do danych
1&2, John Wiley & Sons, New York. przestrzennych oraz korzystanie z nich. SDI służy zatem do wy-
szukiwania, oceny, transferu i stosowania danych przez ich uży-
Spis rozdziałów tkowników i producentów na wszystkich poziomach administra-
1. Sposób podejS
cia do tematu cji publicznej, sektora gospodarczego, sektora społecznego (non-
2. Rozwój danych geoprzestrzennych  tworzenie danych dla profit) i S
rodowiska akademickiego, a także przez obywateli
wielu zastosowań w ogólnoS
ci.
Redakcja: Claude Luzet, EUROGEOGRAPHICS; współpraca: Słowo infrastruktura jest używane celowo dla podkreS
lenia waż-
Hiroshi Murakami, Japan GSI, US FGDC noS
ci istnienia niezawodnego, wspierającego S
rodowiska, analo-
3. Metadane  opisywanie danych geoprzestrzennych gicznego do sieci drogowej lub telekomunikacyjnej. Jego rolą jest
Redakcja: Mark Taylor, UK NGDF tu zapewnienie łatwego dostępu do informacji geograficznie od-
4. Katalog danych geoprzestrzennych  ułatwianie wyszukiwa- niesionej z wykorzystaniem ograniczonego zbioru standardowych
nia danych zasad postępowania, protokołów i specyfikacji. Aplikacje, które
Redakcja: Douglas Nebert, US FGDC stosują tego rodzaju infrastrukturę, nie są szczegółowo opisywa-
5. Wizualizacja danych geoprzestrzennych  mapy w sieci WWW ne w tym dokumencie.
Redakcja: Steve Blake, Australia; Frank Lochter, Niemcy; Z pewnym uproszczeniem można stwierdzić, że istotą SDI jest
Allan Doyle, USA wprowadzanie i stosowanie ogólnych porozumień i technicznych
6. Dostęp do danych geoprzestrzennych i ich dostarczanie  uzgodnień mających na celu dogodne  bez ponoszenia nadmier-
otwartoS
ć dostępu nych kosztów  korzystanie z geoinformacji w skali lokalnej,
Redakcja: Brian McLeod, Kanada państwowej, regionalnej i globalnej. Porozumienia te i uzgodnie-
7. Inne serwisy nia dotyczą wszelkich aspektów technicznych, prawnych, ekono-
Redakcja: Jeff DelaBeaujardiere, NASA micznych i organizacyjnych wiążących się z tworzeniem i użyt-
8. Pomoc i kształcenie kowaniem SDI. Do skutków ekonomicznych SDI należy zaliczyć
Uta Wehn de Montalvo, Wielka Brytania zmniejszenie kosztów pozyskiwania i integrowania danych oraz
9. Studia przypadków kosztów stosowanych S
rodków technicznych, które podlegają
Redakcja: Mark Reichardt, Open GIS Consortium ujednoliceniu.
38
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 2 (93) LUTY 2003
R
WIAT
GIS
1.3 Zakres i struktura opracowania % obowiązujące przepisy zbyt utrudniają uzyskanie dostępu do
The SDI Cookbook służy pomocą w tworzeniu i doskonaleniu in- danych,
frastruktur danych przestrzennych, przedstawiając: % opłaty za korzystanie z danych są za wysokie,
% zalecane standardy  istniejące i powstające, % użycie danych jest zbyt trudne pod względem technicznym, np.
% oparte na tych standardach oprogramowanie komercyjne i nie- ze względu na różnice standardów i formatów.
odpłatne, W efekcie ponoszone są straty w skali społeczeństwa: decydenci
% działania i strategie o charakterze organizacyjnym wspomagają- i wszelkiego rodzaju użytkownicy geoinformacji mają utrudniony
ce inicjatywy SDI, dostęp do danych, a prace w zakresie ich pozyskiwania, w tym
% sprawdzone rozwiązania praktyczne. prace pomiarowe, są niepotrzebnie powtarzane.
Autorzy dążyli do klarownego przedstawienia koncepcji i metody- W obecnej, nowej fazie rozwojowej GIS wymienione powyżej
ki SDI, uwzględniając doS
wiadczenia nagromadzone już w róż- niekorzystne zjawiska nasiliły się w sposób znaczący ze względu
nych częS
ciach S
wiata. Założono przy tym, że będzie to dokument na to, że:
aktualizowany, rozszerzany i ulepszany oraz udostępniany w for- % zwiększa się liczba i zróżnicowanie podmiotów zajmujących się
mie drukowanej i cyfrowej. pozyskiwaniem, przetwarzaniem i dystrybucją danych geoprze-
Każdy z następnych rozdziałów dzielony jest na częS
ci odpowiada- strzennych,
jące wyróżnionym poziomom szczegółowoS
ci i zakresom stoso- % wzrasta liczba aplikacji3 geoinformacyjnych, produktów i usług
wania. Kolejno podaje się: geoinformacyjnych oraz stosowanych formatów,
% wprowadzenie opisujące kontekst i uzasadnienie tematu roz- % coraz trudniejsze jest korzystanie z danych zgromadzonych przez
działu, użyteczne dla wszystkich czytelników, ale przeznaczone różne podmioty,
szczególnie dla personelu szczebla kierowniczego i końcowych % rosną koszty integrowania danych pochodzących z różnych x
ródeł
użytkowników, oraz koszty nieuzasadnionego, powtórnego pozyskiwania danych.
% informacje dotyczące projektowania elementów infrastruktury Wobec tej narastającej różnorodnoS
ci istotne jest, aby pewne naj-
z uwzględnieniem aspektów organizacyjnych i technologicznych, ważniejsze dane geoprzestrzenne były jednolite, kompletne i utrzy-
% charakterystykę prac wdrożeniowych z naS
wietleniem istnieją- mywane w stanie aktualnoS
ci. Dane takie, nazywane podstawowy-
cych standardów, protokołów i oprogramowania. mi (base, framework, fundamental), z reguły odpowiadają dwóm
W podsumowaniu rozdziału podawane są najważniejsze zalecenia kryteriom:
wynikające z jego treS
ci. % stosowane są przez niemal wszystkich użytkowników, stano-
wiąc zasób głównych, wspólnych danych (core data),
Rozdział 2. Rozwój danych geoprzestrzennych
% umożliwiają identyfikowanie innych danych lub obiektów, sta-
nowiąc dla nich dane odniesienia zwane również referencyjnymi
 tworzenie danych dla wielu zastosowań
(reference data).
2.1. Wprowadzenie Przykładem danych podstawowych mogą być dane opisujące jed-
W czasach tradycyjnej geodezji i kartografii pozyskiwanie i dys- nostkę podziału terytorialnego: są one potrzebne wielu użytkowni-
trybucja geoinformacji były procesami wysoce scentralizowanymi kom i umożliwiają przyporządkowanie tej jednostce różnego ro-
i zmonopolizowanymi przez władze państwowe. Wynikało to głów- dzaju danych tematycznych.
nie z wysokich kosztów i długiego czasu realizacji przedsięwzięć
geodezyjnych i kartograficznych, których końcowym rezultatem 2.2. Aspekty organizacyjne
były mapy o treS
ci dostosowanej do podstawowych zadań pań- Dane podstawowe stanowią ważny komponent każdej infrastruktury
stwa, zwłaszcza militarnych i fiskalnych. Potrzeby obywateli miały danych przestrzennych. Utworzenie tego komponentu wymaga m.in.:
ograniczone znaczenie, a mapy traktowano przede wszystkim jako % okreS
lenia warstw danych podstawowych oraz ustalenia specy-
dobro państwowe, w mniejszym zaS
stopniu jako produkty komer- fikacji ich treS
ci,
cyjne. Państwo okreS
lało zatem rodzaje informacji prezentowa- % opracowania procedur, technik i wytycznych niezbędnych dla
nych na mapach. Z reguły były to informacje katastralne, topogra- integrowania, udostępniania i stosowania tych danych,
ficzne i ogólnogeograficzne, które stawały się warstwami podkła- % ukształtowania relacji instytucjonalnych i praktyk komercyj-
dowymi dla tematycznych opracowań kartograficznych. nych sprzyjających tworzeniu i utrzymywaniu danych oraz ich
W minionych latach sytuacja uległa radykalnej zmianie pod wpły- powszechnemu użytkowaniu.
wem rozwoju metod i technik pozyskiwania i przetwarzania da- W wyniku tych działań oraz związanych z nimi prac wdrożenio-
nych geoprzestrzennych. Niemal każdy może obecnie tworzyć wych powstaje baza informacyjna, na podstawie której mogą być
swoje własne mapy i stosować geoinformację zgodnie z potrzeba- budowane tematyczne zasoby danych różnych organizacji. Podej-
mi, korzystając z komputerów osobistych, internetu, GIS, GPS, S
cie tego rodzaju przyczynia się do usprawnienia wymiany danych
obrazów satelitarnych, technik skanowania i inteligentnego opro- między zainteresowanymi stronami.
gramowania. W ten sposób monopolistyczna pozycja państwa zo- Za tworzenie zasobów danych podstawowych oraz zarządzanie
stała poważnie ograniczona. nimi odpowiedzialne są przede wszystkim organy rządowe i samo-
Postęp technologiczny ułatwił znacznie przetwarzanie i wizuali- rządowe, które udostępniają te dane nieodpłatnie, za odpłatnoS
cią
zację danych geoprzestrzennych, nie wpłynął jednak równie pozy- równą kosztom powielenia lub na zasadach komercyjnych4. Dla
tywnie na możliwoS
ci uzyskiwania tych danych dla wykonywania osiągnięcia pełnego powodzenia w tym zakresie niezbędne jest
konkretnych zadań użytkowych. Różne są tego przyczyny, np. jednak zapewnienie należytego współudziału innych producentów
użytkownik może stwierdzić, że potrzebne mu dane nie istnieją, ale i użytkowników tych danych, jak też dostawców odpowiednich
nawet jeS
li istnieją, to często: usług informacyjnych, systemów, sprzętu i oprogramowania.
% trudno do nich dotrzeć i sprawdzić ich użytecznoS
ć, Realizacja całoS
ci przedsięwzięcia wymaga wielu lat pracy, jed-
% ich jakoS
ć i szczegółowoS
ć jest nieodpowiednia lub też repre- nakże wyniki w pełni użyteczne mogą być uzyskiwane już po
zentują one nieodpowiedni model, zakończeniu poszczególnych zadań i etapów wdrożeniowych.
39
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 2 (93) LUTY 2003
R
WIAT
GIS
2.3. Aspekty wdrożeniowe nych, w tym do infrastruktury globalnej. Przyjęto dwa przedsta-
W jednym z pierwszych etapów prac powinny być opracowane wione poniżej zalecenia.
specyfikacje obiektów (features5) i modeli zawartoS
ci (content) 1. Inicjatywy i prace dotyczące danych podstawowych infrastruktur
dla danych podstawowych, a w dalszej kolejnoS
ci  dla pozosta- różnych poziomów powinny być podejmowane i prowadzone
łych danych SDI. Służą do tego celu międzynarodowe normy z możliwie szerokim udziałem zainteresowanych partnerów. Spe-
Komitetu Technicznego ISO/TC211 Informacja geograficzna/ cyfikacje przyjęte dla Global Map mogą być z powodzeniem
Geomatyka6 tworzące rodzinę norm 19100. WS
ród nich najważ- adaptowane i rozszerzane w projektach o zasięgu międzynarodo-
niejsze są tu dwie: wym.
