Dr Arkadiusz Kowalski
Zależność pomiędzy PKB, SII a infrastrukturą
0,8
Systemy innowacyjne w gospodarce światowej
0,7
1 - Niemcy
0,6
2 - Dania
Innowacyjność jako czynnik konkurencyjności gospodarek
0,5
3 - Polska
Koncepcja systemów innowacyjnych dla rozwoju
4 - Szwecja
0,4
5 - Szwajcaria
0,3
6 - Finlandia
0,2
Dr Arkadiusz Kowalski
7 - Wielka
Instytut Gospodarki Åšwiatowej
0,1 Brytania
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
0
[e-mail] 0 2 4 6 8
PKB SII Infrastruktura
1
1
1
1 2
Luka innowacyjna między Unią Europejską a USA
Czy innowacje sÄ… skorelowane z PKB?
EU27-US
0
-10
-20
-22 -22
-23
-30
-29
-32
-40
-50
2005 2006 2007 2008 2009
4
Luka dochodowa w stosunku do USA
Etapy konkurencyjności gospodarki narodowej
- konkurencyjność oparta na:
1. Czynnikach produkcji
2. Efektywności (Inwestycjach)
3. Innowacjach
&
Bogactwie ?
5 6
6
Systemy innowacyjne 1
Dr Arkadiusz Kowalski
7 8
7 8
9 10
9 10
Systemy innowacyjne w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™
Konkurencyjność oparta na czynnikach produkcji
Koncepcja NIS nie do końca pasuje dla krajów rozwijających się &
Cecha państw rozwijających się
& gdyż została ona opracowania dla krajów rozwiniętych jako
koncepa ex-post (na podstawie empirycznych faktów opisuje to, co
Przedsiębiorstwa konkurują ceną, a stosowane przez nie technologie
jest w nich juz stworzone),
nie są zaawansowane. => podczas gdy dla krajów rozwijających się jest to wciąż
koncepcja ex-ante.
Przewaga konkurencyjna polega na eksporcie surowców naturalnych
Nie oznacza to, że w krajach rozwijających się nie ma innowacji 
lub taniej sile roboczej.
często zachodzi ona na poziomie :
mikroprzedsiębiorstw (często działających w sektorze
Tego rodzaju gospodarki, ze względu na duży udział eksportowanych
nieformalnym), jednak jest izolowana z powodu braku systemu
instytucjonalnego
surowców w stosunku do całego eksportu, są bardzo wrażliwe na
korporacji transnarodowych (BIZ)
wahania cen (np. ropy)
=> Fragmentacja systemów innowacyjnych w krajach rozwijających
11 12
11 12
siÄ™
Systemy innowacyjne 2
Dr Arkadiusz Kowalski
Koncepcja systemów innowacyjnych dla rozwoju Charakterystyka funkcjonowania systemów innowacyjnych w
(Systems of Innovation for Development - SID) krajach rozwijajÄ…cych siÄ™ (KRS)
Charles Edquist zaprezentował koncepcję SID (System of Innovation for
1. Niska jakość środowiska biznesowego
Development), który różni się od koncepcji NIS, mającej zastosowanie
biurokracja i korupcja
bardziej w przypadku krajów wysoko rozwiniętych.
