29. Sukcesja
"rozwój osobniczy" ekosystemów
- Sukcesje to kierunkowe, uporządkowane zmiany prowadzące do przekształcania
się ekosystemów.
- Populacje roślinne i zwierzęce bardziej proste zastępowane są przez populacje bardziej złożone.
- Typy sukcesji:
·ð pierwotna  dotyczy terenów, na których wczeÅ›niej nie wystÄ™powaÅ‚a żadna biocenoza,
np. skały, wydmy, hałdy, stoki wulkanów; gdy ekosystem powstaje od nowa;
·ð wtórna  zachodzi w ekosystemie częściowo zniszczonym, zajÄ™tym wczeÅ›niej przez innÄ…
biocenozę, np. wyręby, ugory, obszary okresowo zalewane lub zarastające jeziora.
- Stadia sukcesji pierwotnej:
·ð etap pionierski  przypadkowe pojawienie siÄ™ różnych organizmów o najmniejszych
wymaganiach, tzw. pionierskich; są to na ogół glony, mchy, porosty lub trawy; zespołem
pionierskim w przypadku sukcesji wtórnej jest fragment uprzedniej biocenozy.
·ð etap migracyjny  pojawienie siÄ™ nowych gatunków roÅ›lin i zwierzÄ…t wypeÅ‚niajÄ…cych
stopniowo zajmowaną przestrzeń;
·ð etap zasiedlajÄ…cy  rozprzestrzenianie siÄ™ organizmów i kolonizacja wczeÅ›niej przybyÅ‚ych;
·ð etap konkurencyjny  nisze ekologiczne zdobywajÄ… organizmy silniejsze, komplikujÄ… siÄ™
łańcuchy i sieci troficzne;
·ð etap stabilizacji  powstanie zrównoważonego ekosystemu; ostateczny ekosystem, jaki
wykształca się na danym terenie, nazywa się klimaksem.Stadium klimaksu charakteryzuje
się trwałością w czasie, równowagą dynamiczną między czynnikami biotycznymi i
abiotycznymi (homeostaza). Nie podlega już dalszej sukcesji.
·ð
Rys. Etapy sukcesji (zarastanie jeziora)
SUKCESJA WTÓRNA
:( mówimy o niej wtedy, kiedy na danym obszarze występowały już wcześniej inne organizmy lecz
zostały zniszczone w wyniku np. pożaru)
1.Na nieużytkowanym terenie przez człowieka początkowo występują tylko obszary trawiaste
2. Wśród traw pojawiają sie nieliczne rośliny wieloletnie np. bluszcz
3.Po upływie kilku lat zaczynają wyrastać rożne drzewa oraz krzewy są to
zazwyczaj gatunki światłolubne.
4.Z biegiem czasu wyrastają nowe gatunki drzew światłolubnych co jest cechą typową dla zwartych
lasów.
Suksesja,której punktem wyjścia jest ekosystem zmieniony przez człowieka - np. półnaturalny albo
sztuczny. W Polsce taką sukcesję najczęściej możemy zaobserwować na terenach porolnych, przede
wszystkim polach i łąkach ugorowanych z powodu słabej gleby. Sukcesja wtórna zmierza do
odtworzenia się naturalnego zbiorowiska charakterystycznego dla lokalnych warunków
środowiskowych. Jej stadia są zazwyczaj nieco odmienne od występujących w trakcie sukcesji
pierwotnej, inny jest bowiem jej punkt startowy. Sukcesja wtórna prowadzi do prawie całkowitego
odtworzenia się ekosystemów o dość prostej strukturze - zarówno przestrzennej jak i pokarmowej.
W większości przypadków jednak nie następuje całkowite odtworzenie się ekosystemu identycznego z
tym przed zniszczeniem ponieważ:
żð nastÄ™puje nieodwracalna zmiana skÅ‚adu gatunkowego biocenozy wskutek wyginiÄ™cia pewnych
gatunków albo wprowadzenia się nowych
żð nastÄ…piÅ‚a zmiana warunków Å›rodowiska fizykochemicznego wskutek dziaÅ‚alnoÅ›ci czÅ‚owieka
żð ekosystem byÅ‚ bardzo zÅ‚ożony, wtedy w wiÄ™kszoÅ›ci przypadków ekosystem siÄ™ nie odtwarza
SUKCESJA EKOLOGICZNA,
uporządkowany proces zmian zachodzących w rozwoju ewolucyjnym biocenoz; następstwo biocenoz
polegające na stopniowych zmianach ich składu gatunkowego i ilościowego; zachodzi w wyniku
modyfikowania przez biocenozę środowiska funkcjonalnego; modyfikacje te stanowią przesłankę dla
rozwoju zespołu organizmów lepiej przystosowanego do nowych warunków środowiskowych; w
przebiegu s.e. rozróżnia się: stadium początkowe
(inicjalne)  opanowanie przez rośliny, a następnie zwierzęta nie zasiedlonego terenu; stadia
pośrednie
sera)  zajmowanie terenu przez zmieniające się (wraz za zmianami warunków siedliska), lecz coraz
trwalsze biocenozy; stadium końcowe
(klimaks)  reprezentowane przez ustabilizowanÄ… w zasadzie biocenozÄ™; s.e. zachodzi m.in. w
przebiegu starzenia się jezior, które stopniowo przekształcają się w młakę, bagno, torfowisko, a w
końcu w środowisko lądowe.