% standard 19109 Rules for application schema (Reguły dla 2. W projektowaniu państwowych9 SDI do modelowania danych
schematu aplikacyjnego), należy stosować normy ISO 19109 oraz 1911010 przedstawione
% standard 19110 Feature cataloguing methodology (Metodyka powyżej w punkcie 2.3. Standaryzacja w tym zakresie jest nieo-
katalogowania obiektów). dzowna, wpływając na lepsze zaspokajanie potrzeb użytkowni-
Pierwsza z tych norm zajmuje się schematem aplikacyjnym jako ków infrastruktur, ułatwiając dostęp do rozproszonych zasobów
formalnym opisem modelu pojęciowego, który dotyczy danych geoinformacyjnych oraz umożliwiając osiąganie wymiernych ko-
występujących w okreS
lonej aplikacji lub grupie aplikacji (gdzie rzyS
ci ekonomicznych.
przez aplikację rozumie się zastosowanie tych danych zgodnie
z wymaganiami użytkownika). Schemat aplikacyjny okreS
la: 2.5. Wybrane adresy internetowe
% zawartoS
ć i strukturę (structure) danych, % Australian Spatial Data Infrastructure: www.auslig.gov.au
% specyfikacje operacji manipulowania danymi oraz ich prze- % Framework Home Page, U.S. Federal Geographic Data Com-
twarzania w ramach aplikacji. mittee: www.fgdc.gov/framework/framework.html
Schematy aplikacyjne spełniają bardzo ważną rolę, służąc do:
1
% opisywania danych, z uwzględnieniem ich struktur, w sposób
W podanym kontekS
cie przymiotnik regionalny stosowany jest w odniesieniu do
czytelny dla komputera, co pozwala na używanie zautomatyzo- regionu S
wiata, nie zaS
regionu pojedynczego państwa.
2
wanych mechanizmów zarządzania danymi,
Dane geoprzestrzenne  dane przestrzenne dotyczące Ziemi i powiązanych z nią
% dokumentowania treS
ci danych, co pozwala na jednoznaczne
obiektów; synonim danych geograficznych.
3
i poprawne rozumienie danych oraz ich interpretowanie celem
W znaczeniu programu użytkowego.
4
uzyskania informacji.
Gax
dzicki J., Ochrona i udostępnianie baz danych geoprzestrzennych: płacić czy
Z normą 19109 blisko związana jest druga wspomniana norma  nie? GEODETA 6/2002.
5
19110, która dotyczy katalogowania obiektów, tj. tworzenia kata- Termin feature odnosi się do jednego z najważniejszych pojęć geomatyki. Norma
logu mającego charakter słownika i zawierającego definicje i opi- ISO 19101 podaje następującą definicję: feature  abstraction of real world pheno-
sy typów obiektów, atrybutów obiektów oraz powiązań między
mena, czyli jest to abstrakcja zjawisk S
wiata realnego, gdzie abstrakcją jest wytwór
obiektami, łącznie z dopuszczalnymi operacjami odnoszącymi
abstrahowania (wyodrębniania elementów i właS
ciwoS
ci uznanych za istotne
się do skatalogowanych obiektów. Katalog obiektów (np. topo- z pominięciem innych), a zjawisko należy traktować szeroko jako przedmiot po-
graficznych) opracowywany jest na podstawie schematu aplika- strzegania i rozważania. Termin feature może być stosowany dla typu (w sensie
cyjnego, stanowiąc przejrzysty i wyczerpujący dokument uspraw- klasy) lub pojedynczego egzemplarza, np. dom jako typ, czyli zbiór domów, lub dom
niający współpracę użytkowników oraz producentów danych
jako konkretny budynek. Termin ten bywa również stosowany w znaczeniu infor-
i oprogramowania.
macji geoprzestrzennej reprezentującej rozpatrywaną abstrakcję zjawisk. Nie ma,
Katalogowanie obiektów, które są przecież abstrakcjami o okre- niestety, powszechnie przyjętego polskiego odpowiednika feature, chociaż propo-
S
lonych atrybutach, reprezentacjach geometrycznych i operacjach,
nowano już użycie słów cecha, wyróżnienie oraz element. W kompendium przyjęto
wiąże się z problemem stosowania jednolitych, trwałych identy- zatem słowo obiekt, które wydaje się być łatwiejsze do zaakceptowania, przyporząd-
fikatorów dla odpowiadających tym abstrakcjom obiektów S
wia- kowując mu znaczenie wynikające z interpretacji podanej wyżej definicji ISO:
ta rzeczywistego. Uzyskano już pozytywne wyniki w stosowaniu  abstrakcja zjawisk S
wiata realnego, które są rozpatrywane w okreS
lonej
obiekt
tego rodzaju identyfikatorów.
przestrzeni. Użycie słowa obiekt w innych znaczeniach będzie odpowiednio komen-
Jak pokazuje doS
wiadczenie, w państwowych infrastrukturach
towane w tekS
cie.
6
danych przestrzennych jako dane podstawowe7 przyjmuje się na
W Polsce problematyką tą zajmuje się Komisja Problemowa nr 297 Polskiego
ogół dane należące do następujących warstw:
Komitetu Normalizacyjnego.
7
% kataster,
Ogólnie rzecz biorąc, można przyjąć, że w Polsce geoprzestrzenne dane podstawowe
% osnowa geodezyjna,
są objęte krajowym systemem informacji o terenie, okreS
lonym rozporządzeniem
% nazwy geograficzne,
ministra rozwoju regionalnego i budownictwa z roku 2001.
8
% ortoobrazy,
Dane okreS
lone powyższą listą warstw, po nieznacznej modyfikacji tej listy, uznane
% rzex
ba terenu,
zostały za podstawowe w dokumencie INSPIRE Reference Data and Metadata Posi-
% transport,
tion Paper, October 2002. Nazwano je ogólnie danymi referencyjnymi (reference
% hydrografia,
data). Zmodyfikowana lista warstw (komponentów) przedstawia się, jak następuje:
% podział terytorialny.
1) geodezyjne dane odniesienia, 2) jednostki administracyjne, 3) jednostki praw
Znaczący postęp uzyskano w zakresie okreS
lenia danych, zwła- własnoS
ci (działki, budynki), 4) adresy, 5) wybrane tematy topograficzne (hydrogra-
szcza podstawowych, dla infrastruktur regionalnych8 i infrastruk- fia, transport, wysokoS
ci), 6) ortoobrazy, 7) nazwy geograficzne. Przyporządkowano
tury globalnej.
im siedem aspektów: 1) geodezyjny system odniesienia, 2) jakoS
ć, 3) utrzymanie, 4)
zdolnoS
ć do współdziałania, 5) rozdzielczoS
ć/skala i priorytety wdrożeniowe, 6) język
2.4. Zalecenia
i kultura, 7) metadane.
9
Opracowanie specyfikacji danych podstawowych jest zadaniem
W sposób oczywisty zalecenie to dotyczy także infrastruktur na poziomie niższym od
żmudnym i trudnym do wykonania przez pojedynczą organi- krajowego, np. w Polsce na poziomie miasta lub województwa.
10
zację. Odnosi się to do każdej infrastruktury danych przestrzen- Stosowanie tych norm zalecane jest również przez INSPIRE.
40
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 2 (93) LUTY 2003
R
WIAT
GIS
CzęS
ć II skróconej wersji polskiej podręcznika
:
:
Developing Spatial Data Infrastructures: The SDI Cookbook
:
:
Kompendium
danych
infrastruktur
przestrzennych
GSDI, wersja 1.1, 2001, pod redakcją Douglasa D. Neberta
Opracowanie wersji polskiej: Jerzy Gax
dzicki, PTIP
% umożliwia realizację istotnych usług w ramach infrastruktur
Rozdział 3. Metadane
danych przestrzennych.
Zbiory danych, które nie są zaopatrzone w odpowiednie meta-
 opisywanie danych geoprzestrzennych
dane, mają znacznie mniejszą wartoS
ć, a nawet mogą stawać się
3.1. Wprowadzenie całkowicie bezużyteczne. Jest rzeczą oczywistą, że metadane
Metadane (metadata) są danymi o danych, a ujmując to bardziej zależą od charakterystycznych cech zbioru, a zwłaszcza od typu
konkretnie  danymi zawierającymi informacje o zbiorach danych. danych (np. od tego, czy są one wektorowe, czy też rastrowe).
Koncepcja metadanych nie jest nowa i od dawna znajduje swój
wyraz w katalogowaniu zbiorów bibliotecznych oraz sporządzaniu 3.2. Aspekty organizacyjne
legend map. W związku z rozwojem technologii informacyjnych Wyróżnia się trzy poziomy stosowania metadanych i związane
i telekomunikacyjnych stosowanie metadanych dla zbiorów da- z tymi poziomami trzy niżej wymienione rodzaje metadanych.
nych cyfrowych stało się nieodzowne. 1. Metadane wyszukania (discovery
Odnosi się to zwłaszcza do zbiorów W GEODECIE 2/2003 ukazała się I częS
ć Kompen- metadata) służą do wybrania zbiorów,
cyfrowych danych geoprzestrzennych. dium  polskiej wersji podręcznika The SDI Cookbook które mogą być przedmiotem zainte-
Każdy zbiór tych danych, aby był uży- opracowanego przez GSDI, międzynarodową organi- resowania użytkownika o okreS
lonych
teczny, musi być scharakteryzowany zację wspierającą tworzenie infrastruktur danych prze- wymaganiach. Metadane te obejmują:
przez dane zawierające odpowiedzi na strzennych kompatybilnych w skali globalnej. % nazwę i opis zbioru danych,
pytania typu: co, kto, gdzie, kiedy, jak.  Przedstawione w The SDI Cookbook zasady tworze- % podstawowe przeznaczenie i zakres
Stosowanie metadanych dla zbiorów nia i rozwoju infrastruktur danych przestrzennych sta- stosowania danych,
danych geoprzestrzennych przynosi nowią pewną syntezę międzynarodowego dorobku w tej % datę pozyskania danych i ich aktu-
liczne korzyS
ci, a mianowicie: dziedzinie i warto je brać pod uwagę, oceniając stan alizacji,
% ułatwia zarządzanie zasobami da- osiągnięty pod tym względem w Polsce, projektując % producenta, dostawcę i głównych
nych w ramach organizacji odpowie- systemy w skali miast, województw i całego państwa, użytkowników danych,
dzialnej za te dane, doskonaląc przepisy prawne i techniczne, poszukując % obszar, do którego dane się odno-
% ułatwia korzystanie z nagromadzo- racjonalnych rozwiązań ekonomicznych i  co jest naj- szą, okreS
lony przez współrzędne, na-
nych zasobów zgodnie z aktualnymi po- ważniejsze  starając się udostępnić właS
ciwą geoin- zwy geograficzne lub jednostki po-
trzebami, a także stwarza możliwoS
ci formację właS
ciwemu użytkownikowi we właS
ciwym działu administracyjnego,
korzystania z nich w przyszłoS
ci, gdy czasie  napisał w przedmowie prof. Jerzy Gax
dzicki. % strukturę zbioru i sposób dostępu
będą stanowiły materiały historyczne, W częS
ci I w rozdziale zatytułowanym Rozwój danych do danych.
