BIULETYN
INFORMACYJNY
Fundusze
CZERWIEC 2010
Europejskie
21
w Polsce
ISSN 1899-783X | egzemplarz bezpłatny
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Stan realizacji Narodowej Strategii Spójności
Nominacje w konkursie  Polska Pięknieje
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO
www.funduszeeuropejskie.gov.pl
W numerze
Fundusze na turystykÄ™ stan realizacji nss
i sport
24 Polska Liderem
Polska jest jednym z liderów we wdrażaniu
2  Polska Pięknieje
Funduszy Europejskich również na tle
 gwarancja jakości
innych krajów Unii Europejskiej
Rozmowa z minister Elżbietą Bieńkowską
4 Lokomotywy rozwoju
W ramach działania 6.4 PO IG są
wspierane przede wszystkim kompleksowe
ponadregionalne projekty turystyczne
nowa strategia
gospodarcza Unii
6 Regionalna mozaika
Opis najważniejszych projektów
26 Europa 2020
realizowanych w województwach
Więcej miejsc pracy i wyższy standard
dolnośląskim, łódzkim
życia to podstawowe założenia Strategii
i zachodniopomorskim
Europa 2020
9 Rowerem przez PolskÄ™
W V osi priorytetowej realizowane sÄ… dwa
działania:  Promowanie zrównoważonego
rozwoju turystyki oraz  Trasy rowerowe
Działania informacyjno-
10 Astronomia i rowery
-promocyjne
bez granic
Coraz więcej atrakcji po obu stronach
28 Język funduszy
granicy to efekt realizowanych
Prof. Jan Miodek wraz z zespołem
ponadnarodowych projektów turystycznych
językoznawców Uniwersytetu Wrocławskiego
przeprowadził  Analizę językową tekstów
12 Inwestycje w przyszłych
dotyczÄ…cych Funduszy Europejskich
mistrzów
30 Promocja na szóstkę
Dzięki funduszom dostajemy szansę
Nagrodzone projekty w  Konkursie dotacji na
na zdrowszy styl życia
przeprowadzenie działań informacyjno-
-promocyjnych dotyczÄ…cych Funduszy
16 Dziedzictwo i promocja
Europejskich
Opis niektórych projektów realizowanych
w ramach POIiŚ działanie11.1  Ochrona i
zachowanie dziedzictwa kulturowego
o znaczeniu ponadregionalnym
z Parlamentu europejskiego
32 W poszukiwaniu kompromisu
Felieton Leny Kolarskiej-Bobińskiej
Polska Pięknieje 2010
18 Atrakcyjne projekty
Opis nominowanych projektów
Na okładce: Miedziana kura  symbol
w konkursie  Polska Pięknieje  7 Cudów
Jarmarku Jagiellońskiego w Lublinie
Funduszy Europejskich
Fot. Janusz Tatarkiewicz
Fundusze Europejskie w Polsce Biuletyn wydawany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Departament Informacji, Promocji i Szkoleń
ul. Wspólna 2/4 " 00-926 Warszawa " tel. [phone] " e-mail: [e-mail] " www.mrr.gov.pl " www.funduszeeuropejskie.gov.pl
Koordynacja: Anna Szybalska-Idzik
Realizacja: Smartlink Sp. z o.o. " ul. Mickiewicza 3/10 " 60-833 Poznań " e-mail: [e-mail] " www.smartlink.pl
Redakcja: Jerzy Gontarz, Joanna Gontarz, Andrzej Szoszkiewicz " Projekt graficzny i skład: Alina Merha
Publikacja współfinansowana jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013
Wstęp
Aktywny wypoczynek
 W zdrowym ciele zdrowy duch  dawne porzekadło nic nie straciło na aktualności. Aby jednak
należycie dbać o kondycję fizyczną, niezbędne jest odpowiednie zaplecze turystyczne, sportowe
i rekreacyjne. Z kolei dla ducha konieczny jest rozwój w dziedzinie kultury. W obu tych obszarach
z pomocÄ… przychodzÄ… Fundusze Europejskie.
W ramach programów regionalnych wspierane są liczne mniejsze, a z krajowych większe inwe-
stycje sportowo-rekreacyjne oraz zwiÄ…zane z rozwojem bazy turystycznej i kulturalnej.
Dzięki Funduszom Europejskim w wielu miejscach w Polsce udało się odrestaurować zabytkowe
budowle, które zyskały nowe funkcje użytkowe, zwłaszcza kulturalne.
Doskonałym przykładem jest tu Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie, wyposażone w mul-
timedialne ekspozycje, które pozwalają zwiedzającym poznawać kolejne etapy życia genialnego
kompozytora. Na rewaloryzację Zamku Ostrogskich w Warszawie, w którym mieści się muzeum,
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina pozyskał dofinansowanie z Programu Operacyjnego In-
frastruktura i Åšrodowisko.
Dotacje z Funduszy Europejskich sprawiają, że w Polsce powstaje coraz więcej hal sportowych,
boisk, kompleksów basenowych, ośrodków narciarskich czy ścieżek rowerowych. Tych ostatnich
przybywa szczególnie na wschodzie Polski dzięki programowi Rozwój Polski Wschodniej. Coraz
łatwiej więc w naszym kraju o aktywny wypoczynek, co jest bardzo optymistycznym stwierdze-
niem w kontekście zbliżających się wakacji.
Projekty w zakresie turystyki, kultury oraz sportu nabierają szczególnego znaczenia w świe-
tle planowanych w 2012 r. Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej, które odbędą się w Polsce
i na Ukrainie. W programach ogólnokrajowych tematyka mistrzostw i związanych z nimi in-
westycji jest widoczna przede wszystkim w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka.
W jego ramach wspierane sÄ… przede wszystkim: kompleksowe ponadregionalne projekty tury-
styczne, obejmujące inwestycje w infrastrukturę nowych produktów turystycznych, np.  Szlaki
nowej przygody w zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka« czy  Program ożywienia dróg wodnych
w Gdańsku .
Możliwości pozyskania środków na projekty związane z turystyką i kulturą jest wiele  można
by mnożyć także przykłady dobrych praktyk i projektów. Konkurs  Polska Pięknieje , który
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego organizuje już po raz trzeci, ma na celu właśnie wyłonie-
nie i nagrodzenie najciekawszych projektów przyczyniających się do podniesienia atrakcyjności
turystycznej i kulturalnej naszego kraju  tych, dzięki którym Polska pięknieje. W niniejszym
numerze biuletynu zaprezentujemy nominowanych do głównych nagród. Zwycięzców poznamy
na uroczystej gali podczas III Forum Funduszy Europejskich, jesienią tego roku, na które już
teraz serdecznie Państwa zapraszam.
Tymczasem życzę miłej lektury
Adam Zdziebło
Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 1
FOT. ARCHIWUM MRR
Fundusze na turystykÄ™ i sport
 Polska Pięknieje
Nie co dzień ma się okazję na własne oczy zobaczyć, że cała, nieraz
żmudna, biurowo-papierkowa praca związana z Funduszami Euro-
pejskimi ma aż tak spektakularny efekt. Mimo że cały czas pamię-
tam o ponad stu tysiącach zrealizowanych projektów unijnych, bar-
dzo trudno wyobrazić sobie rzeczywistą skalę tego wszystkiego.
Wiele projektów, drogich i niezbędnych, pozostaje poza masową
świadomością: jak choćby projekty wodno-ściekowe, kanalizacyj-
ne, energetyczne czy inwestycje realizowane w przedsiębiorstwach.
Projekty turystyczne mają zaś w swoim założeniu przyciągać ludzi.
SÄ… widowiskowe, imponujÄ…ce wizualnie, a przy tym naprawdÄ™ war-
tościowe, bo często mają one szeroko rozumiane walory edukacyjne
i poznawcze. PokazujÄ…, jak wyjÄ…tkowe inicjatywy sÄ… realizowane
z funduszy unijnych, widać w nich rzeczywisty wysiłek beneficjen-
tów. Takich projektów jest też coraz więcej. Obym miała okazję jak
najczęściej brać udział w takich uroczystościach.
n Czy można już powiedzieć, że Fundusze Europejskie z obecnej
perspektywy przyczyniają się do wzrostu atrakcyjności tury-
stycznej naszego kraju?
Zdecydowanie tak. Wystarczy przywołać warszawskie przykłady,
takie jak Pałac w Wilanowie, Trakt Królewski czy Muzeum Chopi-
na, byśmy uzmysłowili sobie, że dzięki Funduszom Europejskim
powstajÄ… bÄ…dz
wracają do swej świetności obiekty, które są naszą
wizytówką na świecie.
n Polska jest liderem w wydatkowaniu Funduszy Europejskich
w tej perspektywie finansowej (przynajmniej pod względem
Projekty turystyczne mają w swoim założeniu
wartości wsparcia, z którego już skorzystali beneficjenci). Czy
przyciągać ludzi. Są widowiskowe,
mamy szansę utrzymać tę pozycję? Jak wygląda porównanie
wykorzystania poszczególnych programów operacyjnych?
imponujące wizualnie, a przy tym wartościowe,
Cały czas jesteśmy liderem. Warto podkreślić, że Polska ma do wy-
bo często mają walory edukacyjne i poznawcze
dania niemal jedną piątą ogółu budżetu polityki spójności. Pozostałe
 mówi ELŻBIETA BIEC
KOWSKA,
kraje mają więc prostsze zadanie: łatwiej bowiem wydać kilka czy
minister rozwoju regionalnego
kilkanaście miliardów euro niż ponad 67.
Dla nas najważniejsze jest, aby do końca 2015 r. wydać i rozli-
czyć 100 proc. przyznanej Polsce kwoty, a przy tym zrobić to w spo-
n Pani minister, wręczała Pani nominacje do głównych nagród sób maksymalnie efektywny. Wszelkie rankingi tworzone w pół drogi
w III edycji konkursu  Polska pięknieje  7 Cudów Funduszy nie mają tak naprawdę znaczenia.
Europejskich . Jak Pani ocenia jakość i różnorodność przed-
sięwzięć? n Czy po ostatniej weryfikacji listy projektów indywidualnych
Projekty są wyjątkowo różnorodne i ciekawe. Nie mogło być jed- spodziewane są kolejne przeglądy i potencjalne zmiany? Nie
nak inaczej, skoro wpłynęło aż 138 zgłoszeń: organizatorzy mogli ma zagrożeń dla realizacji tych przedsięwzięć?
wybrać prawdziwe perełki. Tak duże zainteresowanie konkursem Przegląd list odbywa się co pół roku, kolejny będzie przeprowa-
świadczy też o jego prestiżu: w tej chwili sama nominacja do na- dzony do końca lipca. Mamy jeszcze sporo czasu, więc nie można
grody, a tym bardziej otrzymanie tytułu jednego z  cudów Funduszy przesądzać o kształcie list. MRR monitoruje postępy we wszystkich
Europejskich , stanowi wartościową wizytówkę dla instytucji i osób, projektach indywidualnych i trzymamy rękę na pulsie.
chcących promować swoje produkty turystyczne. Jest to również
pewnego rodzaju  gwarancja jakości dla ich potencjalnych klien- n Rząd ma zamiar przeznaczyć 2 mld zł z puli na współfinanso-
tów. wanie projektów unijnych na likwidację skutków powodzi. Czy
nie będzie to miało niekorzystnego wpływu na tempo realizacji
n Powiedziała Pani, że wyróżnianie najlepszych projektów w tym projektów współfinansowanych z Funduszy Europejskich?
konkursie należy do najprzyjemniejszych chwil w Pani pracy. Nie będzie. Kwota 2 mld zł to część rezerw celowych na współfi-
Dlaczego? nansowanie projektów realizowanych z udziałem środków unijnych
2 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. ARCHIWUM MRR
FOT. PAWEA
PAWA
OWSKI/ŻELAZNA STUDIO
e  gwarancja jakości
ujętych w ustawie budżetowej na 2010 rok. Jest to swego rodzaju n Zbliża się czas podziału budżetu na kolejną perspektywę finan-
 zaskórniak na wypadek na przykład większych, niż przewidziano, sową. Jakie są szanse utrzymania korzystnych dla nas celów
kosztów projektów unijnych, wahań kursu euro lub wolniejszych polityki spójności?
zwrotów z Komisji Europejskiej. Na ten rok założono 8,8 mld zł. Priorytety przyszłej polityki spójności nie zostały jeszcze określone,
Ze względu na wystarczającą ilość środków do współfinansowa- trudno więc spekulować na temat przyszłego budżetu. Dokładamy
nia projektów z funduszy unijnych w 2010 r. nie będzie potrzeby wszelkich starań, by nasze potrzeby i wkład zostały w odpowiednim
sięgania do wspomnianej rezerwy. Dlatego bez obaw o realizację stopniu uwzględnione.
inwestycji unijnych można łatwo zmienić przeznaczenie powyższej Rozmawiali Jerzy Gontarz
części rezerwy  w tym wyjątkowym wypadku na natychmiastową i Andrzej Szoszkiewicz
wypłatę pieniędzy poszkodowanym w wyniku powodzi.
Elżbieta Bieńkowska i Adam Zdziebło wśród nominowanych do głównych nagród tegorocznej edycji konkursu  Polska Pięknieje  7 Cudów Funduszy
Europejskich . Szerzej o nominowanych na str. 18-23
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 3
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Lokomotywy rozwoju
22 duże przedsięwzięcia turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym zostały umieszczone na liście
indywidualnych projektów kluczowych w ramach działania 6.4 Programu Operacyjnego
Innowacyjna Gospodarka. To największe inwestycje w branży turystycznej w najbliższych latach.
Ich całkowity budżet wynosi 138 mln euro.
ramach działania 6.4 PO IG z list rezerwowych działania 6.4 dostały Komisji Europejskiej maksymalnie skrócić
wspierane sÄ… przede wszystkim siÄ™ na listÄ™ podstawowÄ…. kolejne etapy weryfikacji.
Wkompleksowe ponadregionalne W Departamencie Funduszy Europejskich
projekty turystyczne, w tym projekty liniowe Praca wrze Polskiej Organizacji Turystycznej pracu-
i sieciowe, obejmujące inwestycje w spój-  Projekty znajdują się na różnych etapach je 14 osób. Zajmują m.in. oceną formalną
ną infrastrukturę produktów turystycznych. realizacji  mówi Anna Zabłocka-Sztyber, projektów, organizacją oceny merytorycz-
Drugi typ projektów opiera się na wsparciu p.o. zastępcy dyrektora Departamentu Fun- nej, koordynacją przygotowań do realizacji
obiektów atrakcyjnych turystycznie, zalicza- duszy Europejskich w Polskiej Organizacji rzeczowej i finansowej. W przypadku pro-
nych do Pomników Historii lub wpisanych Turystycznej (POT). Ze wszystkimi mamy jektów, których realizacja już się rozpoczę-
na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. zawarte preumowy, a z większością benefi- ła, departament odpowiada za weryfikację
Minimalna wartość projektu określona zo- cjentów sukcesywnie podpisujemy umowy poniesionych przez beneficjentów wydat-
stała na 10 mln zł. Przy czym preferowa- o dofinansowanie tak, aby proces ten za- ków i zlecanie przekazywania im kolejnych
ne były inwestycje w produkty turystycz- mknąć do końca bieżącego roku. Jest rów- transz dotacji. W ich kompetencji jest także
ne, które ze względu na swoją lokalizację nież duża szansa na to, że w połowie 2011 kontrola prawidłowej realizacji wszystkich
mogą stanowić ofertę turystyczną związaną r. realizacja pierwszych projektów zostanie wspieranych przedsięwzięć. Pomagają be-
z miejscem rozgrywek mistrzostw Europy zakończona. neficjentom w sprawozdawczości.
w piłce nożnej EURO 2012. Dyrektor Zabłocka-Sztyber liczy na to, że
Przypomnijmy, że nabór projektów trwał w najbliższym czasie Komisja Europejska
od 9 kwietnia do 30 maja 2008 r. Wartość zakończy procedurę notyfikacyjną rozpo-
złożonych wniosków wielokrotnie przewyż- rządzenia dotyczącego warunków i trybu
Polska Organizacja Turystyczna pełni obowiązki
szyła alokację na ten cel. Najlepsze projek- udzielania przez POT pomocy publicznej
Instytucji Pośredniczącej drugiego stopnia, obsłu-
ty znalazły się na liście podstawowej, która w zakresie wspierania kultury i dziedzictwa gującej turystyczne projekty inwestycyjne w ramach
działania 6.4  Inwestycje w produkty turystyczne
weryfikowana jest co pół roku. Sprawdza- kulturowego.  Od paz
dziernika ubiegłego
o znaczeniu ponadregionalnym Programu Opera-
ny jest wówczas postęp prac nad projek- roku na tę decyzję z niecierpliwością czeka
cyjnego Innowacyjna Gospodarka. Jednocześnie
tem i aktualny stopień ich przygotowania. pięciu projektodawców. Na jej podstawie
POT prowadzi własne projekty promocyjne, współ-
finansowane w ramach Programu Operacyjnego In-
Od 2008 r. z listy podstawowej odpadła będą mogli się ubiegać aż o 85% dofinanso-
nowacyjna Gospodarka (działanie 6.3 PO IG  Pro-
część przedsięwzięć i na ich miejsce prze- wania z Funduszy Europejskich  dodaje.
mocja turystycznych walorów Polski ), jak również
suwane były projekty z listy rezerwowej. Tymczasem równolegle dokonywana jest
ze środków Programu Operacyjnego Rozwój Polski
Po ostatniej aktualizacji w lutym 2010 r., ocena roboczych wersji dokumentów apli- Wschodniej (działanie V. 1  Promowanie zrównowa-
żonego rozwoju turystyki ).
wszystkie dobrze przygotowane projekty kacyjnych, tak by po otrzymaniu notyfikacji
4 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
Aktualna lista projektów indywidualnych w ramach
działania 6.4 PO IG  Inwestycje w produkty turystyczne
o znaczeniu ponadregionalnym :
www.funduszeeuropejskie.gov.pl/WstepDoFunduszy
Europejskich/Strony/projekty_kluczowe.aspx
 Guido , Skansen Górniczy  Królowa Luiza , i przystanków leśnych. Bezpieczeństwo
Muzeum Górnictwa Węglowego i Główna jez
dz
ców poprawi budowa specjalnych
Kluczowa Sztolnia Dziedziczna. Tworzą przejść z sygnalizacją świetlną na skrzy-
one unikatowy szlak przemysłu górniczego żowaniach szlaku z drogami publicznymi.
o ogromnych walorach historycznych, któ- Ponadto przewidziano budowę infrastruk-
ry objęty zostanie jednym programem tury- tury informatycznej i nawigacji szlaku wraz
stycznym. Projekt obejmuje m.in. udrożnie- z systemem GPS. Ułatwi to turystom dotar-
nie i adaptację dla potrzeb ruchu turystycz- cie do ciekawych punktów topograficznych,
nego 2,5 km podziemnego tunelu (Głównej rekreacyjnych (ośrodków wypoczynkowych,
Kluczowej Sztolni Dziedzicznej). Do sztolni obiektów sportowych) i krajoznawczych
wejść można z czterech miejsc zlokalizowa- (przyrodniczych, kulturowych, architekto-
W Hali Stulecia we Wrocławiu na dużą nych w różnych częściach miasta. nicznych i regionu).
skalę zastosowane zostaną multimedia W Kopalni Soli  Wieliczka trwają prace Projekty realizowane w ramach działania
nad nowym produktem turystycznym  Szla- mają nie tylko przyczynić się do powstania
Jakie trudności w realizacji projektów zgła- ki nowej przygody  Trasa geoturystyczna . nowych markowych produktów turystycz-
szają beneficjenci? Przybliży ona turystom historię kopalni nych, lecz także wpłynąć na ich otocze-
 Na tym etapie najwięcej kłopotów mają w pierwszych wiekach jej istnienia oraz nie. Chodzi głównie o impuls, który wpły-
ze zgromadzeniem decyzji administracyj- metody eksploatacji złoża solnego. Zwie- nie na zwiększenie ruchu turystycznego
nych, głównie pozwoleń na budowę czy dzający zapoznają się także z interesującą na tym obszarze. Z założenia powinny tam
decyzji środowiskowych  mówi Anna Za- budową geologiczną wielickiego złoża. powstać restauracje, pensjonaty czy sklepy
błocka-Sztyber.  W kilku przypadkach pro- Miłośnicy turystyki konnej zainteresują się z pamiątkami. Gdy właściciele tych bizne-
blemy sprawia realizacja projektów w for- projektem z województwa łódzkiego   Tu- sów zaczną dobrze zarabiać, szybciej będą
mule partnerstwa. Niektórzy beneficjenci rystyka w siodle  infrastruktura innowacyj- inwestować w dalszy rozwój. Nic dziwne-
sygnalizują, że partnerzy wycofują się nego i unikatowego produktu turystyczne- go, że branża turystyczna z zaciekawieniem
z przedsięwzięć np. z powodu braku środ- go . Projekt zakłada oznakowanie i budowę przygląda się postępom prac na 22 placach
ków na zapewnienie wymaganego wkładu infrastruktury technicznej szlaku konnego, budowy.
własnego, co niesie ze sobą konieczność w tym budowę popasów, wodopojów Andrzej Szoszkiewicz
zmiany dokumentacji i w rezultacie ozna-
cza opóz
nienia w realizacji inwestycji.