Sukcesja- proces zmian prowadzących na danym terenie do przekształcania się ekosystemów
prostych w bardziej złożone.
Przejściowe stadia sukcesyjne określa się mianem seralnych, a cały szereg jako sera. Ostateczna
postać ekosystemu to klimaks.
34.Minimum prawo, prawo Liebiga
czynnika ograniczajÄ…cego zasada,
sformułowane w 1840 przez niemieckiego chemika J. von Liebiga prawo głoszące, że
wzrost i rozwój roślin uzależniony jest od tego składnika pokarmowego, którego względna
koncentracja w podłożu (przy uwzględnieniu zapotrzebowania rośliny), w porównaniu z pozostałymi,
jest najmniejsza, tj. znajduje się w minimum. Jeśli roślinie dostarczy się optymalną ilość pierwiastków
mineralnych, z wyjątkiem jednego, to ten pierwiastek będzie ograniczał jej wzrost, a jego
uzupełnienie spowoduje usunięcie czynnika limitującego.
Prawo minimum znalazło również zastosowanie w ekologii zwierząt i rozszerzone zostało na działanie
czynników ekologicznych (np. czynnikiem minimum rozwoju rośliny może być niedostateczna ilość
światła).
Prawo głosi, że:
w ekologii te substancje, które w środowisku znajdują się w ilościach najbliższych punktom
krytycznym (a są wykorzystywane przez organizmy wyczerpujące naturalne zasoby środowiska),
stanowią czynnik ograniczający naturalne występowanie tych organizmów, natomiast w rolnictwie
wielkość plonu roślin uprawnych zależy od składnika pokarmowego (np. azotu, fosforu, potasu,
pochodzacych głównie z nawozów), znajdującego się w glebie w najmniejszej ilości.
35. Zasada Shelforda
 koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na organizm
ograniczająco. Prawo to określa możliwość rozwoju populacji. Możliwość bytowania organizmów
określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum. Zakres między
minimum a maksimum nazywamy zakresem tolerancji. Ze względu na tolerancyjność wyróżniamy:
żð eurybionty  organizmy charakteryzujÄ…ce siÄ™ dużą tolerancjÄ… wzglÄ™dem danego czynnika
środowiska
żð stenobionty  organizmy charakteryzujÄ…ce siÄ™ mniejszÄ… tolerancjÄ… i tak: żyjÄ…ce w obrÄ™bie niskich
wartości danego czynnika środowiskowego (oligostenobionty), średnich (mezostenobionty) i
wysokich (polistenobionty).
36. Eurybionty
organizmy eurytermiczne, eurytopy (gr.: eurżs  szeroki)  organizmy cechujące się
szeroką tolerancją wobec czynnikówśrodowiskowych[1]. Mogą one żyć w bardzo zróżnicowanych
warunkach, osiedlając się na znacznych obszarach Ziemi. Przykładem może być wróbel
domowy, trzcina pospolita i orlica, które spotykamy niemalże na całym świecie. W takim wypadku
mamy do czynienia z zasięgiem globalnym bądz
kosmopolitycznym.
Przykładowe rodzaje eurybiontów:
żð eurytermy - organizmy potrafiÄ…ce żyć w szerokim zakresie temperatur
żð euryhaliny - organizmy zdolne do życia w szerokim zakresie zasolenia wody
Eurybionty np:
Wróbel Domowy-jest eurybiontem ponieważ żyje w różnych klimatach zarówno
ciepłym jak i zimnym przystosowania grubo upierzony krótki dziób stosunkowo ma
dużą głowę i jest krępy
Sroka-ptak o długim ogonie krótkiej głowie i dziobie ptak ten występuje w Europie Azji
i Ameryce Pł. jest dość grubo upierzony.
Niedz
wiedz
-przystosowania do klimatu to pazury gruba skóra i futro. Pod skórą
niedz
wiedzia znajduje się duża warstwa tłuszczu który jest potrzebny do ogrzania
ciała niedz
wiedzia
Lis-małe uszy futro tłuszcz podskórny który ogrzewa całe ciało ma mały nos
Dzięcioł-grube pióra krótki dziób zamieszkuje różne tereny żyje w klimacie ciepłym
jak i również zimnym mały zwinny ptak który zamieszkuje dziuple w drzewach na
wysokości 18 metrów.
