zdaniem specjalistów
Wydaje się, że obecnie leworęczność u dziecka nie jest już
postrzegana tak negatywnie jak kilkadziesiąt lat temu.
Nie znaczy to jednak, że przestała być tematem
budzącym wiele kontrowersji. Dzisiaj specjaliści
nie zastanawiają się nad tym, jak skutecznie zniechęcić
dziecko do używania lewej ręki, ale nad tym, jak sku-
tecznie wesprzeć dziecko leworęczne w jego rozwoju.
agnieszka Pasternak
Leworęczność  z
ródło
troski czy radości rodziców?
Mimo to, wielu rodziców leworęcznych dzieci nadal obawia się, obu rąk, pojawia się osłabienie ogólnej koordynacji ruchowej,
że ich maluch może napotykać w przyszłości problemy wyni- trudności w odwzorowywaniu figur geometrycznych i liter,
kające z leworęczności. Praktycy nie zaprzeczają, że leworęczne w różnicowaniu liter o podobnych kształtach.
dziecko może doświadczać różnych trudności w szkole. Pokazu-
Oburęczność wtórna, inaczej nabyta, jest pozytywnym zjawi-
ją jednak inne niż pół wieku temu oblicze tych trudności. Przede
skiem, jeśli trening przeprowadza się po 9 r.ż. (gdy ośrodki
wszystkim zaś koncentrują się na formułowaniu konkretnych
mowy w mózgu są ustalone), np. przy uprawianiu konkretne-
wskazówek, w jaki sposób pomóc dziecku leworęcznemu.
go sportu czy nauce zawodu. Oburęczność wtórna jest nega-
tywna, jeśli powstała w wyniku przeuczania dziecka pierwot-
nie leworęcznego (zazwyczaj) na prawą rękę  wtedy żadna
Kształtowanie się lateralizacji
z rąk nie jest wystarczająco sprawna (Bogdanowicz, 1989).
Uważa ona, że lateralizacja lewostronna nie jest zaburzeniem
Według Bogdanowicz (1989) pierwsze objawy dominacji stron-
lateralizacji, gdyż zazwyczaj nie towarzyszą jej szczególne
nej ręki można zaobserwować już w III kwartale pierwsze-
trudności. O zaburzeniach lateralizacji mówimy w przypad-
go roku życia dziecka. Praworęczność pojawia się zazwyczaj
ku lateralizacji niejednorodnej: skrzyżowanej lub nieustalo-
w wieku 2-3 lat, leworęczność póz
niej  w wieku 3-4 lat. Osta-
nej. Lateralizacja jednorodna (jednostronna) kształtuje się do
tecznie dominacja jednej z rąk ustala się w pierwszym roku na-
12-13 r.ż. i dlatego nie można pewnie mówić o zaburzeniach
uki w szkole, kiedy dziecko zaczyna pisać (6-7 lat). Jednostron-
lateralizacji u dzieci młodszych, wykazujących lateralizację
na lateralizacja czynności ruchowych (ręka i noga) wykształca
niejednorodną.
się między 12-14 r.ż. Przewaga stronna oka i ucha (percepcyj-
na) kształtuje się póz
niej niż dominacja ręki i zazwyczaj jest już
ustalona około 9-10 r.ż. W 10 r.ż. ustala się półkula dominująca
dla mowy.
Lateralizacja  skłonność funkcjonalna parzystych
Tradycyjnie mówi się o lateralizacji jednorodnej  prawostron-
narządów ruchu i organów zmysłów, przejawiająca się
nej lub lewostronnej oraz o lateralizacji niejednorodnej  skrzy-
dominacją czynnościową jednej ręki, nogi, oka, ucha;
żowanej lub nieustalonej. Lateralizacja skrzyżowana to taka,
dominacja ta ujawnia się w czynnościach wykonywa-
gdzie na przykład w zakresie oka i ręki dominują na przemian
nych tylko przez jeden organ, jak też w czynnościach
prawa ręka i lewe oko lub lewa ręka i prawe oko. Laterali-
wykonywanych obiema parzystymi organami, w któ-
zacja nieustalona to taka, gdzie przewaga stronna kończyny
rych jeden pełni rolę wiodącą, a drugi wspomagającą.
lub narządu zmysłu jest bardzo słabo zaznaczona lub w ogó-
Lateralizacja jest uwarunkowana dominacją jednej pół-
le nieuchwytna. W odniesieniu do lateralizacji ręki mówimy
kuli mózgowej lub tego ośrodka w półkuli mózgowej,
wówczas o oburęczności. Wyróżnia się oburęczność pierwot-
który stanowi neurofizjologiczne podłoże czynności
ną oraz wtórną. Oburęczność pierwotna występuje wówczas,
danego organu.
gdy dziecko ma obie ręce mniej sprawne w porównaniu z do-
(z
ródło:  Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku Tom II,
minującymi rękami osób praworęcznych lub leworęcznych.