% pozwala na lepsze planowanie geoprzestrzennych  tworzenie danych dla wielu za- 2. Metadane rozpoznania (exploration
przedsięwzięć dotyczących pozyskiwa- stosowań znalazły się m.in. zalecenia projektowania metadata) zawierają bardziej szcze-
nia i aktualizacji danych, państwowych SDI z wykorzystaniem norm ISO 19109 gółowe informacje o zbiorze, które
% rozszerza krąg użytkowników da- oraz 19110, a także włączania do tych prac zaintere- umożliwiają:
nych geoprzestrzennych, sowanych partnerów. % % ocenę właS
ciwoS
ci danych zbioru,
29
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 3 (94) MARZEC 2003
R
WIAT
GIS
% okreS
lenie przydatnoS
ci danych zbioru pod względem wyma- uwagę na metadane podstawowe (core, discovery), najważniej-
gań użytkownika, sze pod względem użytkowym. Przykładami są tu standardy
% nawiązanie kontaktu z dysponentem danych celem uzyskania zarządzane przez Australijską i Nowozelandzką Radę Informa-
dalszych informacji, w szczególnoS
ci informacji na temat wa- cji o Terenie (The Australian and New Zealand Land Informa-
runków korzystania z danych. tion Council  ANZLIC) oraz standardy powstałe w wyniku pro-
3. Metadane stosowania (exploitation metadata) okreS
lają te jektów europejskich LaCLEF i ESMI.
właS
ciwoS
ci zbioru, które są potrzebne do: SpoS
ród wymienionych norm na wyróżnienie zasługuje norma
% odczytania danych oraz ich transferu, ISO 19115 jako jedyna powszechnie akceptowana. Jej znacze-
% interpretacji danych i praktycznego korzystania z nich w apli- nie uzasadniają przedstawione poniżej fakty:
kacji użytkownika. % Norma ISO 19115 stanowi rezultat intensywnej i szerokiej
Ten ostatni rodzaj metadanych zawiera często dane objęte kata- współpracy międzynarodowej, którą prowadzono z uwzględ-
logiem obiektów (patrz rozdział 2  GEODETA 2/2003), dane nieniem bogatych doS
wiadczeń zebranych przy opracowaniu
dotyczące struktur danych i odwzorowania kartograficznego oraz i stosowaniu wszystkich pozostałych norm metadanych. Jest
wszelkie parametry ułatwiające człowiekowi i maszynie wła- więc ona swego rodzaju syntezą uzasadnionych teoretycznie
S
ciwe korzystanie z danych geoprzestrzennych. i sprawdzonych praktycznie (wczeS
niej zastosowanych) rozwią-
Trzy poziomy stosowania metadanych i odpowiadające im ro- zań w tym zakresie.
dzaje metadanych tworzą hierarchiczną strukturę wyborów (de- % Implementacja tej normy obejmuje rozwój związanego z nią
cyzji) dokonywanych przez użytkownika i umożliwiających usta- oprogramowania komercyjnego i jest objęta programem prac
lenie, jakie zbiory danych znajdują się w zakresie jego zaintere- Open GIS Consortium.
sowania, które z nich odpowiadają jego wymaganiom, jak do % Norma ta będzie wprowadzana do użycia w powiązaniu z ca-
nich dotrzeć, a także jak przetransferować wyselekcjonowane łą rodziną norm geomatycznych ISO/TC 211, co doprowadzi do
dane oraz zastosować je we właS
ciwy sposób, odpowiadający integracji standardów treS
ci i przekazu dla danych i metada-
potrzebom użytkownika. nych.
Ogólne stwierdzenie, że metadane opisują zbiory danych, nie Poza normami dotyczącymi wyłącznie metadanych geoprze-
jest wystarczające. Np. metadane mogą dotyczyć zbioru jedno- strzennych istnieją ogólne normy metadanych. Do takich należy
rodnych map cyfrowych, pojedynczej mapy, grupy obiektów międzynarodowy standard Dublin Core ułatwiający wyszuki-
danego typu lub pojedynczego obiektu. R
wiat realny jest skom- wanie zasobów elektronicznych, zwłaszcza w sieci WWW. Stan-
plikowany i może być przedstawiany za pomocą modeli cyfro- dard ten stosowany jest w szczególnoS
ci do dokumentowania
wych o różnym stopniu szczegółowoS
ci, z uwzględnieniem róż- i wyszukiwania zbiorów bibliotecznych, archiwalnych i muze-
nych jego cech. Aby przezwyciężyć wiążące się z tym trudno- alnych. W geomatyce znajduje zastosowanie jako standard po-
S
ci, należy wprowadzić odpowiednie, dostatecznie ogólne stan- mocniczy służący do łączenia zasobów przestrzennych z nie-
dardy metadanych. przestrzennymi.
3.3. Standaryzacja metadanych 3.4. Aspekty wdrożeniowe
Standaryzacja metadanych jest niewątpliwie bardzo potrzebna. Tworzenie metadanych przypomina katalogowanie książek
Stosowanie powszechnie akceptowanych standardów w tym za- w bibliotece, z tą różnicą, że wymagana jest znacznie głębsza
kresie znacznie usprawnia procesy korzystania z metadanych, wiedza i doS
wiadczenie w dziedzinie, której dotyczą metadane.
a zwłaszcza ułatwia porównywanie i ocenianie zbiorów danych Nie każdy, kto ma przygotowanie zawodowe w tym kierunku,
pochodzących z różnych x
ródeł. Standaryzacja wpływa również nadaje się do tej pracy. Potrzebne jest zrozumienie jej celu,
korzystnie na powstawanie zunifikowanego oprogramowania solidnoS
ć i dociekliwoS
ć.
dotyczącego metadanych. Konsekwencją zrozumienia ważno- Zbiór metadanych może być prowadzony w różny sposób, za-
S
ci tej problematyki były stosunkowo liczne inicjatywy opraco- leżnie od:
wania i wdrażania norm metadanych. Znaczenie międzynarodo- % wielkoS
ci zasobów danych,
we mają normy niżej wymienione: % wielkoS
ci organizacji,
% Norma Federalnego Komitetu Danych Geograficznych (Fe- % zasad i technik zarządzania tymi zasobami w organizacji.
deral Geographic Data Committee  FGDC) Stanów Zjedno- JeS
li zasób danych jest niewielki, wówczas metadane przecho-
czonych wprowadzona w roku 1994 do użycia w Państwowej wuje się w oddzielnych dokumentach, stosując dowolne, dosta-
Infrastrukturze Danych Przestrzennych (National Spatial Data tecznie dogodne oprogramowanie w rodzaju edytora tekstu, ar-
Infrastructure  NSDI), a w roku 1998 znowelizowana. Norma kusza kalkulacyjnego lub prostej bazy danych. Dla dużych za-
ta została zastosowana także poza Stanami Zjednoczonymi, sobów, zwłaszcza rozproszonych, powinny być stosowane S
rodki
m.in. w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Republice Południowej bardziej zaawansowane w postaci specjalnego oprogramowa-
Afryki oraz w niektórych krajach Ameryki Łacińskiej i Azji. nia, najczęS
ciej stanowiącego produkty komercyjne. Oprogra-
% Norma 12657 Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (Co- mowanie tego rodzaju może być powiązane z systemami geoin-
mit� Europ�en de Normalisation  CEN) opracowana przez formacyjnymi dostarczającymi pewnych metadanych.
Komitet Techniczny TC 287 i przyjęta w roku 1998 jako ENV Przed przystąpieniem do opracowania metadanych należy usta-
(Euro-Norme Voluntaire). lić, w jaki sposób będący przedmiotem zainteresowania zasób
% Norma 19115 Międzynarodowej Organizacji Normalizacyj- danych ma być podzielony na zbiory danych podlegające opisa-
nej (International Standardization Organization  ISO) opraco- niu metadanymi. Zależnie od charakteru zasobu i jego przezna-
wana przez Komitet Techniczny TC 211 i zatwierdzona w roku czenia można się tu kierować podziałami wynikającymi z orga-
2001 jako DIS (Draft International Standard). nizacji i techniki pozyskiwania danych, ze sposobu funkcjono-
Niezależnie od wymienionych wyżej inicjatyw opracowano nor- wania zasobu lub też z okreS
lenia produktów geoinformacyj-
my o zasięgu krajowym lub regionalnym, zwracając szczególną nych przechowywanych w zasobie.
30
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 3 (94) MARZEC 2003
R
WIAT
GIS
W procesie sporządzania metadanych dla jednoznacznie okre-
S
lonego zbioru danych geoprzestrzennych wyodrębnić można
pewne typowe działania:
% zebranie informacji o zbiorze danych,
% utworzenie pliku zawierającego odpowiednio uporządkowa-
ne metadane,
% sprawdzenie i poprawienie pliku pod względem syntaktycz-
nym,
% dokonanie końcowego przeglądu metadanych celem spraw-
dzenia, że opisują one zbiór danych w sposób poprawny i kom-
pletny.
Z reguły proces ten jest wspomagany przez odpowiednie opro-
gramowanie. Uzyskane metadane muszą być czytelne dla kom-
putera oraz  po odpowiedniej prezentacji  dla człowieka. Przy
sporządzaniu metadanych i korzystaniu z nich istotną rolę od-
grywa tezaurus1 oraz słownik nazw geograficznych.
Jest sprawą pierwszorzędnej wagi, aby urzędy i instytucje od-
powiedzialne za zasoby geoinformacyjne stworzyły odpowied- Diagram interakcji przedstawiający podstawowe użycie usług katalo-
nie warunki dla rozwoju standaryzowanych metadanych. Wcho- gowych w powiązaniu z odpowiednimi elementami SDI
dzą tu w grę odpowiednie S
rodki prawne i ekonomiczne
z uwzględnieniem pomocy technicznej, np. w postaci szkoleń W infrastrukturach danych przestrzennych znajduje zastosowa-
i bezpłatnego oprogramowania. Godne naS
ladowania pod tym nie koncepcja katalogu rozproszonego. Można sobie wyobrazić,
względem są działania wspomnianego powyżej Federalnego że korzystając z odpowiedniego interfejsu, użytkownik zainte-
Komitetu Danych Geograficznych Stanów Zjednoczonych. resowany odnalezieniem pewnych danych przestrzennych okre-
S
la swoje pytania i życzenia, które są przekazywane do portalu
3.5. Zalecenia katalogowego (Catalogue Gateway, Catalogue Portal). W re-
1. Zamiast tworzyć własną normę dotyczącą metadanych należy zultacie działania portalu niektóre z zarejestrowanych serwe-
przyjąć normę ISO 19115 lub utworzyć i zastosować jej krajo- rów, zwane katalogowymi, przeszukują swoje zasoby metada-
wy profil2. Uzyskuje się w ten sposób ewidentne korzyS
ci za- nych, odnajdując te odpowiadające życzeniom użytkownika.
równo na poziomie krajowym (oszczędnoS
ci czasu i S
rodków, Użytkownik korzysta z nich zgodnie z treS
cią rozdziału 3.2 opi-
ułatwione wdrażanie), jak i międzynarodowym (wymiana infor- sującego stosowanie metadanych.
macji, ułatwiona współpraca)3. U podstaw koncepcji katalogu rozproszonego leży pojęcie in-
2. Program opracowania metadanych powinien uwzględniać teroperacyjnoS
ci lub też interoperowalnoS
ci (interoperability6),
priorytety wynikające ze znaczenia zbiorów danych geoprze- czyli zdolnoS
ci systemów do współdziałania. Współdziałanie to
strzennych w zastosowaniach obecnych i przyszłych. W pierw- ma miejsce na poziomie serwerów katalogowych, które mogą
szej kolejnoS
ci należy zająć się danymi podstawowymi (patrz należeć do różnych SDI, ale posługują się wspólnym standar-
rozdział 2). dem metadanych, wspólnymi protokołami wyszukiwania i wspól-
3. Metadane powinny być rejestrowane w trakcie pozyskiwania nym rejestrem serwerów.
danych, tworzenia zbiorów danych, ich przetwarzania i aktuali-
zacji. 4.2. Aspekty organizacyjne
4. Postuluje się opracowanie: Koncepcję rozproszonego katalogu metadanych ilustruje po-
% systemu identyfikacji produktów geoinformacyjnych, wyższy rysunek, który stanowi diagram interakcji. Obejmuje on
% systemu klasyfikacji tematycznej danych geoprzestrzennych. następujących aktorów7:
% użytkownika katalogu,
3.6. Wybrane adresy internetowe % administratora katalogu,
% Metadata Home Page, US Federal Geographic Data Commit- % zarządcę portalu,
tee: www.fgdc.gov/metadata/metadata.html % twórcę metadanych.