Stenobionty
(gr.: stenós - wąski)  gatunki o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej dla danego czynnika,
np. goryl, koralowce rafy koralowej, porosty itp. Stenobionty sÄ… dobrymi bioindykatorami (gatunkami
wskaz
nikowymi)  ich występowanie świadczy o obecności lub działaniu określonego czynnika. W
praktyce gatunki wskaz
nikowe wykorzystuje się także do określania stanu środowiska (np. stopnia
jego zanieczyszczenia).
Stenobionty dzielimy na:
żð mezostenobionty  organizmy żyjÄ…ce w obrÄ™bie wartoÅ›ci Å›rednich danego czynnika
środowiskowego.
żð oligostenobionty  organizmy żyjÄ…ce w obrÄ™bie wartoÅ›ci niskich danego czynnika
środowiskowego.
żð polistenobionty  organizmy żyjÄ…ce w obrÄ™bie wartoÅ›ci wysokich danego czynnika
środowiskowego.
Przykładowe rodzaje stenobiontów:
żð stenotermy - organizmy wymagajÄ…ce do przeżycia konkretnych wartoÅ›ci temperatury
żð stenohaliny - organizmy potrafiÄ…ce żyć tylko w wodzie o danym zasoleniu.
Stenobionty np:
Bocian-przystosowany do ciepłego klimatu ponieważ ma długie nogi długi dziób oraz jest słabo
upierzony ma duże skrzydła
Świnia domowa-jej skóra jest pokryta lekkimi włoskami które nie dają zbyt dużo ciepła duże uszy
małe kopytka krótkie nogi gdyby występowała w lasach podczas zimy nie przetrwałaby
Suseł-nie jest przystosowany do zimnego klimatu ponieważ zapada w sen zimowy ma cienkie futerko
krótki pysk małe uszy
Goryl-jest stenobiontem ponieważ niejest przystosowany do zimnego klimatu jego ciało nie jest
pokryte grubym futrem tylko włoskami niema kopyt małe uszy krótki pysk
37.BIOMY KULI ZIEMSKIEJ
Biom to największa z wyróżnianych jednostek biocenotycznych, w której dominuje charakterystyczny,
będący w stanie równowagi (klimaksu), zespół roślinności, skład której uwarunkowany jest
czynnikami klimatotwórczymi. Za przykład mogą posłużyć obszary stepowe, w których taką będącą w
równowadze roślinnością są trawy. Ekologiczny podział świata żywego na biomy jest bardzo
praktyczny, gdyż dominująca w poszczególnych biomach grupa życiowa roślin odzwierciedla wiele
prawidłowości takich jak: cechy klimatu, czy charakter i rozmieszczenie zwierząt. Pojęcie biomu
często używa się zamiennie z terminem formacja roślinna choć istnieje drobna różnica między nimi,
polegająca na tym, że biom dotyczy całej biosyntezy podczas gdy formacja roślinna jedynie wybranej
grupy roślinności. Na biom składają się zarówno rośliny i zwierzęta. Rozmieszczenie roślin i zwierząt
na kuli ziemskiej jest uwarunkowane przez klimat oraz zasobność środowiska w wodę, tak że możemy
dostrzec pewną prawidłowość w występowaniu flory i fauny od bieguna północnego do równika. Ta
prawidłowość przejawia się w wyróżnionych przez ludzi kolejnych strefach i pasm biomów, zależnych
od rosnących ku równikowi temperatur i intensywności nasłonecznienia.
Oto kolejne występujące od bieguna północnego po równik biomy.
TUNDRA
Tundra to pasmo obszarów pozbawionych lasu, które ciągną się dookoła bieguna północnego. Cechą
charakterystyczną jest wybitnie surowy klimat z długimi i mroz
nymi zimami oraz krótkimi chłodnymi
latami. W tundrach amerykańskich i euroazjatyckich średnie temperatury miesiąca stycznia wahają
się między -16 a -26o C, a niekiedy mogą spadać do -60o C. W lipcu natomiast średnie temperatury nie
są wyższe niż +15o C. Do tak wysokich szerokości geograficznych dociera stosunkowo niska ilość
promieniowania słonecznego. Przy tak panujących warunkach, śnieg może utrzymywać się w
niektórych miejscach przez 9 miesięcy w ciągu roku. Ograniczona dostawa energii cielnej ze słońca
czyni gleby wiecznie zmarzniętymi. Silnie wiejące wiatry dodatkowo w sposób znaczny ograniczają
zasiedlanie takich stanowisk przez faunę i florę, z której w tundrze spotkać możemy przede
wszystkim mchy i porosty, a także trawy i gdzieniegdzie brzozy. Ze zwierząt na terenie tundry można
zaobserwować z roślinożerców pardwę, renifera i leminga, a z prowadzących drapieżniczy tryb życia:
sowę śnieżną, gronostaja, lisa polarnego czy niedz
wiedzia. Z racji bardzo ubogo występującej
biocenozy w tundrze, niebezpieczne są dla równowagi troficznej nawet najmniejsze zmiany.
