HH
HH
HH
Projekty AVT
A
adowarka
A

a
d
o
w
a
r
k
a
A
adowarka
A

a
d
o
w
a
r
k
a
akumulatorów
a
k
u
m
u
l
a
t
o
r
ó
w
akumulatorów
a
k
u
m
u
l
a
t
o
r
ó
w
ołowiowych
o
ł
o
w
i
o
w
y
c
h
ołowiowych
o
ł
o
w
i
o
w
y
c
h
10...200Ah
1
0
.
.
.
2
0
0
A
h
10...200Ah
1
0
.
.
.
2
0
0
A
h
2715
2
7
1
5
2715
2
7
1
5
Duże akumulatory o pojemnościach rzędu z powodzeniem ładować akumulatory pod 1/2003 opisana była ładowarka akumulato-
kilkudziesięciu i więcej amperogodzin warunkiem, że nie zostanie przekroczony rów ołowiowych, przeznaczona do pracy przy
zazwyczaj ładowane są za pomocą prymityw- maksymalny prąd ładowania, zazwyczaj rów- prądach sięgających 2A. Teoretycznie tamten
nych prostowników, zawierających transfor- ny 0,3C i że akumulator nie zostanie przeła- układ mógłby pracować przy dużo większych
mator, mostek diodowy i ewentualnie rezys- dowany wskutek zbyt długiego ładowania. prądach, bo zastosowany tranzystor mocy ma
tor dużej mocy (np. kawałek grubej spirali Niestety, często się zdarza, że akumulator prąd maksymalny ponad 20A. Poważnym
grzejnej), ograniczający prąd do bezpiecznej przez przeoczenie jest ładowany zbyt długo. ograniczeniem okazuje się jednak moc strat
wartości. Rysunek 1 pokazuje przykłady Każde przeładowanie jest szkodliwe - nieko- tranzystora szeregowego.
realizacji. W zasadzie takie prostowniki mogą rzystnie odbija się na trwałości akumulatora Aby obejść to ograniczenie, opracowany
i zmniejsza dostępną pojemność. został układ impulsowy, w którym tranzystor
Niestety, wspomniane klasyczne prostow- albo jest zatkany, albo w pełni otwarty. Redu-
niki nie mają żadnych obwodów uniemożli- kuje to straty mocy w tranzystorze do zaska-
wiających przeładowanie. Jeśli napięcie kująco małej wartości. Ta cenna zaleta oku-
(szczytowe) z transformatora jest znacznie piona jest jednak drobną niedogodnością 
większe od napięcia akumulatora, trzeba sto- układ nie ma ogranicznika prądu ładowania,
sować rezystory ograniczające prąd i wtedy tylko układ regulacji napięcia końcowego.
podczas ładowania, gdy napięcie na akumula- Nie jest to jednak nawet w najmniejszym
torze rośnie z około 12 do 15V, wartość prądu stopniu wadą, bo prezentowany układ jest
praktycznie się nie zmienia  ilustrują to czer- przystawką do dowolnego klasycznego pros-
wone krzywe na rysunku 2. Trochę lepiej townika. Na początku ładowania tranzystor
jest w prostownikach, gdzie napięcie (szczy- jest w pełni otwarty i prąd jest wyznaczony
towe) transformatora jest niewiele większe przez właściwości prostownika. Gdy napięcie
od 12V. Wtedy przy wzroście napięcia aku-
mulatora z 12 do 15V prąd znacząco spada 
pokazują to niebieskie krzywe na rysunku 2.
W praktyce realizuje się to za pomocą trans-
formatora z odczepami (np. wg rysunku 1c),
ale i tak uzyskanie pożądanego efektu zmniej-
szenia prądu ładowania do bezpiecznej war-
tości jest wręcz niemożliwe, głównie ze
względu na nieuniknione wahania napięcia
sieci energetycznej w ciągu doby.