Wydawnictwo Akademickie  Żak , Warszawa, 2003.)
Słabsza jest wówczas zdolność współpracy, czyli koordynacji
38 blizejprzedszkola.pl
Jeśli dziecko jest pierwotnie obustronne i ten stan utrzymuje się po 13-14 r.ż., jest to
sygnał niedorozwoju centralnego układu nerwowego albo uszkodzenia mózgu i daje
widocznie negatywne konsekwencje w szkole (trudności w czytaniu i pisaniu), jak
również w życiu codziennym (zaburzona koordynacja ruchowa, mniejsza sprawność
manualna).
Sygnałem opóz
nienia w rozwoju lateralizacji jest sytuacja, gdy lateralizacja nie jest
ukształtowana u dziecka powyżej 10 r.ż. Zatem u 6-latka z lateralizacją nieustaloną nie
rozpoznajemy opóz
nienia w rozwoju lateralizacji. Jednak jeśli u 6-7-latka idącego do
szkoły ręka dominująca nie ustaliła się, mówimy o zwolnieniu tempa kształtowania
się lateralizacji.
Według Weber (2007) obecnie koncepcja ogólnej jednostronnej lateralizacji człowieka jako
jedynej prawidłowej już nie obowiązuje. Zajmując się badaniem lateralizacji ręki, nie wią-
żemy tego z dominacją oka oraz ucha czy nogi (dominacja nogi kształtuje się w wieku
szkolnym i ma niewiele związku z pisaniem).
Obserwacja rozwoju ręczności u dziecka
Poniżej przedstawiono kilka propozycji oceny lateralizacji u dziecka, którą rodzic
może wstępnie przeprowadzić w domu, zaś wychowawca w przedszkolu. Obserwację
należy przeprowadzać dyskretnie, tak aby dziecko nie domyślało się naszej intencji.
Najlepiej, gdy wykonuje się ją podczas samodzielnej, spontanicznej zabawy dziecka.
R
KA:
Do 4 r.ż.: wskazywanie przedmiotów, chwytanie przedmiotów, uderzanie w przed-
mioty, rzucanie piłką, trzymanie ołówka.
Od 4 do 8 r.ż.: toczenie koła, rzucanie i chwytanie piłki, jedzenie łyżką, wkręcanie
śrub, budowanie z klocków, nawlekanie igły i szycie, rozdawanie kart, krojenie
nożem, czyszczenie zębów, czesanie się grzebieniem, wrzucanie korali do bute-
leczki, wkładanie kołeczków do otworów, wkładanie klucza do kłódki i przekrę-
canie, pokazywanie: jak wysoko dosięgniesz?, obrysowywanie koła raz jedną, potem
drugą ręką (porównujemy tempo i precyzję).
Obserwację rozwoju ręczności można uzupełnić o zbadanie przewagi stronnej oka,
ucha i nogi. Należy jednak pamiętać, że dominacja nogi oraz narządów zmysłu kształ-
tuje się stosunkowo póz
niej niż przewaga ręki.
OKO: zaglądanie do kalejdoskopu, patrzenie przez lunetę (powtarza się kilkakrot-
nie), zaglądanie przez dziurkę od klucza, patrzenie na mały przedmiot przez niewielki
otwór wykonany w środku kartki.
UCHO: nasłuchiwanie tykania zegarka (dziecko zbliża ucho do zegarka leżącego
przed nim na stole), podsłuchiwanie przez drzwi, odwracanie głowy w stronę osoby
stojącej za dzieckiem, wypowiadającej jego imię.
NOGA: wchodzenie po schodach lub na krzesło, ściąganie buta, kopanie jak najwyżej,
kopanie jak najmocniej piłki, celowanie do bramki, gra w klasy (Bogdanowicz, 1989).