% Metadata Home Page, National Geospatial Data Framework, TreS
ć diagramu należy interpretować, stosując następujące defi-
UK: www.ngdf.org.uk/metadata/ nicje:
% zespół metadanych  metadane opisujące wyodrębniony zbiór
Rozdział 4. Katalog danych geoprzestrzennych
danych geoprzestrzennych, np. reprezentujących kolekcję obiek-
tów (feature collection), obraz (image) lub pokrycie (coverage8),
 ułatwianie wyszukiwania danych
% katalog  zbiór zespołów metadanych,
4.1. Wprowadzenie % usługa katalogowa  usługa wykonywana w odpowiedzi na
Rozdział niniejszy poS
więcony jest usługom4, które wiążą się ze zgłoszone pytanie lub zapotrzebowanie dotyczące metadanych
stosowaniem metadanych do wyszukiwania danych. Usługi tego objętych katalogiem.
rodzaju nazywane są przez Open GIS Consortium katalogowymi, Twórca zespołu metadanych jest odpowiedzialny za prawid-
ponieważ ich podstawą jest katalog metadanych, lub też nadawa- łowe i zgodne z przyjętym standardem przedstawienie istotnych
na jest im ogólna nazwa clearinghouse, używana np. przez US cech charakteryzujących opisywany zbiór danych geoprzestrzen-
FGDC. Usługi katalogowe mogą być łączone z innymi usługami nych. Zależnie od instytucji i konkretnej sytuacji może to być
dotyczącymi danych geoprzestrzennych, a polegającymi m.in. na naukowiec, który uczestniczył w pracach dotyczących utworze-
integrowaniu, przetwarzaniu i wizualizacji tych danych5. nia zbioru, wykonawca zleconych prac w zakresie pozyskiwa-
31
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 3 (94) MARZEC 2003
R
WIAT
GIS
3
nia danych lub duża organizacja produkcyjna, która zgodnie W dokumencie INSPIRE Reference Data and Metadata Position Paper podano
z obowiązującymi przepisami zaopatruje swoje produkty infor- analogiczne zalecenia, a w szczególnoS
ci następujące dwa:
macyjne w odpowiednie opisy stanowiące metadane. Zebrane % należy opracować dla metadanych profil zgodny z ISO 19115 i wprowadzić go
i uporządkowane metadane dotyczące opisywanego zbioru da- jako obowiązujący we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej;
nych zapisywane są w odpowiednich formatach za pomocą spe- % w każdym państwie członkowskim powinien być wyznaczony urząd odpowie-
cjalnego oprogramowania, tworząc w rezultacie zespół metada- dzialny za produkcję podstawowych danych geoprzestrzennych oraz zarządzanie
nych tego zbioru danych. systemami informacyjnymi metadanych.
Zarządca portalu odpowiada za rozwój i utrzymanie zdolnoS
ci W INSPIRE Architecture and Standards Position Paper zaleca się dodatkowo
wyszukiwania w rozproszonych zasobach S
rodowiska użytkow- stosowanie ogólnego standardu metadanych Dublin Core dla wyszukiwania infor-
ników. Jego zadania obejmują zarządzanie rejestrem serwerów, macji (patrz rozdział 3.3).
4
które stanowią elementy różnego rodzaju infrastruktur danych W normie ISO 19101 podaje się następującą definicję: service  capability
przestrzennych. which a service provider entity makes available to a service user entity at the
Administrator katalogu akceptuje wprowadzanie i usuwanie interface between those entities. Wynika stąd, że usługa (service) jest zdolno-
zespołów metadanych oraz udostępnia zgromadzone zasoby użyt- S
cią działania, którą jednostka dostarczająca usługę udostępnia jednostce
kownikom, przydzielając im odpowiednie uprawnienia. Zazwy- korzystającej z usługi; jednostki te kontaktują się ze sobą przez interfejs
czaj wykonuje on dodatkowo pewne funkcje kontroli jakoS
ci między nimi. Przez jednostkę (encję) rozumie się tu człowieka lub zautomaty-
metadanych oraz inne funkcje administracyjne. zowany system.
5
Podstawowym zadaniem użytkownika katalogu jest okreS
le- INSPIRE Architecture and Standards Position Paper okreS
la następujące rodzaje
nie kryteriów, które powinny umożliwić zlokalizowanie i zasto- usług geoprzetwarzania (geoprocessing) jako aplikacji dostępnych w sieci WWW:
sowanie potrzebnej mu informacji. Znając te kryteria, użytkow- 1) usługi zarządzania, administracji i koordynacji, 2) usługi katalogowe dotyczące
nik wyszukuje informację poprzez: wyszukiwania danych, 3) usługi katalogowe dotyczące wyszukiwania usług, 4) usługi
% przeglądanie udostępnianych przez system list zawierających dotyczące map (Web Map Server  WMS), 5) usługi dotyczące pokryć (Web
kategorie informacji lub Coverage Server  WCS), patrz przypis 8, 6) usługi dotyczące obiektów (Web
% formułowanie zapytania według ustalonych zasad i wzorów. Feature Server  WFS), 7) usługi dotyczące nazw geograficznych, 8) usługi doty-
W zakresie katalogów rozproszonych i związanych z nimi usług czące transformacji współrzędnych, 9) usługi autoryzacyjne, 10) usługi w zakresie
znajdują zastosowanie dokumenty standaryzacyjne powstające analiz i łączenia danych geoprzestrzennych, 11) usługi dotyczące zamawiania i roz-
w ramach ISO, Open GIS Consortium oraz World Wide Web liczania.
6
Consortium. US Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE) podał następującą
definicję: interoperability  the ability of two or more systems or components to
4.3. Aspekty wdrożeniowe exchange information and to use the information that has been exchanged, czyli
Usługi w zakresie rozproszonego katalogu metadanych zostały dosłownie jest to zdolnoS
ć dwóch lub więcej systemów lub komponentów do
rozwinięte m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Meksy- wymiany informacji oraz użycia informacji, która została wymieniona. Krócej
ku, Australii i Republice Południowej Afryki. Systemy opro- można napisać, że jest to zdolnoS
ć systemów do współdziałania (inter- znaczy tu
gramowania opracowano, stosując normę ISO 23950 oraz stan- współ-). Definicja IEEE została przyjęta przez INSPIRE oraz zastosowana w The New
dardy WWW. Prace były finansowane głównie ze S
rodków Oxford Dictionary of English, 2001. Jednowyrazowy polski odpowiednik słowa
rządowych. interoperability może być utworzony na podstawie przymiotnika operacyjny (ope-
Zastosowano trójpoziomową architekturę oprogramowania obej- rating): interoperacyjnoS
ć albo operowalny (operable): interoperowalnoS
ć. Druga
mującą: z tych form jest bliższa znaczeniu angielskiego interoperability (zdolnoS
ć do współ-
% poziom klienta (client tier), w którym występować może prze- działania), ale pierwsza jest już upowszechniona, i to w różnych znaczeniach, m.in.
glądarka WWW lub aplikacja wyszukująca, powiązana bezpo- w wojskowoS
ci i transporcie.
7
S
rednio z wydzielonym interfejsem użytkownika, ISO 19103 zawiera następującą definicję: actor  coherent set of roles that users
% poziom poS
redni (middleware tier) zawierający portal katalo- of an entity can play when interacting with the entity, czyli aktor jest spójnym
gowy z interfejsem użytkownika dla przeglądarek WWW oraz zbiorem ról, które użytkownicy pewnej jednostki (encji) mogą odgrywać, współ-
rejestr serwerów, działając z nią. Pojęcie to występuje w metodykach analizy i projektowania,
% poziom serwerów katalogowych (server tier). odnosząc się do zewnętrznego obiektu modelującego rolę zewnętrznego użytkow-
nika systemu.
8
4.4. Zalecenia Zgodnie z materiałami INSPIRE pokrycie można okreS
lić prosto jako zbiór
1. Zaleca się, aby metadane były publikowane i udostępniane położeń przestrzennych (spatial locations) o znanych wartoS
ciach pewnych atrybu-
przy zastosowaniu specyfikacji usług katalogowych, które są tów.
9
wynikiem prac Open GIS Consortium9. Prace wdrożeniowe W INSPIRE Architecture and Standards Position Paper przyjmuje się wymienio-
w tym zakresie ułatwia istniejące już oprogramowanie. ne niżej zalecenia dla usług katalogowych.
2. Postuluje się, aby serwery katalogowe były zgłaszane do 1. W każdym państwie uczestniczącym w INSPIRE należy zapewnić funkcjonowa-
GSDI celem ich rejestracji. nie co najmniej jednego serwera katalogowego udostępniającego publicznie meta-
dane dotyczące podstawowej i tematycznej informacji geograficznej. Usługi katalo-
1
Tezaurusem nazywa się tu uporządkowany zestaw terminów służący do precyzowa- gowe powinny być uruchomione nie póx
niej niż rok po przyjęciu odpowiednich
przepisów prawnych w tym zakresie.
nia ich wzajemnych powiązań; jest on wykorzystywany do okreS
lania treS
ci zbiorów
2. Za podstawę dalszych prac w ramach INSPIRE należy przyjąć następujące
danych geoprzestrzennych lub ogólniej  do okreS
lania zawartoS
ci dokumentów.
2
Przez krajowy profil należy rozumieć podzbiór normy międzynarodowej wynika- dokumenty:
% normę ISO 19119 Architektura usług (Service architecture),
jący z potrzeb danego kraju. Z pełnej definicji podanej w ISO 19101 wynika, że
% normę ISO 19128 Usługi dotyczące map w sieci WWW (Web Mapping Service),
profil normy serii 19100 powstaje przez okreS
lenie tych postanowień, klas, opcji
% specyfikacje Open GIS Consortium w zakresie usług katalogowych oraz serwe-
i parametrów normy, które są niezbędne dla realizacji pewnej funkcji. Profil może
rów map i obiektów (WMS i WFS).
być tworzony również na podstawie grupy norm serii 19100.
32
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 3 (94) MARZEC 2003
R
WIAT
GIS
CzęS
ć III skróconej wersji polskiej podręcznika
:
:
Developing Spatial Data Infrastructures: The SDI Cookbook
:
:
Kompendium
danych
infrastruktur
przestrzennych
GSDI, wersja 1.1, 2001, pod redakcją Douglasa D. Neberta
Opracowanie wersji polskiej: Jerzy Gax
dzicki, PTIP
Rozdział 5. Wizualizacja danych
leży wprowadzić odpowiednie standardy i rozwiązania techniczne.
W najprostszym wariancie wszyscy użytkownicy powinni stoso-
geoprzestrzennych  mapy w sieci WWW
wać to samo oprogramowanie, a więc pochodzące z jednej, wybra-
5.1. Wprowadzenie nej firmy. Ograniczenie tego rodzaju jest trudne do powszechnego
Niniejszy rozdział1 przedstawia podstawowe koncepcje i metody, przyjęcia w warunkach gospodarki rynkowej oraz szybkiego roz-
które dotyczą map w sieci WWW i umożliwiają wizualizację woju nauki i techniki. W związku z tym Open GIS Consortium
informacji geoprzestrzennej pochodzącej z różnych x
ródeł i tym (OGC)  jako właS
ciwa merytorycznie międzynarodowa organiza-
samym  różnych serwerów. Tematyka tego rozdziału powinna cja S
ciS
le współpracująca z ISO  wprowadza w życie rozwiązania
stanowić przedmiot szczególnego za- znacznie bardziej atrakcyjne, zgod-
interesowania Czytelnika, który nie ze swoją ogólną wizją zaspokaja-
Od kilku miesięcy w GEODECIE publikowane są kolejne
chciałby: nia potrzeb w zakresie geoinforma-
częS
ci Kompendium infrastruktur danych przestrzennych.
% uzyskiwać w trybie bezpoS
rednim cji3. Według założeń OGC każdy bę-
Opracowanie to jest skróconą i zaktualizowaną polską
dzie odnosił korzyS
ci, używając po-
(online) i oglądać na ekranie kompu- wersją podręcznika The SDI Cookbook powstałego w wy-
tera mapę tworzoną na zamówienie, wszechnie dostępnych informacji oraz
niku działalnoS
ci GSDI, międzynarodowej organizacji
usług geograficznych, dostarczanych
z uwzględnieniem jego własnych da- wspierającej tworzenie infrastruktur danych przestrzen-
niezależnie od stosowanego oprogra-
nych oraz danych pochodzących z in- nych kompatybilnych w skali globalnej.
nych x
ródeł dostępnych w sieci mowania aplikacyjnego i platformy4.