Aby zapobiec przeładowaniu, trzeba
zastosować dodatkowe środki, radykalnie
zmniejszające prąd ładowania, gdy napięcie
Rys. 1
Rys. 2
akumulatora zbliża się do 15V. W EdW
Elektronika dla Wszystkich Marzec 2004
13
Projekty AVT
akumulatora wzrośnie, tranzystor jest na ale odwrotnie niż w tyrystorze tranzystor jest jest stale otwarty) jest tu wyznaczony przez
pewien czas zatykany, przez co średni prąd wyłączany w trakcie trwania połówki prze- transformator i ewentualnie ograniczony
ładowania maleje. Regulacja prądu ładowania biegu. Została nawet zaprojektowana płytka przez szeregowy rezystor lub/i przez żarówkę
polega na okresowym włączaniu i wyłączaniu drukowana, a powstały model został poddany umieszczoną w obwodzie uzwojenia pierwo-
prądu ładowania. Podstawowa idea pokazana próbom. Opisany sposób, choć obiecujący, tnego  patrz rysunek 1. Parametry tranzysto-
jest na rysunku 3. Podczas realizacji tego pro- wymaga rozwiązania kilku problemów, zwią- ra T3 zazwyczaj nie będą ograniczeniem,
jektu najpierw wypróbowano układ z regulac- zanych z gwałtownym przerywaniem prądu ponieważ zalecany tranzystor BUZ11 ma
ją fazową prądu, w tym wersję, gdzie tranzys- w uzwojeniu. Klasyczna regulacja  tyrysto- dopuszczalny prąd ciągły równy 26A, a w
tor MOSFET włączany był na początku każ- rowa po stronie wtórnej też wiąże się z pew- impulsie do 104A. Tymczasem nawet duży
dego półokresu, a następnie gdzieś w trakcie nymi problemami, dlatego ostatecznie akumulator 200Ah jest zwykle ładowany
tego półokresu wyłączany. Przypomina to powstała i została wypróbowana proponowa- dziesięciogodzinnym prądem 20A.
regulację fazową z wykorzystaniem tyrystora, na wersja ze sterowaniem grupowym. Kluczową rolę w układzie sterującym pełni
Przy zastosowanej w opisywanym przerzutnik D z kostki 4013  U2A. Na końcu
układzie odmianie regulacji grupowej pełnego okresu przebiegu sieci przerzutnik ten
tranzystor jest włączany przynajmniej jest zerowany przez krótki impuls podawany
na jeden pełny okres (dwa półokresy). na jego wejście R. Na wyjściu Q na pewno
Po pierwsze, nie ma wtedy możliwości pojawia się wtedy stan niski. Kondensator C1
przerwania prądu w trakcie okresu, co ładuje się bardzo szybko przez diodę D1
gwarantuje, że transformator nie jest i rezystancję wyjściową przerzutnika. Za
podmagnesowywany prądem stałym. chwilę dodatnie zbocze na wejściu CLK prze-
Po drugie, znacznie ważniejsze, tran- rzutnika U2A powoduje przepisanie na wyj-
zystor jest otwierany na początku okre- ście Q stanu logicznego z wejścia D. Wejście
su, gdy napięcie z transformatora jest to jest dołączone do komparatora, którym w
niskie i nie płynie prąd ładowania. Tak tym przypadku jest układ TL431  U1. Jeśli
otwarty tranzystor  czeka na wzrost napięcie na wejściu REF układu TL431
napięcia transformatora, a prąd ładowa- (względem masy i końcówki A) jest mniejsze
nia pojawia się, gdy chwilowe napięcie niż 2,5V, przez U1 nie płynie prąd, więc na
transformatora przekroczy napięcie wejściu D przerzutnika występuje najpraw-
akumulatora. Jak pokazuje rysunek 4, dziwszy stan wysoki. Jeśli napięcie na wej-
prąd ładowania płynie dokładnie tak, ściu REF osiągnie wartość napięcia progowe-
Rys. 3
jak w zwykłym prostowniku. go kostki (2,5V, dokładniej 2,495Vą55mV),
Rys. 4 przez kostkę U1 i rezystor R7 popłynie prąd.
