Prasa polska w Królestwie Polskim i Imperium Rosyjskim 1865-1915
1862  likwidacja Głównego Zarządu Cenzury w Petersburgu > uprawnienia przekazano
ministrowi oświaty
1865  nowy ukaz cara Aleksandra II : określenie zasad funkcjonowania prasy,
wprowadzenie nowych form organizacyjnych dla instytucji sprawujących kontrolę nad
prasą
Główny Zarząd Prasy  kontrolował podległe mu urzędy cenzury
Warszawski Komitet Cenzury  pod zwierzchnią kontrolą GZP; (od 1869) cenzura
wszystkich dzieł i pism wydawanych w Warszawie, cenzura czasopism sprowadzanych z
zagranicy i wszelkich druków oraz nadzór nad warszawskimi drukarniami i litografiami
Minister spraw zagranicznych  decyzja o wydaniu koncesji na nowe pismo
1) Przesłanie podania o założenie nowego pisma + program periodyku
2) Po akceptacji  redaktor zobowiązany do przestrzegania zasad programu; w razie
przekroczenia programu  możliwość odebrania koncesji
3) Zmiany redaktora musiały być akceptowane przez GZP w osobie WKC
Utworzenie stanowiska redaktora odpowiedzialnego  nie budzący zastrzeżeń władz.
Cała prasa polska podlegała cenzurze prewencyjnej.
1865  podział czasopism w Rosji na cenzuralne i wolne od cenzury.
Wolne od cenzury: po rosyjsku, wydane w Moskwie i Petersburgu, w jednym zeszycie co
najmniej 10 arkuszy druku.
Miasta prowincjonalne  nadzór nad prasą  wicegubernator (nieznajomość ustawy 
surowa cenzura).
DZIENNIKI
Kurier Warszawski
Ukazujący się od 1821 r.
1868  przejęcie przez spółkę Gebethner i Wolff
red. Wacław Szymanowski
1872  Szymanowski właścicielem 5/12 (ok. 40 %) kapitału spółki
Gebethner i Wolf  administracyjno-ekonomiczna rola
Szymanowski  redakcja i kierunek pisma
1868  Szymanowski zatwierdzony jako redaktor przez rosyjskiego dyrektora spraw
periodycznych
1870  WKC zakwestionował prawomocność zezwolenia: zezwolenie bez zgody
namiestnika, Szymanowski w 1863 miał powiązania z obozem powstańczym
= pozbawienie Szymanowskiego praw redaktora
1870  powołanie Juliana Statkowskiego na redaktora (akceptacja przez GZP)
1872  rezygnacja Statkowskiego
odrzucanie kandydatur przez pół roku
1872  red. Herman Benni
1876  powtórny wniosek o zatwierdzenie Szymanowskiego  przyjęty
----------------------------
Zanim redakcję Kuriera Warszawskiego objął Szymanowski, pismo chyliło się ku
upadkowi. Pismo rejestrowało najważniejsze wypadki z życia Warszawy i kraju.
Informacje nie były różnorodne i szybko podawane. Nie poruszało spraw
ekonomicznych, handlowych, przemysłowych i kulturalnych, które najbardziej
interesowało społeczeństwo. Liczba odbiorców spadała na rzecz Kuriera Codziennego.
Szymanowski wprowadził zasadę starannego opracowania literackiego. Od 1868 do 1876
pismo współpracowało z poetą Aleksandrem Michauxem  zamieszczał recenzje teatralne
, krytyki beletrystyczne, sprawozdania z wystaw. Współpraca z Aleksandrem Walickim
(krytyk muzyczny), Julianem Heppenem (kronikarz Warszawy), Janem Chęcińskim
(kronikarz teatralny). Współpraca z młodymi literatami. Następnie współpraca z
Kazimierzem A
uniewskim (reporter sądowy), Feliksem Fryze (reporter), Wiktor Gomulicki
(poeta), Bolesław Prus, etc.
Wprowadzenie narad redakcji przy ważniejszych sprawach dot. pisma. Ograniczenie
tematyki brukowej na rzecz reportaży i recenzji kulturalnych. Od 1874 roku zamieszczał
stały felieton  Kroniki Tygodniowe pisany przez Prusa. Starano się zamieszczać więcej
informacji sensacyjnych. Prenumerata osiągnęła w 1872 roku ok. 5000 egzemplarzy (w
1867 327 egz.).
Wzrost liczby odbiorców wymagał unowocześnienia warsztatu. W 1868 redakcja miała
do dyspozycji: prasę ręczną, pośpieszną maszynę drukarską Singlera (odbijająca 1000
egz/h). W końcu 1871 roku sprowadzono jedną z najbardziej nowoczesnych maszyn
drukarskich Koniga i Bauera (odbijała 3000 egz./h). W 1875 roku sprowadzono natomiast
maszynę rotacyjną Mariononiego (odbijająca 5000 egz./h).