Wyeliminowanie już pojedynczego ogniwa mogłoby spowodować poważne zakłócenie
całości. Populacjągwałtownie fluktuującą w tundrze są lemingi.
Do tej pory obszary północne, w sposób nieznaczny zostały zakłócone przez człowieka. Ostatnimi laty
odkryto na terenach tundrowych pokłady ropy naftowej ,co może w przyszłości stanowić poważne
zagrożenie dla tych jeszcze dziewiczych obszarów.
TAJGA
Pod nazwą tajgi kryją się występujące na półkuli północnej obszary porośnięte lasami. Od strony
północnej sąsiaduje z tundrą w obniżeniach morfologicznych, dolinach. Lasy tundrowe ciągną się od
północnej Azji ,przez występującą na 61 stopniu szerokości geograficznej Rosję, Estonię, A
otwÄ™, dalej
przez kraje Europy Północnej: Finlandię, Szwecję, Norwegię do Kanady w Ameryce Północnej.
Obszary te, porośnięte lasem zwykło nazywać się tajgą. Lata w tajdze choć ciepłe i suche to bardzo
krótkie. Zimy natomiast są wybitnie długie i mroz
ne. Temperatury przekraczające +10oC można
zaobserwować jedynie w ciągu czterech miesięcy w roku. W tajdze opady nie są obfite, gdyż ich
roczna suma wynosi od 400-600mm. Wszystkie te czynniki wpływają spowalniająco na wegetację
roślin. Drzewa iglaste wchodzące w skład lasów rosną bardzo powoli, mimo to są smukłe i nad wyraz
wysokie. Oprócz gatunków drzew iglastych porastających tajgę ,takich jak: modrzew, świerk, sosna,
jodła i limba, występują też przedstawiciele drzew liściasty w tym : osiki, olszyny, brzozy, topole i
wierzby. Rozwój roślin niższych takich jak krzewy i mniejsze drzewa jest znacznie hamowany przez
zwarte korony drzew, które nie dopuszczają do przedarcia się przez nie promieni słonecznych. Niższa
warstwa lasu, runo leśne tworzone jest przez opadłe liście i igliwie, mchy i porosty. Obfitość
występującegopokarmu i zwarty las podczas krótkotrwałego lata, stanowią korzystne warunki dla
licznych gatunków, które lasy wykorzystują jako miejsce lęgowe, teren migracji, a nawet kryjówkę.
Zwierzęta tu żyjące zamieszkują pod korą (są to głównie owady) i w pniach będących w stanie
butwienia drzew, ściółkę leśną i między gałęziami. Pod 'parasolem' zwartych koron drzew, zwierzęta
znajdują schronienie przed wiatrem i deszczem. W tundrze doskonale czują się drapieżniki, a wśród
nich: orzeł przedni, gronostaj, żbik, ryś i wilk, które dzięki obfitości pokarmu w postaci licznie
zamieszkujÄ…cych tajgowe lasy gryzoni.
Panujące w tajdze warunki zmieniają się radykalnie wraz z nadejściem zimy, w której zwierzęta muszą
sprostać bardzo trudnym warunkom. Niektóre z nich jak myszy i ryjówki żerują pod znaczną warstwą
śniegu, podczas gdy inne rozwiązują problem niedoboru pokarmu zapadając w sen zimowy, w którym
to przetrwają niekorzystny okres mogący trwać nawet do ośmiu miesięcy. A
osie, jelenie i zajÄ…ce, a
więc przedstawiciele liściożernych i trawożernych żywią się gałęziami, korą drzew i igliwiem. Gryzonie
natomiast w postaci wiewiórek i burunduków zużywają latem zgromadzone zapasy. Duże drapieżniki
jak wilk, niedz
wiedz
i ryś polują z kolei przez cały rok.
Jak widać tajga jest ulegającym wielu zmianom ekosystemem. Często nawiedzają ją klęski żywiołowe
w postaci pożarów spowodowanych uderzeniem pioruna czy masowo pojawiających się gąsienic,
które niekiedy potrafią ogołocić ogromne obszary leśne. Tajga jest też obszarem bardzo wrażliwym
pod względem zanieczyszczeń środowiska. Tak więc człowiek wkraczający na tajgę musi być świadom
krzywdy jaką wyrządza nie tylko jej mieszkańcom, ale i całemu globowi, pozbawiając go ochronnej
warstwy lasu, będącej swoistego rodzaju barierą przed mroz
nymi wiatrami z północy, co w efekcie
może doprowadzić do istotnych zmian w klimacie.