Wszystkie projekty sÄ…
oryginalne
Chodzi o dobry pomysł na przyciągnięcie
turysty. Na przykład w Hali Stulecia we
Wrocławiu na dużą skalę zastosowane
zostaną multimedia. Do pokazów progra-
mów multimedialnych typu  światło, ob-
raz i dz
więk , takich jak:  Innowacyjność
w historii architektury i najważniejsze
obiekty UNESCO ,  Czas, ludzie i miejsce
powstania Hali Stulecia oraz  Duch inno-
wacyjności w architekturze dzisiaj  jego
możliwości i uwarunkowania , zainstalowa-
na będzie nowoczesna aparatura. Ponadto
przewiduje siÄ™ przystosowanie jednej z sal
Hali do potrzeb centrum poznawczego
oraz stworzenie wewnÄ…trz hali spacerowej
ścieżki turystyczno-edukacyjnej, na której
przystankach będą pokazane dzieje archi-
tektury i budownictwa.
W Zabrzu powstaje Europejski Ośrodek Kul-
tury Technicznej i Turystyki Przemysłowej.
W jego skład będą wchodzić cztery obiekty
W Kopalni Soli  Wieliczka trwajÄ… prace nad nowym produktem turystycznym
 Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego
 Szlaki nowej przygody  Trasa geoturystyczna
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 5
FOT. ARCHIWUM UWWD
FOT. ARCHIWUM KOPALNI SOLI WIELICZKA
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Regionalna mozaika
Trwa restauracja zabytków, powstaje infrastruktura noclegowa, tworzony jest system informacji
turystycznej. A wszystko po to, by turyści z Polski i z zagranicy docenili to, co w Polsce jest piękne
i zasługuje na uwagę. Dzięki Funduszom Europejskim również regiony do dziś niekojarzone
ze szczególnym potencjałem turystycznym mogą, sięgnąwszy do głęboko ukrytych walorów,
zaproponować coś ciekawego.
europejskie pieniądze w całej Polsce stanie jego atutów oraz stworzenie jak naj- styka uzdrowiskowa, aktywna, biznesowa
Zapowstają nie tylko nowe drogi czy lepszej infrastruktury umożliwiającej dalszy i kulturowa. Wsparciu tych produktów to-
wodociągi, ale również atrakcje turystycz- rozwój  mówi Elżbieta Borek z Wydziału warzyszy rozbudowanie bazy noclegowej,
ne. Nie zawsze są one dostrzegalne gołym Zarządzania Regionalnym Programem dotarcie z informacją do potencjalnego tu-
okiem. Często to sprawnie działające syste- Operacyjnym Województwa Dolnośląskie- rysty, promocja regionu oraz zapewnienie
my informacji turystycznej, platformy inter- go (RPO WD) w Urzędzie Marszałkowskim bezpieczeństwa turystom  wylicza Elżbieta
netowe umożliwiające rezerwację hotelu czy Województwa Dolnośląskiego. Borek.
wirtualne muzea. Dzięki Funduszom Euro-  Jeden z priorytetów Regionalnego Pro- Do tej pory w ramach ogłoszonych naborów
pejskim mamy szansę dobrze wykorzystać gramu Województwa Dolnośląskiego podpisano 96 umów. Pula pieniędzy w roz-
posiadany potencjał. Pokazać to, co w na- na lata 2007-2013 jest poświęcony tu- strzygniętych już konkursach, przeznaczona
szym kraju jest piękne, zgodnie z maksymą rystyce w regionie. Priorytet VI  Turystyka na turystykę i kulturę, to ponad 108 mln
 cudze chwalicie, swego nie znacie . i kultura zakłada realizację inwestycji, euro. Do tego dochodzi jeszcze 55 mln euro
które dotyczą najważniejszych regionalnych na projekty turystyczne realizowane w ra-
Jesteśmy atrakcyjni produktów turystycznych, takich jak tury- mach priorytetu  Przedsiębiorstwa i inno-
Dolny ÅšlÄ…sk to jeden z bardziej atrakcyj-
nych turystycznie regionów w Polsce.
Walory krajobrazowe (góry, wzgórza more-
nowe, jeziora, doliny rzek, kotliny) i topo-
graficzne (granica z Czechami i Niemcami,
bliskość stolic europejskich, np. Berlina,
Pragi, Wiednia)  w połączeniu z bogatym
dziedzictwem przeszłości oraz różnorodną
ofertą kulturalną stwarzają wiele możliwo-
ści rozwoju turystyki.
 Nasz region jest coraz częściej odwiedza-
ny przez turystów z Polski i z zagranicy. Aby
ten trend utrzymać, niezbędne jest wykorzy-
RPO DOlnOśląskie
UzDROWiska
Gmina Jedlina Zdrój po wyremontowaniu pi-
jalni wód mineralnych, odnowieniu parków
i zbudowaniu całorocznego toru sanecz-
kowego szykuje siÄ™ do drugiego etapu roz-
budowy szlaku turystyczno-rekreacyjnego
(projekt  Uzdrowiskowy Szlak Turystyczno-
Rekreacyjny w Jedlinie Zdroju  II etap ).
Najważniejszym zadaniem jest teraz remont
placu Zdrojowego, gdzie wymieniona zosta-
nie nawierzchnia i stanie fontanna. W Parku
Zdrojowym powstanie oranżeria, alejki zyskają
nowe oświetlenie, a przy ul. Kłodzkiej pojawi
się wesołe miasteczko. Prócz tego zmoderni-
zowany zostanie orczykowy wyciÄ…g narciarski
 Karolinka , na którego stoku zainstalowana
zostanie aparatura do sztucznego naśnieża-
nia. Całkowita wartość projektu to ponad 6
mln zł, z czego ponad 4 mln zł to dofinanso-
wanie z RPO WD.
6 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
RPO zachODniOPOmORskie
FilhaRmOnia
Budowa Filharmonii Koszalińskiej im. Stanisława Mo- sowo-Kulturalnym. Warto wymienić rekon- działania osi priorytetowej 5.  Turystyka,
niuszki w Koszalinie ma kosztować 42,5 mln zł, z czego
strukcję i prace konserwatorskie obiektów kultura i rewitalizacja  74,9 mln euro
prawie 20 mln zł będzie pochodzić z Europejskiego Fun-
budowlanych, m.in.: baraku więziennego (czyli 8,97% wspólnotowego wsparcia dla
duszu Rozwoju Regionalnego (z RPO WZ). Centralnym
miejscem czterokondygnacyjnego obiektu jest sala kon- i wieży strażniczej na terenie byłego hi- programu) oraz 6.  Rozwój funkcji metropo-
certowa na 518 osób z estradą na pełną orkiestrę i chór.
tlerowskiego obozu koncentracyjnego Mu- litalnych  116,8 mln euro (tj. 13,98%),
Nowa filharmonia podniesie rangÄ™ Koszalina na mapie
zeum Gross-Rosen w Rogoz
nicy (projekt skierowanej do gmin zaliczonych do Szcze-
kulturalnej województwa. Zakończenie realizacji projektu
 Kamienne Piekło KL Gross-Rosen I ). cińskiego Obszaru Metropolitalnego (z
ródło:
zaplanowano na 30 czerwca 2013 r.
Dla południowo-zachodniego regionu Polski Urząd Marszałkowski Województwa Za-
kluczowe znaczenie ma turystyka uzdro- chodniopomorskiego).
wacyjność . A
Ä…cznie pieniÄ…dze na turysty- wiskowa. Na Dolnym ÅšlÄ…sku istnieje 12 Projekty realizowane w ramach RPO w wo-
kę stanowią ok. 13,5% całkowitej alokacji gmin uzdrowiskowych, dlatego szczegól- jewództwie zachodniopomorskim związane
w ramach RPO WD. Większość z nich zo- ną uwagę twórcy programu regionalnego są głównie z morzem  najcenniejszym atu-
stała już rozdzielona, pozostało jeszcze 8,5 poświęcili turystyce uzdrowiskowej oraz tem turystycznym województwa. Na uwa-
mln euro, na których pozyskanie konkursy kulturowej, związanej z organizowaniem gę zasługuje projekt dotyczący odbudowy
zostaną ogłoszone w przyszłym roku (z
ró- dużych imprez. Przykładem tej pierwszej i modernizacji przystani żeglarskiej w miej-
dło: Urząd Marszałkowski Województwa może być projekt  Uzdrowiskowy Szlak scowości Lubczyna w gminie Goleniów
Dolnośląskiego). Turystyczno-Rekreacyjny w Jedlinie Zdro- (wpisany w projekt  Zachodniopomorskiego
Jakie to są projekty? Wśród najciekaw- ju . Przewiduje on uporządkowanie terenu Szlaku Żeglarskiego ) czy rewitalizacja kil-
szych warto wymienić utworzenie Regio- wokół pijalni wód, budowę uzdrowiskowej kudziesięciokilometrowego odcinka zabyt-
nalnego Centrum Turystyki Biznesowej, wieży widokowej, placu zabaw dla dzieci, kowej linii Nadmorskiej Kolei Wąskotorowej
powstającego w kompleksie Hali Stulecia a także wyciągu narciarskiego. w gminie Rewal (odcinek Gryfice  Rewal
we Wrocławiu. Miejsce to ma posłużyć  Trzebiatów). Zostaną tam odnowione oraz
organizacji np. kongresów, konferencji czy Morze naszym atutem wystylizowane na XIX-wieczną architekturę
szkoleń biznesowych. Warto wspomnieć W ramach Regionalnego Programu Opera- stacyjki, na których mają też powstać ka-
o pracach wykonywanych na Zamku Książ, cyjnego Województwa Zachodniopomor- wiarenki, galerie sztuki, punkty informacji
gdzie przebudowywane jest III piętro, które skiego rozwojowi i uatrakcyjnieniu oferty turystycznej oraz pokoje gościnne dla miło-
po modernizacji stanie się Centrum Kongre- turystycznej regionu zostały poświęcone śników kolejnictwa.
Wizualizacje dolnośląskich
projektów: od lewej Park
Zdrojowy w Jedlinie Zdroju;
audytorium w Hali Stulecia
we Wrocławiu i basen
w Bolesławcu
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 7
FOT. ARCHIWUM UWWD (3x)
Drugą dużą grupę stanowią projekty, któ-
RPO A
óDzkie
ŻyWy skansen
rych celem jest rozbudowa bazy kulturalnej
Realizowany przez Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Dmosińskiej w Nagawkach projekt  Żywy
województwa. Wspomnieć warto choćby
Skansen  Centrum Folkloru Polskiego w Nagawkach wart jest 24,9 mln zł. Otrzymał dofi-
budowÄ™ hali widowiskowo-sportowej w Ko-
nansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa A
ódzkiego na lata 2007-
szalinie, projekty dotyczÄ…ce budowy lub
2013 w wysokości prawie 10 mln zł. Wzorując się na podobnych istniejących już w Europie
miejscach, takich jak Skansen Zaanse Schans w Holandii i wieÅ› Vlkolinec na SÅ‚owacji,
rozbudowy filharmonii w Szczecinie i Ko-
autorzy projektu chcą stworzyć miejsce, gdzie można będzie posmakować dawnego życia
szalinie czy Regionalnego Centrum Kultury
na wsi. Temu będą służyć np. warsztaty rzemiosła turystycznego czy odpowiednio zaprojek-
w Kołobrzegu. Do końca marca 2010 r.
towane noclegi i karczmy serwujÄ…ce dania tradycyjnej kuchni. Na terenie skansenu znajdÄ…
rozstrzygnięte zostały trzy kolejne konkursy się również stajnie umożliwiające turystykę konną oraz część poświęcona historii I wojny
światowej, szczególnie bitwie łódzkiej. W ramach projektu zostanie wyremontowanych i za-
na projekty z dziedziny turystyki, w ramach
adaptowanych do pełnienia nowych funkcji wiele zabytkowych budynków. Dzięki skansenowi
których dofinansowanie otrzymały 34 pro-
powstanie ok. 70 miejsc pracy w sektorze usług turystycznych, ponad 100 miejsc noclego-
jekty z dziedziny infrastruktury turystyki
wych oraz baza gastronomiczna, kulturalna i rekreacyjna.
oraz rozwoju i odtworzenia infrastruktury
kultury wraz z systemem informacji kultu-
ralnej. w Urzędzie Marszałkowskim Województwa po niej zabytków jest projekt  Piastow-
 W konkursach, w których zakończono A
ódzkiego. skiego Parku Kulturowego A
ęczyca, Tum,
etap selekcji w ramach priorytetu V, do- Pieniądze z programu regionalnego mają Grodzisko . Zakłada on wykonanie prac
tyczącego infrastruktury turystyki, podjęto służyć m.in. temu, by posiadane atuty zwiększających atrakcyjność turystyczną
uchwały o dofinansowaniu; największa przekuć w takie właśnie produkty. Jednym zabytków z początków państwa polskiego
liczba projektów dotyczyła budowy, prze- z nich jest wykorzystanie wód geotermal- położonych w A
ęczycy i okolicach. Zrekon-
budowy, remontu i modernizacji publicznej nych. Ryszard Kaliński przywołuje przykład struowane zostaną m.in. części architektu-
infrastruktury turystycznej, między innymi Styrii, która dzięki wykorzystaniu tego typu ry obronnej grodziska w Tumie oraz zamek
placów, deptaków, promenad, parków, zasobów zmieniła się z biednego regionu w A
ęczycy, powstanie skansen etnograficzny
szlaków turystycznych, oznakowania tras Austrii w jeden z najczęściej odwiedzanych oraz centrum wystawowe w archikolegiacie
i szlaków. Ponad 10% inwestycji dotyczy przez turystów i w efekcie bogatszy. Na ra- tumskiej. Ponadto planowane są remonty
bazy noclegowej wraz z niezbędnym wypo- zie w województwie łódzkim jest jeden i rekonstrukcja budynków zamku w A
ęczy-
sażeniem, natomiast ok. 3% infrastruktury obiekt wykorzystujący wody geotermalne cy, np. adaptacje jego lochów na wystawy.
aktywnych form turystyki (np. turystyka  Termy Uniejów (laureat ubiegłorocznej W trakcie realizacji są już projekty:  Kraina
zimowa, turystyka konna) oraz turystyki edycji konkursu  Polska pięknieje ). Ten bez barier  rewitalizacja zespołu pałaco-
wodnej. Są wśród nich mola, porty, przy- kompleks basenów geotermalnych, które- wo-parkowego w Poddębicach czy stworze-
stanie i pomosty służące turystyce wodnej go utworzenie również współfinansowane nie centrum folkloru polskiego  Żywy skan-
 mówi Edyta Przybylska z Wydziału Wdra- jest ze środków europejskich, został otwar- sen w Nagawkach na Ziemi Moszyńskiej.
żania Regionalnego Programu Operacyjnego ty w 2008 r. Na rozbudowę obiektu, w ra- W tym ostatnim zwiedzanie nie będzie po-
w Urzędzie Marszałkowskim Województwa mach RPO miastu przyznano kolejne środki legało wyłącznie na oglądaniu eksponatów.
Zachodniopomorskiego.  90 mln zł. Prace trwają. Turysta będzie mógł spróbować swych sił
Inny obszar do zagospodarowania w woje- w dawnych zawodach czy posmakować
Wody geotermalne wództwie łódzkim to budowa produktów dawnych potraw.
Teoretycznie mniej atrakcji niż Dolny Śląsk opartych na historii i jej śladach. Trwają W ramach łódzkiego RPO na projekty doty-
i Zachodniopomorskie ma województwo prace nad opracowaniem koncepcji Mu- czące turystyki przeznaczono 280 mln zł.
łódzkie.  Nie mamy gór, jezior ani mo- zeum w Przestrzeni, które miałoby upa- Ta kwota pozwoliła sfinansować 29 projek-
rza. Żeby rozbudzić turystykę przyjazdo- miętniać bitwę łódzką z 1914 r. To jedna tów. Tam prawdopodobnie nie będzie już
wą, musimy stworzyć atrakcyjne produkty, z największych batalii w czasie I wojny następnych konkursów.
które przyciągną do nas turystów  mówi światowej, o której coraz mniej osób pa- Krzysztof Orłowski
Ryszard Kaliński, dyrektor Departamen- mięta. Innym przejawem odwoływania się
tu Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki do historii i zagospodarowania pozostałych
8 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. ARCHIWUM STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓA
ZIEMI DMOSIC
SKIEJ (2x)
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Rowerem przez PolskÄ™
Ponad 2% alokacji całego Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej jest przeznaczone
na turystykę. W V osi priorytetowej realizowane są dwa działania:  Promowanie zrównoważonego
rozwoju turystyki oraz  Trasy rowerowe . Nie organizowano w nich otwartych konkursów.
Projekty realizowane są w trybie indywidualnym na podstawie indykatywnej listy projektów.
drażaniem tego programu zajmu- niej jako miejsca aktywnego wypoczynku. dokumentacji projektowej. W ramach ana-
je się Polska Agencja Rozwoju Zgodnie z założeniami, akcja promocyjna lizy wariantów wybrany zostanie optymal-
WPrzedsiębiorczości (PARP). będzie popularyzować tę część kraju jako ny przebieg trasy, uwzględniający zarów-
 Polska Wschodnia posiada duży poten- jeden duży, atrakcyjny region, z wieloma no atrakcyjność turystyczną, możliwości
cjał w sferze rozwoju turystyki, wynikający atutami i walorami naturalnymi: górami, rozwoju bazy turystycznej i wykorzystania
z występującego w tym makroregionie bo- jeziorami, puszczami czy rzekami. układu komunikacyjnego, jak również moż-
gatego dziedzictwa przyrodniczego i kultu- W ramach działania V. 2  Trasy rowerowe liwości techniczne, ekonomiczne i środo-
rowego. Dostrzeżono to na etapie przygo- powstanie jedna trasa ponadregionalna. wiskowe poprowadzenia trasy. Studium
towania programu. Turystyka jest istotnym Na projekt złoży się wytyczanie i oznakowa- wykonalności gotowe będzie na początku
elementem strategii rozwoju społeczno- nie tras rowerowych oraz budowa ścieżek, roku 2011. Po uzyskaniu przez beneficjen-
gospodarczej Polski Wschodniej  mówi które umożliwią bezpieczne przemieszcza- tów niezbędnych decyzji i pozwoleń roz-
Krzysztof Banach z PARP. nie się rowerzystów. Przebieg tras powinien pocznie się realizacja projektu. Działania
Za kompleksową promocję Polski Wschod- uwzględnić lokalizację dworców kolejo- inwestycyjne najprawdopodobniej ruszą
niej odpowiedzialna jest Polska Organiza- wych, autobusowych, parkingów i atrakcji w 2012 r.
cja Turystyczna (POT), z którą podpisano turystycznych. Rowerzysta znajdzie też Pula środków przeznaczonych na promowa-
umowę o dofinansowanie dużego projektu stojaki na rowery, wiaty postojowe i wido- nie turystyki w Polsce Wschodniej to 5 mln
w działaniu V. 1,  Promowanie zrównowa- kowe. Każdy z zaangażowanych w projekt euro z EFRR oraz dotacja rozwojowa z bu-
żonego rozwoju turystyki . Ma on rozbudzić samorządów ze wspomnianych pięciu re- dżetu państwa  w wysokości ponad 882
zainteresowanie ofertą turystyczną Polski gionów będzie odpowiedzialny za fragment tys. euro. Na realizację budowy tras rowe-
Wschodniej, czyli województw warmińsko- trasy przebiegający przez województwo, w rowych będzie prawie dziesięć razy więcej
mazurskiego, podlaskiego, lubelskiego, którym leży. W efekcie ma powstać jedna,  50 mln euro, z czego 42,5 mln euro da
podkarpackiego i świętokrzyskiego. W ra- spójna trasa rowerowa. EFRR, kolejne 5 mln euro będzie pochodzić
mach projektu będzie wykonane studium Obecnie  jak informuje Krzysztof Banach  z budżetu państwa, a resztę mają dołożyć
uwarunkowań atrakcyjności turystycznej przygotowywane jest studium wykonalności zaangażowane w ten projekt samorządy.
tych regionów; zostanie też przeprowadzo- trasy rowerowej w Polsce Wschodniej. Do- Krzysztof Orłowski
na kampania promocyjna Polski Wschod- kument ten jest podstawowym elementem
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 9
FOT. HILDE MERTENS
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Astronomia i rowery
bez granic
Rola, jakÄ… odgrywa turystyka w programach transgranicznych, jest nie do przecenienia.