 Przedstawione w The SDI Cookbook zasady tworzenia
WWW, OGC zmierza do realizacji tej wizji,
i rozwoju infrastruktur danych przestrzennych stanowią
% przekazywać innym użytkownikom promując zdolnoS
ć systemów do
pewną syntezę międzynarodowego dorobku w tej dzie-
sieci WWW mapę (lub jej okreS
loną współdziałania (interoperowalnoS
ć,
dzinie i warto je brać pod uwagę, oceniając stan osiągnię-
warstwę) wykonaną przez siebie za interoperacyjnoS
ć  patrz rozdział 4),
ty pod tym względem w Polsce, projektując systemy w skali
a w szczególnoS
ci koncentrując się na
pomocą posiadanego oprogramowa- miast, województw i całego państwa, doskonaląc przepi-
nia o funkcjach systemu informacji opracowaniu i upowszechnianiu spe-
sy prawne i techniczne, poszukując racjonalnych rozwią-
cyfikacji interfejsów5, które są nie-
geograficznej lub systemu przetwa- zań ekonomicznych...  napisał w przedmowie prof. Je-
rzania obrazów. zbędne dla wymiany i praktycznego
rzy Gax
dzicki.
Ogólnym celem jest szybka i łatwa stosowania danych przestrzennych
W częS
ci I (GEODETA 2/2003) ukazały się rozdziały:
wizualizacja danych przestrzennych. i związanych z nimi usług. Specyfi-
1. Sposób podejS
cia do tematu; 2. Rozwój danych geo-
Wymagania stawiane użytkownikom kacje OGC przeznaczone są przede
przestrzennych  tworzenie danych dla wielu zastoso-
są niewielkie i ograniczają się wszystkim dla producentów danych,
wań. CzęS
ć II (GEODETA 3/2003) objęła rozdziały: 3. Me-
w gruncie rzeczy do umiejętnoS
ci wytwórców oprogramowania aplika-
tadane  opisywanie danych geoprzestrzennych; 4. Ka-
czytania mapy. cyjnego oraz integratorów systemów,
talog danych geoprzestrzennych  ułatwianie wyszuki-
umożliwiając im zaspokajanie potrzeb
Aby móc tworzyć i udostępniać ma- wania danych. Przewiduje się, że końcowa, czwarta częS
ć
py w sieci WWW, co po angielsku użytkowników w sposób dogodny
kompendium zostanie opublikowana w numerze 5/2003.
nazywa się krótko Web mapping2, na- i uzasadniony ekonomicznie.
Redakcja
37
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 4 (95) KWIECIEŃ 2003
R
WIAT
GIS
W opracowanej przez OGC specyfikacji implementacyjnej ser-
wisu map w sieci WWW (nazywanego dalej serwisem map)
przez mapę rozumie się obrazową reprezentację danych geogra-
ficznych dostarczaną w takich formatach, jak PNG (Portable
Network Graphics), GIF (Graphics Interchange Format) lub
JPEG (Joint Photographic Experts Group), a także sporadycznie
 dla wektorowych elementów graficznych  w formacie SVG
(Scalable Vector Graphics) lub WebCGM (Web Computer Gra-
phics Metafile). Specyfikacja ta, stanowiąca standard OpenGIS,
okreS
la trzy rodzaje operacji:
% GetCapabilities  uzyskanie metadanych opisujących w spo-
sób czytelny dla komputera i człowieka zawartoS
ć informacyj-
ną serwisu oraz akceptowane parametry zamówienia mapy,
% GetMap  uzyskanie obrazu mapy, której geoprzestrzenne
parametry oraz wymiary są zdefiniowane w zamówieniu mapy,
% GetFeatureInfo (opcjonalne)  uzyskanie informacji o nie-
których obiektach pokazanych na mapie. Diagram interakcji między użytkownikiem (klientem) serwisu map, ka-
Zlecenie na realizację operacji przekazuje się za poS
rednic- talogiem oraz serwerami należącymi do trzech dostawców danych
twem przeglądarki WWW, wykorzystując znaną formę URL
(Uniform Resource Locator) zaczynającą się od http://. Szcze- cja odpowiada tylko za swoje dane i swój serwer, natomiast
gółowy zapis URL zależy od rodzaju zadania. Na przykład przez dowolne łączenie danych napływających z różnych ser-
stosując GetMap, użytkownik okreS
la warstwy tematyczne werów uzyskuje się nowe możliwoS
ci, pozwalające na szero-
zamawianej mapy, sposób (styl) prezentacji, obszar pokryty kie stosowanie geoinformacji, co ilustruje tabela obok.
mapą (bounding box), system odniesień przestrzennych, wy-
magany format zapisu oraz szczegóły dotyczące postaci koń- 5.2. Aspekty organizacyjne
cowej (wielkoS
ć, tło, kolor). Ilustracją opisanej koncepcji jest podany powyżej rysunek przed-
Przesłane przez różne serwery6 mapy dotyczące tego samego stawiający interakcje między użytkownikiem (klientem), kata-
obszaru i różniące się tylko treS
cią mogą być łączone, tworząc logiem i dostawcami.
mapę wielotematyczną dostosowaną do potrzeb konkretnego Użytkownik wyposażony w przeglądarkę WWW kieruje pyta-
użytkownika. W ten sposób każda współdziałająca organiza- nia do katalogu, który zawiera metadane oraz dodatkowo infor-
macje o dopuszczalnych parametrach zamówienia mapy. Na
podstawie uzyskanych odpowiedzi użytkownik formułuje za-
Przykłady stosowania serwisu map
mówienie na mapę, która w pokazanym przypadku obejmuje
trzy warstwy. Pierwszą z nich przesyła serwer dostawcy A,
% lokalizacja firm i badania rynkowe;
drugą  dostawcy B, trzecią  dostawcy C. W rezultacie na
% projektowanie instalacji telekomunikacyjnych;
ekranie użytkownika zostaje wyS
wietlona potrzebna mu mapa.
% projektowanie i budowa obiektów inżynierii lądowej;
Natomiast użytkownik, który dysponuje odpowiednim oprogra-
% edukacja, w tym nauczanie na odległoS
ć;
mowaniem typu GIS, może skorzystać z metadanych, uzyskać
% interdyscyplinarna współpraca naukowa;
dane x
ródłowe od dostawców oraz dalej je przetwarzać zgodnie
% elektroniczne biblioteki, muzea i wystawy;
ze swoimi potrzebami (patrz rozdział 4). Jest to jednak rozwią-
% udzielanie pomocy w nagłych przypadkach;
zanie znacznie trudniejsze do powszechnego zastosowania, m.in.
% opieka lekarska, w tym telemedycyna;
z przyczyn ekonomicznych.
% monitoring S
rodowiska;
Warto zauważyć, że pod względem organizacyjnym koncepcja
% zarządzanie usługami komunalnymi;
serwisu map jest bardzo prosta. Każdy z dostawców zarządza
% zarządzanie w sytuacjach kryzysowych;
swoim własnym zasobem danych, nie tworzy się nadrzędnych
% systemy autostradowe dla inteligentnych pojazdów;
struktur organizacyjnych, nie buduje się wielkiego systemu kra-
% zastosowania wojskowe  obserwowanie, planowanie,
jowego, oszczędzając tym samym czas i S
rodki.
dowodzenie, logistyka, celowanie;
% zarządzanie pracami publicznymi;
5.3. Aspekty wdrożeniowe
% poszukiwanie i eksploatacja zasobów naturalnych;
Koncepcja serwisu map w sieci WWW jest szeroko stosowana
% nawigacja;
na całym S
wiecie. Nowym wdrożeniom sprzyja dostępnoS
ć opro-
% zastosowania rolnicze;
gramowania realizującego operacje serwisu według specyfika-
% optymalizacja dystrybucji i magazynowania towarów;
cji WMS7.
% bezpieczeństwo publiczne  policja i straż pożarna;
Na sąsiedniej stronie podany jest przykład mapy południowo-
% rekreacja, m.in. wędrówki piesze, kajakarstwo i żeglarstwo;
-wschodniej częS
ci Stanów Zjednoczonych. Mapa ta obejmuje
% badania naukowe, m.in. w zakresie klimatologii, rolnictwa,
4 warstwy uzyskane z 2 serwerów:
biologii, ekologii, geologii i geofizyki;
% serwer A dostarczył jedną warstwę stanowiącą obraz8 hura-
% wybór dróg dla ludzi w podeszłym wieku i upoS
ledzonych;
ganu w Zatoce Meksykańskiej,
% planowanie transportu;
% serwer B dostarczył trzy warstwy, a mianowicie obszarów
% planowanie przestrzenne, zwłaszcza miejskie i regionalne;
zabudowanych (built-up areas), linii brzegowej (coastlines) i gra-
% zarządzanie zasobami wodnymi;
% kształtowanie map mentalnych jako osobistych, wyobrażenio- nic politycznych (political boundaries).
Reguły zapisu zleceń powodujących wykonanie operacji są
wych modeli rzeczywistoS
ci.
38
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 4 (95) KWIECIEŃ 2003
R
WIAT
GIS
lacji odbiorca  dostawca zdecydowanie silniejszą pozycję miał
dostawca, w którego roli często występowała organizacja pań-
stwowa. Rozwój internetu, a zwłaszcza sieci WWW, spowodo-
wał wzmocnienie pozycji odbiorcy, który obecnie stwarza za-
potrzebowanie na łatwy, szybki i tani dostęp do danych geo-
przestrzennych przekazywanych w formatach dogodnych dla
raczej prostych programów aplikacyjnych.
W miarę zwiększania liczby odbiorców i liczby dostawców roz-
wija się rynek danych geoprzestrzennych, pojawiają się nowe
usługi i nowe produkty geoinformacyjne. Wymaga to z kolei
regulacji dotyczących praw autorskich, licencji, odpłatnoS
ci,
prywatnoS
ci, formatów i standardów danych. JednoczeS
nie ob-
serwuje się występowanie pewnych trendów wynikających z po-
stępu technologicznego:
% Utrzymywanie danych w jednym formacie traci na znaczeniu;
dane odpowiedniej jakoS
ci mogą być zapisywane w różnych do-
godnych formatach, jeS
li tylko istnieją standaryzowane interfejsy
umożliwiające korzystanie z danych w tych formatach.
Mapa stanowiąca połączenie 4 warstw uzyskanych z 2 serwerów
% Zapamiętywanie dużych zbiorów danych przestaje być prob-
lemem; dane zapisywane niegdyS
na papierze były początkowo
szczegółowo przedstawione w specyfikacji WMS. Przykładem
może być zlecenie GetMap na uzyskanie trzech warstw z serwe- przenoszone na noS
niki pamięci offline, póx
niej zaS
stało się
ra B (poniżej). Choć zapis ten wydaje się bardzo skomplikowa- możliwe stosowanie dla nich pamięci masowych online. Na-
ny, w rzeczywistoS
ci jest prosty. Uważny czytelnik łatwo do- stępny krok polega na wiązaniu tych pamięci z internetem, co
z kolei wpływa na rozwój usług w sieci WWW.
strzeże, że kryją się w nim parametry niezbędne dla okreS
lenia
żądanego produktu kartograficznego:
6.2. Aspekty organizacyjne
http://b-maps.com/map.cgi?VERSION=1.1.0&REQUEST=GetMap&
Dążąc do ułatwienia dostępu do danych przestrzennych, należy
SRS=EPSG:4326&BBOX=-97.105,24.913,78.794,36.358&
w pierwszej kolejnoS
ci rozpatrzyć rodzaje i role uczestników
WIDTH=560&HEIGHT=350&LAYERS=BUILTUPA_1M,COASTL_1M,POLBNDL_1M&
procesu udostępniania danych, tj. dostawców i odbiorców. Po
STYLES=0XFF8080,0X101040,BLACK&FORMAT=image/png&BGCOLOR=0xFFFFFF&
stronie dostawców istotne znaczenie mają jednostki administra-
TRANSPARENT=TRUE&EXCEPTIONS=application/vnd.ogc.se_inimage
cji publicznej, które są podporządkowane polityce państwa,
m.in. w zakresie upowszechniania danych i zasad odpłatnoS
ci.
Organizacje sektora prywatnego odgrywają ważną rolę nie tyl-
5.4. Zalecenia
ko jako dostawcy technologii i usług, ale również jako dostaw
1. Zaleca się stosowanie specyfikacji implementacyjnej WMS
cy danych w postaci surowej i przetworzonej.
serwisu map w sieci WWW9.