W 1878 roku nakład Kuriera osiągnął 12 tys. egzemplarzy. W 1880 Szymanowski
zdecydował się na reformę działu politycznego pisma, by pozyskać odbiorców z
prowincji. W tym celu powołał korespondentów zagranicznych. W 1881 roku pismo
miało swoich w Paryżu, w Pradze i Wiedniu. Następnie zreformowano dział
informacyjny gazety  poszerzono zakres z
ródeł informacyjnych (jak dotąd korzystano z
działalności Agencji Warszawskiej Rudolfa Okręta). W 1881 wydelegował do Petersburga
korespondenta, który dwa razy dziennie miał wysyłać biuletyny telegraficzne.
Dodatkowo zainstalowano w redakcji telegrafy, pozwoliło to nawiązać współpracę z
agencjami zagranicznymi. Dzięki tym zabiegom prenumerata na prowincji w ciągu
jednego kwartału wzrosła z 1300 do 4000 egzemplarzy.
W 1883 po raz pierwszy ukazały się dwie edycje dziennie  rano i wieczorem.
Po śmierci Szymanowskiego w 1885 roku Gebethner i Wolff wystąpił ze spółki.
Przerwana została także współpraca z długoletnimi współpracownikami. Udało się
jednak utrzymać Kuriera na pozycji najbardziej poczytnego.
Kurier Codzienny
Ukazywał się od 1865 roku.
Red. Karol Kucz
Początkowo niewielka objętość  8 stron
Treść: wiadomości o życiu religijnym, ekonomicznym, kulturalnym, kroniki
Po przejęciu pisma przez Józefa Hiża publikowano róznież: artykuły i informacje
gospodarcze, społeczne i kulturalne. Dział kulturalny powiększono o nowele, powieści,
krytyki literackie i kulturalne. Pismo miało jednak problem z pozyskaniem
prenumeratorów. Hiż sprzedał je firmie Orgelbrandów. W 1887 Orgelbrandowie sprzedali
je dalej i w końcu trafiło w ręce Gebethnera i Wolffa.
Kurier Poranny
Powstał w 1877 roku.
Założyciele: Feliks Fryze, Feliks Basiński
Pierwszy dziennik poranny w Warszawie.
Początkowo rejestrował głównie wypadki z życia codziennego Warszawy i podawał
telegramy agencyjne. Przeważały tematy brukowe. Fryze kilkakrotnie wnioskował o
poszerzenie tematu pisma o sprawy gospodarcze, kulturalne i obyczajowe. W latach '80
uzyskał na to zgodę władz.
Gazeta Warszawska
Jedno z najstarszych pism informacyjno-politycznych
Szeroki zakres informacji o życiu kulturalnym bieżącym i w przeszłości. Przeznaczona dla
ziemian i przemysłowców. Co tydzień ukazywał się dodatek  Korespondent Rolniczy
Przemysłowy i Handlowy
.
Red. Józef Kenig, właściciel: rodzina Lesznowskich
Treść: artykuł wstępny poświęcony polityce, telegramy agencyjne, kronika, odcinek
powieściowy, wiadomości gospodarcze.
Gazeta Polska
wyd. Leopold Kronenberg
1859-1863  red. Józef Ignacy Kraszewski
1864  red. Edward Sulicki; utrata znacznej części prenumeratorów
Treść: mniej art. politycznych i gospodarczych na rzecz nowel i powieści
1875  pełnomocnikiem Kronenberga został Józef Sikorski  stopniowe odzyskiwanie
popularności
1876  red. naczelny  Edward Leo: współpraca z młodymi literatami i
dziennikarzami(Prus, Sienkiewicz), zatrudnienie nowych korespondentów zagranicznych.
Odejście większości zdolnych współpracowników w póz
niejszym okresie spowodowała
spadek zainteresowania pismem.
Wiek
Powstał w 1873
Podobny charakter jak Gazeta Polska
red. Henryk Lewestam, od 1875 Kaziemierz Zalewski (do 1906)
Treść: zagadnienia polityczne kraju i świata, sprawy społeczne i kulturalne kraju
Nowiny Niedzielne
1876  pozwolenie na wydawanie tygodniowego dodatku Nowiny Niedzielne do
 Wieku
Pismo liczyło 4 strony. Początkowo wychodziło dwa razy w miesiącu.
Treść: telegramy polityczne, handlowe, wiadomości giełdowe, kronika, dział artykułów
politycznych, korespondencja, odcinek powieściowy, ogłoszenia.
Pismo miało być uzupełnieniem  Wieku
.