Mimo że programy ponadnarodowe dysponują skromniejszymi środkami niż programy regionalne,
to właśnie turystyka jest tym, co narody do siebie zbliża i świetnie wpisuje się
w cele programów transgranicznych.
oraz więcej atrakcji po obu stronach interesowania różnymi dziedzinami kultury
granicy to efekt realizacji ponadna- (etnografia, sztuka i rękodzieło, rzemiosło,
eWT POlska  niemcy
Crodowych projektów turystycznych. ginące zawody, produkty i kuchnia regio-
TRansgRaniczna
Przykładem jest promenada na polsko-nie- nalna). Do każdego pakietu   karpackiej
PROmenaDa
mieckiej wyspie Uznam czy kładka na Du- przygody  opracowywane są materiały
Jednym z najnowszych projektów w ra-
najcu, łącząca Czerwony Klasztor po stro- informacyjno-promocyjne. Partnerami pro- mach EWT Współpraca Transgraniczna,
realizowanym przez MeklemburgiÄ™-Po-
nie słowackiej i leżące po stronie polskiej jektu są Małopolskie Centrum Kultury Sokół
morze Przednie/BrandenburgiÄ™, zaÅ›
Sromowce Niżne. Tędy spacerem można i Preszowski Kraj Samorządowy.
ze strony polskiej przez województwo
wejść na najwyższy szczyt Pienin  Trzy  W pierwszym naborze komitet monito-
zachodniopomorskie, jest połączenie
polskiej i niemieckiej promenady nad-
Korony. rujący zatwierdził 49 projektów na łączną
morskiej na wyspie Uznam. W ramach
kwotÄ™ dofinansowania z Europejskiego
projektu miasto Świnoujście zbuduje
Partnerzy z Południa Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)
dodatkowe wejścia na plażę oraz o po-
 Karpacka Mapa Przygody to wspólna ponad 65 mln euro, z czego w obszarze nad kilometr przedłuży istniejący już
ciąg pieszo-rowerowy, tak by dochodził
promocja atrakcyjności turystycznej, przy- turystyki 12 projektów na kwotę 11,1
do samej granicy. To samo (na odcinku
rodniczej i kulturowej małopolsko-preszow- mln euro. Projekty turystyczne stanowią
ponad 2 km) zrobi po stronie niemiec-
skiego pogranicza. W ramach projektu po- więc 24,49% wszystkich przedsięwzięć,
kiej gmina Heringsdorf. Na połączeniu
dwóch polsko-niemieckich ciągów pie-
wstał wspólny portal internetowy dostępny a ich wartość to 17,12% całości  mówi
szo-rowerowych, na pasie granicznym,
w trzech wersjach językowych (polskiej, Agnieszka Srokosz ze Wspólnego Sekreta-
zbudowana zostanie platforma, od któ-
słowackiej i angielskiej). Ofertę turystyczną riatu Technicznego Programu Współpracy
rej będzie odchodzić w stronę morza
podzielono na kilka pakietów ze względu Transgranicznej Rzeczpospolita Polska 
kładka zakończona punktem widoko-
wym. Na platformie zostanÄ… zamonto-
na charakter przyjazdów (turystyka urlopo- Republika Słowacka 2007-2013. Średnia
wane ławki, stojaki na rowery. Wartość
wa, zdrowotna, podróże służbowe) czy za- wartość dofinansowania projektu z EFRR to
przedsięwzięcia to 3,125 mln euro. Pro-
ok. 1 mln euro. Spośród 12 turystycznych 3
jekt zakończy się 31 grudnia 2011 r.
przedsięwzięcia otrzymały ponad 1 mln
euro wsparcia, a 3 inne  ok. 2 mln euro.
Kto je realizuje?  Połowę jednostki samo- W ramach programu Interreg IVA do dys-
eWT POlska  sA
OWacja
niebO POnaD gRanicami rzÄ…du terytorialnego, 15% jednostki kultury pozycji jest 150 mln euro, z czego ok. 50
Projekt  Karpackie Niebo. Rozwój
(należące do jst), a pozostałe organizacje mln euro dostała strona polska. Zaintere-
produktów turystycznych związanych
pozarządowe. Przedsiębiorcy nie mogą być sowanie jest bardzo duże  pierwszy ko-
z astronomią na terenie polsko-sło-
beneficjentem w ramach Programu WT mitet, podczas którego dzielono pieniądze,
wackiego pogranicza finansowany
w ramach Programu Współpracy Trans- RP-RS 2007-2013  dodaje Agnieszka odbył się w lutym 2009 r. Rozdysponowa-
granicznej RP  Republika SÅ‚owac-
Srokosz. no wówczas ponad 80% funduszy. Reszta
ka 2007-2013. Prowadzi go wspólnie 9
Dotychczas rozdysponowano ok. 79,4 mln zostanie rozdzielona jeszcze w tym roku.
partnerów z Polski i Słowacji  gminy,
powiaty, stowarzyszenia, szkoły. Part- euro, czyli 53,66% dostępnej alokacji (nie Ponad połowa pieniędzy zasili projekty
nerem wiodÄ…cym jest Vihorlackie
uwzględniając pomocy technicznej). związane z turystyką.
Obserwatorium Astronomiczne w Hu-
Na jakie przedsięwzięcia wydajemy fundu-
mennem. Wartość całego projektu to
Po zachodniej stronie sze europejskie?  Infrastruktura turystycz-
ponad milion euro. Dotacja ma posłu-
żyć m.in. stworzeniu nowych obiektów  Przeciętna wartość projektów realizowa- na, tworzenie miejsc spotkań dla młodzieży
astronomicznych (planetariów, zaple-
nych w ramach współpracy transgranicznej z obu krajów, schroniska, ośrodki prowa-
czy dydaktyczno-turystycznych, rezer-
polsko-niemieckiej wynosi od 1 do 3 mln dzone przez gminy, infrastruktura sporto-
watów  ciemnego nieba , czyli miejsc
nieoświetlonych); dostosowaniu istnie- euro  mówi Anna Błeszyńska, zajmująca wa  wymienia Anna Błeszyńska. Kilka
jących obiektów do wykorzystania w tu-
się programami EWT w Urzędzie Marszał- projektów służy połączeniu turystycznych
rystyce oraz rozwoju nowych produktów
kowskim Województwa Zachodniopomor- szlaków po obu stronach granicy. Jednym
turystycznych.
skiego. z nich jest, już wspomniana, transgranicz-
10 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
PRzyRODa WysP
chodniopomorskiego znalazło się w nim wo- mikroprojektów, w ramach których można
Projekt  Atrakcje przyrodnicze wysp Uznam
jewództwo warmińsko-mazurskie). Budżet by prowadzić działania dotyczące rozwoju
 Karsibór , zrealizowany przez Miasto Świ-
tego programu to tylko ok. 60 mln euro, turystyki. Planujący wspólne przedsięwzię-
noujście wspólnie z Niemieckim Związkiem
Ochrony Przyrody  Grupa Regionalna Uznam co powoduje, że nie ma tu aż tak spek- cia z Ukrainą, Białorusią czy Rosją muszą
(NABU Uznam), polegał na stworzeniu dwóch
takularnych projektów. Dofinansowywane więc poczekać na takie realizacje projektów
punktów edukacji przyrodniczej  jednego
są mniejsze inicjatywy, ale równie ważne. jak ze Słowakami, Litwinami czy Niemca-
po polskiej stronie na wyspie Karsibór, dru-
Należy do nich np. projekt uzupełniania mi.
giego w niemieckiej miejscowoÅ›ci Prätenow
na wyspie Uznam. Oprócz tablic informacyj- brakujących odcinków tras rowerowych Jednym z kluczowych obszarów wsparcia
nych na zagospodarowanym terenie powstała
i wyposażanie ich w systemy informacyj- w ramach EISiP jest wspieranie współ-
strefa wypoczynkowa z miejscami zabaw dla
ne, realizowany przez Stowarzyszenie Gmin pracy transgranicznej oraz promowanie
dzieci i młodzieży (piaskownice, huśtawki,
ścianki wspinaczkowe, stół do ping-ponga). i Powiatów Pomorza Środkowego z siedzibą zrównoważonego rozwoju ekonomicznego,
Wartość projektu to 378 tys. euro, z czego
w Koszalinie. społecznego i środowiskowego w regionach
Świnoujście otrzymało 142 tys. euro.
przygranicznych. Na przykład w ramach
Sąsiedzi spoza UE działania 1.2.  Rozwój turystyki lokalne
Podobną funkcję, jaką pełnią programy EWT władze i stowarzyszenia mogą realizować
na promenada nadmorska. Inny projekt to w stosunku do krajów spoza UE  Ukrainy, projekty w zakresie infrastruktury turystycz-
 Atrakcje przyrodnicze wysp Uznam  Kar- Białorusi i Rosji, spełniać ma Europejski In- nej i agroturystycznej oraz usług turystycz-
sibór . strument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISiP). nych. Mogą wspólnie chronić i promować
Oprócz współpracy transgranicznej z Niem- Jego budżet na lata 2007-2013 to 186,2 dziedzictwo kulturowe czy wytyczać trans-
cami (INTERREG IVA) województwo za- mln euro, z czego ponad 60% pochodzi graniczne ścieżki tematyczne. Wszystko
chodniopomorskie uczestniczy jeszcze z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regio- po to, by zmienić oblicze tego regionu
w jednym programie EWT  Programie nalnego. Celem programu jest promowa- i przyspieszyć jego rozwój.
Współpracy Transgranicznej Południowy nie współpracy na wielu polach, również Krzysztof Orłowski
Bałtyk 2007-2013. Jest to program prze- w dziedzinie turystyki. Stowarzyszenie
znaczony dla 5 krajów i 25 regionów w tych Euroregion Karpacki Polska z Rzeszowa,
krajach (z Polski oprócz województwa za- realizator programu, nie uruchomił jeszcze
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 11
FOT. ARCHIWUM URZ
DU MIASTA ÅšWINOUJÅšCIE
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Inwestycje
w przyszłych mistrzów
Aktywność fizyczna to jeden z istotniejszych elementów zdrowego stylu życia.
Jednak rozwój współczesnej cywilizacji nie sprzyja aktywności. Należy przyznać, że wielu Polakom
życie upływa  na siedząco . Dlatego inwestycje w odpowiednią bazę sportowo-rekreacyjną
i promocja zdrowego stylu życia mają dla nas duże znaczenie. Z Funduszy Europejskich samorządy
dofinansowują budowę nowych basenów, boisk czy centrów sportowych.
Organizowane są także szkolenia dla animatorów sportu i inne projekty bezpośrednio związane
ze sportem i turystyką. Dzięki funduszom dostajemy szansę na zdrowszy styl życia.
ozwój infrastruktury sportowej w na- ki rowerowe, szlaki piesze, stanice wodne, projekty wspierające integrację zawodową
szym kraju jest jednym z prioryte- wytyczanie oraz znakowanie tras i szlaków i społeczną osób niepełnosprawnych np.
Rtów opracowanej w 2007 r. przez turystycznych. przez sport. Możliwość dofinansowania
Ministerstwo Sportu i Turystyki  Strategii Przykłady dobrze wykorzystanych pieniędzy projektów szkoleniowych ma kolosalne zna-
rozwoju sportu w Polsce do 2015 roku . z Funduszy Europejskich na projekty spor- czenie w rozwoju sportu i turystyki w Pol-
Czytamy w niej m.in.:  Bez nowoczesnej towe i turystyczne można by mnożyć. sce. Fundusze Europejskie dofinansowują
bazy sportowo-rekreacyjnej nie jest moż- Warto wspomnieć np. o projekcie  Trasy podnoszenie wiedzy i kwalifikacji trenerów
liwe odniesienie pełnego sukcesu spor- rowerowe w Polsce Wschodniej , realizo- lub instruktorów, co z reguły jest bardzo
towego i upowszechnienie sportu. Celem wanym w ramach Programu Rozwój Polski kosztowne. Fachowa kadra może natomiast
priorytetu jest zmniejszenie dystansu, jaki Wschodniej, mającym na celu stworzenie kształcić przyszłe pokolenia sportowców.
w tej dziedzinie dzieli Polskę od krajów infrastruktury związanej z obsługą ruchu W programach krajowych, współfinanso-
europejskich (...) . rowerowego w pięciu województwach: lu- wanych z Funduszy Europejskich nie ma
W ostatnich latach dzięki możliwościom, belskim, podkarpackim, podlaskim, świę- priorytetu wprost wspierającego finansowo
jakie dały Fundusze Europejskie, polski tokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Trasy inwestycje sportowe.
sport goni czołówkę europejską. Jest to rowerowe poprowadzone przez malownicze  Dofinansowujemy inwestycje sportowe
szczególnie widoczne w zakresie nowocze- tereny w makroregionie będą nie lada grat- tylko z pieniędzy budżetu państwa, są to
snej infrastruktury. Inwestycje sportowo- ką dla miłośników aktywnego wypoczynku, głównie środki z Totalizatora Sportowego
rekreacyjne dofinansowywane są przede a mieszkańcom Polski Wschodniej stworzą  mówi Jakub Kwiatkowski, rzecznik Mi-
wszystkim w ramach regionalnych pro- szansę zarabiania na obsłudze ruchu tu- nisterstwa Sportu i Turystyki. Samorządy
gramach operacyjnych (RPO). Wszystkie rystycznego (pensjonaty, lokale gastrono- mogą się jednak starać o pieniądze unij-
województwa mają do dyspozycji w sumie miczne, atrakcje w sąsiedztwie trasy itp.) ne z puli przeznaczonej na poszczególne
ok. 16,5 mld euro. Dofinansowanie z re-  więcej na ten temat na str. 9. regiony  dodaje. Oba resorty (Minister-
gionalnych programów mogą uzyskać te Omawiając różne możliwości finansowania stwo Rozwoju Regionalnego i Minister-
projekty, które wpłyną na rozwój potencjału sportu z Funduszy Europejskich, nie moż- stwo Sportu i Turystyki) zrealizowały pro-
turystycznego regionów oraz projekty rozwi- na zapomnieć o możliwościach, jakie daje jekt  Euro na sport, czyli przygotowanie
jające infrastrukturę społeczną i edukacyj- Program Operacyjny Kapitał Ludzki. W ra- szeroko pojętych środowisk sportowych
ną. W ramach RPO można zatem otrzymać mach priorytetu VIII PO KL  Regionalne ka- do pozyskiwania środków finansowanych
dotację np. na budowę, remont basenów, dry gospodarki można realizować projekty z Unii Europejskiej na lata 2007-2013 .
boisk, stadionów, hal sportowych. Wspiera- dotyczące m.in. zwiększania umiejętności Jego głównym celem było zaprezentowa-
na jest także renowacja i rozbudowa miejsc zawodowych kadr trenerskich, szkolić in- nie środowiskom sportowym możliwości
służących rekreacji: plaż, kąpielisk, przy- struktorów sportowych i animatorów. Z ko- finansowania przedsięwzięć związanych
stani wodnych i ścieżek sportowych. Są lei z priorytetu VII PO KL  Promocja in- ze sportem. Na szkoleniach beneficjenci
też fundusze na wyciągi narciarskie, ścież- tegracji społecznej mogą być realizowane projektu zdobywali umiejętności aplikowa-
12 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
nia o fundusze, a także wiedzę o z
ródłach
pozyskiwania środków na przedsięwzięcia
sportowe, zarówno infrastrukturalne, jak
i tzw. miękkie, np. szkoleniowe. Ich wie-
dza przydaje się teraz w praktyce. Dzięki
szkoleniom nauczyli się, jak sięgać po środ-
ki i pisać dobre wnioski o dofinansowanie
swoich projektów.
Hala to prestiż
Przykładów ciekawych inwestycji w infra-
strukturÄ™ sportowÄ… w Polsce nie brakuje.
W Częstochowie rozpoczęła się budowa
ogromnej hali widowiskowo-sportowej
na ponad 7 tys. widzów. Inwestycja ma
kosztować prawie 70 mln zł, z czego 40 mln
zł udało się pozyskać z Unii Europejskiej.
Przedsięwzięcie jest realizowane z puli prze-
znaczonej dla subregionu częstochowskiego
(około 29 mln zł) oraz z pieniędzy zapisa-
nych w planach inwestycyjnych na budowÄ™
Centrum Kongresowo-Wystawienniczego,
które ma powstać w Częstochowie ze środ-
ków prywatnych inwestorów. Hala ma być
gotowa w pierwszej połowie 2012 r. Dzięki
temu Częstochowa będzie mogła się starać
o współorganizowanie mistrzostw świata
w siatkówce w 2014 r. Spotkania w ra-
mach Polskiej Ligi Siatkówki przyciągają
w tym mieście tłumy kibiców. W Hali Polo-
nia, którą zastąpi nowy obiekt, rozgrywają
swoje mecze siatkarze Wkręt-met Domex
AZS Częstochowa. Nowa hala ma powstać
obok stadionu miejskiego  Areny Często-
chowa. Pomieści dwukrotnie więcej widzów
niż użytkowana obecnie Hala Polonia. Ta
ostatnia, istniejÄ…ca od 22 lat, jest bardzo
wysłużona i  co najważniejsze  nie spełnia
wymogów organizacji ważniejszych imprez,
m.in. siatkarskiej Ligi Mistrzów. Ponadto zła
Wizualizacja nowoczesnej hali widowiskowo-sportowej w Częstochowie
akustyka nie pozwala na urzÄ…dzanie tam
koncertów. W nowym obiekcie będzie to na tę inwestycję. Skorzystaliśmy z pomocy ności 13,5 tys. kibiców rozegrano mecz
możliwe. Mają tam też być organizowane Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwo- Polska  Brazylia w ramach rozgrywek Ligi
targi i wystawy. W hali znajdą się pełnowy- ju, który udzielił nam kredytu. Gdyby nie Światowej w Siatkówce.
miarowe boiska do siatkówki, koszykówki, pomoc Unii Europejskiej, pewnie byśmy  Ten obiekt był strzałem w dziesiątkę 
piłki ręcznej, halowej piłki nożnej, badmin- się jeszcze zastanawiali nad budową hali mówi Krzysztof Maciaszczyk, prezes spółki
tona, tenisa ziemnego i stołowego. Można  dodaje Kurpios. Miejska Arena Kultury i Sportu w A
odzi. 
będzie także urządzać zawody bokserskie Nowoczesną halą sportowo-widowiskową Gdyby nie Atlas Arena w A
odzi, w Polsce
i rozgrywki w hokeju na trawie. może się pochwalić także A
ódz
. Oddana nie odbyłyby się mistrzostwa Europy w ko-
 Dzięki tej hali wzrośnie znaczenie nasze- pod koniec 2009 r. Atlas Arena mieścipo- szykówce mężczyzn czy w siatkówce kobiet
go miasta na arenie sportowej kraju  mówi nad 12 tys. widzów. Przystosowana jest i na pewno tylu kibiców nie obejrzałoby roz-
Piotr Kurpios, p.o. prezydenta Częstocho- do rozgrywania zawodów na najwyższym grywek. Obiekt znany jest nawet w Stanach
wy.  Budujemy ją po to, by sport w Czę- światowym poziomie w siatkówce, ko- Zjednoczonych. Odwiedzają nas takie ze-
stochowie znalazł wreszcie odpowiednie szykówce, halowej piłce nożnej i boksie. społy, jak Depeche Mode czy Ramstein.
miejsce dla siebie. Liczymy, że dzięki hali Można tam też organizować duże koncerty
będziemy mieć tu więcej prestiżowych im- i spektakle oraz wszelkiego rodzaju targi Żeglarski raj
prez, nie tylko sportowych. Możliwość sko- i wystawy. Budowa hali trwała ponad trzy Sportową wizytówką Pomorza, wykonaną
rzystania z pieniędzy unijnych była dla nas lata i kosztowała 287 mln zł, z czego 90 w dużej części z Funduszy Europejskich,
ogromną mobilizacją do działań na rzecz mln zł wyłożyła UE. Inauguracja hali nastą- jest Narodowe Centrum Żeglarstwa w Gór-
wygospodarowania kolejnych środków piła 27 czerwca 2009 r., kiedy to w obec- kach Zachodnich koło Gdańska. Koszt bu-
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 13
FOT. ARCHIWUM URZ
D MIASTA CZ
STOCHOWY
dowy tego ośrodka, położonego w pobliżu tu o kadrze olimpijskiej, kadrze narodowej, dydaktyczną prowadzi tu gdańska AWFiS.
ujścia Wisły Śmiałej do Zatoki Gdańskiej, młodzieżowej i juniorów. Do tego mnóstwo W ciągu roku przeprowadziliśmy dwa i pół
wyniósł 18 mln zł. Centrum powstało zgrupowań o charakterze klubowym oraz tysiąca godzin zajęć. Proszę zwrócić też
w 2006 r. na bazie istniejącego ośrodka okręgowym. Jednocześnie NCŻ jest bazą uwagę na tempo prac. 15 lutego 2005 r.
żeglarskiego AWFiS w Gdańsku. Pieniądze dla Akademii Wychowania Fizycznego odbyła się uroczystość wmurowania aktu
na budowę pochodziły w głównej mierze ze i Sportu w Gdańsku, która prowadzi róż- erekcyjnego NCŻ, a już 24 czerwca 2006 r.