Opis układu Napięcie na wejściu D przerzutnika spadnie
Pełny schemat ideowy ładowarki do wartości około 2V, co zostanie potraktowa-
dużych akumulatorów pokazany ne jako stan niski. Potencjometr PR1 pozwala
jest na rysunku 5. Układ nie ma regulować napięcie zadziałania komparatora
ogranicznika prądu, a maksymal- U1 w zakresie co najmniej 13,5...15V, co cał-
ny prąd ładowania (gdy tranzystor kowicie wystarcza w praktyce.
Rys. 5
Marzec 2004 Elektronika dla Wszystkich
14
Projekty AVT
Jeśli napięcie akumulatora jest mniejsze ciem z ładowanego akumulatora. Jeśli akumu- nia zmian była też prośba osób, które ocenia-
od napięcia zadziałania komparatora, wtedy lator nie jest podłączony, tranzystor szerego- ły projekt, żeby wprowadzić możliwość łado-
po każdym wyzerowaniu przerzutnika U2A wy T3 nie zostanie otwarty. Takie rozwiązanie wania akumulatorów 24-woltowych. Obe-
po dodatkowej krótkiej chwili na wyjście Q między innymi zabezpiecza przed uszkodze- cność R16, D6 oraz R15 umożliwia taką
wpisywany jest stan wysoki. Kondensator C1 niem w przypadku zwarcia zacisków (punk- modyfikację - należy tylko zmienić R5 na
naładowany szybko do napięcia ponad 10V tów P, N) oraz odwrotnego dołączenia akumu- większy. Taki układ nie był jednak testowany
zostaje  podrzucony do góry . Oznacza to, że latora. Jeśli tranzystor T3 pozostanie zatkany, w praktyce.
napięcie na bramce tranzystora staje się o co omyłkowe zwarcie lub odwrotne dołączenie
najmniej 10V wyższe od napięcia na jego akumulatora nie grozi uszkodzeniem układu Montaż i uruchomienie
z
ródle i tranzystor w pełni się otwiera. Jak (diod mostka prostowniczego). Opisywany układ jest przystawką do jakiego-
wspomniano, prąd ładowania jeszcze wtedy Należy zwrócić uwagę, że podczas nor- kolwiek (istniejącego) prostownika, dołączoną
nie płynie i otwarty tranzystor  czeka na malnej pracy dioda Zenera D6 nie przewodzi. według rysunku 3. Sterownik można zmonto-
impuls prądu ładowania. Układ elektroniczny jest zasilany przez rezys- wać na płytce pokazanej na rysunku 7.
Ważną cechą charakterystyczną układu tor R16 o niewielkiej wartości i diodę Schott- Układ zmontowany prawidłowo ze spraw-
jest to, że opisany cykl ładowania C1 i  pod- ky'ego D2. Dzięki temu napięcie zasilające nych elementów od razu będzie działał.
rzucania go do góry nie jest powtarzany układ scalony U2 jest mniejsze od napięcia Projekt oznaczono dwiema gwiazdkami
w każdej połówce przebiegu sieci, tylko co na akumulatorze tylko o około 0,3V, co nie tylko dlatego, że opisany moduł będzie częś-
pełny okres, czyli co 20ms. Dzięki temu ma praktycznego znaczenia. Dioda D6 jest cią większego układu  prostownika, w któ-
zawsze układ przepuści parzystą liczbę połó- potrzebna, żeby ograniczyć napięcie zasilania rym będą płynąć prądy o wartości kilku,
wek sinusoidy, co jest korzystne dla transfor- układu scalonego U2 do bezpiecznej wartości a nawet kilkunastu amperów. A prądy o ta-
matora  prąd pobierany z transformatora nie - napięcie powyżej 20V mogłoby uszkodzić kich wartościach wymagają użycia przewo-
zawiera składowej stałej. Przebieg zmienny układ U2 z rodziny CMOS 4000, a mogłoby dów o odpowiednim przekroju. Przekrój
z (dowolnego wyprowadzenia) transformato- się ono pojawić po odłączeniu akumulatora, 2,5mm2 jest to absolutne minimum.