słabość instytucjonalna
Specyficzne cechy SID (innovation bias in SID):
Innowacje produktowe mają większe znacznie niż inne typy 2. Niski poziom edukacji
innowacji (np. procesowe) z powodu wpływu na zaawansowanie
Korelacja między potrzebami edukacyjnymi a fazą
struktury produkcji (szczególnie istotną dla rozwoju gospodarczego)
industrializacji gospodarki:
Faza przedindustrialna: przeważa zapotrzebowanie na
Innowacje inkrementalne (incremental innovation) (stopniowe,
podstawowe umiejętności w zakresie pisania i czytania
przyrostowe, naśladowcze) mają większe znaczenie niż przełomowe
(radical innovations) Faza industrialna: zapotrzebowanie na umiejętności
średniego poziomu
Absorpcja i dyfuzja istniejących innowacji mają większe znacznie
Faza postindustrialna: zapotrzebowanie na wykształcenie
niż rozwój nowatorskich technologii
wyższe
Innowacje w sektorach niskiej i średniej techniki są bardziej GOW: wiedza kluczowym elementem przewag
osiągalne niż w sektorach wysokich technologii 13 konkurencyjnych 14
13 14
4. Niski poziom środków finansowych na działalność
Problem drenażu mózgów (brain drain), jednak jest też strona
pozytywna dla rozwoju innowacyjności w KRS: innowacyjną
powrót do kraju po zdobyciu wiedzy w czasie pobytu
5. Brak kultury innowacyjności
zagranicznego (np. Tajwan)
6. Dualna struktura gospodarcza
zakładanie BIZ w kraju pochodzenia (np. diaspora chińska)
mediacja między firmami zagranicznymi i lokalnymi partnerami w
Ò! rozwój innowacji w sektorze nieformalnym => brak
KRS (np. Indie - głównie w kontakcie z firmami amerykańskimi
dyfuzji
=> zwiększenie potecjału outsorcingu Indii)
&
przesyłanie zarobionych pieniędzy to kraju pochodzenia, co jest
drugim z
ródłem dochodów w KRS (po BIZ)
ale w pewnych sytuacjach kraje rozwijajÄ…ce siÄ™ majÄ… przewagÄ™
 w 2001 r. 72,3 biliona USD, co stanowiło 42% wartości BIZ i
zwiÄ…zanÄ… ze swojÄ… tradycjÄ…, np. specyficzne techniki zwiÄ…zane
przewyższało wielkość oficjalnej pomocy rozwojowej.
z medycyną naturalną (potencjał dla rozwoju przemysłu
farmaceutycznego?)
3. Zapaść infrastrukturalna
Infrastruktura transportowa
Infrastruktura ICT
15 16
15 16
Pomimo zidentyfikowanych słabości, koncepcja NSI może być
zaadoptowana (po uwzględnieniu specyfiki) dla KRS, ponieważ:
Niska jakość
Niski poziom
środowiska
edukacji NSI jako narzędzie analityczne musi zawsze brać pod uwagę
biznesowego
specyfikę poszczególnych krajów i regionów
Istnieją tam poszczególne podmioty wchodzące w skład
systemów innowacyjnych (wg koncepcji triple helix)
Słabości
systemów
Rozwój technologiczny i przemysłowy jest istotnym elementem
Dualna struktura Zapaść
innowacyj-
rozwoju gospodarczego KRS
gospodarcza infrastrukturalna
nych w
Koncepcja innowacji nie dotyczy jedynie rozwiązań w sektorach
KRS
wysokiej techniki, ale generalnie  wprowadzenia czegoÅ› nowego
Innowacje mogą być wprowadzane nie tylko w wyniku własnych
Nieefektywny system prac B+R, ale również w drodze naśladownictwa lub kupowania
Brak kultury
finansowy (dla licencji
innowacyjności
innowacji)
=> koncepcja SID wpisuje siÄ™ w koncepcjÄ™ NIS
17 18
17 18
Systemy innowacyjne 3
Dr Arkadiusz Kowalski
Przykład: poprawa produktywności w rolnictwie :
Potrzeby innowacyjne w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™
zielona rewolucja (The Green Revolution)
Innowacje należy rozumieć jako coś nowego w kontekście
wprowadzenie odmian wysokowydajnych
lokalnym
(high-yielding varieties - HYVs)
Kontekst ten w KRS często różni się od uwarunkowań w
mniejsze ryzyko
krajach rozwiniętych
wyższe plony
W KRS, istnieje zapotrzebowanie na podstawowe
Ale nowe gatunki zależne od:
rozwiązania innowacyjne, których celem jest np.:
nawozów (a te częściowo od ropy  szok naftowy)
poprawa podstawowych warunków życia,
dostępności środków ochrony roślin
rozwiązywanie problemów zdrowotnych, np.
nawadniania i melioracji
zwiÄ…zanych z AIDS, malariÄ…,
zabiegów agrotechnicznych
poprawa produktywności w rolnictwie.