Zintegrowanego Programu Rozwoju Regio- ne programy. Teraz realizujemy olbrzymi otwarcie. Bez Funduszy Europejskich budo-
nalnego (13,5 mln zł). projekt unijny  Wiatr i Woda , w ramach wa ośrodka w tak krótkim czasie nie byłaby
Głównym obiektem wspomnianego cen- którego w każdy weekend 200 dzieci szko- możliwa. Teraz ośrodek z roku na rok się
trum żeglarstwa jest budynek, w którym li się na różnego typu sprzęcie żeglarskim. rozwija  dodaje Kajetan Broniewski.
znajdują się m.in. hotel na 50 osób, han- Bywają takie dni, że jednocześnie odbywa
gar do przechowywania i remontu jachtów się tu kilka przedsięwzięć, obłożenie ośrod- Mocna szermierka w Świdnicy
oraz warsztaty  szkutniczy, mechaniczny ka jest wtedy stuprocentowe. Dotychczas Za pieniÄ…dze z Funduszy Europejskich
i żaglomistrzowski. Ponadto na szczycie bazą Polskiego Związku Żeglarskiego był buduje się też mniejsze obiekty w małych
znajduje się pomieszczenie służące do ob- Puck; w tej chwili zabiegamy o to, by ta- miejscowościach. Ich znaczenie jest jednak
serwacji nawigacyjnych i meteorologicz- kim ośrodkiem były nasze Górki Zachod- ogromne dla rozwoju lokalnych klubów spor-
nych oraz sale wykładowe. nie. Poza projektem  Wiatr i Woda , zgru- towych. W gminie Świdnica koło Zielonej
Na przylegającym do ośrodka akwenie powaniami kadry i klubów ogromną pracę Góry powstaje hala sportowa, która będzie
urządzono pływającą przystań jachtową,
która wraz ze stanowiskami przy nabrzeżu
stworzyła miejsca postojowe dla kilkudzie-
kajeTan bROnieWski  były wioślarz, trzykrotny
sięciu jednostek żaglowych i motorowych.
olimpijczyk, brÄ…zowy medalista Igrzysk Olimpijskich
Dla jachtów regatowych klas młodzieżo-
w Barcelonie (1992). Od maja 2005 r. był dyrektorem ge-
wych i olimpijskich skonstruowano specjal-
neralnym PKOl. Działa w Polskim Związku Towarzystw
Wioślarskich. Obecnie jest dyrektorem Narodowego
ną rampę, która będzie służyć wodowaniu
Centrum Żeglarstwa Akademii Wychowania i Sportu
małych łodzi mieczowych.
w Gdańsku:
 Znaczenie tego ośrodka dla środowiska
Za pieniÄ…dze z UE powstajÄ… mniejsze obiekty sportowe, o charak-
żeglarskiego w Polsce jest ogromne  mówi terze regionalnym. Ale i te warto zauważyć, bo są bardzo ważne.
W projektach twardych, czyli dotyczących inwestycji, trzeba mieć
Kajetan Broniewski, dyrektor Narodowe-
wkład własny 20, 30%, czasami 40%. Nasza uczelnia w Gdań-
go Centrum Żeglarstwa AWFiS w Gdań-
sku mogła sobie pozwolić na zainwestowanie w swój wkład, ale
sku.  W ubiegłym roku odbyło się tu 20
mniejsze ośrodki czy instytucje nie mają takich pieniędzy. Moż-
liwości finansowania inwestycji sportowych jest sporo i trzeba
zgrupowań żeglarskiej kadry narodowej.
walczyć o obiekty sportowe, jak długo się da.
W tym roku będzie ich około 30. Mówię
Narodowe Centrum Żeglarstwa
w Gdańsku
14 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. NARODOWE CENTRUM ŻEGLARSTWA (2x)
Do czasu wybudowania hali
klub ze Świdnicy organizuje duże
zawody w hali w Drzonkowie
regionalnÄ… bazÄ… pod potrzeby lubuskiej szer-
TOmasz cygański  trener szermierki i pływania w ZKS Drzonków, trener szermier-
ki i prezes w klubie Flesz Świdnica. Koordynator przy Wojewódzkiej Federacji Sportu
mierki. Koszt inwestycji to ponad 6,6 mln zł,
odpowiedzialny za pięciobój nowoczesny w województwie lubuskim oraz nauczyciel wy-
z czego połowę gmina pozyskała z funduszy
chowania fizycznego w Zespole Szkół im. Jana Pawła II w Świdnicy.
unijnych. Hala dla szermierzy znalazła się
Wybudowanie hali przy naszym klubie stwarza możliwości rozwoju szermierki w całym regionie.
na liście indykatywnej Lubuskiego Regio- Współpracujemy z klubem ZKS Drzonków, a więc z pięcioboistami, którzy również zajmują się
tą dyscypliną sportu. Współpraca skłania nas do tego, aby pokusić się w przyszłości o organiza-
nalnego Programu Operacyjnego. Inwesty-
cję imprez przygotowywanych przez Polski Związek Szermierczy. Mam na myśli Mistrzostwa Pol-
cja umożliwi ćwiczenia i rozgrywki nie tylko
ski do lat 17 i Mistrzostwa Polski Młodzieżowców. Nowo wybudowana hala da nam taką szansę.
w szermierce, ale także w piłce siatkowej,
Chcemy rozwijać współpracę transgraniczną. Mamy bardzo dobry kontakt z klubami szermierczymi z są-
siedniego Cottbus (Niemcy) i od dawna uczestniczymy w zawodach tam organizowanych. Po wybudowaniu
koszykówce i piłce ręcznej. Możliwy będzie
hali chcemy rozwinąć współpracę z Czechami. Ponadto każdego roku organizujemy Międzynarodową Galę
podział sali na trzy mniejsze powierzchnie.
Szermierczą. Do tej pory impreza odbywała się w Drzonkowie, w tym roku odbędzie się w hali w Świdnicy.
Do tego w hali znajdzie się siłownia i sale
Możliwości finansowania przedsięwzięć sportowych z Funduszy Europejskich jest wiele. Moim zdaniem
do gimnastyki korekcyjnej, m.in. dla osób wykorzystujemy je bardzo dobrze. Podstawą jest zatrudnienie w klubie osoby, która potrafi napisać
wniosek o dofinansowanie projektu z funduszy UE. Wtedy zorganizowanie zawodów czy zgrupowania
niepełnosprawnych. Ważnym elementem
nie stanowi problemu. W Urzędzie Gminy w Świdnicy jest osobny dział, gdzie pracują osoby, które
wyposażenia hali będą aparaty szermier-
w każdej chwili chętnie dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem. Jestem tam częstym gościem, bo
cze. Od 1994 r. działa w mieście szkolny
w naszym klubie odpowiadam za wnioski dotyczące funduszy europejskich. Roczny budżet naszego
klubu to zaledwie 30 tys. zł. Bez funduszy unijnych niewiele byśmy zdziałali. Możliwości są ogromne,
klub szermierczy Flesz Åšwidnica. Szkoli
trzeba tylko chcieć i nie bać się procedur formalnych.
on zawodników i zawodniczki w szpadzie.
Obecnie szermierkÄ™ w Åšwidnicy trenuje
ponad 30 dzieci, a w ciÄ…gu 10 minionych
lat przez salę szermierczą przewinęło się czemu część pieniędzy na budowę hali Decydują samorządy
ok. 200 zawodników. Najmłodsi adepci dostaliśmy z Ministerstwa Sportu i Tury- Poziom wykorzystania Funduszy Europej-
fechtują podczas dodatkowych godzin wy- styki. Montaż finansowy naszej inwestycji skich na sport i rekreację zależy głównie
chowania fizycznego w ramach zajęć szkol- jest więc trójczłonowy. Pieniądze pochodzą od samorządów. To one dysponują najwięk-
nych i walczą o prawo uczestnictwa w po- z UE, z budżetu gminy i budżetu państwa. szymi możliwościami finansowymi, które
południowych treningach dla zawodników. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie sukcesy pozwalają się ubiegać o wsparcie unijne.
Warto podkreślić, że wielu wychowanków naszego klubu szermierczego. Poparł nas Nie bez znaczenia jest jednak także ak-
świdnickiego klubu zasila akademickie klu- Polski Związek Szermierki, ale w tej decyzji tywność klubów, stowarzyszeń i działaczy
by szermiercze w całej Polsce. nie bez znaczenia jest fakt, że Flesz Świdni- sportowych funkcjonujących w regionach.
 Myślę, że umieszczenie naszej inwestycji ca jest jedynym wiejskim klubem szermier- Od ich zaangażowania, a także sukcesów
na liście indykatywnej LRPO jest sukcesem czym w Europie, który ma bardzo dobre sportowych zależy, czy samorządowcy zde-
gminy  mówi Adam Jaskulski, wójt gmi- wyniki. Mamy miejsca medalowe, w tym cydują się wydać pieniądze unijne na inwe-
ny Świdnica.  Naszym sukcesem jest też mistrza Polski, nie boimy się mocnych stycje sportowe.
to, że udało nam się wpisać w Narodowy klubów z Gliwic czy Warszawy. Bardzo się Wojciech Turczyński
Program Budowy Bazy Sportowej, dzięki z tego cieszę  dodaje wójt.
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 15
FOT. URZ
DU GMINY ÅšWIDNICA
Fundusze na turystykÄ™ i sport
Dziedzictwo i promocja
Kultura odgrywa istotną rolę w życiu społecznym  integruje i buduje poczucie tożsamości regionalnej
i narodowej. Jest też świetnym  produktem , który może służyć do promocji naszego kraju
i budowania pozytywnych skojarzeń u turystów zagranicznych.
ie tylko polscy piłkarze przygoto- Nie przez przypadek  Dziedzictwo Chopina cięcym i dla osób niedowidzących. Obco-
wują się do EURO 2012. Okres na szlaku Traktu Królewskiego w Zamku krajowcom zwiedzanie ułatwia możliwość
Nmistrzostw świata w piłce nożnej Ostrogskich w Warszawie stało się jednym wyboru kilku wersji językowych.
jest też ważnym sprawdzianem dla pla- ze sztandarowych projektów sfinansowanych Na wprost sali dla dzieci ulokowano po-
cówek kulturalnych. Już dziś ciężko pra- z Funduszy Europejskich z działania 11.1 mieszczenie symbolizujące narodziny Fry-
cują, by zaprezentować obcokrajowcom PO IiŚ. Zamek Ostrogskich w Warszawie, deryka w Żelazowej Woli (1 marca 1810 r.).
nasze dziedzictwo narodowe w atrakcyjnej w którym mieści się muzeum, po rewalory- Największą salą na parterze jest  Warsza-
i przystępnej formie. Nie dziwi więc tempo, zacji powiększył swe przestrzenie wystawo- wa , do której rodzina Chopinów przeniosła
w jakim wykorzystana została cała alokacja we. Biograficzne Muzeum Fryderyka Chopi- się na stałe jesienią 1810 r. (kompozytor
na w ramach priorytetu XI  Kultura i dzie- na stało się najnowocześniejszą tego typu mieszkał w stolicy 20 lat, czyli większą
dzictwo kulturowe Programu Operacyjnego placówką w naszej części Europy. O życiu część swojego życia). Odgłosy codzienne-
Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ). Głów- i twórczości Chopina opowiada w nietypo- go życia pomagają wyobraz
ni przenieść się
nym celem priorytetu jest wykorzystanie wy sposób, stosując środki multimedialne. w przeszłość. Stworzono specjalne kabiny
kultury i dziedzictwa narodowego po to, Autorami projektu wystawy są włoscy pro- (zdobione wzorami z tapet epoki), w któ-
by zwiększyć liczbę odwiedzających nasz jektanci, którzy znalez
li sposób, jak zainte- rych zwiedzający mogą się odizolować
kraj turystów. Pieniądze na ten cel zostały resować Chopinem również dzieci i osoby od otoczenia, wybrać z ekranu dotykowego
zaprogramowane w ramach działania 11.1 nieznające twórczości tego artysty. którąś z kompozycji i wsłuchać w dz
więki
 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kultu- Jedną z pierwszych sal, tuż przy wejściu, fortepianu. W odnowionym muzeum znala-
rowego o znaczeniu ponadregionalnym . jest sala dla dzieci. Na ścianach zamonto- zła się też sala koncertowa.
Dofinansowywane są tu projekty, których wane zostały luki z ekranami dotykowymi. Na piętrze urządzono paryski salon Fry-
przedmiotem jest modernizacja i rozbudo- Można na nich zobaczyć m.in. interak- deryka Chopina, gdzie unosi się woń ulu-
wa infrastruktury kultury i szkolnictwa ar- tywną animację opartą na XIX-wiecznym bionych przez kompozytora fiołków. Wyżej
tystycznego oraz ochrona dziedzictwa kul- obrazie  Muzyczna opowieść Chopina można się wybrać razem z kompozytorem
turowego o znaczeniu europejskim i świa- Andrew Carricka Gowa. Historyczne posta- w podróż po świecie. Opowiadają o niej
towym. Szczególnie potraktowano zabytki ci, łącznie z małym Fryderykiem, ożywają grafiki poświęcone poszczególnym miej-
wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa i uwspółcześniają się, co spotyka się z en- scom (m.in. Praga, Berlin, Lipsk, Wiedeń)
UNESCO oraz uznane przez Prezydenta tuzjastycznymi reakcjami maluchów. oraz teksty z dziennika podróży. Zwiedza-
RP za Pomniki Historii. Z Europejskiego Zarówno muzyka, jaki i efekty zapachowe nie kończy się w sali symbolizującej śmierć
Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i wizualne pobudzają zmysły zwiedzają- Chopina.
na realizację tych przedsięwzięć przezna- cych. Muzeum najlepiej zwiedzać indywi- Muzeum równocześnie może zwiedzać
czono 101,02 mln euro. Może nie jest to dualnie, zgodnie ze swoimi preferencjami. ok. 50 osób, dlatego najlepiej wcześniej
astronomiczna suma, zważywszy na po- Ścieżkę zwiedzania każdy ustala za pomo- rezerwować bilety. Większa liczba jedno-
trzeby, ale  jak podkreśla Monika Smoleń, cą karty zbliżeniowej (elektroniczny bilet) cześnie zwiedzających może powodować
sekretarz stanu w MKiDN   dzięki tym na jednym z czterech poziomów narracji: poczucie tłoku i utrudniać odbiór. Przebudo-
pieniądzom nadrabiane są zaległości z kil- podstawowym, zaawansowanym, dzie- wa siedziby Muzeum trwała od roku 2005
kudziesięciu lat .
Muzeum Fryderyka Chopina
w Warszawie
Chopin wczoraj i dziÅ›
O tym, jak ważny jest Chopin dla Polaków,
nie trzeba nikogo przekonywać. To już nie
tylko muzyka o ponadczasowej wartości
i patriotycznym wydz
więku, ale także marka
promujÄ…ca PolskÄ™. Dowodzi tego rozmach
imprez organizowanych w Polsce i za granicÄ…
w ramach obchodów Roku Chopinowskiego.
Polska obecność na wystawie Expo również
wiele zyskała dzięki nawiązaniom do Chopi-
na. Chińczycy dobrze kojarzą nazwisko kom-
pozytora  często to pierwsze skojarzenie wy-
mieniane za nazwÄ… naszego kraju.
16 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. PAWEA
PAWA
OWSKI/ŻELAZNA STUDIO
Toruńska Starówka nocą
do początku 2010. Projekt otrzymał dofi- ników, a oryginały po konserwacji i zabez- Starówka z listy UNESCO
nansowanie w wysokości 31,05 mln zł. pieczeniu będą wyłączone z udostępniania. Toruńska Starówka to nie tylko perła wo-
Projekt będzie kosztował ponad 6 mln zł, jewództwa kujawsko-pomorskiego, ale
Cyfryzacja zbiorów a dofinansowanie ze środków Europejskiego zabytek klasy światowej, wpisany na Li-
Udostępnianie dorobku kulturowego z wy- Funduszu Rozwoju Regionalnego wyniesie stę Światowego Dziedzictwa UNESCO. By
korzystaniem multimediów szybko się prawie 5,2 mln zł. Jego zakończenie zapla- swoją Starówkę lepiej chronić i zachować
upowszechnia. W dobie powszechnego nowano na 2012 r. dla przyszłych pokoleń, Miasto Toruń wraz
dostępu do multimediów grzechem byłoby z partnerami opracowało projekt konser-
nie skorzystać z szansy pokazania szerszej Wilanów w 3D wacji zabytków zespołu staromiejskiego.
społeczności starodruków, rękopisów czy Unikatowy barkowy Zespół Pałacowo-Parko- Projektodawcy pomyśleli również o efek-
filmów zapisanych na taśmie celuloidowej. wy w Wilanowie wymaga szczególnej troski tywnym wykorzystaniu dziedzictwa kultu-
Filmoteka Narodowa w Warszawie pozy- i ochrony. Projekt  Rewitalizacja i digitaliza- rowego  odrestaurowanym obiektom będą
skała z PO IiŚ prawie 15 mln zł na kon- cja XVII-wiecznego zespołu pałacowo-ogro- nadane nowe funkcje. Przedsięwzięcie
serwacjÄ™ i digitalizacjÄ™ przedwojennych dowego w Wilanowie  etap III to kolejny obejmuje prace konserwatorskie i restau-
filmów fabularnych, m.in. takich jak  Pan krok w realizacji kompleksowego programu ratorskie czterech kościołów, prace remon-
Tadeusz ,  Zew morza ,  Mania . Niektóre modernizacji i ożywiania tego zabytku. Za- towe i modernizacyjne dotyczące obiektów
zabytki kinematografii są tak zniszczone, kłada m.in. rewitalizację ogrodów (wschod- należących do Muzeum Okręgowego (Ka-
że wymagają rekonstrukcji. Z pozyskanych niego, północnego, południowego i ogrodu mienica pod Gwiazdą, Dom Kopernika,
środków Filmoteka zmodernizuje pracow- przy Oranżerii), konserwację elementów budynek przy ul. św. Jakuba 20A). Zosta-
nię konserwacji taśmy filmowej na podłożu architektury ogrodowej, rozbiórkę i odtwo- ną one zaadaptowane na cele kulturalne.
nitrocelulozowym. Zakończenie realizacji rzenie pergoli południowej. Zaplanowano W zmodernizowanej Kamienicy Mieszczań-
projektu jest planowane w roku 2013. też prace restauratorskie wraz z rozpozna- skiej powstanie Muzeum Diecezjalne. Efek-
Na multimedia stawia również Kraków. niem warunków konserwatorsko-mikrobio- tem tych działań będzie rozszerzenie oferty
W kwietniu tego roku minister kultury logicznych we wnętrzach korpusu głównego kulturalnej oraz ułatwienie dostępu do za-
i dziedzictwa narodowego podpisał z Uni- pałacu w Wilanowie. Zabytek zostanie za- bytków. Zwiększy się estetyka przestrzeni
wersytetem Jagiellońskim umowę o dofi- bezpieczony przed kradzieżą i zniszczeniem. publicznej o historycznym znaczeniu.
nansowanie projektu  Jagiellońska Bibliote- Oprócz tych prac projektodawca zaplanował W lutym tego roku Miasto Toruń podpisało
ka Cyfrowa . Przedsięwzięcie zakłada utwo- utworzenie pracowni 3D oraz przeprowadze- z MKiDN umowę o dofinansowanie pro-
rzenie sieci wirtualnych czytelni, w których nie digitalizacji wybranej kolekcji zbiorów jektu z PO IiŚ (na kwotę prawie 19 mln
sukcesywnie będą się pojawiać reprodukcje wilanowskich. Dzięki temu powstanie wir- zł). Całkowity koszt przedsięwzięcia wynie-
cyfrowe najcenniejszych i poszukiwanych tualne muzeum pod nazwą Historyczna Re- sie 38,64 mln zł. Zakończenie inwestycji
pozycji ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej zydencja Królewska. Wartość przyznanego zaplanowano na koniec 2014 r.
i całego UJ. Taka forma pozwoli udostęp- dofinansowania z Europejskiego Funduszu Jerzy Gontarz
niać zasoby nieograniczonej liczbie czytel- Rozwoju Regionalnego wynosi 24,6 mln zł.
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 17
FOT. JANUSZ TATARKIEWICZ
Polska Pięknieje 2010
Atrakcyjne projekty
Konkurs  Polska Pięknieje  7 Cudów Funduszy Europejskich z roku na rok cieszy się coraz większym
zainteresowaniem. Do tegorocznej, trzeciej, edycji konkursu zgłosiło się 138 projektodawców.
Spośród nich wybrano 21 projektów, które w siedmiu kategoriach powalczą o zwycięstwo.
Nominacje do głównych nagród wręczyła minister rozwoju regionalnego Elżbieta Bieńkowska.
Gala odbyła się 24 maja w Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie.
elem konkursu jest wyłonienie naj- przez kaskadę przepływa woda do Brdy.
lepszych projektów zrealizowanych Nad strumieniem urządzono drewniane na-
Cprzy współfinansowaniu z Funduszy brzeża i mostki. Mimo że przed Bydgoszczą
Europejskich, które przyczyniły się do pod- została jeszcze realizacja kolejnych etapów
niesienia atrakcyjności turystycznej i kultu- projektu, już dziś Wyspa Młyńska jest wi-
ralnej Polski. zytówką miasta.