LASY LIÅšCIASTE
Lasy liściaste są bardzo rozległymi obszarami rozciągającymi się w kierunku południowym w stosunku
do tajgi oraz równika ( australijskie i południowo-amerykańskie lasy liściaste). Porastają zasobne w
wodę tereny odznaczające się klimatem łagodnym i umiarkowanym. Istnieje pewna trudność w
ustalaniu ścisłych granic tego biomu poza naturalnych granicami w postaci morskich wybrzeży. Na
lądzie przebieg lasów liściastych jest bardzo zróżnicowany, może tworzyć zarówno pasy wciskające
się pomiędzy pasma o innym składzie i charakterze. Może też przyjmować postać wysepek. Położenie
tychże lasów jest odmienne na kolejnych kontynentach i tak :w Ameryce Północnej ograniczone są od
części zachodniej Wielkimi Równinami, sięgającymi po Góry Skaliste, ku północy przechodzą
stopniowo w lasy liściaste tajgi, a na południu z kolei graniczą z subtropikalnym lasem na Florydzie i z
Zatoką Meksykańską. Przebieg lasów liściastych w Europie i Azji jest podobny. Od północy łączą się z
tajgą , (w Azji też od północnego wschodu), na wschodzie docierają do Środkowo-chińskich Równin,
na południu zaś graniczą z równinami rzeki Yangcy. W lasach liściastych występuje znacznie bogatsza
w porównaniu z lasami iglastymi ściółka i grubsza warstwa próchnicy, pochodzące z butwiejących,
opadłych wcześniej liści. Mechanizm zrzucania liści na niekorzystny okres zimowy jest
przystosowaniem do prowadzenia oszczędnej gospodarki wodnej, niedostępnej dla roślin w stanie
stałym. Najbardziej powszechnymi gatunkami drzew liściastych jest dąb i buk. Oprócz nich występują
również lipa, klon, jesion ,leszczyna, brzoza, kasztanowiec i wierzba. Tuż pod koronami wyżej
wymienionych drzew, na dość sporej grubości warstwie butwiejących liści, rozwijają się młode
rośliny, krzewy, trawy, zioła, paprocie, wrzosy czy borówka czernica. W rzeczywistości czyste lasy
liściaste spotyka się niezmiernie rzadko. Dzieje się tak w wyniku działalności człowieka, który w
miejscu wyciętego drzewa liściastego sadzi, o wiele szybciej rosnące jodły, sosny i świerki. Na terenie
naszego kraju statystycznie mówi się, że 95% spośród wszystkich lasów stanowią lasy liściaste, jednak
praktycznie sÄ… to lasy mieszane.
Lasy liściaste są zamieszkiwane przez ogromną liczbę organizmów zwierzęcych począwszy od tych
najmniejszych po duże drapieżniki. Liczne gatunki zwierząt zamieszkują podziemne nory, wśród
korzeni roślin, martwych liści, gęstych traw, dziupli, konarów i koron wysokich drzew. Mikroskopijnej
wielkości bakterie i grzyby, pierwotniaki oraz drobne stawonogiznajdują się wprost wszędzie,
przyczyniając się to rozkładu martwej materii organicznej, a tym samym budując warstwę próchniczą,
która w sposób ciągły użyz
nia glebę. Między opadłymi liśćmi drzew można dopatrzyć się wielu
owadów (stonogi, żuki, chrząszcze, mrówki i pluskwiaki) i mięczaków, będące pokarmem dla zwierząt
wyższych: kretów, jeży, jaszczurek ,salamander i podobnych. W runie leśnym polują też drapieżniki:
węże, borsuki, łasice, lisy, kuny ,jenoty i niekiedy niedz
wiedzie. Dziki należą do mało wybrednych
zwierząt, zjadając niemal wszystko znajdujące się na powierzchni ziemi. Roślinożercy w tym: sarny,
jelenie, daniele i żubry żywiące się listowiem, trawami, korą i pędami stanowią pokarm dla wilków,
rysi, pum i tygrysów, rzadziej niedz
wiedzi. Drapieżniki i zwierzęta przeżuwające dużo czasu spędzają
na polanach, pasiekach, korytach rzek w poszukiwaniu pokarmu. Ich miejscem odpoczynku sÄ…
przeważnie gąszcze krzewów. Z nastaniem zimy niemal wszystko w lesie liściastym ulega zmianie. W
jadłospisie roślinożerców- jeleni, danielów, saren oraz kun, borsuków i lisów zaczynają dominować
owoce rosnące na niskich drzewach. Ptakiżerujące takie jak kosy, sikory i drozdy obok owoców
zjadają znaczne ilości owadów. Dzięcioły spędzają mnóstwo czasu na korach drzew w poszukiwaniu
larw i owadów, niedostępnych dla większości pozostałych zwierząt. Wiele spośród ptaków
prowadzących aktywny nocny tryb życia, a wśród nich sowy i lelki polują na gryzonie i stawonogi,
które ukrywają się pomiędzy opadłymi gałęziami i obumarłymi pniami. Inne ptaki jak myszołowy
poszukując naziemnie żyjących gryzoni obserwują otwarte przestrzenie. W czasie surowej zimy
zwierzęta takie jak: sarny, jelenie, dziki, sowy ,wiewiórki i inne znajdują schronienie przed zamieciami
śnieżnymi w leśnych gęstwinach. Z kryjówki wychodzą jedynie w obliczu poważnego zagrożenia,
którym nierzadko jest człowiek.