1877  red. Erazm Piltz; pismo ukazuje się we wsystkie niedziele i święta.
Nowe działy: sprawozdania z widowisk sobotnich, programy widowisk niedzielnych,
tygodniowa kronika literacka, rozszerzony dział literacki
1878  zaczęło ukazywać się codziennie; nowe działy: wiadomości i rozporządzenia
rządowe, korespondencje zagraniczne.
Linia programowa: walka z zacofaniem gospodarczym i kulturalnym, potępianie
arystokracji i ziemiaństwa za kultywowanie przesądów stanowych, walka z niskim
poziomem oświaty.
Pismo budziło niezadowolenie w kręgach władzy za  szerzenie austrofilstwa w
artykułach o Galicji , zamieszczanie artykułów pisanych przez osoby biorące udział w
powstaniu styczniowym.
Słowo
- największe powodzenie wśród gazet informacyjno-politycznych
Powstało w 1882 r., kierow. Juliusz Niemirycz, następnie Henryk Sienkiewicz
wyd. Antoni Zaleski
1884  przyłączenie do Słowa innego dziennika - Echo
1885/6  problemy osobiste Sienkiewicza i jego wyjazd, red. zast. Władysław Olędzki
1887  red. Mścisław Godlewski, Sienkiewicz jako redaktor literacki
1889  Sienkiewicz rezygnuje z red. działu literackiego, staje się doradcą pisma
W czasie wydawania pisma publikowano tam Trylogię w odcinkach przyniosło to pismu
dużą popularność. Liczba prenumeratorów w 1887 r. - 10 tys.
Linia programowa: rozbudzenie ducha narodowego (drukowanie na łamach powieści
polskich pisarzy w odcinkach), hasła pracy organicznej, wyraziciel interesów
ziemiaństwa,
Treść: sprawy polityczne, społeczne i kulturalne Galicji, śledzenie wydarzeń w zaborze
pruskim
Po 1905 pismo stało się organem ugodowców i konserwatystów warszawskich
(Stronnictwa Polityki Realnej).
Kurier Polski
Powstało w 1898 roku
Założyciel: Ludwik Straszewicz (współpracownik Erazma Pilza)
Objętość: 4 strony, w niedzielę 6 stron
Pismo wydawane oszczędnie. Odpowiednia reklama oraz taniość spowodowała duże
powodzenie. Większość odbiorców stanowili Polacy mieszkający na Litwie, Białorusi i
Ukrainie.
Goniec
Założenie: 1903, Juliusz Gronowski
Ukazywał się dwa razy dziennie  rano i wieczorem
Nowoczesna maszyna rotacyjna i pierwsza w Królestwie własna mała elektrownia
Nowy pomysł  bezpłatne rozsyłanie pisma
red. Władysław Gutowski (Kurier Warszawski, Kurier Polski)
Staranny dobór artykułów i powieści, rozszerzona sieć korespondentów. Największa
liczba abonentów wśród dzienników warszawskich
--------------
Powyższa prasa nie miała sprecyzowanego stanowiska wobec zaborcy i jego polityki
wobec ludności polskiej. Nie było zresztą zbyt wielu możliwości wypowiadania się na te
tematy poprzez ograniczenia cenzury prewencyjnej. Miało na to również wpływ dążenie
do zysku, a podjęcie krytyki mogło się wiązać z represjami.
Pod względem graficznym prasa codzienna była monotonna. Z biegiem czasu dzienniki
modernizowały się (różne wielkości czcionek). Zaczęto wykorzystywać serwisy
telegraficzne i rozszerzano działy reporterskie.
Pisma  programowe informowały szerzej o wydarzeniach politycznych zagranicznych
niż krajowych. Inaczej było w przypadku kurierów. Praktycznie wszystkie pisma
zamieszczały odcinek powieściowy. Od 1882/1883 rozwinęła się współpraca z agencjami
zagranicznymi oraz rozbudowywano sieci własnych korespondentów. Było to
spowodowane konkurencją w szybkości zdobywania informacji.
TYGODNIKI
Przegląd Tygodniowy
Powstało w 1866 r., red. Adam Wiśliński
Początkowo pismo przynosiło deficyt, sytuację te odmieniała współpraca ze studentami
Szkoły Głównej. Głównym ideologiem pisma był Aleksander Świętochowski.
Linia programowa: walka z konserwatyzmem, potępianie gloryfikowania obyczajów
szlacheckich i przywiązania do tradycyjnych form życia społecznego, walka o wolność
nauki, promocja postaw racjonalistycznych i empirycznych, promocja świeckich postaw i
tolerancji, głoszenie kultu pracy (zwalczanie feudalizmu), propagowanie idei
industrializacji, budzenie zainteresowania naukami przyrodniczymi i technicznymi
1872  zwiększenie formatu i ustanowienie winiety
Cenzura ograniczała pełną realizację koncepcji społeczno-politycznych pisma (mocne
ograniczenia krytyki systemu monarchicznego).