& problem edukacji rolników
19 20
19 20
Luka technologiczna
Wykorzystanie i dyfuzja technologii
Kraje rozwinięte zazwyczaj odgrywają rolę liderów
w krajach rozwijających się istnieje duża różnorodność
technologicznych
innowacyjności i poziomu technologicznego
przedsiębiorstw, często nawet działających w tych samych
Kraje rozwijające się pełnią rolę naśladowców technologicznych
sektorach
Ò! Istnieje luka technologiczna (technological gap), którÄ… kraje
pojawianie siÄ™  wysp modernizacji (islands od modernization)
rozwijające się próbują zmniejszyć przez:
we wczesnych etapach rozwoju
- import technologii
różny poziom produktywności nawet w firmach
wykorzystujÄ…cych tÄ… samÄ… technologiÄ™
- tworzenie wewnętrznych warunków dla wykorzystywania
=> różnice w umiejętnościach kapitału ludzkiego
istniejÄ…cych technologii i ewentualnej ich adaptacji/poprawy
=> potrzeba dyfuzji know-how i edukacji
- rozwój własnej bazy B+R
21 22
21 22
Najważniejsze funkcje systemów innowacyjnych w Formy naśladownictwa technologicznego (wg. S. Schnarra)
krajach rozwijajÄ…cych siÄ™:
imitacje (imitations)
tworzenie/nabywanie technologii/innowacji
- nielegalne kopie oryginalnych marek (counterfeits)
dyfuzja
- legalne (zazwyczaj) imitacje produktów, jednak bez
podszywania siÄ™ pod cudzÄ… markÄ™ (knockoffs)
wykorzystanie technologii/innowacji w produkcji
imitacje produktów, z zastosowaniem własnych elementów
projektowania, inżynieryjnych itd. (design copies)
3 główne kanały nabywania technologii:
rozwiązania własne zainspirowane istniejącymi produktami
imitacja zagranicznych technologii i dóbr kapitałochłonnych
(creative adaptations)
(wykorzystywanie wiedzy ucieleśnionej w produktach 
użycie nowocześniejszej technologii do zmiany istniejącego
embodied knowledge)
produktu (technological leapfrogging)
BIZ (formy: zakup istniejącego przedsiębiorstwa;
adaptacja rozwiÄ…zania technologicznego do wykorzystania w
greenfield  budowa zakładu od podstaw; fuzje)
innym sektorze gospodarki (adaptation to another industry  cross-industry
23 24
23 24
zakup licencji innovation)
Systemy innowacyjne 4
Dr Arkadiusz Kowalski
Możliwość kontroli nabywania technologii przez KRS przez
Najważniejszy rodzaj instytucji w systemach
politykÄ™ dot.:
innowacyjnych w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™:
inwestycji zagranicznych
Instytucje i organizacje, które mają największe znacznie dla:
IPR (Intellectual Property Rights)  prawa własności intelektualnej
innowacji produktowych i inkrementalnych
zamówień publicznych
dyfuzji i absorpcji innowacji
handlowo-celnÄ…
innowacji w sektora niskiej i średniej techniki
edukacji (tworzenie kapitału ludzkiego zdolnego do oceny, wyboru,
& a więc tych, które mają największe znaczenie w gospodarce
wykorzystania i modyfikacji obcej technologii)
KRS
Negatywne strony wtórnego nabywania
Instytucje/organizacje tworzÄ…ce mechanizmy dla absorpcji
technologii/imitowania:
technologii zagranicznych w KRS to przede wszystkim:
koszty imitowania są często zbliżone do kosztów innowacyjnych
Korporacje transnarodowe (przez BIZ)
łamanie IPR może powodować załamanie relacji handlowych
Przedsiębiorstwa krajowe kupujące licencje
Instytucje publiczne, przede wszystkim prawo dot. BIZ i IPR
25 26
25 26
Ekonomia to nauka o gospodarowaniu dobrami rzadkimi (McKenzy)
W rozwiniętych systemach innowacyjnych, ochrona
dobra materialne są rzadkie, co sprawia, że mają one wartość
własności intelektualnej (Inteletual Property Rights  IPR)
& natomiast:
odgrywa duże znaczenie dla innowacyjności i rozwoju
gospodarki własność intelektualna może być dystrybuowana (powielana) bez
zmniejszania jej zasobów
Własność intelektualna ma cechy dobra publicznego:
& jednak:
zasób kapitału ludzkiego jest ograniczony
(non-excludable good): może być dystrybuowana
(powielana) bez zmniejszania jej zasobów,
& więc:
własność intelektualna jest dobrem ograniczonym od strony podaży
(non-rival good): korzystanie z niego przez danÄ… jednostkÄ™
& co powoduje, że:
nie zmniejsza możliwości korzystania z niej przez innych
zapewnienie motywacji (ekonomicznych) do działalności twórczej
wymaga wprowadzenia sztucznej ograniczoności dystrybucji i
konsumpcji własności intelektualnej.