2. Postuluje się, aby wszystkie organizacje zainteresowane roz- Po stronie odbiorców występują różnego rodzaju użytkownicy:
wojem w tej dziedzinie współpracowały z Open GIS Consor- urzędy, instytucje, firmy i osoby prywatne. Ich zainteresowanie
tium i uczestniczyły w opracowaniu, testowaniu i wdrażaniu na- udostępnianiem zależy nie tylko od realnych potrzeb, ale także
od łatwoS
ci dostępu, iloS
ci i jakoS
ci przekazywanych informa-
stępnych generacji serwisów map10.
cji, procedur administracyjnych i wymaganych opłat. Tak więc
w tworzeniu infrastruktury danych przestrzennych należy
5.5. Wybrane adresy internetowe
uwzględniać wszystkich jej potencjalnych uczestników, traktu-
% OpenGIS Implementation Specifications:
jąc ich jako partnerów działających dla wspólnego dobra. Rola
www.opengis.org/techno/implementation.htm
sektora prywatnego powinna być od początku klarownie okre-
% The Intergraph OGC WMS Viewer11: www.wmsviewer.com
S
lona, a polityka udostępniania danych powinna zachęcać sze-
% Uniwersytet Warszawski, członek stowarzyszony OGC:
rokie kręgi potencjalnych użytkowników do korzystania z tej
http://netgis.geo.uw.edu.pl
infrastruktury.
% WMS Cookbook: www.intl-interfaces.net/cookbook/WMS/
% University of Minnesota (oprogramowanie serwera):
6.3. Aspekty wdrożeniowe
http://mapserver.gis.umn.edu/doc/
Z punktu widzenia dostępu do danych ważne jest rozróżnienie
% Open Web Tools (oprogramowanie klienta i uzupełniające):
pewnych pojęć. W kontekS
cie metadanych pojęcie zbioru da-
http://www2.dmsolutions.ca/webtools/
nych zostało objaS
nione w rozdziale 3: zbiór danych (data set)
Rozdział 6. Dostęp do danych geoprzestrzennych jest wyodrębnioną grupą danych, która jest opisana przyporząd-
kowanym jej zespołem metadanych. Zbiór danych na ogół re-
i ich dostarczanie  otwartoS
ć dostępu
prezentuje pewną kolekcję obiektów (np. rzek) lub pokrycie
(np. zobrazowanie satelitarne).
6.1. Wprowadzenie
Zbiory danych są przechowywane, zarządzane i udostępniane w ra-
Użytkownik czy też  ujmując ogólniej  odbiorca danych
geoprzestrzennych wykonuje na ogół działania dotyczące wy- mach składu danych (data store). JeS
li dane są w pełni zunifiko-
wane i przetworzone do postaci bezszwowej (seamless), tj. bez
szukania i oceny danych, uzyskania dostępu do nich oraz ich
zniekształceń wzdłuż linii podziału, np. na arkusze mapy, to skład
użycia. Uzyskanie dostępu do danych wiąże się z wydaniem
zlecenia przez odbiorcę, przygotowaniem danych do przekaza- danych nazywa się magazynem, zbiornicą lub hurtownią da-
nia oraz ich dostarczeniem przez dostawcę. Do niedawna w re- nych (data warehouse). WS
ród operacji wiążących się z dostępem
39
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 4 (95) KWIECIEŃ 2003
R
WIAT
GIS
Ewolucja usług związanych z dostępem do danych
Usługi w zakresie Stare Nowe
metadanych sporadyczne, wg norm ISO, w sieci,
poza siecią zgodne semantycznie
wizualizacji poza siecią, serwis map w sieci
na noS
nikach trwałych
zlecania telefon, faks w sieci, połączone
z płatnoS
cią
wyboru produktu z listy dostępnych wg specyfikacji
produktów klienta
dostarczania poza siecią, w sieci
produktu na noS
nikach trwałych
pakowania/ poza siecią, w sieci,
formatowania w ustalonych formatach w żądanym formacie
płatnoS
ci poza siecią w sieci, połączone
ze zlecaniem
Model prezentacji obiektów według OGC
do danych na uwagę zasługuje prezentacja obiektów objaS
niona na Usługi związane z dostępem do danych przechodzą ewolucję od
powyższym rysunku. Jak już wspomniano, stosowanie różnych starych, przemijających form do nowych, wprowadzanych w ra-
formatów danych nie sprawia na ogół większych trudnoS
ci. Nato- mach infrastruktur danych przestrzennych (patrz tablica powyżej).
miast istotnym problemem jest brak ogólnie akceptowanych uzgod-
nień semantycznych, tj. dotyczących znaczenia danych oraz ich 6.4 Zalecenia
interpretacji jako elementów opisu S
wiata realnego. Zalecenia dotyczące tego rozdziału podane są w treS
ci punktu 6.2.
Przedstawiony poniżej rysunek ilustruje proces obejmujący od-
1
nalezienie, ocenę i uzyskanie dostępu do zasobów geoinforma- W kompendium rozdział ten uwzględnia postęp osiągnięty przez Open GIS Consortium
cyjnych. Odnalezienie i ocena przebiega w sposób iteracyjny,
w ciągu ostatnich dwóch lat, tj. po opracowaniu The SDI Cookbook. Dotyczy to zwłaszcza
uzyskanie dostępu dotyczy bezpoS
rednio oferowanych produk- specyfikacji implementacyjnej serwisu map w sieci WWW (Web Map Service Implemen-
tów lub też polega na korzystaniu z oferowanych usług, w wy- tation Specification), która dostępna jest obecnie w nowej wersji WMS 1.1.1.
2
niku których powstają zamówione produkty. W obydwu wy- Jednowyrazowym polskim odpowiednikiem angielskiego mapping jest termin mapo-
padkach produkty mają charakter geoinformacyjny i są dostar- wanie, który (aczkolwiek krytykowany), znalazł już szerokie zastosowanie, m.in. w in-
czane w postaci surowych lub przetworzonych danych geoprze- formatyce i biologii, głównie w znaczeniu sporządzania mapy (odwzorowywania). W kar-
strzennych.
tografii termin ten, wprowadzony już w roku 1977 przez prof. L. Ratajskiego, nie został
Z dostępem do danych wiąże się wiele usług, a w szczególnoS
ci:
jeszcze upowszechniony.
3
% usługi katalogowe opisane w rozdziale 4,
Ze strony polskiej w skład Open GIS Consortium wchodzi Uniwersytet Warszawski
% serwis map w sieci WWW opisany w rozdziale 5,
(członek stowarzyszony od 1997 r.). Związaną z tym działalnoS
ć naukową i popularyza-
% usługi geoprzetwarzania (geoprocessing) specyfikowane przez
cyjną prowadzi dr Janusz Michalak (patrz 5.5).
4
OGC,
Platformą (platform) nazywa się konkretny typ sprzętu wraz z zainstalowanym syste-
% usługi handlu elektronicznego (e-commerce),
mem operacyjnym.
5
% usługi potwierdzenia autentycznoS
ci, podpisu elektronicznego,
Znane są różne definicje interfejsów. W rozumieniu ogólnym interfejs stanowią S
rodki
płatnoS
ci i poufnoS
ci,
służące do komunikacji między systemami, między modułami systemu lub między
% usługi kompresji danych.
systemem i jego użytkownikiem. OGC okreS
la interfejs jako nazwany zbiór operacji,
który charakteryzuje zachowanie się jednostki (entity), np. systemu.
6
W architekturze komputerów lub oprogramowania klient-serwer (cli-
ent-server) zadaniem serwera jest realizacja usług, a rolą klienta jest ich
zlecanie.
7
W styczniu 2003 roku liczba produktów zgodnych ze specyfikacją
WMS i zarejestrowanych przez firmy w OGC wynosiła 95.
8
Obraz otrzymano z Państwowej Administracji Oceanograficznej i At-
mosferycznej Stanów Zjednoczonych (US National Oceanographic
and Atmospheric Administration).
9
Specyfikacja ta jest zgodna z projektem normy ISO 19128, który
poddany jest obecnie procesowi zatwierdzania.
10
Jest sprawą ważną, aby zalecenia te znalazły swój oddx
więk w Pol-
sce. W pierwszym etapie rozwoju polskich serwisów map może być
z powodzeniem stosowane darmowe oprogramowanie, np. okreS
lone
przez WMS Cookbook oraz dostępne na stronach wymienionych w 5.5.
11
Na tej stronie udostępniona została niedawno przeglądarka (viewer)
stanowiąca graficzny interfejs użytkownika (graphical user interface)
demonstrujący możliwoS
ci i zalety serwisu map opracowanego zgod-
Proces odnalezienia, oceny i uzyskania dostępu do zasobów geoinformacyjnych nie ze specyfikacją OGC.
40
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 4 (95) KWIECIEŃ 2003
R
WIAT
GIS
CzęS
ć IV (ostatnia) skróconej wersji polskiej podręcznika
:
:
Developing Spatial Data Infrastructures: The SDI Cookbook
:
:
Kompendium
danych
infrastruktur
przestrzennych
GSDI, wersja 1.1, 2001, pod redakcją Douglasa D. Neberta
Opracowanie wersji polskiej: Jerzy Gax
dzicki, PTIP
7.2. Architektura usług geograficznych
Rozdział 7. Inne serwisy
Norma ISO 19119 okreS
la zasady tworzenia oprogramowania
7.1. Wstęp służącego do pobierania i przetwarzania danych geograficznych
Infrastruktury danych przestrzennych dotyczą udostępniania nie pochodzących z różnych x
ródeł, korzystającego z interfejsów
tylko danych, ale również usług ułatwiających korzystanie z nich. i funkcjonującego w otwartym S
rodowisku1 technologii informa-
Łączenie danych z usługami stanowi o atrakcyjnoS
ci infrastruk- cyjnej. Na początku przedstawia się architekturę2 usług geogra-
tur dla użytkowników, którzy są zainteresowani otrzymywa- ficznych (geographic services architecture), która:
niem produktów geoinformacyjnych % stanowi podstawę skoordynowa-
w pełni odpowiadających ich potrze- Od kilku miesięcy w GEODECIE publikowane są kolejne nego rozwoju konkretnych usług,
bom. częS
ci Kompendium infrastruktur danych przestrzennych. % umożliwia współdziałanie usług
W rozdziałach 4 i 5 przedstawiono Opracowanie to jest zwięzłą, uwzględniającą potrzeby pol- poprzez standaryzację interfejsów,
już niektóre rodzaje usług, zwanych skiego czytelnika i zaktualizowaną wersją podręcznika % wspiera rozwój katalogów usług
również serwisami, koncentrując się The SDI Cookbook powstałego w wyniku działalnoS
ci GSDI, poprzez okreS
lenie metadanych
na usługach katalogowych i serwi- międzynarodowej organizacji wspierającej tworzenie infra- usług, czyli danych o usługach,
sie map w sieci WWW. Na końcu struktur danych przestrzennych kompatybilnych w skali glo- % umożliwia oddzielenie danych od
rozdziału 6 podano ogólną charak- balnej. usług,
terystykę usług wiążących się z do-  Przedstawione w The SDI Cookbook zasady tworzenia % umożliwia użycie usługi dostar-
stępem do danych. i rozwoju infrastruktur danych przestrzennych stanowią pew- czonej przez jednego dostawcę wzglę-
W podręczniku The SDI Cookbook ną syntezę międzynarodowego dorobku w tej dziedzinie dem danych od drugiego dostawcy.
rozdział 7 zawiera wyłącznie krót- i warto je brać pod uwagę w Polsce ...  napisał w przed- W opisywanej architekturze na
kie informacje o specyfikacji abs- mowie prof. Jerzy Gax
dzicki. szczególną uwagę zasługują dwa
trakcyjnej dotyczącej architektury W częS
ci I (GEODETA 2/2003) ukazały się rozdziały: punkty widzenia: obliczeniowy i in-
usług (service architecture). Od opu- 1. Sposób podejS
cia do tematu; 2. Rozwój danych geo- formacyjny.
blikowania tego podręcznika minę- przestrzennych  tworzenie danych dla wielu zastosowań.