STEP
Stepy to obszary występujące w średnich szerokościach geograficznych, w klimacie umiarkowanym,
porośnięte trawami. Z racji występujących w nierównych odległościach czasowych niewielkich
opadów (około 250- 450 mm w skali roku)na terenie stepów panuje powszechny niedostatek wody.
Na stepie dochodzi do dużych fluktuacji temperatur w ciągu roku. Lata są tu gorące i suche, zimy za
to mroz
ne i obfite w opady śniegu. Również dobowe wahania temperatur są duże. Przyczyną tego
jest klimat kontynentalny, który występuje na tym obszarze. W takim klimacie rozwój drzew jest
niemożliwy. Na stepie występuje dość mało skomplikowana biocenoza. Roślinność składa się tu
głównie z kseromorficznych zbiorowisk trawiastych z przewagą ostnicy, kurzycy, wiechliny i kostrzew.
Roślinność ta w okresie wzmożonych opadów szybko się zazielenia i bujnie rośnie. Wśród traw
występują tu odmiany zarówno traw niskich, średnich jak i wysokich. Na stepie dominują szybko
biegający roślinożercy, którzy posiedli zdolność do szybkiego biegu z racji braku miejsc na stepie, w
których można się skryć przed drapieżnikiem. Żyją tu także zwierzęta ryjące, które schronienie
znajdują pod ziemią. I tak kryjówki w norach szukają: jaszczurki, węże, a niekiedy nawet ptaki. Na
stepie nielicznie reprezentowane są duże drapieżniki, ponieważ stosunkowo mała jest też liczba ich
potencjalnych ofiar w postaci dużych roślinożernych ssaków. W miejsce wielkich drapieżników licznie
występują rysie, wilki i kojoty. Liczba tychże zwierząt została ostatnimi laty zmniejszona przez
działalność człowieka, co doprowadziło do zwiększenia się ilości gryzoni. Na prerii z ptactwa
występują: orły, sępy i przepiórki. W czasie upalnego lata, często dochodzi do masowego wystąpienia
szarańczy. Człowiek często wpływa na obszary stepowe, ze względu na występujące tam żyzne gleby.
Większa część stepów została zatem zamieniona na pastwiska.
SAWANNA
Sawanna podobnie jak stepy porośnięta jest głównie przez roślinność trawiastą o typowo
kseromorficznych cechach budowy takich jak twarde i ostre liście, z tą jednak różnicą, że sawanna
bogatsza jest o drzewa, które występują sporadycznie razem z krzewami. Rzadkie występowanie
drzew jest ściśle związane z konkurencją drzew o wodę. Obszar ten stanowią równiny położone w
strefach około zwrotnikowych. Na sawannie wyróżnia się dwie pory roku: deszczową (dżdżystą), nad
którą znacznie przeważa długa pora sucha. Ważnym czynnikiem biorącym udział w formowaniu się
sawanny są występujące w porze suchej. Roczna suma opadów wynosi od 200-500 mm, a więc jest
dość zróżnicowana osiągając swe skrajne wartości. Z wielkich rozmiarów sawannami mamy do
czynienia w Australii i Ameryce Południowej, a największa z nich występuje zaś w Afryce. Sawanna
Afrykańska charakteryzuje się bardzo małym zróżnicowaniem roślinności, w której rolę dominującą
odgrywają trawy oraz sporadycznie występujące drzewa. Duża liczba roślinożernych kopytnych
związana jest z ogromną produkcją biomasy w tym biomie. Na Sawannie Afrykańskiej możemy
zaobserwować najbogatszą spośród innych faunę w postaci dużych kopytnych jak i wielkich
drapieżników np. lew czy lampart. Wiele gryzoni wykorzystując miękki grunt, kopie w nim nory,
stanowiące schronienie przed upalnym słońcem.
PUSTYNIE
Pustynie są to obszary porośnięte w bardzo małym stopniu przez roślinność kseromorficzną lub
pozbawione roślinności zupełnie. Na takich obszarach można spotkać gatunki roślin i zwierząt, które
w sposób doskonały przystosowały swoje ciało do radzenia sobie w tak ciężkich warunkach. Roczna
suma opadów na pustyni nie przekracza 250 mm, a czasem przez kilka lat obserwuje się okresy
zupełnie bezdeszczowe. Warunkiem powstania pustyni na jakimś obszarze jest przewaga parowania
wody ze skał, gleby i roślin nad ilością opadów deszczu, łącznie z dopływami wody oraz ilością pary
wodnej znajdującej się w mgłach nadciągających od morza. Do pustyń dociera powietrze tropikalne z
obszarów około zwrotnikowych, czyli rejonów zwrotnika Raka i Koziorożca, które jest suche i gorące
sprzyjając powstawaniu pustyń. Niektóre pustynie odznaczają się bardzo wysokimi bo dochodzącymi
do 50 C dobowymi wahaniami temperatury. Dzień na pustyni jest bardzo gorący, podczas gdy w nocy
temperatura może spaść poniżej 0, przy czym największe fluktuacje zachodzą w czasie wschodu i
zachodu słońca. Zwierzęta i rośliny zamieszkujące ten obszar muszą być zatem wytrzymałe na tak
zmienne temperatury. Wyrazem przystosowania się do życia na pustyni jest wykształcenie przez
organizmy specyficznych struktur i zachowań, dzięki którym radzą sobie z zasadniczymi
niedogodnościami takimi jak niedobór wody, bardzo wysoka temperatura, brak pożywienia się i
kryjówek. Niektóre spośród pustyń występują na płaskowyżach, gdzie dodatkowym czynnikiem
niesprzyjającym są pojawiające się przymrozki. W obrębie pustyń można wyróżnić ich dwa rodzaje:
pustynie gorące z upalnymi dniami i ciepłymi nocami oraz pustynie zimne, które charakteryzuje co
prawda gorący dzień, ale nocą temperatura ulega znacznemu spadkowi. Podział ten wynika z
położenia geograficznego obszaru pustynnego. Z największymi pustyniami możemy się spotkać w
Afryce i Azji. Zarówno fauna jak i flora są bardzo ubogie. Wśród roślin wyodrębnia się trzy typy,
których budowa jest wyraz
nym wyrazem przystosowania się do życia w surowych warunkach
pustynnych. Mamy zatem:
ª% Sklerofity, posiadajÄ… silnie rozwiniÄ™te systemy korzeniowe oraz drobne i grube liÅ›cie, które w
okresie bardzo suchym mogą zrzucać
ª% Sukulenty, które w tkankach Å‚odyg (kaktusy), liÅ›ci (agawa) lub w organach podziemnych (pelargonie)
magazynujÄ… wodÄ™
ª%RoÅ›liny efemeryczne rosnÄ…ce przy odpowiedniej wilgotnoÅ›ci, okres suszy przetrzymujÄ… w postaci
nasion lub przetrwalnych organów podziemnych
Jeżeli chodzi o faunę jest równie uboga jak flora, a występująca również przystosowała się do
panujących tam warunków. Przeważają tu chrząszcze, szarańczaki, pajęczaki, węże, jaszczurki i ptaki.
Zwierzęta te prowadzą nocny tryb życia, a podczas dnia kryją się przed słońcem w wykopanych przez
siebie norach. Ze względu na rodzaj budującego pustynię materiału wyróżnić można pustynie:
kamieniste, piaszczyste, gliniaste i solniskowe.
PUSZCZA TROPIKALNA
Puszcze tropikalne choć zajmują jedynie 6% powierzchni globu to skupiają w sobie ponad połowę
wszystkich gatunków zamieszkujących naszą planetę. W skład lasów deszczowych wchodzą głównie
stale zielone i rosnące przez cały rok drzewa szerokolistne. Temperatura na tych obszarach utrzymuje
się na stałym poziomie i średnio wynosi 25 C. Roczna suma opadów wynosi ponad 2000 mm.
Deszczowe lasy tropikalne stanowią jedno z bogatszych w bioróżnorodność naturalnych stref na
Ziemi. Szacuje się, że na każde 100 tys. km2 przypada 750 gatunków drzew i 1500 gatunków roślin
kwiatowych. Świat zwierząt w porównaniu z lasem deszczowym jest znacznie uboższy.
WILGOTNY LAS RÓWNIKOWY
Zwany inaczej lasem deszczowym, odznacza się strukturą warstwową. W lesie równikowym dominują
wysokie drzewa, których jedynym czynnikiem wobec optymalnych warunków wodnych i cieplnych
jest światło, o które nieustannie konkurują ( najlepszy przykład stanowią pnące się ku górze liany).
Owa warstwowa struktura lasów deszczowych przejawia się w występowaniu trzech warstw drzew:
ª% wyrastajÄ…ce ponad przeciÄ™tny poziom lasu bardzo wysokie drzewa, dorastajÄ…ce do 45 m wysokoÅ›ci
ª% drzewa dorastajÄ…ce do 24-30 m wysokoÅ›ci, tworzÄ…ce swymi silnie rozgaÅ‚Ä™zionymi koronami
podstawowy górny poziom lasu, przez który z trudem przechodzą promienie słoneczne
ª% drzewa niższe, wyrastajÄ…ce sporadycznie w miejscach, w których wystÄ™pujÄ… luki w koronach drzew
W lesie równikowym występuje też piętro niższe, w którym dominują krzewy i wysokie byliny
(głównie banany i bambusy). Dno lasów ze względu na panujący półmrok nie należy do najlepiej
rozwiniętych, tworzona jest jedynie przez cieniolubne paprotniki i grzyby. Również i pod względem
występującej fauny las równikowy jest środowiskiem najbogatszym w gatunki. Statystycznie podaje
się, że na każde 100 tys. km2 występuje około 150 gatunków motyli, 60 gatunków płazów (rzekotki i
ropuchy), 100 gatunków gadów (kameleony, iguany, węże nadrzewne) i 400 gatunków ptaków. Z
ssaków nadrzewny tryb życia prowadzą wiewiórki, leniwce, małpy, nietoperze. Twierdzi się, że
największą liczbę gatunków stanowią owady, spośród których znaczenie ekologiczne mają głównie
mrówki, patyczaki i motyle.
38. PrzeglÄ…d krain zoogeograficznych:
Również na podstawie odmienności fauny różnych regionów świata wyróżnia się
następujące krainy zoogeograficzne:
 kraina antarktyczna,
 kraina australijska,
 kraina etiopska,
 kraina madagaskarska,
 kraina orientalna,
 kraina nearktyczna,
 kraina neotropikalna,
 kraina palearktyczna.
KRAINY ZOOGEOGRAFICZNE NA ÅšWIECIE
wyróżnia się je na podstawie podobieństw i różnic świata zwierzęcego. Pomiędzy poszczególnymi
krainami istniały naturalne bariery uniemożliwiające lub utrudniające wymianę zwierząt.
Wyróżnia się 6 krain zoogeograficznych:
·ð · Kraina palearktyczna - obejmuje EuropÄ™, północnÄ… AfrykÄ™ i AzjÄ™ bez Indii, Półwyspu
Indochińskiego i południowych Chin. Większość zwierząt należy do rodzin, które występują
również w innych krainach (mało jest rodzin endemicznych). Nie występują tu ssaki naczelne i
torbacze. Charakterystyczne zwierzęta: niedz
wiedzie, rysie, łosie, renifery, wielbłądy.
·ð · Kraina nearktyczna - Ameryka Północna bez Ameryki Åšrodkowej. Fauna zbliżona jest do
palearktycznej. Charakterystyczne zwierzęta: bizony, szopy, skunksy, karibu, woły piżmowe,
grzechotniki, wiele ptaków kurowatych. Nie ma jeży, hien i świń.
·ð · Kraina etiopska - obejmuje AfrykÄ™ na poÅ‚udnie od Sahary, część Półwyspu Arabskiego i
Madagaskar. Charakterystyczne zwierzęta: małpy człekokształtne (goryl i szympans),
pawiany, słonie afrykańskie, żyrafy, nosorożce, zebry, antylopy, lwy, strusie, kameleony,
pytony. Nie ma tu jeleni i niedz
wiedzi. Wyspa Madagaskar ze względu na długą izolację
wykształciła wiele endemicznych form życia zwierzęcego.
·ð · Kraina orientalna - Indie, Półwysep IndochiÅ„ski, poÅ‚udniowe Chiny, Filipiny, Borneo, Jawa,
Sumatra. Fauna jest zbliżona do etiopskiej. Charakterystyczne zwierzęta: słonie azjatyckie,
latawce, małpy wąskonose, papugi, pawie, dzikie kury, warany. Nie ma koniowatych i jeleni.
·ð · Kraina neotropikalna - Ameryka PoÅ‚udniowa i Åšrodkowa. WystÄ™puje tu dużo rodzin
endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta: tapiry, pekari, leniwce, jaguary, szynszyle,
nutrie, lamy, małpy szerokonose, nandu, kolibry, tukany, anakondy, boa. Nie ma bydła,
owiec, antylop.
·ð · Kraina australijska - obejmuje AustraliÄ™, TasmaniÄ™, NowÄ… GwineÄ™ i Celebes. Ze wzglÄ™du na
długą izolację rozwinęło się tam wiele rodzin endemicznych. Charakterystyczne zwierzęta:
kangury, koala, wiele ssaków workowatych, stekowce (ssaki jajorodne - dziobak i kolczatka),
kakadu, kazuary, emu. Nie ma ropuch.
Do wymienionych wyżej krain zoogeograficznych nie należy fauna Nowej Zelandii i Antarktyki. Na
Nowej Zelandii brak rodzimych ssaków. Występuje tam wiele gatunków endemicznych (np. kiwi,
tuatara, żaba Liopelma). Nie ma żółwi, węży, ryb słodkowodnych.
Antarktyda i wyspy antarktyczne odznacza się ubóstwem świata zwierzęcego. Charakterystyczne są
słonie morskie, pingwiny. Brak ssaków lądowych.