1875  GZP nakazał surowiej cenzurować pismo
Do 1904
Prawda
Powstał w 1881 r., red. Aleksander Świętochowski
Linia programowa: postęp i liberalne tendencje w kulturze narodowej, popieranie
rozwoju nauki i oświaty, praca organiczna, zwalczanie socjalizmu
Treść: tematy polityczne i gospodarcze, materiały popularnonaukowe.
Do 1915
Niwa
Powstał w 1872 r., dwutygodnik, red. Julian Ochorowicz
magazyn kulturalno-oświatowy, umiarkowane poglądy
Pismo przynosiło deficyt = przekazanie pisma Mścisławowi Godlewskiemu
Współpraca z Sienkiewiczem, Prusem itp., powiększenie działu rozpraw i artykułów
naukowych, zmiana formatu.
Linia programowa: utrzymanie dominacji ziemiaństwa w społeczeństwie
Kraj
Powstał w 1882 r., tygodnik, red. Erazm Pilz, Petersburg
1890  odkupienie pisma przez spółkę bankierów, przemysłowców i ziemian zaboru
rosyjskiego
Linia programowa: zbliżenie polsko-rosyjskie, potępianie dążenia do niepodległości,
zwalczanie ruchu socjalistycznego, potępianie działań konspiracyjnych, popieranie walki
przeciwko germanizacji w zaborze pruskim, koncepcja wzajemnego poznawania narodów
słowiańskich
Treść: dział ekonomiczny, informacje gospodarcze,
1889  utworzenie specjalnego biuletynu  Słowiańska Korespondencja w języku
rosyjskim
1894  utworzenie przy redakcji Biura Informacyjnego, które miało bronić polskiego
przemysłu i rolnictwa u władz centralnych
Głos
1886-1899, po zmianie redakcji do 1905 r.
red. Józef Karol Potocki (do 1894)
red. Tadeusz Strzembosz (1895-1899)
Tematyka: społeczno-polityczna, społeczno-ekonomiczna
1894  władze carskie zawiesiły pismo
Linia programowa: przeciwstawianie się pracy u podstaw, popieranie rozwoju
powszechnej oświaty, potępianie arystokracji i szlachty, rozwój przemysłu ludowego,
propagowanie idei spółdzielczości, reprezentowanie interesów klasy robotniczej,
1900  red. faktyczny Jan Władysław Dawid
 pismo organem inteligencji radykalnej
 pismo popularnonaukowe
Ogniwo
Od 1902 r., tygodnik społeczno-polityczny
red. odp. Gabriel Korbut
Linia programowa: Polska Partia Socjalistyczna, radykalizm postulatów politycznych,
sympatia do idei niepodległościowych, laicyzacja życia społecznego
Likwidacja  1905
----------------------------------------
Pisma dla ludu
Dzienniki, tygodniki społeczno-polityczne i kulturalne docierały inteligencji,
mieszczaństwa i ziemiaństwa.
1866  powstaje Zorza
red. Józef Grajnert
Odbiorcy: chłopi
Treść: poradniki religijno-moralne, wiadomości o rozwoju przemysłu, rolnictwa i
rzemiosła,
1887  red. Maksymilian Malinowski
Treść: informacje o uroczystościach kościelnych, zwalczanie zabobonów, piętnowanie
nieuczciwych urzędników,
1881  Powstaje Gazeta Świąteczna
red. Konrad Prószyński
Treść: artykuły omawiające sprawy gminne, problemy szkół, gospodarki rolnej,
przemysłu, rady lekarskie, informacje kościelne, nowiny ze świata
Objętość: 4 strony
1904  nakład 13 tys. egz.
1872  Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza
red. Aleksander Makowiecki
tygodnik popularnonanukowy
Treść: artykuły z zakresu chemii, mechaniki, budownictwa
Linia programowa: walka z wyzyskiem klasy robotniczej i rolniczej
Warszawskie czasopisma kulturalne
Tygodnik Ilustrowany
1859, zał. Józef Unger, red. Ludwik Jenike
Treść: art. historyczne, kulturalne
1882  odkupienie przez Gebethnera i Wolffa
1886  red. odp. Rober Wolff, red. nacz. Wincenty Korotyński; utrata historyczno-
archeologicznego charakteru
1898  red. lit. Ignacy Matuszewski
Kłosy
1865, red. Antoni Pietkiewicz
pismo ilustrowane
Treść: art. społeczne, kulturalne, historyczne