ra podawany jest na punkt S. Elementy R2, przy przewodzącym tranzystorze T3. Dioda Zastosowany tranzystor BUZ11 ma
D4, D5, R12 są tak dobrane, że tranzystor T1 D6 zabezpiecza też układ w przypadku dopuszczalny prąd ciągły równy 26A, a w pra-
zatyka się pod koniec dodatniego przebiegu odwrotnego dołączenia akumulatora - nic ktyce maksymalna wartość (skuteczna) prądu
z punktu S, gdy chwilowa wartość napięcia groz
nego się nie stanie, ponieważ napięcie na ładowania nie powinna przekraczać 12...15A.
z transformatora wynosi około 6V. Natomiast D2 w kierunku przewodzenia wyniesie około Tranzystor T3 trzeba wyposażyć w radiator.
tranzystor T2 zatyka się nieco póz
niej, gdy 0,8V, czyli napięcie zasilania układu U2 Dzięki pracy impulsowej, straty mocy w tran-
chwilowe napięcie przebiegu z punktu S wyniesie -0,8V. Uniemożliwi to pracę ukła- zystorze T3 są jednak zaskakująco małe -
spadnie poniżej 1V. Przebieg z kolektora T2 du, a co ważne, nie pozwoli otworzyć tran- przy prądach ładowania do 4...5A radiator nie
jest dodatkowo wyostrzony w nietypowym zystora T3 i tym samym zapobiegnie uszko- jest konieczny, ewentualnie można zastoso-
przerzutniku Schmitta z układem U2B. dzeniu prostownika. W czasie odwrotnego wać kawałeczek blachy.
Wyostrzenie zboczy jest tu potrzebne, bo przyłączenia akumulatora przez rezystor R16 Kto chciałby pracować z prądami powyżej
impuls na wejściu zegarowym CLK musi i diodę D6 popłynie prąd nie przekraczający 15A, może zmienić popularnego BUZ11 na
mieć bardzo ostre zbocze aktywne (rosnące). 0,1A. W praktyce rezystor R16 może mieć MOSFET-a N o większym prądzie i mocy
W każdym razie na kolektorach T1 i T2 mniejszą rezystancję i mniejszą moc, ponie- strat. Ważne, żeby rezystancja tranzystora
występują narastające zbocza przesunięte waż przy odwrotnym podłączeniu akumulato- w stanie otwarcia była jak najmniejsza, więc
w czasie o około 1ms. ra natychmiast głośno odezwie się brzęczyk powinien to być MOSFET o możliwe niskim
Wcześniejsze narastające zbocze na Y1 i zasygnalizuje pomyłkę. Obecność R15 i napięciu pracy 60 lub 100V.
kolektorze T1 dzięki obecności obwodu róż- R6, R7 o znacznych wartościach też zabez-
niczkującego R8C3 wytwarza krótki (około pieczają przez uszkodzeniem w przypadku Rys. 7
0,3ms) impuls zerujący na wejściu R prze- błędnego dołączenia akumulatora.
rzutnika U2A. Nadchodzące nieco póz
niej Warto zauważyć, że obwód pomiaru
rosnące zbocze na wejściu zegarowym wpi- napięcia akumulatora (R6 i anoda U1) dołą-
suje aktualny stan wejścia D na wyjście. czony jest nie do masy układu, tylko wprost
Przykładowe przebiegi pokazane są na do punktu N. Dzięki temu wyeliminowany
rysunku 6. jest wpływ spadku napięcia na D2 i R6. We
Jak widać, gdy napięcie akumulatora jest wcześniejszej wersji obwody te włączone
niższe od progu nastawionego za pomocą były nieco inaczej, dlatego też model pokaza-
PR1, akumulator jest ładowany pełnym prą- ny na fotografii nieco różni się od rysunku
dem. Gdy napięcie wzrasta, zanikają impulsy płytki drukowanej. Bodz
cem do wprowadze-
na wyjściu Q U2A i tranzystor T3 nie zostaje
załączony. Tranzystor T3 nie Rys. 6
zostanie jednak od razu defi-
nitywnie wyłączony, ponie-
waż napięcie na akumulatorze
wykazuje niewielkie wahania.