ły już niemal dwa lata, w czasie któ- CzęS
ć II (GEODETA 3/2003) objęła: 3. Metadane  opisy- 7.3. Obliczeniowy punkt widzenia
rych zaznaczył się pewien postęp wanie danych geoprzestrzennych; 4. Katalog danych geo- Obliczeniowy punkt widzenia (com-
w tej dziedzinie. Prace OGC oraz przestrzennych  ułatwianie wyszukiwania danych. putational viewpoint) umożliwia
ISO doprowadziły mianowicie do CzęS
ć III (GEODETA 4/2003) objęła rozdziały: 5. Wizuali- okreS
lenie:
powstania normy ISO 19119 doty- zacja danych geoprzestrzennych  mapy w sieci WWW; % podstawowych pojęć stosowanych
czącej usług (Geographic Informa- 6. Dostęp do danych geoprzestrzennych i ich dostarczanie w normie, np. usługi, interfejsu i ope-
tion  Services). Ze względu na zna-  otwartoS
ć dostępu. racji, a także relacji między nimi;
czenie tej normy, w niniejszym roz- Drukowana obecnie częS
ć IV jest, zgodnie z zamierze- % fizycznego rozmieszczenia usług
dziale kompendium przedstawiony niem, częS
cią ostatnią. z uwzględnieniem architektury wie-
jest zarys jej treS
ci. Redakcja lowarstwowej;
35
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 5 (96) MAJ 2003
R
WIAT
GIS
% modelu łączenia (chaining) usług dla wykonywania złożonych stawioną w ramce poniżej. Wprowadzono szeS
ć klas usług, z do-
zadań; datkowym podziałem usług przetwarzania na podklasy (podane
% modelu metadanych opisujących usługi. w klasach usługi są tylko przykładami, które nie wyczerpują
Szczegółowo opisane są trzy sposoby łączenia usług: wszystkich możliwoS
ci). Klasy usług 1, 2 i 4 znajdują swoje od-
% okreS
lone przez użytkownika, czyli przezroczyste (transparent) zwierciedlenie w normach ISO serii 19100 oraz specyfikacjach
 użytkownik kieruje procesem wykonywania kolejnych usług; OGC, pozostałe klasy nie są nimi objęte. Przykładem stosowania
% sterowane przez usługę przepływu pracy (Workflow Service), serwisu map w sieci WWW3 jest ilustracja na stronie obok.
czyli półprzezroczyste (translucent)  rola użytkownika jest ogra-
Rozdział 8. Pomoc i kształcenie
niczona do wywołania i S
ledzenia procesu;
% sterowane przez usługę zagregowaną (Aggregate Service), czyli 8.1. Wprowadzenie
nieprzezroczystą (opaque)  rola użytkownika jest ograniczona do Warunki tworzenia infrastruktur danych przestrzennych (SDI) za-
wywołania usługi zagregowanej; proces przebiega automatycznie, leżą w istotny sposób od ogólnego poziomu rozwoju cywilizacyj-
bez udziału użytkownika. nego danego kraju. W krajach słabiej rozwiniętych istniejącą sy-
tuację można scharakteryzować następująco:
7.4. Informacyjny punkt widzenia % R
wiadomoS
ć wartoS
ci geoinformacji oraz jej użytecznoS
ci zwięk-
Zgodnie z informacyjnym punktem widzenia (information view- sza się szybko zarówno w sektorze publicznym, jak też prywat-
point), aby dwa systemy mogły ze sobą współdziałać, muszą być nym. W rezultacie roS
nie liczba systemów informacji przestrzennej
interoperowalne pod względem modelu informacyjnego (infor- i powiększają się nakłady związane z ich tworzeniem i utrzyma-
mation model interoperable), co oznacza, że muszą być syntak- niem. Odczuwa się brak technicznego powiązania systemów, co
tycznie i semantycznie interoperowalne. Terminy te są objaS
nia- utrudnia należyte wykorzystanie zasobów informacyjnych w skali
ne, jak następuje: całego społeczeństwa.
% dwa systemy są syntaktycznie interoperowalne (syntactically % Współpraca i koordynacja w sektorze publicznym nie jest wy-
interoperable), jeS
li stosuje się w nich tę samą strukturę dla infor- starczająca. Systemy nie są zdolne do współdziałania; nie ma
macji, które są w tych systemach przesyłane i przetwarzane, państwowej infrastruktury danych przestrzennych, ani też wiodą-
% dwa systemy są semantycznie interoperowalne (semantically inte- cego urzędu, który mógłby doprowadzić do jej utworzenia. Wiele
roperable), jeS
li w obydwu przypisuje się to samo znaczenie infor- z istniejących systemów jest ciągle w fazie instalacji lub wstępne-
macjom, które są w tych systemach przesyłane i przetwarzane. go użytkowania, nie przynosząc oczekiwanych korzyS
ci. Organi-
Przykładem mogą być dwie bazy danych topograficznych. Aby zacje odpowiedzialne za systemy nie mają klarownie okreS
lonej
były one interoperowalne, czyli zdolne do współdziałania, powin- polityki udostępniania zgromadzonych zasobów informacyjnych.
ny operować obiektami o tych samych strukturach (aspekt syntak- % Rozwój i wdrażanie systemów są ukierunkowane na potrzeby
tyczny) i tych samych definicjach (aspekt semantyczny). wewnętrzne organizacji z pominięciem współdziałania międzysyste-
Norma przyjmuje ogólną klasyfikację usług geograficznych przed- mowego. Bazy danych przestrzennych budowane są według indy-
K l a s y f i k a c j a u s ł u g g e o g r a f i c z n y c h
1) Usługi interakcji człowieka graficznych, np. w serwisie map (rozdział 5) b. tematyczne
% Przeglądarka (viewer) katalogowa  do % Usługi katalogowe  do zarządzania skła- % Usługa klasyfikacji tematycznej  do po-
interakcji z katalogiem zawierającym meta- dem metadanych dotyczących danych i usług działu obszaru na regiony wynikające z kla-
dane dotyczące danych i usług oraz korzystania z tych metadanych (rozdzia- syfikacji na podstawie atrybutów tematycz-
% Przeglądarka geograficzna  do wyS
wie- ły 3 i 4) nych
tlania kolekcji obiektów lub pokryć oraz ope- 3) Usługi zarządzania zadaniem/organiza- % Usługa przetwarzania obrazów  do zmia-
rowania nimi, np. w serwisie map (rozdz. 5) cją pracy ny wartoS
ci atrybutów obrazu przez zastoso-
% Przeglądarka animacyjna  do wyS
wietla- % Usługa łączenia usług  do definiowania wanie funkcji matematycznej
nia sekwencji widoków tego samego miejs- łańcucha usług % Usługa wykrycia obiektu  do wykrycia na
ca i pokazania zmiennoS
ci w czasie 4) Usługi przetwarzania obrazie obiektu S
wiata realnego
% Przeglądarka perspektywiczna  do wy- a. przestrzenne % Usługa geokodowania  do uzupełnienia
S
wietlania obrazu perspektywicznego przy % Usługa konwersji współrzędnych  do prze- informacji tekstowej współrzędnymi lub in-
zadawanym przez użytkownika położeniu liczenia współrzędnych według wzorów o zna- nym odniesieniem identyfikatorem prze-
punktu widzenia nych wartoS
ciach parametrów strzennym
% Edytor usług  do operowania usługami % Usługa transformacji współrzędnych  do c. czasowe
geograficznymi przeliczenia współrzędnych według wzorów % Usługa transformacji układu odniesienia
% Edytor obiektów  do operowania danymi o empirycznie okreS
lanych współczynnikach czasowego  do przeliczeń na skutek zmia-
o obiektach % Usługa konwersji schematu przestrzenne- ny układu
% Edytor symboli  do operowania symbola- go  do przejS
cia od schematu pokrycia (ISO d. metadanych
mi kartograficznymi 19123) do schematu obiektów dyskretnych % Usługa obliczeń statystycznych  do obli-
% Edytor generalizacji  do generalizacji kar- (ISO 19107) i odwrotnie czenia statystyk zbioru danych
tograficznej % Usługa ortorektyfikacyjna  do przetworze- 5) Usługi komunikacyjne
2) Usługi zarządzania modelem/informacją nia obrazu w celu usunięcia jego zniekształ- % Usługa konwersji formatu  do konwersji
% Usługa dostępu do obiektu  do operowa- ceń powodowanych przez rzex
bę terenu oraz z jednego formatu do drugiego
nia obiektami w składzie obiektów nachylenie zdjęcia % Usługa kompresji  do konwersji do lub
% Usługa dostępu do mapy  do uzyskania % Usługa okreS
lenia trasy  do znalezienia z zapisu o zmniejszonej objętoS
ci
dostępu do graficznego obrazu danych geo- optymalnej drogi między dwoma punktami 6) Usługi zarządzania systemem
36
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 5 (96) MAJ 2003
R
WIAT
GIS
widualnie przyjętych koncepcji, modeli, platform i oprogramowa-
nia. Wprowadzane rozwiązania techniczne są na ogół narzucone
przez technologię związaną z konkretnym producentem lub po-
S
rednio związane z instytucją udzielającą pomocy. Zamiast współ-
pracy obserwuje się czasem współzawodnictwo, najczęS
ciej  obo-
jętnoS
ć.
% Inicjatywy zmierzające do międzyresortowej i interdyscyplinar-
nej współpracy są nieliczne i nie spotykają się z przychylnym przy-
jęciem. Operacyjne powiązania międzysystemowe należą do rzad-
koS
ci. Każda organizacja pozyskuje dane cyfrowe i utrzymuje je
w bazach danych na swój własny sposób, stosując własne standar-
dy i procedury.
% Hierarchiczne i scentralizowane struktury branżowe o rozbudo-
wanej administracji zajmują się swoimi wewnętrznymi problema-
mi, unikając współpracy z organizacjami zewnętrznymi. Zarządza-
nie informacją ma charakter polityczny, a korzystanie z niej jest
przywilejem.
% Dostęp do informacji jest utrudniony przez brak przejrzystoS
ci
przepisów, wadliwą politykę w zakresie praw producentów da-
nych, niedostateczną motywację dysponentów informacji oraz prze-
szkody natury technicznej. Bywa tak, że nie można ustalić, co jest 8.2. Aspekty organizacyjne
dostępne, gdzie i na jakich warunkach. Bez ogólnej, realistycznej Tworzenie infrastruktur danych przestrzennych na różnych pozio-
koncepcji w skali państwa, bez jasnego okreS
lenia kompetencji, mach, włączając w to poziom globalny, musi być wspólnym dzie-
zadań i odpowiedzialnoS
ci, bez wspólnych standardów i jednolitej łem tych, którzy są tymi infrastrukturami najbardziej zainteresowa-
dokumentacji zasobów danych przestrzennych w postaci metada- ni. Z punktu widzenia GSDI wymienić tu należy przede wszyst-
nych, uzyskanie dostępu do informacji jest trudne i może zależeć kim: państwowe organizacje zajmujące się geoinformacją, w tym
od różnych czynników, np. od dobrych kontaktów osobistych. agencje geodezyjne i kartograficzne, organizacje lub firmy produk-
% U podstaw wymienionych wyżej trudnoS
ci leży często występu- cyjne i usługowe, inne urzędy, organizacje i instytucje oraz krajo-
jąca niechęć do dzielenia się informacją z innymi. Są organizacje we i regionalne inicjatywy SDI.
i są osoby, które zachowują informację do swego wyłącznego Państwowe organizacje lub agencje geodezyjne i kartograficzne
użytku, upatrując w tym x
ródło władzy, pieniędzy i wpływów. (national mapping organizations/agencies) są odpowiedzialne za
Przedstawiony powyżej stan obecny należy porównywać ze sta- dostarczanie podstawowych danych geoprzestrzennych5, których
nem docelowym, w którym funkcjonuje infrastruktura danych prze- znaczenie było już w kompendium wielokrotnie podkreS
lane.
strzennych o podanych niżej cechach4. Dane podstawowe są stosowane przez wiele innych urzędów, orga-
% Istnieje wspólny zasób podstawowych danych geoprzestrzen- nizacji i instytucji, które w istotny sposób są zainteresowane SDI,
nych (patrz rozdział 2) tworzących ustalone warstwy pokrywające produkując oraz użytkując różne rodzaje danych geoprzestrzen-
w sposób ciągły rozpatrywane terytorium i stanowiące odniesienie nych w zakresie zgodnym ze swoimi zadaniami.