27
27 28
Decyzja o prowadzeniu prac B+R w systemie bez ochrony IPR -
Wpływ IPR na ograniczenie konkurencji i ustalanie
problem wolnego jez
dz
ca (free-ridding problem) (z wyk. teorii gier)
monopolistycznych cen produktów
IPR umożliwia uzyskanie monopolistycznej pozycji na określony
Firma B
produkt
Ponosi nakłady Nie ponosi Monopol jest jednak przyczyną społecznych strat:
na B+R nakładów na
- podnoszenie cen i uzyskiwanie ponadnormalnych zysków
B+R
- ograniczenia produkcji
(7,7)
- brak presji konkurencyjnej (wysokie koszty)
Ponosi nakłady na B+R
(-3,10)
Polityka dot. IPR powinna więc dążyć do zachowania równowagi
Optimum
między ochroną interesów twórców lub autorów i konsumentów
społeczne
Firma A
(powiÄ…zanie z politykÄ… konkurencji)
(0,0)
Nie ponosi nakładów na Uzasadnienie dla monopolu własności intelektualnej:
(10,-3)
B+R
-  własność dzieła &
Równowa-
ga Nasha
& czy&
29 30
- ochrona inwestycji, jakiej wymagało jego wytworzenie?
Systemy innowacyjne 5
Dr Arkadiusz Kowalski
Dylemat systemów innowacyjnych w krajach
rozwijajÄ…cych siÄ™ zwiÄ…zany z ochronÄ… IPR
Jeżeli innowacje w KRS mają głównie charakter naśladowczy,
to ochrona IPR będzie ograniczała możliwości wprowadzania
Czy w interesie krajów rozwijających się (KRS) leży
innowacji
silna ochrona IPR?
ale&
brak ochrony IPR może powodować:
- utrudnienia w handlu międzynarodowym
- utrudnienia w przyciąganiu BIZ (które są jednym z
głównych z
ródeł innowacji w KRS)
31 32
31 32
Czy silna ochrona IPR w krajach rozwijajÄ…cych siÄ™
Brak ścisłych powiązań BIZ z krajowymi podmiotami
przyciÄ…ga BIZ i inwestycje BIZ w B+R?
wspierającymi postęp techniczny, naukowy i innowacje.
preferowanie przez korporacje transnarodowe dostawców
Badania P. Magic (2003) pokazują, że:
powiązanych z ich międzynarodowymi systemami produkcji, a
przez to wykluczenie dostawców lokalnych
silna ochrona IPR przyciąga BIZ jedynie w niektórych
sektorach np.: chemicznym, farmaceutycznym, elektronicznym
=> powstanie brakujÄ…cego ogniwa w systemach innowacyjnych
i komputerowym,
KRS
silna ochrona IPR przyciÄ…ga jednak jedynie importowane
technologie, a nie powoduje wzrostu wydatków BIZ na
prowadzenie prac badawczo-rozwojowych w krajach
Wniosek z badań P. Magic:
rozwijajÄ…cych siÄ™
=> silna ochrona IPR nie oddziałuje więc na zwiększanie
główne powody napływu BIZ to poszukiwanie:
zdolności innowacyjnych KRS
- z
ródeł pozyskiwania surowców i taniej siły roboczej,
- efektywności (korzyści skali),
- dostępu do rynków zbytu.