 21 projektów, które zostały nominowa-
ne, pokazuje, jak widowiskowe mogą być n Krakowskie Przedmieście
inwestycje w Polsce. Cieszę się, że z roku Wyremontowane i odnowione Krakowskie
na rok jest ich coraz więcej. Spotkanie z re- Przedmieście (2) stało się salonem stolicy,
alizatorami tych projektów to jeden z naj- wizytówką nie tylko Miasta Stołecznego
przyjemniejszych momentów mojej pracy Warszawy, ale także całej Polski. Śród-
w resorcie  powiedziała minister Elżbieta miejska promenada to idealne miejsce dla
Bieńkowska, wręczając nominacje. spacerowiczów i turystów. Stworzono prze-
Projektodawcy startowali w siedmiu kate- strzeń, gdzie organizowane są różne imprezy
goriach: kulturalne, festiwale, koncerty, które przy-
n Rewitalizacja (obszary miejskie, po- ciągają rzesze ludzi. Dzięki europejskiej do-
przemysłowe i powojskowe, przestrzeń kiego i śląskiego. Największa konkurencja tacji przeprowadzono inwestycję polegającą
użytkowa) była w kategorii Rewitalizacja (32 projekty) na modernizacji nawierzchni ulicy Krakow-
n Zabytek i Turystyka aktywna (24). Poniżej przedsta- skie Przedmieście. By utrzymać charakter
n Produkt promocyjny (np. wydawnictwo, wiamy nominowane projekty. deptaka, poszerzono chodniki i ograniczono
portal, kampania promocyjna) ruch kołowy. Miejsca wyjątkowe na jego tra-
n Obiekt turystyczny (np. hotel, restaura- sie, takie jak plac z pomnikiem Kopernika,
cja, muzeum, centrum kongresowe) tarasy na placu Bernardyńskim czy podjazd
n Turystyka aktywna (np. ścieżki rowe- Rewitalizacja pod Hotel Bristol, zostały wyróżnione spe-
rowe, szlaki wodne, szlaki turystyczne, cjalnym rysunkiem posadzki. Canaletto,
parki rekreacyjne, obiekty sportowo- n Wyspa w mieście malując Starówkę, używał kolorów żółtego,
-rekreacyjne) Dla Bydgoszczy Brda jest tak ważna, jak szarego i czerwonego. By jak najwierniej od-
n Turystyka transgraniczna i międzynaro- Wisła dla Krakowa. Rzeka przepływająca dać wygląd arterii utrwalonej na obrazach
dowa przez centrum miasta wyraz
ne ukształto- Canaletta, płyty chodnikowe i kostkę bru-
n Obszary wiejskie (np. agroturystyka, wała architekturę śródmieścia. Niestety kową jezdni wykonano z żółtawego granitu
usługi turystyczne, rewitalizacja wsi wiele budowli znajduje się w złym stanie w połączeniu z czerwonym i szarym. Dla
i obiektów porolniczych). i wymaga pilnego remontu. Dzięki Fundu- porównania dzisiejszego i historycznego wy-
Ostateczne rozstrzygnięcie  ogłoszenie szom Europejskim przystąpiono do kom- glądu ulicy wzdłuż trasy zamieszczono XVII-
zwycięzców w każdej kategorii  nastąpi pleksowej rewitalizacji Wyspy Młyńskiej wieczne reprodukcje obrazów. Dla spotę-
podczas III Forum Funduszy Europejskich (1), usytuowanej pomiędzy głównym nur- gowania wrażenia zostały one zatopione
na poczÄ…tku paz
dziernika br. tem Brdy i jej odnogą Młynówką. Jej nazwa w szklanych kubikach. Od czasu remontu
W tym roku zgłoszenia przysłała rekordo- pochodzi od młynów, które budowano tutaj Krakowskie Przedmieście stało się modnym
wa liczba 138 projektodawców. Wśród od XIV w. Inwestycję podzielono na cztery miejscem stolicy, gdzie chce się bywać, by
zgłoszonych do konkursu przedsięwzięć etapy. W pierwszym zbudowano trzy kład- chłonąć klimat tej jednej z najpiękniejszych
były zarówno duże obiekty turystyczne, ki dla pieszych, które znacznie poprawiły ulic miasta.
ogólnopolskie kampanie promujące walory dostępność wyspy, wyremontowano i zmo-
turystyczne regionów, jak i mniejsze, lecz dernizowano też zabytkowy budynek byd- n Mediateka
bardzo interesujące projekty turystyczne, goskiej mennicy i dostosowano go do po- Strzałem w dziesiątkę można nazwać
kulturalne i sportowe. Najwięcej zgłoszeń, trzeb Centrum Pracy i Przedsiębiorczości. pomysł połączenia dwóch placówek  bi-
które przeszły ocenę formalną, nadeszło Ważnym elementem przedsięwzięcia było blioteki przy rynku oraz podupadłego kina
z województw dolnośląskiego, podkarpac- odtworzenie Międzywodzia, którym po-  Adria w Mikołowie (3). Uruchomiona
18 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
w ten sposób mediateka stała się nowym n W poszukiwaniu harmonii
centrum kulturalnym miasta. Na parterze Klasztor oo. Kamedułów na Bielanach
budynku znajdują się przestronny hol oraz w Krakowie (5) należy do najświetniejszych
stanowiska bibliotekarzy. Odrestaurowana zabytków sakralnych. Wśród obiektów bę-
sala kinowa pełni funkcję czytelni ogólnej dących w posiadaniu zakonników jest po-
z wyeksponowaną częścią zbiorów. Mieści chodzący z początku XVII w. klasztor. Jest
się tu także oddział dla dzieci i młodzie- jednym z nielicznych tak doskonale zacho-
ży, czytelnia prasy oraz wypożyczalnia dla wanych zabytków. Co więcej, do dziś mni-
dorosłych. W dalszej części parteru po- si użytkują go zgodnie z jego pierwotnym
wstały dział gromadzenia i opracowania przeznaczeniem. Dzięki dotacji z Funduszy
zbiorów oraz pomieszczenie techniczne. Europejskich w latach 2007-2008 przepro-
Piętro budynku zajmują biura, projektornia wadzono prace remontowe, modernizacyjne
i serwerownia kina. Z częścią biurową po- i konserwatorskie. Największym zakresem
łączona jest też antresola w sali kinowej, prac były objęte dwa budynki: dwukondy- 1
na której dodatkowo rozmieszczono regały gnacyjny Dom Fundatora Mikołaja Wolskie-
ze zbiorami. W trakcie projekcji filmowych go i czteropoziomowa Infirmeria1. W ramach
pomieszczenie zamienia się w salę kinową, przedsięwzięcia dokonano modernizacji
zaś podczas koncertów  w doskonałą aku- wirydarza2 oraz częściowej renowacji XVII-
stycznie widownię sceny kameralnej. Bi- wiecznych ogrodów wiszących, przylegają-
blioteka korzysta z nowoczesnego systemu cych do budynku Infirmerii. Równocześnie
znakowania książek, co znacznie ułatwia wykonano prace konserwatorskie m.in. oł-
ich identyfikację. Nowym rozwiązaniem tarza, dwóch kominków kamiennych, lava-
są karty oraz czytniki, dzięki którym moż- bo3, 9 portali kamiennych oraz polichromii.
na wypożyczyć książki bez rejestrowania Realizacja projektu przyczyniła się do wzro-
siÄ™ w punkcie informacji. Po rewitalizacji stu zainteresowania Eremem kamedulskim
Mikołów zyskał nowoczesne, przestronne wśród turystów. Dużym zainteresowaniem
i wygodne miejsce chętnie odwiedzane cieszy się również oferta kulturalna ośrodka,
przez mieszkańców. m.in. liczne wystawy, prelekcje i seminaria.
Specjalna oferta skierowana jest do osób
pragnących przeżyć dni skupienia, w ode- 2
rwaniu od codzienności, w poszukiwaniu
Zabytek wewnętrznej harmonii i równowagi.
1
Infirmeria [łac. infirmus  słaby, chory]  dawniej izba
chorych w budynkach zamieszkiwanych przez duże grupy
n Nad brzegiem Baryczy
osób np. w klasztorach. Często pełniła funkcje przytułku
W XIV w. w Żmigrodzie na lewym brzegu dla ubogich.
2
Wirydarz [łac. viridarium  ogród, park, gaj]  czworo-
Baryczy wzniesiono zamek, a w 1560 r.
boczny wewnętrzny dziedziniec klasztorny, zwykle otoczony
w obrębie jego murów postawiono wieżę krużgankami otaczającego go budynku.
3
Lavabo [Å‚ac. lavabo  umywam]  w liturgii katolickiej
obronną. W drugiej połowie XVIII stulecia
ceremonia umywania rąk przez księdza w trakcie sprawo-
obiekt został przekształcony w barokową
wania mszy świętej.
rezydencję magnacką, w której otoczeniu
zaplanowano duży park. Zamek w dość n Republika edukacji i kultury
dobrym stanie przetrwał II wojnę świato- Zespół Pieśni i Tańca  Śląsk ma swą sie-
wą, ale powojenne czasy okazały się dla dzibę w Koszęcinie, na północy wojewódz-
niego bezlitosne. Spalony i rozgrabiony twa śląskiego. Założyciel zespołu Stanisław
3
obrócił się w ruinę, przetrwała jedynie Hadyna mawiał o tym miejscu  Słoneczna
baszta. Gruntowne studia dotyczące spo- Republika . Dziś stało się ono republiką
sobów przywrócenia tego miejsca do życia edukacji i kultury. Dzięki Funduszom Euro-
pokazały, że szacowane koszty całkowitej pejskim w latach 2006-2008 utworzono tu
odbudowy całego pałacu wielokrotnie prze- Śląskie Centrum Edukacji Regionalnej. Wy-
kraczają możliwości budżetu miasta. By remontowano wówczas część Zespołu Pa-
historia miejsca przetrwała, zdecydowano łacowo-Parkowego, podwyższając standard
się na wariant tańszy, który obejmował mo- obiektu i przystosowując go do nowych
dernizację i konserwację ściany frontowej funkcji (m.in. hotelowych, estradowych,
po dawnym pałacu (4), zabytkowej baszty edukacyjnych i konferencyjnych). Dziś jest
oraz zespołu parkowego. Było to możliwe to nowoczesny, aktywny i otwarty na lokal-
dzięki pieniądzom otrzymanym z Fundu- ną społeczność i turystów ośrodek kultu-
szy Europejskich. Ruiny po pałacu i baszta ralny. W roku szkolnym niemal codziennie
tworzą oryginalną scenerię dla wydarzeń odbywają się tu lekcje, na których młodzież
kulturalnych, takich jak koncerty czy spek- uczy się tradycyjnych pieśni. W sali mul-
4
takle teatralne. timedialnej uczniowie mogą się zapoznać
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 19
FOT. 1. JANUSZ TATARKIEWICZ; 2. PAWEA
PAWA
OWSKI/ŻELAZNA STUDIO; 3. A. PAWA
OWICZ; 4. URZ
D MIEJSKI W ŻMIGRODZIE
z dokonaniami i historią zespołu  Śląsk .  Cystersi na Dolnym Śląsku i turystyka
W lokalnym muzeum eksponowane są in- pielgrzymkowa ,  Dolnośląskie podziemia
strumenty muzyczne i stroje ludowe. W Ze- i fortyfikacje militarne ,  Agro- i ekoturysty-
spole Pałacowo-Parkowym odbywają się też ka dolnośląska ,  Turystyka weekendowa
duże imprezy plenerowe (6), jak coroczny oraz  Turystyka biznesowa i konferencyjno-
piknik artystyczny. kongresowa . Promowano je w spotach te-
lewizyjnych, prasie, na billboardach, w po-
ciągach, na międzynarodowych targach
turystycznych. Zorganizowano też kilka
Produkt promocyjny wizyt studyjnych dla dziennikarzy i tour-
-operatorów. Wciąż działa interaktywny ser-
n Pozytywnie nakręceni wis internetowy www.turystyka.dolnyslask.
5
Wiele polskich województw organizuje kam- pl w 6 językach.
panie promujÄ…ce swoje walory turystyczne,
społeczne i inwestycyjne. Prawie wszystkie n Rowerowy zawrót głowy
stara się sfinansować te przedsięwzięcia Gmina Głuszyca w województwie dolnoślą-
z Funduszy Europejskich. Jedną z najbar- skim postawiła na sport i na tym wygrała.
dziej pomysłowych kampanii przygotowało Polskie kolarstwo górskie zaczyna się mieć
województwo śląskie pod hasłem  Śląskie. świetnie m.in. za sprawą sukcesów Mai
Pozytywna energia . Według jej twórców, to Włoszczowskiej, wicemistrzyni olimpijskiej
właśnie pozytywna energia łączy mieszkań- z Pekinu i złotej medalistki mistrzostw świa-
ców tego zróżnicowanego regionu i przycią- ta w jednej z dyscyplin kolarstwa górskiego
ga do niego turystów i inwestorów.  maratonie MTB. Ze środków INTERREG
Kampania miała już kolejne odsłony  jed- IIIA gmina sfinansowała realizację projek-
ną z najlepiej zapamiętanych przeprowa- tu  Kreowanie i promocja transgraniczne-
dzono pod hasłem:  Pozytywnie nakręceni go produktu turystycznego  Strefa MTB
6
polecają  Śląskie. Pozytywna energia (7) (9). Dzięki temu stworzyła świetne warunki
(trwała od marca do maja 2009 r.). Zasto- do uprawiania tej dyscypliny sportu. Z mia-
sowano w niej szereg działań promocyjnych steczka można się udać się na przejażdżkę
widocznych w telewizji, słyszanych w ra- sześcioma szlakami: zielonym (Tour de Głu-
diu, a także czytanych w prasie i internecie. szyca), pomarańczowym (Głuszyckie Sta-
W kampanii zastosowano też marketing wy), żółtym (Szlak Podziemi), niebieskim
bezpośredni i public relations. W sferze (Waligóra), czerwonym (Graniczny Szlak)
przekazu akcja promocyjna opierała się oraz czarnym (Zamek Rogowiec). Różnią się
na dynamicznym ujęciu różnych zaintereso- one stopniem trudności i długością  liczą
wań i pasji, które można realizować w wo- od 11,2 do 53 km. Każdy prowadzi przez
7
jewództwie śląskim. Tytułowi  pozytywnie ciekawe krajobrazy, np. szlak żółty biegnie
nakręceni to ludzie w bardzo różnym wie- wzdłuż Pięciu Stawów, obok sztolni na So-
ku, dający upust swoim aktywnym lub na- boniu i Osówce oraz trasą dawnej kolejki
wet ekstremalnym zainteresowaniom. wąskotorowej. Projekt pozwolił przybliżyć
walory przyrodnicze regionu w połączeniu
n Odrodzony region z poszanowaniem zasad poruszania siÄ™
 To je vżborné! Das ist super! Dolny ÅšlÄ…sk i przebywania na obszarze chronionego
8
(8) wielojęzyczne hasło reklamowe kam- krajobrazu.
panii promujÄ…cej walory turystyczne woje-
wództwa dolnośląskiego przypadło do gustu
zarówno Polakom, jak i naszym zachod-
nim i południowym sąsiadom. Odczuli Obiekt turystyczny
to zwłaszcza gospodarze miejsc i atrak-
cji, które częściej pokazywano w trakcie n Znaki czasu
kampanii (np. twierdza srebrnogórska). Z Funduszy Europejskich powstała w To-
Przez dziewięć miesięcy Dolny Śląsk pro- runiu placówka kulturalna wyjątkowa nie
mował swoje produkty turystyczne oraz tylko w skali Polski, lecz także całej Europy
budował świadomość marki regionu, m.in.  Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Cza-
przez stworzenie logo i zaistnienie w me- su (10). Pod względem architektonicznym
diach. Efektem projektu jest wprowadzenie ten bardzo nowoczesny budynek nawiÄ…zuje
i utrwalenie 8 kierunków ruchu turystycz- do ceglanego gotyku toruńskiej Starówki.
nego:  Karkonosze i turystyka aktywna , Duża powierzchnia wystawowa  ponad 4
9
 Pałace, zamki i dziedzictwo kultury Dol- tys. m2  stawia go wśród największych
nego Śląska ,  Uzdrowiska dolnośląskie , tego typu obiektów w naszej części Europy.
20 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. 5. PIOTR SKOWRONEK; 6. ARCHIWUM ÅšCER; 7. ARCHIWUM UMWSL; 8. ARCHIWUM UMWD; 9. ARCHIWUM MIASTA GA
USZYCA
Placówka stawia na nowoczesną, interme- dbałość o detale, a cechą wspólną są ciem-
dialną i interdyscyplinarną formułę działa- ne, drewniane meble i olejowane parkiety.
nia, zróżnicowany program i międzynarodo- Mimo cech wspólnych, każde z pomiesz-
we przedsięwzięcia. Dominujące w środku czeń posiada indywidualny charakter. Poko-
otwarte przestrzenie doskonale nadają się je różnią się kolorystyką ścian, przyozdobio-
do projektowania ekspozycji wykorzystujÄ…- nych w ornamenty z tapety lub nastrojowe
cych różne środki przekazu. obrazki. Całości dopełniają barwne narzuty
Interesującym pomysłem jest usytuowany i zasłony. Wszystkie pokoje mają też gu-
na parterze  Pokój z kuchnią , zaprojekto- stownie zaprojektowane łazienki. W pen-
wany jako otwarte miejsce dyskusji i wyda- sjonacie bywają biznesmeni i z myślą
rzeń artystycznych. Urządzono tu także pra- o nich obok pensjonatu przygotowywana
cownię edukacyjną dla dzieci i młodzieży, jest profesjonalna sala konferencyjna. Wła-
księgarnię sztuki, kino studyjne, mediatekę ściciele pamiętali również o najmłodszych
z czytelnią oraz kawiarnią. Od początku gościach. W barze obok kominka znalazło 10
Centrum realizuje ambitny program arty- się miejsce na książki i gry planszowe. Jest
styczny. Zrealizowano już m.in. 30 między- też łóżeczko, foteliki i plastikowe sztućce
narodowych projektów wystawowych, 7 in- dla dzieci. Tak komfortowo wyposażony
termedialnych festiwali, 3 międzynarodowe pensjonat powstał dzięki dotacji ze ZPORR,
konferencje naukowe i ponad 30 wydarzeń pokrywającej połowę kosztów remontu.
i festiwali filmowych.
n Pałac z historią
Muzeum Miejskie Wrocławia mieści się Turystyka aktywna
w odrestaurowanym dawnym Pałacu Kró-
lewskim (11), w którym w połowie XVIII w. n Marsz wokół Barlinka
urzędował Fryderyk II Wielki. Były to czasy, 15-tysięczny Barlinek chciał się odróżnić
kiedy miasto pełniło funkcję jednej z trzech od dziesiątków podobnych historycznych
stolic państwa pruskiego. Zrujnowany bu- miasteczek położonych na atrakcyjnych
11
dynek odzyskał pierwotny blask m.in. przyrodniczo terenach. Okazję do tego stwo-
dzięki 4,5 mln zł z Funduszy Europejskich rzyła Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG
w poprzedniej perspektywie finansowej. IIIA. W trakcie realizacji projektu  Szansa
W kwietniu ubiegłego roku pałac został na rozwój  transgraniczna wymiana do-
udostępniony zwiedzającym. Muzealnikom świadczeń przeprowadzono badania wśród
udało się ukazać złożoną historię Wrocła- mieszkańców Barlinka, partnerskiego mia-
wia bez uprzedzeń i politycznych inklinacji. sta Prenzlau, Szczecina, Poznania i terenów
Sale ekspozycyjne mają nowoczesny cha- przygranicznych. Konsultacje społeczne, wy-
rakter, współgrający z barokowo-klasycy- miana doświadczeń z niemieckim partnerem
stycznym stylem obiektu. Wystawy zachę- na polu kreowania wizerunku i współpraca
cają do zwiedzania również obcokrajowców z firmą konsultingową zaowocowały nowym
 wszystkie eksponaty opisano w trzech ję- pomysłem na rozwój regionu i stworzeniem
zykach: polskim, niemieckim i angielskim. marki  Barlinek  to mnie rusza. Europejska
Kioski multimedialne i autoprzewodniki Stolica Nordic Walking (13).