Profilaktyka
Jak mają zachowywać się rodzice, gdy dziecko używa naprzemiennie obu rąk i nie
można jednoznacznie ustalić, która ręka dominuje?
Podawać przedmioty w środkowej linii ciała, tak by dziecko w naturalny sposób
określiło swoją praworęczność lub leworęczność.
Podczas malowania, rysowania nie wymuszać używania przez dziecko jednej
ręki (prawej), pozwolić malować obiema rękami.
Nie wydawać wartościujących ocen ręki, tworzyć atmosferę akceptacji i zrozu-
mienia dla oburęczności lub leworęczności dziecka, nie dopuścić, by czuło się
krytykowane, napiętnowane za używanie lewej ręki  każdy rodzaj takiego od-
działywania jest ingerowaniem w naturalny rozwój mózgu dziecka.
Bacznie obserwować tendencje do częstszego wyboru jednej ręki przez dziecko
podczas codziennej zabawy i nie narzucać mu swojej woli (Weber, 2007).
blizejprzedszkola.pl 39
R
E
K
L
A
M
A
zdaniem specjalistów
że ucho, w porównaniu do oka, posiada więcej bezpośrednich
Kiedy należy szukać pomocy u specjalisty?
połączeń nerwowych z ośrodkami w mózgu zaangażowanymi
między innymi w czynności czytania i pisania oraz mowę.
Do poradni psychologiczno-pedagogicznej warto zgłosić dziec-
Zaburzenia, które mogą być spowodowane nieuzasadnio-
ko, które przed pójściem do szkoły, w wieku od 4,5 do 5,5 lat:
nym przestawianiem dziecka leworęcznego na prawą rękę
nadal posługuje się równie często obiema rękami (pisze
(za: Healey, 2004; Weber, 2007):
i rysuje na przemian raz jedną, raz drugą ręką) lub nie-
PIERWOTNE
znacznie częściej i niepewnie używa lewej ręki;
Zaburzenia pamięci (przy zwiększonej ilości materiału
jego rysunki są wyraz
nie niekształtne, figury i obiekty
do nauki).
gubią swój wzorcowy kształt;
Zaburzenia koncentracji uwagi  szybkie męczenie się.
cyfry i litery oraz symbole są pisane często w formie lu-
strzanych odbić lub przekręcone o 90�, rzadko miesz-
Problemy z czytaniem i pisaniem.
czą się w liniaturze;
Chwiejność orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.
dziecko z powodu wielu niepowodzeń bardzo niechęt-
Zaburzenia mowy  jąkanie, zacinanie.
nie pisze i rysuje;
Problemy z małą motoryką.
zręczność ruchowa dziecka jest wyraz
nie osłabiona.
Problemy emocjonalne (moczenie nocne).
WTÓRNE
Czy wolno przeuczać na prawą rękę?
Poczucie niskiej wartości, niepewność, wycofanie, nad-
mierna kompensacja poprzez zwiększony wysiłek, za-
Pomocą w znalezieniu odpowiedzi na to trudne pytanie mogą
chowania przekorne i krnąbrne, moczenie nocne i ob-
być kryteria mówiące o tym, kiedy na pewno nie powinno się
gryzanie paznokci, problemy emocjonalne.
przeuczać dziecka leworęcznego na prawą rękę (za: Bogda-
nowicz, 1989):
Trudności dziecka leworęcznego
1. Rozwój poznawczy dziecka mieści się na poziomie upo-
śledzenia umysłowego (poczynając od upośledzonych
Pismo lustrzane (zwierciadlane), które może pojawiać się u pię-
umysłowo w stopniu lekkim).
ciolatków i jest naturalną, rozwojową tendencją, u dzieci lewo-
2. Dziecko jest silnie zlateralizowane lewostronnie; lewo-
ręcznych często utrzymuje się dłużej. Dzieci leworęczne i obu-
ręczność jest cechą rodzinną (genetyczną) lub z dużym
ręczne cechują się częściej: zaburzeniami w sferze percepcyjnej,
prawdopodobieństwem jest wynikiem uszkodzenia
mniejszą sprawnością motoryczną, deficytami w rozwoju koor-
mózgu.
dynacji obu rąk, brakiem orientacji w schemacie własnego ciała
3. Nie przeuczamy oburęcznego dziecka do pisania ręką
oraz dezorientacją w przestrzeni (mylenie stron  prawej i lewej).
prawą, jeśli sprawność motoryczna tej ręki jest obni-
Takie dzieci mają w konsekwencji częściej trudności w opano-
żona.
waniu umiejętności czytania (dysleksja) i pisania (dysortografia,
4. Gdy u dziecka występują zaburzenia emocjonalne, w tym
dysgrafia) (Bogdanowicz, 1989).
zaburzenia mowy w postaci jąkania.
