ïż




WSZYSTKO ZNACZY?
Gdy zaÅ› motywacja moralna jest sÅ‚aba Å‚ub nawet żadna, obowiÄ…zki moralne także sÄ… sÅ‚abe lub żadne. Zapatrywanie takie jest może i psychologicznie realistyczne, ale nic godzi siÄ™ z przeÅ›wiadczeniem, Å¼e wszyscy, a nic tylko ci, którzy sÄ… dobrzy, podlegamy tym samym zasadom moralnym.
Przed pytaniem o uniwersalność wymogów moralnych stawia nic tylko porównanie motywacji różnych ludzi, a!e też historyczne i geograficzne zróżnicowanie wzorców moralnych. Wicie z tego, co poczytaÅ‚byÅ› pewnie za zÅ‚o. uchodziÅ‚o w dużych spoÅ‚ecznoÅ›ciach przeszÅ‚oÅ›ci za moralnie bez zarzutu â€" niewolnictwo, poddaÅ„stwo, ofiary z ludzi, segregacja rasowa, ograniczenia wolnoÅ›ci politycznej i religijnej, dziedziczny system kastowy. Zapewne to czy tamto, co ty uważasz za dobre, zostanie uznane za zÅ‚e w spoÅ‚eczeÅ„stwach przyszÅ‚oÅ›ci. Czy jest sens wierzyć, żc we wszystkich tych przypadkach tylko jedna ocena jest prawdziwa, choćbyÅ›my nic mogli osiÄ…gnąć pewnoÅ›ci, jaka? A może rozsÄ…dniej jest przyjąć, żc dobro i zÅ‚o /relatywizowane sÄ… do czasu, miejsca i Å›rodowiska spoÅ‚ecznego?
W pewnym oczywistym sensie dobro i zÅ‚o rzeczywiÅ›cie zależą od okolicznoÅ›ci. Ogólnie rzecz biorÄ…c, masz obowiÄ…zek oddać pożyczony nóż, gdy wÅ‚aÅ›ciciel prosi o zwrot. JeÅ›li jednak ten w miÄ™dzyczasie zwariowaÅ‚ i potrzebuje noża. żeby kogoÅ› zabić, nic powinieneÅ› go oddawać. Tego rodzaju wzglÄ™dność nic oznacza jednak relatywnoÅ›ci samych podstaw moralnoÅ›ci, o czym byÅ‚a mowa wyżej. Nasz przykÅ‚ad wskazuje tylko, że te same fundamentalne zasady moralne zależnie od okolicznoÅ›ci dyktować mogÄ… inne dziaÅ‚ania.
Wyznawcy owego zasadniczego relatywizmu gÅ‚oszÄ…, że najbardziej podstawowe normy dobra i zÅ‚a â€" ustalajÄ…ce choćby, kiedy wolno, a kiedy nie wolno ci zabijać, czy do jakich ofiar na r/ccz innych jesteÅ› zobowiÄ…zany â€" nic sÄ… niczym wiÄ™cej niż normami, jakie powszechnie uznaje spoÅ‚eczność, do której należysz.
Mnie samemu bardzo trudno w to uwierzyć, a to przede wszystkim dlatego, że zawsze możemy, jak siÄ™ wydaje, podważać spoÅ‚ecznic przyjÄ™te normy i utrzymywać, że sÄ… niemoralne. Krytyki takiej można dokonać natomiast tylko na gruncie norm bardziej obiektywnych, przeciwstawiajÄ…c temu. co wiÄ™kszość uważa za dobre i zÅ‚e, coÅ›, co rzeczywiÅ›cie jest dobre i zÅ‚e. NieÅ‚atwo powiedzieć, czym to jest, ale prawic każdy, kto tylko nie powtarza bezwolnie powszechnie przyjÄ™tych opinii, rozumie tÄ™ ideÄ™.
Sama treść moralnoÅ›ci przysparza wielu problemów filozoficznych: w czym powinien wyrażać siÄ™ szacunek czy moralna troska o innych? Czy powinniÅ›my pomagać w speÅ‚nieniu ich pragnieÅ„, czy przede wszystkim nic szkodzić im
79