(guideporty), z którymi zwiedzający łączą Wspólnie z Prenzlau opracowano projekt
się poprzez zestawy słuchawkowe, rów-  Nordic Walking  pasja bez granic . Cho-
12
nież zostały wyposażone w dwie dodatko- dzenie z kijkami po siedmiu wytyczonych
we wersje językowe. Przerwę w zwiedza- szlakach coraz bardziej zyskuje na popu-
niu można spędzić przy kawie i ciastku, larności. I bardzo dobrze, bo to zdrowe
degustowanych w podziemnej kawiarni, i przyjemne. Do Barlinka przyjeżdżają
a podczas dobrej pogody w przepięknym przedstawiciele różnych regionów Polski,
barokowym ogrodzie. by zobaczyć, jak należy popularyzować tę
aktywność.
n Pensjonat z widokiem na góry
Villa Neve to komfortowy pensjonat n Mszczonowskie termy
w Ustrzykach Dolnych (12), dostosowany Polacy polubili ciepłe z
ródła. Świadczy
do potrzeb osób ceniących wysoki stan- o tym sukces takich kompleksów termal-
dard. Z okien rozciąga się widok na stację nych, jak Bukowina Tatrzańska i Uniejów.
narciarską Gromadzeń. Dzięki staraniom Atrakcję tego typu zyskali tez mieszkańcy
właścicieli willa z 1926 r. odzyskała dawny Mazowsza. Mszczonowskie baseny (14)
13
blask. Powstało 12 komfortowo wyposażo- okazały się strzałem w dziesiątkę. Ciepła
nych pokoi i apartament. Wszędzie widać woda (temperatura mierzona na powierzch-
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 21
FOT. 10. JANUSZ TATARKIEWICZ; 11. EWA BIELAC
CZYK; 12. KRZYSZTOF KOCH; 13. EWA BIELAC
CZYK
ni wynosi 42,5°C) przyciÄ…ga nie tylko ama- soki poziom staÅ‚ych i czasowych wystaw,
torów kąpieli z okolicznych gmin, lecz także lecz także ich dostępność dla wszystkich
mieszkańców Warszawy. Termy w Mszczo- zainteresowanych, także niepełnospraw-
nowie składają się z pawilonu, w którym nych. Dzięki wsparciu z Funduszy Euro-
usytuowane są szatnie, kasy i obsługa obiek- pejskich stworzono tu muzeum integracyj-
tu; dwóch całorocznych basenów z surową ne, w którym niepełnosprawni mogą bez
wodÄ… termalnÄ… o temperaturze 32-34°C; przeszkód korzystać z dóbr kultury (16).
sezonowego basenu rekreacyjnego (z dwo- Projekt uwzględnia zarówno likwidację
ma zjeżdżalniami oraz innymi atrakcjami barier architektonicznych, jak i szkolenia
wodnymi), a także basenu sportowego i bro- dla pracowników oraz zajęcia edukacyjne.
dziku dla dzieci. Ponadto w ramach projektu Na parterze urzÄ…dzono salÄ™ szkoleniowÄ…,
wybudowano zadaszone sztuczne lodowi- którą wyposażono w sprzęt, meble oraz
sko dostępne cały rok. Kompleks termalny przedmioty do percepcji dotykowej. Ważną
14 znacznie wzbogacił atrakcyjność turystyczną częścią projektu była współpraca z muze-
Mszczonowa i okolic. Pobyt tutaj stał się czę- alnikami i ekspertami z Ukrainy zarówno
ścią oferty rekreacyjnej  Weekend z Termami przy organizacji szkoleń, jak i przygotowa-
Mszczonów . Goście mogą oprócz ciepłych niu oferty edukacyjnej dla niepełnospraw-
kąpieli korzystać z licznych tras turystycz- nych gości.
nych przebiegających przez okolicę. To nie pierwsza nominacja tej placówki
w konkursie  Polska pięknieje  7 cudów
n Park dla aktywnych Funduszy Europejskich  w ubiegłym roku
Jednym z najładniejszych obszarów zie- nominację w kategorii  Turystyka transgra-
lonych Sopotu jest Park Północny (15), niczna otrzymał projekt  Szlakiem archi-
który rozciÄ…ga siÄ™ na powierzchni pra- tektury art déco. Stalowa Wola, Lwów .
wie 15,5 ha wzdłuż pasa nadmorskiego.
Park Północny ma się stać ulubionym miej- n Filmowe miasta
scem niedzielnych spacerów mieszkańców Turystyka filmowa to dynamicznie rozwi-
Sopotu, a także przyciągać miłośników tu- jająca się nisza turystyki kulturowej. Ko-
15
rystyki aktywnej z całego Trójmiasta. Udało neserzy filmów chętnie odwiedzają miej-
się to osiągnąć w bardzo krótkim czasie: sca, w których kręcone były sceny z ich
inwestycja realizowana była od marca ulubionych dzieł kinematografii. Takim
do listopada 2009 r. W ramach projektu miejscem jest Lublin. Do miasta regularnie
powstały ścieżki piesze i rowerowe. Co przyjeżdżają ekipy filmowe, by nakręcić
więcej, w parku nad bagiennymi terenami, sceny w zaułkach pięknej Starówki (17),
wykonano edukacyjne pomosty drewniane, zamku czy dawnym obozie koncentracyj-
po których bezpiecznie mogą spacerować nym na Majdanku. Sporo do zaoferowania
turyści. Na całym terenie ustawiono lam- ma także ukraiński Lwów, który dysponuje
py, dodatkowo pojawiły się elementy małej atrakcyjnymi plenerami filmowymi.
architektury wraz z oznakowaniem. Prace W ramach projektu zrealizowanego z pro-
objęły także nasadzenia drzew alejowych gramu INTERREG IIIA powołano instytucje,
i krzewów oraz zabiegi pielęgnacyjne. Park które zajęły się tą tematyką w Lublinie i we
Północny to pierwszy park w Trójmieście, Lwowie. Wykonano dokumentację miejsc
gdzie wybudowano osobne ścieżki dla rol- atrakcyjnych pod względem filmowym oraz
16
karzy i rowerzystów. Z myślą o rodzinnych materiały promocyjne. Powołano także Lu-
spacerach powstała interaktywna ścież- belski Fundusz Filmowy, wspierający orga-
ka przyrodniczo-edukacyjna. Nie brakuje nizacyjnie i finansowo produkcje filmowe
na niej elementów zabawy, zgadywanek zlokalizowane na terenie Lublina. Z Fun-
i eksperymentu. Dzieci mogą także grać duszy Europejskich powstała także strona
w klasy oraz inne gry, które udostępniono internetowa skierowana do środowiska fil-
na ścieżkach spacerowych. mowego, będąca bazą informacji na temat
Lublina, Lwowa oraz terenów pogranicza.
W ramach projektu wykonano dokumen-
tację miejsc atrakcyjnych pod względem
Turystyka transgraniczna filmowym oraz materiały promocyjne.
i międzynarodowa
n Bez granic
n Integracyjne muzeum Po uruchomieniu połączenia promowego
Muzeum Regionalne w Stalowej Woli nale- miÄ™dzy Gozdowicami a Güstebieser Lo-
17
ży do najbardziej aktywnych placówek mu- ose gmina Mieszkowice w województwie
zealnych w kraju. Stawia nie tylko na wy- zachodniopomorskim przeżywa ożywienie
22 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. 14. ARCHIWUM TERMY MSZCZONÓW; 15. ARCHIWUM MIASTA SOPOTU; 16. JANUSZ TATARKIEWICZ; 17. IWONA BURDZANOWSKA
ruchu przygranicznego. To pierwsze wodne wość poznawania niezwykłej historii za-
przejście graniczne na Odrze uruchomione chowanych na tym terenie 12 drewnianych
dzięki wieloletniej współpracy Mieszkowic kościołów (20). Utworzenie od podstaw
z niemiecką gminą Wriezen (leżącą w re- produktu turystycznego możliwe było dzię-
gionie Barnim-Oderbruch). Åšrodki na re- ki pieniÄ…dzom uzyskanym z Europejskiego
alizację projektu pochodziły z Inicjatywy Funduszu Rozwoju Regionalnego. Oznako-
Wspólnotowej INTERREG IIIA. Od kwietnia wany i wyposażony w tablice informacyjne
do paz
dziernika prom  Bez Granic (18) przy obiektach  Szlak kościołów drewnia-
codziennie przewozi turystów pieszych nych wokół Puszczy Zielonka korzysta
i rowerowych, a także zmotoryzowanych. z istniejącej sieci dróg i liczy ok. 90 km.
Inauguracji sezonu promowego towarzyszą Szlak zlokalizowany jest na terenie dwóch
polsko-niemieckie imprezy kulturalne. Oka- archidiecezji, trzech powiatów i sześciu
zją do integracji jest też święto miodu (pod- gmin. To pokazuje złożoność inicjatywy
czas którego promowane są produkty lokal- i talent burmistrza Murowanej Gośliny, 18
ne), polsko-niemiecki festyn nadodrzański jednocześnie przewodniczącego związku,
czy rajdy rowerowe. Coraz więcej Niemców do jednoczenia partnerów wokół wspólnych
odwiedza polską stronę. Popularnością cie- idei. W ramach projektu zorganizowano
szą się nie tylko zabytkowe kościoły, mury warsztaty dla samorządowców, podczas
obronne czy kamienice ryglowe, ale także których m.in. wypracowano wspólną stra-
miejsca pamięci narodowej. tegię promowania szlaku. Nowo powsta-
ły szlak, prowadzący głównie przez małe
miejscowości i wsie, dał impuls do rozwoju
inicjatyw lokalnych i małej przedsiębiorczo-
Obszary wiejskie ści w zakresie turystyki.
n Centrum spotkań n Garncarska wioska
Odrestaurowana zabytkowa wozownia, Projekt jest doskonałym pomysłem na po-
stała się siedzibą Centrum Edukacji Re- zarolniczą działalność gospodarczą, opartą
19
gionalnej (CER) w Warcinie (19). Stoi na starych, ginących zawodach rzemieślni-
obok XVIII-wiecznego pałacu, który nale- czych i zwyczajach. Inicjatywa ożywiła oko-
żał do Żelaznego Kanclerza, jak nazywano licę. To ratunek dla społeczności dotkniętej
Ottona von Bismarcka. Budynki otoczone wysokim bezrobociem, spowodowanym
są kompleksem parkowym, którym na co upadkiem Kombinatu Rolnego A
yna, który
dzień opiekują się uczniowie działającego był jednym z największych pracodawców
tu Technikum Leśnego im. profesora Sta- w okolicach Nidzicy. Garncarska wioska
nisława Sokołowskiego. Projekt utworzenia (21) jest także nazwą przedsiębiorstwa
CER zrealizowało dzięki Funduszom Euro- społecznego specjalizującego się w szyciu
pejskim Starostwo Powiatowe w Słupsku. tradycyjnych strojów ludowych, produkcji
Dzięki współpracy ze szkołą stworzono gadżetów reklamowych, produkcji ozdób
nową ofertę w zakresie turystyki kulturo- i dyplomów z papieru czerpanego, organi-
wej, edukacyjnej i przyrodniczej. Odbywają zacji imprez integracyjnych, jarmarków i fe-
się tu konferencje naukowe, międzynaro- stynów. Pracownicy firmy odpłatnie uczą
dowe spotkania myśliwskie, festiwale trudnej sztuki garncarstwa i kowalstwa. Dla
muzyki myśliwskiej, wystawy fotografii turystów i na zamówienie firm organizują
20
i malarstwa, spotkania na szlaku Żela- także wesela mazurskie i wieczory mazur-
znego Kanclerza oraz tzw. zielone szkoły. skie, prezentujące stare obrzędy weselne,
O przekaz bogatej historii tego miejsca mazurskie przyśpiewki i regionalne potra-
dbają obecni gospodarze szkoły i centrum. wy. Przedsięwzięcie zrealizowane w ra-
W 2009 r. maleńkie Warcino odwiedzi- mach inicjatywy Equal jest bardzo dobrym
ło 15 tys. osób. przykładem innego sposobu pozyskiwania
dochodów. Przyjeżdżają tutaj przedstawi-
n Szlak drewnianych kościołów ciele gmin i społeczności lokalnych z in-
Puszcza Zielonka leżąca na północny- nych części Polski, by zaczerpnąć inspiracji
-wschód od Poznania jest chętnie odwie- do własnych działań.
dzana przez miłośników turystyki rowero- Oprac. Andrzej Szoszkiewicz,
wej czy pieszej. Wszystko to dzięki walorom Joanna Gontarz i Jerzy Gontarz
krajobrazowym i przyrodniczym. Na ich ba-
zie członkowie Związku Międzygminnego
21
 Puszcza Zielonka stworzyli ofertÄ™ rekre-
acyjną. Została ona wzbogacona o możli-
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 23
FOT. 18. MATEUSZ ATROSZKO; 19. JERZY GONTARZ; 20. EWA BIELAC
CZYK; 21. JANUSZ TATARKIEWICZ
stan realizacji narodowej strategii spójności
Polska liderem
Jesteśmy w połowie obecnej perspetywy finansowej, która przypada na lata 2007-2013. Machina
wdrażania programów operacyjnych jest w pełni rozpędzona. Ubiegłoroczną prognozę wydatkowania
Funduszy Europejskich Polska przekroczyła o 100 mln zł.
początku uruchomienia programów do 23 maja br. podpi- Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), z którego finansowany
Odsano z beneficjentami ponad 34,4 tysiąca umów o dofinan- jest PO IG. Podpisano ponad 4 tys. umów na kwotę dofinansowa-
sowanie na kwotę 136,9 mld zł wydatków kwalifikowalnych, w tym nia 20,46 mld zł. To z kolei wyczerpuje ponad połowę całego budże-
dofinansowanie z UE to kwota ponad 96 mld zł, co stanowi 37,4% tu na lata 2007-2013 w tym programie. Istotną zmianą w systemie
budżetu na lata 2007-2013. Szacuje się, że proces kontraktacji finansowania projektów w PO IG, która wpłynęła na intensyfikację
środków w większości działań powinien się zakończyć w 2011 wypłat, było wprowadzenie powszechnego stosowania zaliczek
r. W tym samym okresie beneficjenci złożyli wnioski o płatność na poczet przyszłych wydatków. Nowelizacja rozporządzenia MRR
na kwotę 30,8 mld zł wydatków kwalifikowanych, w tym dofinan- w sprawie wydatków związanych z realizacją programów opera-
sowanie UE wynosi 22,7 mld zł. cyjnych wprowadziła zaliczki w lutym ubiegłego roku, natomiast
Niewątpliwie środki europejskie są dla Polski znaczącym czynni- przedsiębiorcy zaczęli korzystać z nich w pełni w połowie 2009
kiem wpływającym na rozwój kraju. Ogromne wsparcie otrzymały r. Dlatego koniec ubiegłego roku oraz I kwartał 2010 r. pokazuje
samorządy regionalne i lokalne, przedsiębiorstwa i organizacje po- skokowy wzrost liczby wniosków o płatność. Do połowy maja br.
zarządowe. Wspierane są przede wszystkim takie dziedziny, jak wypłacono zaliczki na projekty w wysokości ok. 1,6 mld zł. Wartość
infrastruktura, edukacja, kultura, turystyka. Z najnowszych badań refundacji wydatków poniesionych przez beneficjentów wyniosła
ewaluacyjnych prowadzonych przez MRR wynika, iż środki Polityki ok. 1,7 mld zł. A
ączna wartość wypłat na rzecz beneficjentów się-
Spójności stanowią istotny czynnik oddziałujący na tempo wzrostu gnęła zatem ok. 3,3 mld zł.
gospodarczego w Polsce. Dzięki ich wykorzystaniu tempo wzrostu
PKB w samym 2008 r. mogło być nawet o 0,5 punkta procento- Regiony przyspieszają
wego (pp.). wyższe w stosunku do scenariusza bez środków UE. Cele Narodowej Strategii Spójności realizowane są w dużej mierze
Badania ewaluacyjne wskazują jednocześnie, że dodatkowy wzrost poprzez 16 programów regionalnych (RPO). Środki w tych pro-
PKB, jaki można przypisać funduszom, zwiększy się z 0,5 pp. w la- gramach przeznaczane są na projekty infrastrukturalne, np. po-
tach 2007 i 2008 do 0,8 pp. w 2012 r. i osiągnie maksimum prawę jakości edukacji, kultury i turystyki w regionie, ale również
na poziomie 1 pp. w 2014 r. W końcową fazę realizacji wejdą na wspieranie regionalnej przedsiębiorczości. Według stanu na 30
wówczas najbardziej kosztowne (ale też czasochłonne) inwestycje
transportowe oraz zwiÄ…zane z rozbudowÄ… infrastruktury edukacyj-
nej czy turystycznej (finansowane np. z programów Infrastruktura
i Środowisko oraz Rozwój Polski Wschodniej).
Narodowa Strategia Spójności (NSS) (nazwa urzędowa: Narodowe Stra-
Przedsiębiorcy w czołówce
tegiczne Ramy Odniesienia, NSRO) to dokument strategiczny określają-
Do liderów wykorzystania Funduszy Europejskich należą przedsię-
cy priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy
biorstwa oraz instytucje otoczenia biznesu. Pieniądze na rozwój
europejskich: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR),
przedsiębiorczości, wdrażanie innowacji i budowę silnego zaplecza Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności
w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007-2013.
instytucji otoczenia biznesu są dostępne zarówno w programach
Celem strategicznym NSS jest tworzenie warunków dla wzrostu konku-
regionalnych, jak i w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospo-
rencyjności gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości,
darka (PO IG). W tym ostatnim konkursy dla przedsiębiorców cieszą
zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności spo-
Å‚ecznej, gospodarczej i przestrzennej.
się tak wielkim zainteresowaniem, że wartość złożonych projektów
Cele NSS są realizowane za pomocą programów krajowych (tzw. pro-
kilkakrotnie przekroczyła dostępne budżety. Z tego powodu w nie-
gramów operacyjnych), programów regionalnych (tzw. regionalnych
których działaniach konkursy zostały zawieszone i będą kontynu-
programów operacyjnych) i projektów współfinansowanych ze strony
owane pod warunkiem zwiększenia budżetu. Do połowy maja br. instrumentów strukturalnych, tj.:
n Program Infrastruktura i Åšrodowisko  EFRR i FS
Instytucja Zarządzająca PO IG zatwierdziła ponad 5 tys. projektów
n Program Innowacyjna Gospodarka  EFRR
na kwotę 24,9 mld zł, co stanowi 65,49% alokacji z Europejskiego
n Program Kapitał Ludzki  EFS
n 16 programów regionalnych  EFRR
n Program Rozwój Polski Wschodniej  EFRR
n Program Pomoc Techniczna  EFRR
n Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej  EFRR
24 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
y
ródło: www.funduszeeuropejskie.gov.pl
kOnsTancja
PiÄ…TkOWska,
zasTęPca DyRekTORa
W DePaRTamencie
kOORDynacji
WDRaŻania FUnDUszy
Unii eUROPejskiej:
kwietnia 2010 r., w ramach 16 RPO zostało złożonych ponad 29,8
2010 rok to właściwie półmetek realizacji programów operacyj-
tys. wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę dofinansowa-
nych perspektywy finansowej 2007-2013. Wynika to z prostej
nia 66,6 mld zł. Do realizacji zatwierdzono ponad 15 tys. wniosków, kalkulacji matematycznej  rok 2010 przypada dokładnie pośrod-
ku okresu 2007-2013. Po drugie  z regulacji wspólnotowych,
przy czym do tej pory podpisano umowy lub wydano decyzje doty-
które na przełom 2010 i 2011 r. wyznaczają przeprowadzenie
czące znacznie ponad 11 tys. projektów. Wartość ich dofinansowa-
tzw. przeglądu śródokresowego. Po trzecie  z zaawansowania
nia z UE sięga 26,8 mld zł (41,3% alokacji na lata 2007-2013).
realizacji programów w Polsce.
Kończą się konkursy w ramach niektórych działań. Ich rozplano-
We wnioskach o płatność beneficjenci wykazali poniesienie 7,7 mld
wanie w czasie  podobnie jak uruchamianie realizacji kolejnych
zł wydatków (odpowiadających środkom UE), co stanowi 11,9%
projektów kluczowych  dostosowane jest z jednej strony do ram
całego budżetu. Podpisane dotychczas umowy w ujęciu wartościo-
czasowych perspektywy finansowej, z drugiej strony harmono-
wym (dofinansowanie UE) dotyczyły przede wszystkim projektów
gram realizacji programów uwzględnia potencjał i potrzeby bene-
ficjentów planujących swoje działania inwestycyjne. Planowanie
z obszaru Transport (28,9% ogólnej wartości podpisanych umów)
finansowe na poziomie budżetu państwa gwarantuje płynny na-
oraz projektów z dziedziny badań i rozwoju, innowacji, przedsię-
pływ środków wspólnotowych przy jednoczesnej systematycznej
biorczości (23,3%). Trzecim pod względem wartości obszarem były
realizacji wydatków rozwojowych.
inwestycje w infrastrukturę społeczną  16,7% ogólnej wartości Wydatkowanie środków, a następnie akceptacja przez Komisję
Europejską poniesionych wydatków, wymaga starannego plano-
podpisanych umów.
wania finansowego i monitorowania realizacji tych planów, zgod-
W regionach wdrażanie przebiega z różnym natężeniem, są jednak
nie z obowiÄ…zujÄ…cÄ… zasadÄ… zarzÄ…dzania finansowego (ang. sound
województwa, np. dolnośląskie, gdzie wypłaty dofinansowania wy-
financial management). Aby zapewnić efektywny plan finansowy,
RzÄ…d RP ustala na dany rok kalendarzowy cele wydatkowania,
raz
nie przekroczyły zaplanowane prognozy.
które konsekwentnie realizuje. W 2009 r. cel został osiągnię-
W 2009 r. wielu przedsiębiorców z tego regionu, obawiając się kry-
ty w 101%, natomiast w I kwartale 2010 r. w 111%. Do koń-
zysu, wstrzymało swoje inwestycje. Ubiegłoroczne wypłaty dotacji
ca 2010 r. rząd polski planuje się zwrócić do Komisji Europejskiej
były więc dość skromne, a prognozy na 2010 r. ostrożne. o zatwierdzenie łącznie ok. 44 mld zł, co przekracza minimalny
poziom określony przepisami wspólnotowymi (tzw. zasadą n+3),
 Na szczęście niezła sytuacja gospodarcza Polski na tle innych
a jednocześnie pozwala na płynne rozłożenie wydatków w całym
krajów Europy ośmieliła nasze firmy  mówi Barbara Kaśnikowska,
okresie programowania.
dyrektor Dolnośląskiej Agencji Pośredniczącej, odpowiedzialnej
Postęp finansowy jest podstawowym elementem oceny wykorzy-
stania środków unijnych. Istotniejsze są jednak konkretne rezulta-
za wdrażanie funduszy europejskich dla przedsiębiorców z woje-
ty zakończonych projektów (np. Muzeum Chopina w Warszawie,
wództwa dolnośląskiego.  Od kilku miesięcy widać przyspieszenie
budowa drogi ekspresowej S7 odcinek Grójec  Białobrzegi).
w realizacji inwestycji przez dolnośląskich przedsiębiorców. W wielu
Warto zwrócić uwagę, że w 2009 r. wkład środków z funduszy
przypadkach przedsiębiorcy decydują się wręcz na skrócenie okresu
w łagodzenie skutków spowolnienia gospodarczego w Polsce był
bardzo odczuwalny. Zdaniem ekspertów krajowych i międzynaro-
realizacji projektu, szybsze zakupy  często za gotówkę zamiast
dowych, przedsięwzięcia realizowane z udziałem funduszy miały
planowanego pierwotnie leasingu. Dzięki temu refundacja wydat-
istotny wpływ na utrzymanie dobrej kondycji polskiej gospodarki
ków trafia do nich wcześniej, a to przekłada się na zwiększone
w ostatnim roku.
wypłaty w ramach RPO WD. Mamy nadzieję, że ten trend utrzyma Warto dodać, że na tle poszczególnych państw członkowskich pol-
scy beneficjenci sprawnie realizujÄ… projekty. Wykorzystali dotych-
się do końca tego roku i w następnym.
czas największą kwotę środków z budżetu na lata 2007-2013.