dla danych tematycznych. Organizacje lub firmy produkcyjne i usługowe są m.in. odpowie-
% Dane podstawowe mogą być uzyskiwane bezpłatnie lub po dzialne za dostarczanie technologii zgodnych z ogólnie przyjętymi
niskich cenach ze x
ródeł zapewniających łatwoS
ć dostępu, aby standardami i specyfikacjami opracowywanymi przez ISO i OGC.
należycie zaspokajać potrzeby publiczne i zapewniać zgodnoS
ć Liczący się wkład w kształtowanie GSDI mają inicjatywy tworze-
tych danych z innymi danymi geoprzestrzennymi. nia infrastruktur regionalnych, w tym znanej inicjatywy europej-
% Zarówno dane podstawowe, jak też inne dane geoprzestrzenne skiej INSPIRE.
są aktualizowane zgodnie ze standardami przyjętymi przez produ- Przykłady pozytywnych wyników prac nad budową państwowych
centów i użytkowników danych. SDI, osiągnięcia przemysłu rozwijającego technologie GIS, wkład
% Dane tematyczne i tabelaryczne są udostępniane na podo- międzynarodowych zespołów ekspertów w zakresie standaryzacji,
bnych warunkach, co dane podstawowe. wreszcie współpraca oraz techniczna i finansowa pomoc między-
% Dane geoprzestrzenne, produkowane w sposób opłacalny przez narodowa stwarzają korzystne warunki dla rozprzestrzeniania się
jedną organizację, samorząd terytorialny lub państwo, są kompaty- idei GSDI i jej wcielania w życie.
bilne z podobnymi danymi produkowanymi przez inne organizac-
je, samorządy terytorialne i państwa. 8.3. Aspekty wdrożeniowe i zalecenia
% Dane geoprzestrzenne mogą być łączone z wieloma innymi Strategia tworzenia SDI dla danego obszaru zależy od istniejących
rodzajami danych, aby uzyskiwać informację w pełni użyteczną tam warunków prawnych, politycznych, ekonomicznych, społecz-
dla decydentów i całego społeczeństwa. nych, instytucjonalnych i technicznych. Nie jest zatem możliwe
% OdpowiedzialnoS
ć za produkowanie, utrzymywanie i udostęp- podanie jednej uniwersalnej strategii okreS
lającej tryb postępowa-
nianie danych jest rozłożona na administrację publiczną różnych nia, priorytety, konkretne zadania i optymalne rozwiązania. Nie-
szczebli oraz na sektor prywatny. Administracja publiczna korzy- mniej jednak warto brać pod uwagę pewne ogólne zalecenia wyni-
sta w szerokim zakresie z usług sektora prywatnego. kające z dotychczasowych doS
wiadczeń i przedstawione poniżej
% Koszty produkowania, utrzymywania i udostępniania danych są w siedmiu punktach.
uzasadnione korzyS
ciami społecznymi i zyskami prywatnymi. Unika 1. Utworzenie wspólnej wizji SDI. Wspólna wizja projektowanej
się strat wynikających ze zbędnego pozyskiwania danych już ist- infrastruktury, uzyskana w trybie szerokiej dyskusji i partnerskich
niejących. uzgodnień, spełnia istotną rolę w procesie zarządzania całego przed-
37
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 5 (96) MAJ 2003
R
WIAT
GIS
sięwzięcia, umożliwiając uzyskanie poparcia i czynnego udziału % umożliwiony został dostęp do usług w sieci,
uczestniczących podmiotów: urzędów, samorządów, instytucji % zostały założone katalogi informacji o usługach,
i firm. Niezbędne jest, aby przyjęte cele i zasady były zgodne ze % uruchomiono pilotowe instalacje oprogramowania celem upow-
wspólnymi potrzebami tych podmiotów. szechnienia sprawdzonych rozwiązań i umożliwienia szkolenia;
2. OkreS
lenie zakresu i statusu SDI. Infrastruktura może powsta- można do tego celu wykorzystać oprogramowanie darmowe lub
wać na podstawie ustawy lub rozporządzenia, czego przykładem są oprogramowanie po preferencyjnych cenach (rozdział 5).
Stany Zjednoczone, albo też w wyniku działań kooperacyjnych
Zakończenie
i koordynacyjnych, czego przykładem jest Australia. W pierwszym
przypadku można oczekiwać pomocy finansowej ze strony pań- Infrastruktury danych przestrzennych rozwijają się bardzo szybko,
stwa, w drugim  gotowoS
ci do współpracy ze strony partnerów. o czym S
wiadczą liczne relacje o konkretnych osiągnięciach, wy-
Z prawnym statusem SDI wiąże się wybranie ciała koordynujące- stępujących trudnoS
ciach i nowych inicjatywach. Relacje te są ła-
go, czy też instytucji wiodącej. Przyjęte rozwiązanie powinno za- two dostępne w czasopismach geoinformacyjnych i w internecie.
pobiegać konfliktowi wąsko rozumianych interesów instytucji wio- Z tej przyczyny Kompendium nie uwzględnia rozdziału  Studia
dącej i szeroko rozumianych interesów społecznoS
ci użytkowni- przypadków . Zainteresowani czytelnicy mogą skorzystać z wy-
ków SDI6. Należy również wyjaS
nić, jaki jest planowany zakres dawnictw książkowych Polskiego Towarzystwa Informacji Prze-
uczestnictwa: czy infrastruktura jest dla wszystkich, którzy są zain- strzennej, w tym ze zbiorów referatów XI i XII konferencji PTIP,
teresowani korzystaniem z niej, czy też przewiduje się jakieS
pre- a także z materiałów na stronie www.gridw.pl/ptip/. Znalex
ć tam
ferencje lub ograniczenia pod tym względem. można m.in. informacje o międzyresortowym Zespole Infrastruk-
3. Upowszechnienie wiedzy o SDI. Należy brać pod uwagę różne tury Geoinformacyjnej, materiały seminarium  Infrastruktura da-
formy szkolenia i popularyzacji z uwzględnieniem: % wykładów nych przestrzennych na poziomie europejskim i globalnym oraz
i innych wystąpień publicznych specjalistów o uznanym autoryte- kolejne cztery częS
ci niniejszego kompendium. Zarówno semina-
cie, % zajęć warsztatowych, % szkoleń dla szkolących (train-the- rium, jak i Kompendium są wkładem PTIP do działalnoS
ci wyżej
trainer), % konferencji i seminariów dla specjalistów, % publikacji wymienionego Zespołu Infrastruktury Geoinformacyjnej, którego
naukowych i popularyzacyjnych w odpowiednich czasopismach, skład i cele odpowiadają zaleceniom międzynarodowym w tym
% internetowych form upowszechniania informacji, szkolenia i pu- zakresie.
blicznej dyskusji. Godnym uwagi x
ródłem aktualnych informacji jest strona interne-
4. Zapewnienie pomocy decydentów. Tworzenie SDI jest przed- towa INSPIRE www.ec-gis.org/inspire/ zawierająca bieżące infor-
sięwzięciem wymagającym czynnej pomocy ze strony kierow- macje, dokumenty i adresy związane z tym ważnym przedsięwzię-
nictw uczestniczących w nim jednostek organizacyjnych. Istotne ciem Komisji Europejskiej, które dotyczy krajów członkowskich
jest przede wszystkim zapewnienie właS
ciwych warunków kadro- i kandydackich Unii Europejskiej, w tym Polski.
wych, organizacyjnych i technicznych dla wdrażania kolejnych Przypomnieć również należy, że na stronie GSDI www.gsdi.org
komponentów SDI. dostępny jest pełny angielski tekst The SDI Cookbook.
5. Uzyskiwanie S
rodków finansowych. Ogólnie rzecz biorąc, za-
leca się finansowanie oddzielnych, dobrze umotywowanych zadań, Jerzy Gax
dzicki
które powinny być objęte ramowym programem rozwoju SDI.
1
Wskazane jest przy tym, aby wnioski o finansowanie nie ograni- Przez S
rodowisko otwarte rozumie się sprzęt i oprogramowanie zgodne z powszech-
czały się do dokumentacji opisowej, ale były poparte przykładowy- nie obowiązującymi standardami; do S
rodowiska otwartego nie należą monolityczne
mi wynikami, np. modelami oprogramowania. Istnieje wiele róż- systemy GIS i przetwarzania obrazów (teledetekcji), które oparte są na własnych
nych x
ródeł finansowania7, pozyskiwane S
rodki mogą być pocho- rozwiązaniach producenta.
2
dzenia krajowego i zagranicznego, a koszty priorytetowych prac
Architekturą nazywa się tu zbiór komponentów i ich relacji okreS
lony z różnych
nie będą nadmiernie wysokie, jeS
li prace te zostaną racjonalnie
punktów widzenia.
3
zaprojektowane. Problem S
rodków finansowych należy zatem roz- Jest to przykład funkcjonowania oprogramowania kanadyjskiej firmy CubeWerx,
patrywać w kontekS
cie upowszechnienia wiedzy (punkt 3) i uS
wia- Inc. opracowanego według specyfikacji OGC.
4
domienia decydentów (punkt 4).
Przedstawione cechy docelowej infrastruktury danych przestrzennych okreS
lone
6. Współdziałanie sektora publicznego z prywatnym. SDI nie
zostały przez Państwową Akademię Administracji Publicznej Stanów Zjednoczonych
może być utworzone przez jedną organizację, przy czym nie chodzi
(United States National Academy of Public Administration).
5
tu tylko o wielkoS
ć zadania. Z samej koncepcji SDI wynika ko- Warto tu jeszcze raz przypomnieć, że zgodnie z obowiązującymi regulacjami prawnymi
niecznoS
ć współpracy wielu podmiotów: rządowych i samorządo- dane podstawowe w Polsce należy identyfikować z danymi krajowego systemu infor-
wych, firm i organizacji społecznych. Należy zatem zapewnić
macji o terenie, który to system prowadzony jest przez służbę geodezyjną i kartogra-
wszystkim partnerom właS
ciwe warunki tej współpracy, zwracając
ficzną. Uwzględniając rozwój SDI, można wyrazić uznanie dla twórców tych regula-
szczególną uwagę na relacje między sektorem publicznym i pry- cji, że przed laty potrafili docenić ważnoS
ć danych podstawowych oraz przewidzieć
watnym. Popierane powinny być zarówno formy współdziałania
celowoS
ć wyodrębnienia ich w ramach jednego systemu, za który w całoS
ci odpowia-
dwustronnego, jak też wielostronnego8.
da służba geodezyjna i kartograficzna.
6
7. Tworzenie pierwszych komponentów SDI. Pod względem
Dla uniknięcia tego rodzaju konfliktu interesów, w Portugalii koordynacja SDI
technicznym SDI obejmuje: % standardy, % S
rodki przekazu i prze- została powierzona Państwowemu Centrum Informacji Geograficznej (CNIG), które
twarzania danych oraz % usługi. W tym trójwarstwowym modelu
nie ma roli dominującej w zakresie geoinformacji.
7
aplikacje, czyli programy użytkowe, korzystają z metadanych, da- W związku z inicjatywą INSPIRE można się spodziewać, że Komisja Europejska
nych i usług dostępnych w infrastrukturze. W pierwszej kolejnoS
ci
przeznaczy pewne S
rodki finansowe na prace dotyczące infrastruktur danych prze-
należy zatem doprowadzić do tego, aby:
strzennych w państwach członkowskich i kandydackich Unii Europejskiej.
8
% istniały odpowiedniej jakoS
ci metadane,
Wagę współpracy sektora publicznego z prywatnym potwierdzają doS
wiadczenia
% zostały założone katalogi metadanych z dostępem w sieci,
wielu krajów, w tym Stanów Zjednoczonych i Kanady. W OGC podkreS
la się znacze-
% zapewnione zostało właS
ciwe zarządzanie danymi,
nie współpracy jednostek administracyjnych, produkcyjnych i badawczych.
38
MAGAZYN GEOINFORMACYJNY nr 5 (96) MAJ 2003