33 34
33 34
Badania wskazują więc, że:
Relacja między siłą ochrony IPR w KRS i ich rozwojem
Zwiększenie BIZ w wyniku silniejszej ochrony IPR nie technologicznym
przyczynia się do wzrostu innowacyjności KRS
BIZ nie powoduje wzrostu możliwości technologicznych w
PrzyciÄ…ganie
KRS, dla których głównym z
ródłem innowacji jest BIZ
+
naśladownictwo technologiczne (technological imitation),
-
Naśladownictwo technologiczne (technological imitation) jest
utrudnione w systemach z silniejszÄ… ochronÄ… IPR
Rozwój
Silna ochrona
technologiczny
IPR
Wniosek
w KRS
Silna ochrona IPR nie przyczynia siÄ™ do silniejszego rozwoju
+
innowacyjności i konkurencyjności KRS tak jak ma to miejsce
-
w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, z uwagi na Naśladownictwo
technologiczne
odmienną specyfikę ich systemów innowacyjnych
35 36
35 36
Systemy innowacyjne 6
Dr Arkadiusz Kowalski
Kraje rozwijające się mają więc do wyboru:
Istnieje trzecia droga  zróżnicowany sektorowo system
ochrony IPR (sektor-based IPR regime):
ochraniać IPR i przyciągać BIZ, które:
wybór sektorów, które nie są objęte silną ochroną IPR, w celu
- nie powodują znaczącego zwiększenia zdolności
umożliwienia naśladownictwa technologicznego w tych
technologicznych,
sektorach i rozwoju w nich zdolności innowacyjnych
ale&
objęcie pozostałych sektorów silną ochroną IPR, w celu
przyciągania BIZ i rozwiązania problemów wysokiego
- odrywają pozytywną rolę w innych dziedzinach życia
bezrobocia, biedy itd. w krótkim okresie
gospodarczego, takich jak: zwiększanie zatrudnienia,
generowanie dochodów, zmniejszanie stref biedy, itd.
nie ochraniać IPR, co ogranicza napływ BIZ, ale zwiększa
możliwości naśladownictwa technologicznego, będącego
głównym z
ródłem innowacyjności w KRS
37 38
37 38
Niebezpieczeństwo w zaadoptowaniu zróżnicowanego Niski stopień zabezpieczenia IPR w Tajlandii (w porównaniu
sektorowo systemu ochrony IPR (sektor-based IPR do standardów zachodnich) spowodował transfer nisko-
regime) - przypadek Tajlandii zaawansowanej technologii  Tajlandia stała się zależna od
technologii zewnętrznej
Brak prawa patentowego do 1979 r.
Nacisk amerykańskich firm farmaceutycznych na rząd USA
(wyłączonych z ochrony IPR w Tajlandii) spowodował silną
1979 r.  ustawa o patentach (Patent Act), selektywne objęcie
presjÄ™ USA na rozszerzenie zakresu prawa patentowego w
poszczególnych sektorów poprzez ograniczenie patentów do:
Tajlandii (1990).
 wynalazków do zastosowań w przemyśle ( invensions of
industrail application ):
Pomimo, że rząd Tajlandii nie był skłonny do zmiany prawa,
został do tego zmuszony przez groz
by sankcji handlowych ze
- objęcie patentami wynalazków w obszarze elektroniki i
strony USA, od których Tajlandia była zależna w zakresie
wytwórstwa maszynowego
technologii przemysłowej.
- brak objęcia wyrazków poza sektorem przemysłu, np.
farmaceutyków (pharmaceuticals)
39 40
39 40
Systemy innowacyjne 7