Pod względem procentowego wykorzystania środków Polska jest
Polska liderem w Europie
jednym z europejskich liderów. Jeszcze bardziej efektywnemu wy-
korzystaniu funduszy w Polsce w kolejnych latach będzie służyć
Polska jest jednym z liderów we wdrażaniu Funduszy Europejskich
planowany na początek 2011 r. podział tzw. rezerwy wykona-
również na tle innych krajów Unii Europejskiej. Dane Komisji Euro-
nia, utworzonej na etapie negocjowania programów, z zamiarem
pejskiej, dotyczące wykorzystania środków Europejskiego Funduszu
przeznaczenia tych środków na istotne i korzystne dla polskiej
Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz gospodarki typy przedsięwzięć. Skuteczne wydawanie pieniędzy
z budżetu UE na lata 2007-2013, zarówno w aspekcie finan-
Funduszu Spójności, opublikowane w maju 2010 r., pokazują, że
sowym, jak i rzeczowym, jest istotnym argumentem w dyskusji
spośród wszystkich państw UE Polska otrzymała największą kwotę
o kształcie Polityki Spójności po roku 2013.
funduszy. Wartość środków przekazanych przez Komisję (zaliczek
i refundacji) przekroczyła 10,4 mld euro. Na kolejnych miejscach
plasują się Niemcy i Hiszpania, którym wypłacono z KE kwoty nie-
mal dwukrotnie mniejsze od Polski  odpowiednio 5,04 mld euro
i 4,79 mld euro.
Oprac. Mka
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 25
FOT. EUROPEAN COMMUNITY
FOT. ARCHIWUM
nowa strategia gospodarcza Ue
Europa 2020
Więcej miejsc pracy i wyższy standard życia to podstawowe założenia Strategii Europa 2020.
Ogłoszona na początku marca nowa strategia gospodarcza Europy
ma być zatwierdzona w czerwcu.
pracowanie nowej strategii gospo-
darczej było konieczne. Dotych-
Oczas nie zostały bowiem osiągnięte
główne cele UE określone dziesięć lat temu
w Strategii Lizbońskiej, tj. 70-procentowe
zatrudnienie, a także poziom wydatków
na badania i rozwój (B+R) w wysokości 3%
PKB. A przypomnijmy, że według założeń
w 2010 r. europejska gospodarka miała
być najbardziej konkurencyjna na świecie.
W odniesieniu do zatrudnienia wymaga-
ny wskaz
nik osiągnęły: Holandia, Dania,
Szwecja, Finlandia, Cypr, Wielka Brytania
i Niemcy, a w przypadku wydatków na B+R
 jedynie Szwecja i Finlandia.
cele sTRaTegii
eUROPa 2020
na najbliŻsze Dziesięć laT:
n 75-procentowy wskaz
nik zatrudnienia
osób w wieku 20-64 lat
n 3% PKB na badania i rozwój
n 20/20/20 w zakresie klimatu
i energii (20% wzrostu wydajności
energetycznej, 20% energii pozyskanej
ze z
ródeł odnawialnych i ograniczenie
o 20% emisji gazów cieplarnianych)
n 10% uczniów przedwcześnie kończących
naukę, a co najmniej 40% osób
z młodego pokolenia zdobywających
wyższe wykształcenie
n ograniczenie liczby osób zagrożonych
ubóstwem o 20 mln
Pięć celów
NowÄ… strategiÄ™ gospodarczÄ… Europa 2020
Komisja Europejska ogłosiła 10 mar-
ca 2010 r. Dokument został przyjęty na po-
siedzeniu Rady Europejskiej w dniach 25-
26 marca 2010 r. Ma być zatwierdzony
w czerwcu. Strategia zakłada wyprowadze-
nie Unii Europejskiej z kryzysu i przygoto-
wanie jej gospodarki na wyzwania następ-
nej dekady.
Trzy wzrosty
Trzy najważniejsze czynniki wzrostu, o któ-
rych mówi Strategia Europa 2020, to in-
26 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. EUROPEAN COMMUNITY (2x)
teligentny wzrost, a więc zwiększenie roli
Szansa na sukces
wiedzy, innowacji, edukacji i społeczeń-
stwa cyfrowego, zrównoważony wzrost,
czyli produkcja efektywniej wykorzystujÄ…ca
Rozmowa z Piotrem Stolarczykiem, ekspertem
zasoby przy jednoczesnym zwiększeniu
fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju
konkurencyjności, oraz wzrost sprzyjający
włączeniu społecznemu, co oznacza zwięk-
szenie aktywności zawodowej, podnoszenie n Jakie są szanse na realizację Strategii Europa 2020?
kwalifikacji i walka z ubóstwem. Podobnie jak w Strategii Lizbońskiej, Komisja Europejska wskazuje
Jak powiedziaÅ‚ José Manuel Barroso, na potrzebÄ™ podejmowania dziaÅ‚aÅ„ przez paÅ„stwa czÅ‚onkowskie
przewodniczący KE:  Europa 2020 mówi w obszarach, które wykraczają poza kompetencje UE. Dlatego sku-
o tym, co należy zrobić dziś i w przyszło- teczne wdrażanie Strategii będzie zależało od stworzenia sprawnego
ści, aby ponownie ożywić gospodarkę UE. mechanizmu prowadzenia i koordynacji polityk zarówno na pozio-
Kryzys ujawnił fundamentalne słabości mie wspólnotowym, jak i poszczególnych państw członkowskich.
i nierealne tendencje, których nie możemy Priorytety zapisane w Strategii 2020, które mają zostać przyjęte
dłużej ignorować. Europa wykazuje deficyt przez Radę UE w czerwcu, znajdą z pewnością odzwierciedlenie
wzrostu, zagrażający naszej przyszłości. w przyszłej polityce budżetowej Unii. Na razie w konkluzji Rady
Musimy zdecydowanie wzmocnić nasze z 25/26 marca 2010 r. ambitne cele dokumentu Europa 2020
słabe punkty i wykorzystać liczne atuty. zostały w niektórych obszarach złagodzone.
Musimy stworzyć nowy model gospodar-
czy oparty na wiedzy, niskoemisyjnej go- n Co Strategia Europa 2020 oznacza dla Wspólnoty? Czy można
spodarce i wysokiej stopie zatrudnienia. mówić o zmianie jej wizerunku i zupełnie nowym podejściu?
Jest to walka wymagająca mobilizacji całej Strategia jest kontynuacją Strategii Lizbońskiej z 2000 r., której
Europy . (y
ródło: serwis prasowy Komisji towarzyszył pomysł wyścigu cywilizacyjnego z USA. Dziś do wy-
Europejskiej). ścigu ze Stanami dołączyły takie kraje, jak Chiny, Indie czy Bra-
zylia. Niewątpliwie Strategia Europa 2020 odnosi się do najważ-
Inne akcenty niejszych wyzwań, przed jakimi stoi dziś Europa, porusza bardzo
Komisja Europejska w porównaniu do Stra- ważne problemy, jak: starzenie się społeczeństw europejskich czy
tegii Lizbońskiej nieco inaczej rozłożyła ak- globalizacja, której towarzyszą zmiany technologiczne na świecie.
centy przy tworzeniu strategii Europa 2020. W dokumencie wskazuje się m.in. na potrzebę dokończenia pro-
Częściej zwraca uwagę na równowagę śro- cesu tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego, podniesienia in-
dowiskową i sprawy społeczne niż na kwe- nowacyjności, inwestowania w edukację, podniesienia niskiej dziś
stie konkurencyjności i dynamiki rynku. efektywności funkcjonowania europejskich rynków pracy. Zwraca
W strategii zaleca się rządom krajowym się również uwagę na równowagę społeczną i politykę klimatyczną.
ustalenie celów krajowych uwzględniają- Strategia odnosi się  bardzo słusznie  do kryzysu finansowego,
cych warunki lokalne oraz ułatwiających jego poważnych skutków dla gospodarki europejskiej i podkreśla
osiągnięcie celów w całej Europie. Komisja potrzebę podjęcia pilnych reform, ale przede wszystkim wskazuje
będzie monitorować postępy w ich realiza- cele do osiągnięcia w perspektywie średnio- i długookresowej.
cji, a jeśli podejmowane działania uzna za Rozmawiał Wojciech Turczyński
niewystarczające, będzie wystosowywać
ostrzeżenia.
Unia Europejska już teraz śledzi stan fi-
nansów publicznych, aby zapobiec brako-
wi równowagi, który mógłby mieć zgubny
wpływ na gospodarkę strefy euro. Strategia
zawiera siedem inicjatyw przewodnich,
których celem jest zwiększenie wzrostu
gospodarczego i zatrudnienia. ObejmujÄ…
one programy dotyczÄ…ce poprawy warun-
ków i dostępu do finansowania B+R, po-
wszechny dostęp do szybkiego internetu
oraz większe wykorzystanie odnawialnych
z
ródeł energii.
Wojciech Turczyński
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 27
Działania informacyjno-promocyjne
Język funduszy
Niechaj narodowie wżdy postronni znają,
iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.
Mikołaj Rej
inęły wieki, a słowa Mikołaja Reja kuleje. Do najczęstszych błędów interpunk-
nie straciły na znaczeniu. Język cyjnych należy zaliczyć: wyodrębnianie krót-
Mjest podstawą kultury narodu, kich wtrąceń przecinkami czy niedomykanie
a więc jego trwania i rozwoju. Czy potrafi- wtrąceń przecinkiem, stawianie przecinka
my dbać o jego czystość, broniąc przed za- i średnika przed  czy , nieuzasadnione sto-
śmiecaniem i kalkowaniem? Od chwili sowanie myślnika lub brak myślnika jako
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej sygnału elipsy. Oprócz tego zdaniem auto-
piszemy o funduszach, beneficjentach, rów analizy myślnik i przecinek traktujemy
działaniach i alokacjach. Na ile jesteśmy jak pauzę, a wielokropek i średnik stosuje-
komunikatywni i w sposób zrozumiały dla my w nieuzasadnionych sytuacjach.
przeciętnego Polaka potrafimy przekazywać
wiedzę o Funduszach Europejskich (FE)? Błędy leksykalne,
Dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego semantyczne i styl
prof. Jan Miodek wraz z zespołem języko- Popełniamy sporo różnego typu błędów lek-
znawców z Uniwersytetu Wrocławskiego sykalnych (np. wnioskować zamiast składać
przeprowadził  Analizę językową tekstów wniosek). Z badania wynika i to, że nad-
dotyczących Funduszy Europejskich . Efek- używamy konstrukcji dyskusyjnych z punktu
tem analizy będzie publikacja, ale zanim widzenia zrozumiałości. Najważniejsze pro-
się ona ukaże drukiem, możemy napisać blemy to: pleonazmy i tautologie np.: czas
o pierwszych wnioskach. Powinniśmy się roku, dalej kontynuować, wsparcie pomoco-
nauczyć jasno, precyzyjne i po polsku prze- we, wymogi formalne, celem było i jest itp.
kazywać proste informacje dotyczące fundu- Wyrażenie  przysłowiowy jest nadużywane.
szy. Tak, by przeciętnie wykształcony Polak Zdarza się użycie wyrazów w złych znacze-
mógł zrozumieć to, co chcemy przekazać. niach, a wyrazy ze stylu potocznego są błęd-
Zdaniem językoznawców, język informowa- nie sygnalizowane cudzysłowem.
nia o funduszach jest czasem zbyt trudny, Styl tekstów o FE jest niejednolity. Jego
przez co mogą być one postrzegane jako nie- podstawową cechą jest niespójność czy
dostępne. Możemy to zmienić, korzystając eklektyzm. Nadużywamy wyrazów ze stylu
z rad prof. Jana Miodka i współpracujących urzędowego, zwłaszcza w formie konstruk-
z nim ekspertów. cji szablonowych (w przeciągu, na obsza-
rze itp.), oraz wyrazów z rejestru oficjal-
Najczęściej popełniane błędy nego i książkowego. Być może dzięki tym
językowe konstrukcjom chcemy, by nasz tekst był
Język Funduszy Europejskich jest wybitnie bardziej naukowy. Niestety, osiągamy inny
nominalny, czyli charakterystyczny dla ję- skutek  mało kto rozumie, o co chodzi. Ba-
zyka pisanego. Oznacza to, że stosujemy danie dowiodło, że autorzy tekstów o Fun-
o wiele więcej rzeczowników niż czasow- duszach Europejskich starają się przede
ników, typowych dla języka mówionego. wszystkim wyczerpująco informować
Tymczasem im więcej czasowników, tym i wpływać na odbiorcę, a powinni koncen-
przekaz jest łatwiejszy. Teksty dotyczące trować się na zrozumiałości przekazu.
funduszy sÄ… nasycone formami bezosobo-
wymi i można w nich napotkać przykłady Nowy język
niefortunnej autoprezentacji. Zapominamy, Wyżej wymienione błędy leksykalne, se-
że piszemy po polsku i stosujemy kalkę mantyczne, językowe dowodzą, że język
wzorów angielskich. Duże wątpliwości ję- FE jest dla odbiorcy zbyt trudny. Wynika to
zykoznawców budzi maniera zapisywania zarówno ze złożoności problematyki dotacji
pojęć związanych z FE dużymi literami. Jest unijnych, jak i niewielkiej wiedzy Polaków
też pozytywna opinia  ortografia to mocna na ten temat. Co musimy zmienić? Nowy
strona piszących o funduszach. Czego nie język pisania o FE powinien być dostoso-
można powiedzieć już o interpunkcji, która wany do poziomu kompetencji  przeciętne-
28 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. JERZY GONTARZ
go, statystycznego Polaka , przyjmując, że
są one zbliżone do umiejętności czytelnika
prasy codziennej. Jest to język prosty, ale
nie prostacki. Jego cechy sÄ… efektem do-
stosowania tekstów do możliwości percep-
cyjnych społeczeństwa, ukształtowanych
przez niedoskonały system edukacji.
Zanim napiszemy tekst o FE, powinniśmy
dokładnie przeanalizować informacje, które
chcemy przekazać czytelnikom. Istotne jest
zwłaszcza uwzględnienie informacji zna-
nych odbiorcy (powinno być ich dużo) i in-
formacji nieznanych (trzeba je ograniczyć
do minimum). Tekst będzie czytelny, jeżeli
napiszemy go stylem werbalnym (duże na-
sycenie czasownikami), a nie nominalnym
WskazóWki
n zaskakuj czytelnika (od czasu do czasu)
(wysoki udział rzeczowników).
n trudne terminy stawiaj po definicjach, a nie przed definicjami
n identyfikuj typ tekstu (podawaj nazwy gatunkowe: felieton, reportaż, esej, komentarz,
Budowa tekstu i kompozycja
prezentacja, sprawozdanie, wywiad, komunikat)
Kompozycja treści powinna być logiczna n używaj środków wizualnych do pokazania związków w tekście
n podkreślaj (akcentuj) sądy o dużej wartości
(przyczyna  skutek) albo chronologiczna
n stosuj często operatory organizacji retorycznej (np.  pierwszy argument&  ,  aby podsu-
(wydarzenia następują po sobie w kolejno-
mować&  itp.)
ści). Dobrze, jeżeli możemy do tekstu wpro-
n sygnalizuj wszystkie możliwe relacje logiczne (np. łączność, przeciwstawność)
n wprowadzaj pytania i sam na nie odpowiadaj
wadzić krótkie streszczenie lub umiejętnie
n sygnalizuj wszelkie relacje semantyczne (lista, wyliczenie, podział, opozycja itp.)
będziemy sumowali informacje na począt-
n przy powtórzeniach używaj raczej rzeczowników, a nie zaimków
ku i na końcu odpowiednich fragmentów
n czasem dokładne powtórzenia są skuteczniejsze niż synonimy
w tekście. Aby tekst uczynić przejrzystym, n unikaj elips
n stosuj metafory potoczne
możemy wydzielać mniejsze porządkujące
jednostki tekstowe, stosujÄ…c punkty, kroki,
Unikaj nieFORTUnnej aUTOPRezenTacji
etapy, kierunki, warstwy czy poziomy. A
a-
n Tak obfity deszcz pieniędzy nie spadł na polską oświatę jeszcze nigdy w jej historii.
twiej i przyjemniej czytać tekst, który za- n Praca u podstaw  tak można określić to, co właśnie dzieje się w edukacji dzięki regional-
nym programom operacyjnym.
wiera elementy wizualne (ilustracje, zdjęcia,
n Nie pozostaje nic innego, jak tylko powiedzieć: tak trzymać!
wykresy), które powinny być proste i sche-
n PT to doskonały dowód na to, że FE mogą stanowić koło zamachowe polskiej gospodar-
matyczne. Nadmierne stosowanie kursywy
ki.
n Sprawne połączenia między miastami, szybki dojazd z mniejszych miejscowości do dużych
i podkreśleń sprawia, że tekst jest mało
ośrodków miejskich, o tym marzy każdy Polak.
czytelny. Na stronie powinno być dużo bia-
n Wśród beneficjentów prym wiodą przedsiębiorcy  pola ustępują  choć czeka na nie
łych pól, które wprowadzają światło i dają
połowa całej puli  ośrodki naukowo-badawcze oraz instytucje otoczenia biznesu.
czytelnikowi odpocząć podczas czytania. n Etap tworzenia elektronicznej administracji nad Wisłą, powstającej dzięki pomocy UE.
n Wszystko to pozwoli nabrać wiatru w żagle Krajowej Sieci Innowacji.