W rezultacie tranzystor będzie
coraz częściej wyłączany
i średni prąd ładowania będzie
malał.
Należy zauważyć, iż układ
elektroniczny ładowarki (w
tym U2) zasilany jest napię-
Elektronika dla Wszystkich Marzec 2004
15
Projekty AVT
W główny obwód ładowania trzeba włą- Możliwości zmian
czyć tranzystor T3 według rysunku 3a. W ob- Akumulatory kwasowe to kapryśne elementy.
wodach zaznaczonych na rysunku 3a kolorem Właściwości poszczególnych egzemplarzy
czerwonym płyną duże prądy i należy je zrea- mogą się znacznie różnić. Dlatego można
lizować przewodami o przekroju przynaj- wprowadzać pewne zmiany, żeby uzyskać
mniej 2,5mm2. Lepiej byłoby zastosować pożądany efekt odpowiedni dla danego
przewody 4mm2 lub jeszcze grubsze. Nato- egzemplarza akumulatora.
miast w obwodach sterownika płyną znikome Po praktycznych próbach modelu można
prądy i przewody prowadzące do punktów G, wypróbować działanie przy zwiększeniu
P, N, S mogą być cienkie. Za pomocą poten- pojemności C5 do 1000...2200�F albo lepiej
cjometru PR1 trzeba ustawić napięcie końco- z obwodem filtrowania napięcia sterującego
we ładowania. Według wskazówek producen- według rysunku 9. Zwiększając pojemność
Rys. 10
tów akumulatorów przy pracy cyklicznej C5, należy jednak pamiętać o istotnym szcze-
Rys. 11
wyniesie ono około 15V (zalecana wartość to góle: kondensator C5 w jednej z pierwszych
14,4V...15V), a przy pracy buforowej około wersji miał znacznie większą pojemność 
13,8V (13,5...13,8V). Podane przez producen- wtedy po odłączeniu akumulatora zasilany
tów wartości napięcia końcowego trzeba trak- przezeń układ sterujący otwierał T3 i dołado-
tować jako punkt wyjścia. Ze względu na wywał C5. Oznaczało to, że po naładowaniu
znaczne impulsy prądu ładowania, zaleca się akumulatora układ nie był odporny na zwar-
to napięcie końcowe ustawić za pomocą PR1 cie zacisków P, N. Radykalne zmniejszenie
po dołączeniu akumulatora, w warunkach C5 powoduje, że w ciągu półokresu zdąży się
realnej pracy. Akumulator ma bowiem nieze- on na tyle rozładować, że po odłączeniu aku-
rową rezystancję wewnętrzną i podczas pracy mulatora niemożliwe będzie otwarcie T3.
napięcie na nim będzie wykazywać niewielkie Można wypróbować efekt wprowadzenia
tętnienia wynikające z przepływu impulsów niewielkiej histerezy przez dodanie obwodu
prądu ładowania przez tę rezystancję. Sprawny według rysunku 10. Histereza wydłuży cykl
akumulator samochodowy ma rezystancję pracy w końcowej fazie ładowania, zwiększy
wewnętrzną rzędu 10m&!, zużyty - dużo więk- liczbę impulsów ładowania, ale też czas
szą. Może się więc okazać, zwłaszcza w przy- następującej potem przerwy. Sensowne może
Wykaz elementów
padku nieco zużytych akumulatorów, że trzeba się okazać wprowadzenie zarówno filtrowa-
ustawić napięcie końcowe nieco większe od nia napięcia mierzonego według rysunku 9
Rezystory
zalecanego, które dotyczy ciągłego ładowania oraz takiej histerezy wg rysunku 10, żeby
R1,R14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1M&!
R
1
,
R
1
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
M
&!
prądem pozbawionym tętnień. Ustawione zbyt podczas ładowania końcowe napięcie łado-
R2,R3,R7,R12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7k&!
R
2
,
R
3
,
R
7
,
R
1
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
,
7
k
&!
niskie napięcie końcowe (napięcie wyłączania wania (górne napięcie przełączania) wynosiło
R4,R6,R9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7,5k&!
R
4
,
R
6
,
R
9
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
7
,
5
k
&!
prądu) może poważnie wydłużyć czas potrzeb- np. 16V, co uwzględni spadek napięcia na
R5,R10,R11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30k&!
R
5
,
R
1
0
,
R
1
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
0
k
&!
ny do pełnego naładowania akumulatora. rezystancji wewnętrznej baterii, a dolne
R8,R13,R15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100k&!
R
8
,
R
1
3
,
R
1
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
k
&!
W praktyce najpierw trzeba dobrać rezys- 14,4...15V.
R16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150&! min. 1W
R
1
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
5
0
&!
m
i
n
.
1
W
tor lub żarówkę w obwodzie uzwojenia pier- Przedstawiony
PR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10k&! PR miniaturowy
P
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
k
&!
P
R
m
i
n
i
a
t
u
r
o
w
y
wotnego transformatora, by określić maksy- układ sterownika nie
Kondensatory
malny prąd ładowania. Potem należy ustawić ma obwodów kom-
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .470nF
C
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
7
0
n
F
napięcie końcowe za pomocą PR1, kontrolu- pensacji cieplnej. Nie
C
2
,
C
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
4
,
7
n
F
jąc napięcie na akumulatorze i prąd ładowa- jest to potrzebne przy C2,C4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4,7nF
C
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
,
3
n
F
nia. Przy napięciu końcowym prąd ładowania temperaturach pracy C3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3,3nF
C
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
n
F
powinien być niewielki. +5..+35oC. Jeśli ktoś C5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220nF
Uwaga! Amperomierz  obwód kontroli chciałby uzależnić
Półprzewodniki
prądu jest jak najbardziej zalecany, nie tylko końcowe napięcie ła-
BR1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .mostek prostowniczy
B
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
m
o
s
t
e
k
p
r
o
s
t
o
w
n
i
c
z
y
przy pierwszych próbach. Amperomierz nie dowania od tempera-
D1,D3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4148
D
1
,
D
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
1
4
8
powinien być włączony pomiędzy punkty P, N tury, może dodać dio-
D2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BAT43
D
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
A
T
4
3
według przekreślonego rysunku 8a, ponieważ dy szeregowe i do-
D4,D5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .LED G 3mm
D
4
,
D
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
L
E
D
G
3
m
m
wtedy rezystancja amperomierza niepotrzeb- brać R5 według ry-
D6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda Zenera C18V 1W
D
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
i
o
d
a
Z
e
n
e
r
a
C
1
8
V
1
W
nie zwiększałaby rezystancję wewnętrzną sunku 11.
T1,T2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC548
T
1
,
T
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
5
4
8
akumulatora. Prawidłowy sposób włączenia Jerzy
T3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BUZ11
T
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
U
Z
1
1
amperomierza pokazany jest na rysunku 8b. Częstochowski Rys. 9
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .TL431
U
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
T
L
4
3
1
U2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .CMOS 4013
U
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
C
M
O
S
4
0
1
3
Rys. 8
Pozostałe
Y1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .piezo z gen.
Y
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
p
i
e
z
o
z
g
e
n
.
Uwaga! W skład zestawu AVT-2715 nie wchodzi
transformator TR1 i mostek prostowniczy BR1.
Komplet podzespołów z płytką
jest dostępny w sieci handlowej AVT
jako kit szkolny AVT-2715
Marzec 2004 Elektronika dla Wszystkich
16