Dziecko poddane wnikliwej obserwacji rodziców i wychowaw-
5. Dziecko daje wyraz
ne sygnały, że preferuje pisanie lewą
ców w przedszkolu może uzyskać właściwą pomoc w przezwy-
ręką.
ciężaniu owych trudności. Proponuje się objęcie dziecka zajęcia-
mi kompensacyjnymi, a w zależności od rodzaju problemów,
Wchwili obecnej odchodzi się od dostrzegania zależności mię-
jakich doświadcza, mogą to być:
dzy skrzyżowaną lateralizacją w zakresie ręki i oka, a wystę-
powaniem specyficznych trudności w nauce. Zwraca się na- zajęcia logopedyczne  dla dzieci z trudnościami w roz-
tomiast uwagę na dominację stronną ucha. Ustalono bowiem,
woju mowy,
terapia pedagogiczna  wspomaganie osób z trudnoś-
ciami w uczeniu się,
terapia przez pracę  rehabilitacja dla dzieci z opóz
-
LEWOR
CZNOŚć  STATySTyKI:
nieniami lub zaburzeniami w rozwoju motorycznym
(Healey, 2004).
Osoby leworęczne stanowią około 10%-15% populacji.
Leworęczność częściej występuje u mężczyzn niż u ko-
Pomoc dla dziecka leworęcznego
biet.
Wśród mistrzów szachowych, artystów, architektów,
Pomocy możemy udzielić zarówno w domu, jak i w szkole:
matematyków, więcej jest osób leworęcznych niż pra-
woręcznych.
ćwiczenie prawidłowego uchwytu narzędzia do pisa-
nia  chwyt trójpunktowy (palec środkowy, wskazujący
Osoby leworęczne częściej niż praworęczne mają trud-
i kciuk)  dzieci używają grubych trójkątnych kredek
ności w nauce.
oraz nasadek na ołówki i pióra/długopis  nasadkę
Osoby leworęczne częściej zapadają na choroby układu
można kupić lub zrobić w domu z modeliny;
odpornościowego, autoimmunologiczne, są bardziej
w ławce dwuosobowej dziecko siedzi z lewej strony;
podatne na uzależnienia (Bragdon, Gamon, 2006).
światło pada z prawej strony;
40 blizejprzedszkola.pl
Bliżej przedszkola ó� 6.105 czerwiec 2010
pomoce do nauki kładzione są z lewej strony na biurku,
Akceptacja swojej odmienności
biurko może mieć szuflady z lewej strony;
osoba demonstrująca kolejne etapy wykonywania czyn- Aby pomóc zaakceptować dziecku swoją odmienność należy:
ności (składanie czegoś z papieru, przewlekanie nitki,
Wyjaśnić dziecku naturalne podłoże leworęczności w pro-
szycie) siedzi naprzeciwko dziecka;
sty, obrazowy sposób, przedstawiając leworęczność, jako
przy nauce wycinania nożyczkami rysujemy spiralkę
indywidualną cechę osoby, zdolność, jaką jest obdarowa-
z kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara,
ne dziecko.
w kierunku od wewnątrz na zewnątrz;
Przywołać przykłady znanych osób leworęcznych oraz
skomplikowane instrukcje obrazkowe można skopiować
szczególnych uzdolnień typowych dla osób leworęcz-
na folię, obrócić i ponownie skopiować, tak by dziecko
nych, np. zdolności twórcze  muzyczne, plastyczne,
otrzymało czytelną dla siebie sekwencję ruchów pod-
bardzo dobra wyobraz
nia przestrzenna, wielomodal-
czas wykonywania kolejnych czynności; alternatywną
ny proces myślenia, unikalne zdolności sportowe (atak
jest zeskanowanie materiału i obrócenie go zwierciadla-
z lewej strony pola na boisku).
nie przy pomocy programu komputerowego;
Przeprowadzić rozmowę na temat leworęczności w mi-
przygotowując do nauki pisania stosujemy ćwiczenia
łej atmosferze, z dziećmi w grupie w przedszkolu.
rozmachowe, aktywizujące całą rękę, z zachowaniem
Mieć świadomość, że swoją leworęczność dziecko przyj-
kierunku pisania od lewej do prawej strony;
muje, jako osobistą cechę, zatem wszelkie zastrzeżenia
ćwiczenie prawidłowego trzymania pióra, ułożenia dło-
do niej traktuje jako odrzucenie swojej osoby (Healey,
ni oraz zeszytu  demonstracja przez rodzica, systema-
2004; Weber, 2007).
tycznie i cierpliwie, aż wykształci się nawyk (od kilku
tygodni do kilku miesięcy);
Wracając na koniec do pytania postawionego w tytule, jako
ułożenie zeszytu pod odpowiednim kątem  prawy
osoba leworęczna, przychylam się do stwierdzenia: dziecku
dolny róg zeszytu ok. 30� w dół, czyli w stronę ruchu
leworęcznemu potrzebne są w równiej mierze i troska, i po-
wskazówek zegara (podkładka do pisania z zaznaczo-
dziw rodziców.
nym kątem nachylenia kartki  kreską, paskiem mate-
Troska, o to by zapewnić mu właściwą pomoc w przezwy-
riału naklejonym na podkładce); zeszyt nieco na lewo
ciężaniu trudności, jakie napotyka w związku ze swoją lewo-
do środkowej linii ciała;
ręcznością, o rozwijanie jego indywidualnych zdolności. Po-
blat stolika delikatnie nachylony w stronę dziecka;
dziw, gdy rodzic dostrzega jak zaskakująco sprytnie dziecko
przedramiona swobodnie leżą na powierzchni stołu;
leworęczne adaptuje się do wymagań otoczenia, jak genialnie
szczególna ostrożność podczas używania przez dziec- i wytrwale pracuje lewą ręką, żyjąc na co dzień w świecie
ko sprzętu elektrycznego i narzędzi ogrodniczych za- osób praworęcznych.
projektowanych dla praworęcznych osób  dziecko nie
będzie intuicyjnie wiedziało, jak się nimi posługiwać;
% agnieszKa PasternaK
psycholog
ćwiczenia do nauki pisania z obustronnym wzorem i za-
znaczonym kierunkiem pisania: tata & & & & & tata
Bibliografia:
komputer: myszka dla osób leworęcznych albo zamiast
Bogdanowicz, M., (1989). Leworęczność u dzieci. Warszawa, Wyd. WSiP.
Bragdon, A. D., Gamon D., (2006). Kiedy mózg pracuje inaczej. Gdańsk, Wyd. GWP.
myszki uniwersalny trackball (specjalna kulka) lub to-
Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku Tom II, (2003), Warszawa, Wydawnictwo
uchpad (płytka dotykowa); skonfigurowanie właściwo-
Akademickie  Żak .
HealeynJ. M., (2004). Leworęczność. Jak wychowywać leworęczne dziecko w świe-
ści myszy  przestawienie funkcji klikania na przycisk
cie ludzi praworęcznych. Gdańsk, GWP.
po prawej stronie; w przypadku klawiatury warto przy-
Weber S., (2007). Dziecko leworęczne. Poradnik. Warszawa, wyd. PZWL.
zwyczaić dziecko do korzystania z wersji standardowej;
R E K L A M A
komplet książek do nauki czytania Odimienną Metodą Ireny Majchrzak za 59 zł!
l� Odimienna Metoda Nauki Czytania Ireny Majchrzak jest zgodna z nową
podstawą programową wychowania przedszkolnego i kształcenia ogól-
nego dla szkół podstawowych. l� W skład kompletu wchodzi podręcznik
Opowieści sowy część I i II, ćwiczenia Gry czytelnicze część I i II oraz
książka Opowieści ortograficzne. l� Przy zamówieniu minimum 15 kom-
pletów koszty wysyłki pokrywa sprzedawca, a w prezencie otrzymasz gra-
tis trzy kolejne numery miesięcznika BLIŻEJ PRZEDSZKOLA. l�
zamówienia przyjmuje sklep internetowy BlizejEdukacji.pl
blizejprzedszkola.pl 41
tel. [phone], e-mail: [e-mail]