Składnia
W sTROnę POTOcznOści  WykORzysTaj cODzienne
Naturalnym sposobem czytania jest śledze-
DOśWiaDczenia
Fundusze Europejskie, które możemy w Polsce wykorzystać, to wielkie pieniądze! Jak wiel-
nie tekstu od lewej do prawej strony. Ten
kie? Wielu miłośników totalizatora 50-milionowa kumulacja przyprawia o zawrót głowy, pie-
kierunek narzuca określone rozwiązania
niędzy z europejskich funduszy jest ponad 5000 razy więcej. Warto zagrać! Zmiany, jakie
składniowe (np. szyk zdania). Pisząc tekst,
możemy sobie zafundować z pomocą unijnych pieniędzy, najłatwiej zauważyć w turystyce:
należy pamiętać o tym, że lepiej czyta się Polska pięknieje z dnia na dzień.
zdania krótkie niż długie. Dlatego ,rozdzie-
Unikaj zDań bezOsObOWych
lajÄ…c zdania na mniejsze fragmenty, sygna-
n Zamiast  w celu prawidłowego wypełniania wniosku o dofinansowanie niezbędna jest zna-
lizuj przerwy operatorami logicznymi (słowa
jomość postanowień Programu Operacyjnego napisz:  aby wypełnić poprawnie wniosek,
funkcyjne) lub znakami interpunkcyjnymi powinniśmy znać postanowienia Programu Operacyjnego .
n Zamiast  Fundusze Europejskie pomogły ludziom zdobyć nowe kwalifikacje. Zamienić pa-
(zwłaszcza myślnikiem). W zdaniu najważ-
sje w z
ródło dochodu. Wrócić do pracy po długiej przerwie, czy nawet uruchomić własną
niejszy jest podmiot (P) i orzeczenie (O).
firmę napisz  Fundusze Europejskie dają możliwość zdobywania nowych kwalifikacji,
Spraw, by wyrazy oznaczające P i O były
zamiany pasji w z
ródło dochodu, powrotu do pracy po długiej przerwie czy nawet urucho-
mienia własnej firmy.
jednoznaczne i dobrze znane. Używaj strony
czynnej (Przedsiębiorcy złożyli wnioski o dofi-
UPROść sA
OWnicTWO
nansowanie), a unikaj biernej (Wnioski o do-
Niektóre połączenia wyrazowe można uprościć. W wypowiedziach administracyjnych bardzo
finansowanie zostały złożone przez przedsię- często mylnie używany jest wyraz wnioskować  składać wniosek o coś / występować z jakimś
projektem . Tymczasem wyraz wnioskować ma charakter książkowy i powinien być używany
biorców). Staraj się zachować w zdaniu szyk
jedynie w znaczeniu  wyciągać z czegoś wnioski . To rażące sformułowanie pojawia się
naturalny: podmiot, orzeczenie, dopełnienie
w zdaniu: Przedsiębiorcy wnioskowali o dotacje w łącznej kwocie. Lepiej zapisać to w ten
(Nagroda dała nową motywację).
sposób: Przedsiębiorcy złożyli wnioski o dotacje w łącznej kwocie&
Oprac. Joanna Gontarz
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 29
Działania informacyjno-promocyjne
Promocja na szóstkę
 Kobieta z dotacjÄ… w tle ,  Wakacje z Europlecakiem czy  Zielona Brama
to tylko niektóre z tytułów 17 projektów wybranych w tegorocznym konkursie dotacji
organizowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Audycje telewizyjne, radiowe,
projekty edukacyjne i artykuły prasowe sprawiają, że Fundusze Europejskie są bliżej ludzi.
iekawych projektów zgłoszonych do  Konkursu dotacji ściu w drugiej połowie 2010 r.,równolegle z kampanią promocyjną
na przeprowadzenie działań informacyjno-promocyjnych i działaniami edukacyjnymi MRR, będzie prowadzonych kilkanaście
Cdotyczących Funduszy Europejskich było tak dużo, że projektów dotacyjnych.
trzeba było zwiększyć pulę środków. To dowód na wysoką jakość
zgłoszonych pomysłów i duże zainteresowanie konkursem wśród Po raz piąty
mediów i organizacji pozarządowych. W tegorocznym konkursie To już piąta edycja konkursu dotacji na działania informacyjno-
postawiono na projekty, które w najlepszy możliwy sposób będą promocyjne poświęcone Funduszom Europejskim. Jak pokazują
uzupełniały działania informacyjne i promocyjne prowadzone przez doświadczenia, konkurs stanowi świetną platformę współpracy
ministerstwo. W ogłoszeniu o konkursie precyzyjnie określono wa- z mediami i partnerami społeczno-gospodarczymi.
runki udziału, wskazano również potrzeby i oczekiwania odbiorców Do obecnej edycji konkursu zgłoszono 122 wnioski, z czego komisja
działań informacyjnych. Chodziło o to, aby prosto, jasno i komuni- wyłoniła 17 najlepszych. Po wstępnej ocenie projektów zwiększono
katywnie mówić o Funduszach Europejskich. Dzięki takiemu podej- budżet konkursu do 4,23 mln zł (początkowo wynosił 4 mln zł).
poniedziałek, w paśmie 10.00-12.00 od
września do grudnia 2010 r.
Projekty telewizyjne Projekt radiowy
n  Kobieta z dotacjÄ… w tle
n  Wakacje z Europlecakiem To cykl programów pokazujących, w jaki n  Program na sukces
Jest to cykl 13 programów dla młodzieży. sposób kobiety korzystają z Funduszy Eu- Jedyny w puli zwycięzców projekt radiowy
Młodzi, sympatyczni prowadzący w trakcie ropejskich, jak zmieniają własne życie i los będzie miał formę kampanii informacyjnej
wakacyjnej podróży po Polsce odkrywają swoich bliskich. Widzowie zobaczą boha- na antenie Radia Zet. Głosem kampanii
wiele interesujących miejsc, które powstały terki programu rozwiązujące swoje pro- jest Janusz Weiss, a jej osią emisja jest
lub zmieniły się dzięki Funduszom Europej- blemy dzięki środkom europejskim. Emi- seria 2-minutowych audycji poświęconych
skim. Emisja programu w TVP1 w każdy sja programu w TVP2, w dni powszednie wpływowi Funduszy Europejskich na życie
piątek, o godz. 11.20, od połowy czerwca w paśmie 10.50-12.00, od września do zwykłych ludzi. Kampania realizowana jest
do września 2010 r. listopada 2010 r. od 24 maja do 5 grudnia 2010 r.
n  Twój Fundusz. Twoja Szansa
To cykl 14 magazynów informacyjno-repor-
tażowych emitowanych na antenach oddzia- Projekty prasowe
łów TVP (oddziały Kraków, Rzeszów, Lu-
blin, Olsztyn). Programy będą przedstawiać n  ABC Funduszy Europejskich
problemy społeczne, z jakimi borykają się Projekt zakłada emisję w dzienniku  Fakt
mieszkańcy południowej i wschodniej Polski serii artykułów poświęconych możliwo-
oraz przykłady radzenia sobie z nimi dzięki ściom pozyskania dotacji oraz opisujących
środkom europejskim. Emisja będzie się od- projekty dotychczas zrealizowane dzięki
bywać od września do grudnia 2010 r. Funduszom Europejskim. Artykuły będą się
ukazywały co tydzień (w czwartki).
n  Laboratorium XXI wieku  Fundusze Cykl obejmie publikację 10 artykułów,
Europejskie dla nauki i gospodarki w okresie maj  czerwiec oraz wrzesień 
Projekt stanowi rozszerzenie formuły znane- paz
dziernik 2010 r.
go od lat programu  Laboratorium , w któ-
rym zostanÄ… zaprezentowane dobre prakty- n  Fundusze unijne dziÅ› i jutro
ki wykorzystywania Funduszy Europejskich Projekt obejmuje m.in. emisjÄ™ w  Gaze-
w sektorze nauki i badań. Cykl 12 odcin- cie Wyborczej (i wybranych dodatkach
ków będzie emitowany w TVP1 w każdy do niej) serii profilowanych artykułów opi-
30 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
Aktualne informacje na temat działań realizowanych w ramach projektów można znalez
ć na stronie:
www.funduszeeuropejskie.gov.pl w zakładce Działania promocyjne.
sujących zmiany związane z wykorzysty- n  Pani Euro przedsięwzięcia dofinansowane z Fundu-
waniem Funduszy Europejskich. Publika- Projekt zakłada publikację cyklu artyku- szy Europejskich. Będzie on złożony z kilku
cja artykułów przewidziana jest na od lipca łów w tygodniku  Pani Domu , w formie uzupełniających się działań, tj. konkursu
do grudnia 2010 r. reportaży i wywiadów prasowych z kobie- dobrych praktyk, warsztatów dla potencjal-
tami, które postanowiły założyć własną fir- nych beneficjentów oraz publikacji informa-
n  Zielona Brama mę lub rozwinęły działalność gospodarczą cyjnej prezentującej wybrane w konkursie
 Zielona Brama to nowa rubryka w  Tygo- dzięki wsparciu z funduszy Unii Europej- przykłady projektów.
dniku Powszechnym , w której będzie pu- skiej. Cykl obejmie 10 publikacji (1,5 str.)
blikowany cykl 15 reportaży prezentujących od czerwca do grudnia 2010 r.
przykłady projektów zrealizowanych dzięki
Funduszom Europejskim we wschodniej n  Tu jest Europa  ogólnopolska
części Polski. Artykuły zostaną uzupełnio- mapa projektów o zasięgu lokalnym Akcje informacyjne
ne informacjami o wskazówki dla osób, realizowanych z Funduszy dla młodzieży i studentów
które chcą sięgać po dotacje. Publikacja Europejskich
artykułów rozpoczęła się w maju i potrwa Projekt przygotowany przez Stowarzysze- n  Młodzi Bliżej Funduszy
do września 2010 r. nie Gazet Lokalnych polega na emisji serii Projekt jest skierowany do młodzieży z wo-
artykułów w ponad stu tygodnikach lokal- jewództw: śląskiego, małopolskiego, łódz-
n  Fundusze Europejskie z kulturą nych na terenie całego kraju. Autorstwo kiego oraz opolskiego. Będzie obejmował
Realizowany przez wydawnictwo  Przekrój artykułówzostanie powierzone redaktorom warsztaty, szkolne imprezy informacyjne
projekt ma na celu promocję efektów wyko- lokalnych gazet, aby zaprezentować pro- oraz konkursy z nagrodami w postaci wycie-
rzystywania Funduszy Europejskich w kul- jekty realizowane w miejscu zamieszkania czek  Szlakiem Funduszy Europejskich .
turze i turystyce. Obejmuje emisję 4 wydań czytelnika. Publikacja artykułów odbędzie
specjalnych tygodnika  Przekrój oraz orga- się od lipca do paz
dziernika 2010 r. n  Fundusze dla Polski  filmowa mapa
nizację konkursu dla czytelników. Publika- przemian
cja wydań specjalnych zostanie przeprowa- n  Śląskie = EUROpejskie Jest to projekt skierowany do uczniów wy-
dzona od lipca do września 2010 r. W ramach projektu planowana jest publi- branych szkół ponadgimnazjalnych z tere-
kacja cyklu artykułów informacyjno-eduka- nu całego kraju. Wykorzystuje on formułę
n  Rzeczpospolita o funduszach cyjnych w głównym wydaniu  Dziennika konkursu filmowego. Chodzi w nim o to,
unijnych Zachodniego oraz zorganizowanie debaty by wyzwolić w młodzieży twórczą energię
W ramach projektu na łamach stron ekono- i konkursu (plebiscyt). Dodatkowo w wyda- pozwalającą sfilmować zmiany dokonujące
micznych  Rzeczpospolitej ukaże się cykl niach powiatowych dziennika ukażą się ar- się dzięki Funduszom Europejskim w naj-
artykułów omawiających wykorzystanie fun- tykuły, w których prezentowane będą lokal- bliższym otoczeniu. Nadesłane na konkurs
duszy w poszczególnych województwach ne projekty współfinansowane ze środków krótkie filmy zostaną zamieszczone w ser-
(emisja od września do grudnia 2010 r.). europejskich. Publikacja cyklu artykułów wisie YouTube w listopadzie 2010 r.
Uzupełnieniem cyklu będą 4 wydania do- jest planowana na lipiec i sierpień 2010 r.
datku  Dobra Firma (w formie komplek- n  WyGRAj Fundusze Europejskie
sowych poradników) oraz 8-stronicowego  cykl gier miejskich
dodatku do  Rankingu Samorządów . Projekt realizowany przez Polską Fundację
Projekty edukacyjne im. Roberta Schumana. Stanowi kontynu-
acjÄ™ poprzedniej edycji polegajÄ…cej na or-
n  Fundusze Europejskie dla nauki ganizacji edukacyjnych gier miejskich dla
linie TemaTyczne
 nauka dla Polski młodzieży. Zostaną one przeprowadzone
W ramach kilku linii tematycznych można było zdobyć
Projekt jest skierowany bezpośrednio w 8 wybranych miejscowościach w paz
-
dotacje w różnej wysokości:
n Projekty medialne: do podmiotów działających w sektorze na- dzierniku i listopadzie.
" emisja audycji telewizyjnych  do 750 000 zł
uki, które realizują lub pragną zrealizować Oprac. Joanna Gontarz i Kamil Gaweł
" emisja audycji radiowych  do 500 000 zł
" publikacja serii artykułów prasowych do  350 000 zł
n Projekty edukacyjne  do 200 000 zł
n Akcje informacyjne dla młodzieży i studentów 
FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21 | 31
do 120 000 zł
FOT. ARCHIWUM MRR (3x)
z Parlamentu europejskiego
Jak pogodzić bycie aktywną w Brukseli i na Lubelszczyz
nie?
A i z Warszawy nie można zupełnie zniknąć.
W poszukiwaniu
kompromisu
ilka miesięcy pracy w Parlamencie cie porozumienia nie udaje się i różne pro- niż się z pozoru wydaje. Zgłaszałam do-
Europejskim pozwoliło mi spojrzeć pozycje Komisji Europejskiej upadają z bra- tychczas różne inicjatywy i gdy pozyskałam
Kna politykę europejską w nowy ku politycznego kompromisu. Tak stało się dla nich poparcie, Parlament je przegłoso-
sposób. Zauważyłam, jak bardzo polityka ostatnio w przypadku Swift, czyli układu wał. Tak było w sprawie rezolucji na temat
europejska różni się od naszej polityki kra- dotyczącego przekazania Stanom Zjedno- Ukrainy czy Iranu. Trzeba tylko wiedzieć, co
jowej. czonym danych kont bankowych obywateli chce się osiągnąć i jak swoją rolę odegrać.
W Parlamencie Europejskim działa siedem Unii Europejskiej. Propozycja Komisji Eu- W Polsce dopiero wypracowujemy model
różnych partii politycznych, od skrajnych ropejskiej upadła, bo lewica parlamentarna działania europosła w regionie. Musimy się
prawicowych nacjonalistów do komuni- nie mogła uzgodnić wspólnego stanowiska tego nauczyć, podpatrzeć u innych i ściślej
stów. Pomimo tak dużej odmienności po- z prawicą. Jednak zawsze, zanim dojdzie współpracować z polską administracją.
glądów, polityka uprawiana w Parlamencie do ostatecznego rozstrzygnięcia, w Parla- Można działać przede wszystkim na płasz-
zmierza przede wszystkim do osiągnięcia mencie podejmowane są liczne próby osią- czyz
nie europejskiej, jez
dzić na zagraniczne
porozumienia i wypracowania tego, co gnięcia porozumienia, w czasie kolejnych konferencje, spotykać się z innymi polityka-
wspólne dla różnych ugrupowań politycz- prowadzonych w wąskim gronie spotkań. mi, ważnymi ludz
mi i wtedy, niestety, mało
nych. W Polsce konflikt w polityce odbie- W Parlamencie Europejskim uderza mnie też bywać w swoim okręgu. Albo  przeciwnie
rany jest jako coś pozytywnego, co należy coś, co może być postrzegane jako sprzecz-  nastawić się na obecność lokalną i jak
podsycać, gdy tylko sytuacja na to pozwala. ne z dużą formalizacją prac Parlamentu Eu- najszybciej wracać z zagranicy, spotykać
Zdaniem wielu polityków i dziennikarzy, im ropejskiego. Okazuje się, że europosłowie się i rozmawiać w terenie. Niektórych po-
spór ostrzejszy, tym lepszy, bo przyciąga mają stosunkowo dużą swobodę działania. słów interesuje głównie wpływanie na poli-
uwagę opinii publicznej i pozwala budo- Różne przepisy, uregulowania ograniczają tykę centralną. W sumie najtrudniejsze jest
wać podziały w polityce. Szuka się więc nas, ale też wprowadzają ład i porządek pogodzenie aktywności w Brukseli i na Lu-
konfliktów i tworzy je nawet wtedy, gdy ich do takiej ogromnej instytucji, jaką jest Par- belszczyz
nie, w Polsce. Siedem dni tygo-
nie ma. lament Europejski. Pamiętajmy, że pracuje dnia trzeba więc podzielić między Brukselę,
W Parlamencie Europejskim różnice między tu 732 europosłów z 27 krajów i ich asy- Strasburg, region i rodzinę.
partiami są widoczne, ale cały czas usiłuje stentów, w sumie 7 tys. osób. My  posło- Lena Kolarska-Bobińska
się szukać kompromisu, zarówno pomiędzy wie  jesteśmy trybikami wielkiej machiny
posłami z tego samego ugrupowania, jak i oprócz parlamentarnych reguł, często obo-
i pomiędzy różnymi partiami. Negocjacje wiązuje nas partyjna dyscyplina. Jednak
toczą się więc na wszystkich poziomach: mamy o wiele większą swobodę działania
w komisjach, gdy piszemy raporty i zgła-
szamy poprawki do nich, w czasie przy-
gotowania deklaracji, czy też przed debatą
Parlamentu w Strasburgu. Często osiągnię-
W Parlamencie Europejskim różnice między partiami
są widoczne, ale cały czas usiłuje się szukać kompromisu
zarówno pomiędzy posłami z tego samego ugrupowania,
jak i pomiędzy różnymi partiami
32 | FUNDUSZE EUROPEJSKIE W POLSCE " nr 21
FOT. ARCHIWUM LENY KOLARSKIEJ-BOBIC
SKIEJ
Wspomnienie
Czarodziejka
mnożenia talentów
Doktor Grażyna Gęsicka, która zginęła w katastrofie
pod Smoleńskiem, była socjologiem, wybitnym eksper-
tem w dziedzinie rozwoju lokalnego i regionalnego oraz
europejskiej polityki spójności. Posiadała szczególny
dar inicjowania rzeczy ważnych, które zaczynała od or-
ganizowania spraw prostych i praktycznych. W każdym
środowisku odkrywała ludzi, którzy z zaangażowaniem
kontynuowali rozpoczętą przez nią pracę. Jak pięknie
powiedział na jej pogrzebie minister Michał Boni, była
 czarodziejką mnożenia talentów .
W latach 1974-1993 pracowała na Uniwersytecie War-
szawskim. W sierpniu 1980 r. włączyła się w działal-
ność NSZZ  Solidarność . Tworzyła Komisję Zakładową
na UW, prowadziła szkolenia we Wszechnicy Robotni-
czej Mazowsza, pomagała w zakładaniu  Solidarności
w zakładach pracy. Po wprowadzeniu stanu wojennego
współpracowała z podziemnym  Tygodnikiem Mazowsze
i nadal działała w podziemnej już Wszechnicy. Uczest-
niczyła w obradach Okrągłego Stołu w podzespole ds.
górnictwa. W latach 1989-1991 była koordynatorem
naukowym Ośrodka Badań Związkowych NSZZ  Solidar-
ność Regionu Mazowsze.
Na początku lat 90. zajęła się problematyką rozwoju
lokalnego. W latach 1992-1996 pracowała w Fundacji
Fundusz Współpracy, w Programie Inicjatyw Lokalnych
PHARE. Było to pionierskie przedsięwzięcie wspomaga-
jące kilkanaście gmin o najwyższym poziomie bezrobocia
w realizacji programów rozwoju lokalnego, agencji roz-
woju lokalnego oraz lokalnych funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych, z których większość działa do dziś.
Grażyna Gęsicka (1951-2010)
W 1996 r. została wiceprezesem nowo powstałej Polskiej
Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsię-
biorstw, odpowiedzialnej za programy dla przedsiębior-
ców oraz samorządów lokalnych.
W latach 1998-2001 była wiceministrem pracy i polity- z Komisji Europejskiej ( Życie Warszawy , 21.11.2006).
ki społecznej w rządzie Jerzego Buzka. Kierowała m.in. Pod jej kierownictwem opracowano kształt programowy
przygotowaniami do wykorzystywania w Polsce Europej- i instytucjonalny systemu środków strukturalnych 2007-
skiego Funduszu Społecznego. Wówczas doprowadziła 2013. Była inicjatorką uchwalenia ustawy o zasadach
też do przyjęcia ustawy o zasadach wspierania rozwoju prowadzenia polityki rozwoju z 2006 r.
regionalnego z 2000 r., która wprowadziła kwestie roz- W 2007 r. weszła do Sejmu, gdzie była wiceprzewodni-
woju regionalnego do prawa polskiego oraz pierwszej Na- czÄ…cÄ… Komisji ds. SamorzÄ…du Terytorialnego i Polityki Re-
rodowej Strategii Rozwoju Regionalnego. gionalnej, a następnie Komisji ds. Unii Europejskiej, zaś
W 2001 r. została wiceprezesem Polskiej Agencji Roz- od 2010 r. przewodniczącą Klubu Parlamentarnego PiS.
woju Przedsiębiorczości, odpowiedzialnej za działania Była świetnym ekspertem, a jednocześnie liderem, po-
finansowane m.in. z funduszy strukturalnych. dejmującym przedsięwzięcia rozwojowe o coraz większej
Cztery lata póz
niej, w 2005 r., podjęła nowe wyzwanie skali. Nie wystarczała jej analiza rzeczywistości, dążyła
 stanęła na czele nowo utworzonego resortu rozwoju do jej zmiany. Wprowadziła do polskiego systemu praw-
regionalnego. Napisano wtedy o Niej:  Gęsicka wzięła nego i instytucjonalnego najpierw politykę regionalną,
na siebie sporą odpowiedzialność. Musiała uporządko- a następnie politykę rozwoju. Kolejne stanowiska trak-
wać i uprościć system wykorzystania unijnych funduszy, towała jako zadania do wykonania, które podejmowała
a także przyspieszyć absorpcję środków, bo groziło nam, z energią, determinacją i pragmatyzmem.
że nie w pełni skonsumujemy choćby pierwszą zaliczkę Krystyna Gurbiel
FOT. PAWEA
PAWA
OWSKI/ŻELAZNA STUDIO
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego tel. [phone]
Departament Informacji, Promocji i Szkoleń e-mail: [e-mail]
ul. Wspólna 2/4 " 00-926 Warszawa www.mrr.gov.pl " www.funduszeeuropejskie.gov.pl
www.funduszeeuropejskie.gov.pl
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO