Filozoficzne koncepcje edukacji
oraz współczesne teorie edukacji
FILOZOFICZNE KONCEPCJE EDUKACJI
1. Idealizm
2. Realizm
3. Realizm teistyczny i personalizm
4. Naturalizm
5. Pragmatyzm
6. Filozofia egzystencji
WSPÓA
CZESNE FILOZOFICZNE TEORIE EDUKACJI
}� 1. Esencjealizm
}� 2. Perenializm
}� 3. Progresywizm
}� 4. Rekonstrukcjonizm społeczny
}� 5. Teoria krytyczna
}� Idealizm  stanowisko filozoficzne, według którego zarówno
istota ludzka, jak i wszechświat mają naturę duchową,
}� Wartości takie jak dobro, prawda i piękno są odwieczną
częścią spójnego i niezmiennego kosmosu.
}� Przedstawiciele; Sokrates, Platon, J. G. Fichte, I. Kant, G. W.
Hegel, Herbart, R. W. Emerson, H. D. Thoreau, W. T. Harris.
}� Wychowawcy skłaniający się ku idealizmowi są zwolennikami
programu nauczania opartego na treściach przedmiotowych,
w którym kładzie się nacisk na poznawanie prawd zawartych
w wartościowych dziełach kultury:
}� teologicznych, filozoficznych, historycznych, literackich oraz
artystycznych.
}� Kształcenie powinno mieć charakter ogólny i prowadzić do
osiągnięcia osobistej doskonałości,
}� zachęcenie uczniów do tego, by stali się poszukiwaczami
takich wartości jak prawda, dobro i piękno.
}� zapewnianie uczniom dostęp do wiedzy zawartej w dorobku
kulturowym ludzkości, aby umożliwić im zapoznanie się z
nim, uczestniczenie w kulturze i wniesienie do niej własnego
wkładu.
}� stanowisko filozoficzne odgrywające ważną rolę we
współczesnej oświacie,
Reprezentanci:
}� Arystoteles
}� Mortimer J. Adler
}� i inni
Głównym celem edukacji według realizmu jest:
}� stwarzanie warunków sprzyjających zdobywaniu,
przekazywaniu i wykorzystywaniu wiedzy uporządkowanej (w
system),
}� wspieranie człowieka w dążeniu do szczęścia i doskonałości
(intelektualnej i etycznej),
}� rozwijanie zdolności logicznego myślenia.
}� średniowieczna koncepcja filozoficzna stworzona w XIII w.
przez Św. Tomasza z Akwinu, nawiązującego do realizmu
Arystotelesa,
}� Rozszerza realizm Arystotelesa dodając przekonanie o
istnieniu osobowego, wszechmocnego i wszechwiedzącego
Boga jako stwórcy świata i ludzi,
}� Przedstawiciele: Św. Tomasz, E. Gilson, J. Maritain,
Głównymi celami edukacji i wychowania są:
}� osiąganie zbawienia,
}� uczenie racjonalnego myślenia,
}� kształcenia intelektu, a także podporządkowywania sobie
natury i tworzenia kultury,
}� ułatwiania każdemu aktywnego uczestnictwa w historii i
kulturze.
Naturalizm w filozofii:
}� to prąd (kierunek) filozoficzny, na który składają się poglądy
na temat świata, poznania, człowieka i jego miejsca w
naturze.
ZAA
OŻENIA ONTOLOGICZNE NATURALIZMU:
}� istnieje tylko jeden porządek rzeczywistości, tj. materialna i
zmienna natura (przyroda),
}� wszystko , co istnieje, jest naturalne,
}� wszelkie istnienie, życie i naturę człowieka, możemy wyjaśnić
odwołując się do praw przyrody,
}� nie istnieje nadprzyrodzony porządek świata, Bóg,
ponadnaturalne byty zewnętrzne wobec materialnego świata
przyrody.
ZAA
OŻENIA AKSJOLOGICZNE NATURALIZMU:
}� z
ródłem wartości jest natura, uczucia i relacje człowieka z
naturą,
}� człowiek jest z natury dobry (optymizm),
}� nie jest obciążony grzechem pierworodnym,
}� dzieci rodzą się jako istoty dobre i niewinne,
}� przyczyną zła jest społeczeństwo i kultura (obyczaje,
konwenanse, moralność, prawo, a nawet nauka i rozum).
Naturalizm w pedagogice to koncepcja wychowania i edukacji,
która zakłada m. in.:
}� zgodność wychowania z szeroko rozumianą naturą ludzką,
}� swobodny wybór treści i metod kształcenia, w celu wspierania
swobodnego (wolnego), niczym nieograniczonego rozwoju
dziecka.
Przedstawiciele naturalizmu w filozofii i pedagogice:
}� XVIII - Rousseau, Pestalozzi,
}� XIX w. - Fr�bel, Spencer,
}� XX w. - Francis Parker, Wiliam H. Kilpatrick, John Holt i inni.
}� to filozofia amerykańska,
}� powstała w XX wieku,
}� akcentująca ważną rolę doświadczenia, działania i
rozwiązywania problemów.
Przedstawiciele pragmatyzmu:
William James,
John Dewey,
Richard Rorty.
J. Dewey  nowoczesna teoria wychowania i edukacji
}� wychowanie to proces, dzięki któremu człowiek może
realizować swoje możliwości;
}� uczeń nie powinien być przedmiotem, lecz podmiotem
nauczania i wychowania;
}� nauczanie powinno być nastawione na problemy i ich
rozwiązywanie;
}� treści nauczania nie powinny być gotowe, lecz prezentowane
jako problemy i rozwiązywane.
CELE EDUKACJI WG PRAGMATYZMU DEWEYA
}� rozwój zdolności i samodzielności jednostki,
}� zdobywanie wiedzy, nabywanie umiejętności,
}� kształcenie, czyli planowy proces wdrażania niedojrzałej osoby
do uczestniczenia w kulturze.
EGZYSTENCJALIZM to:
}� poglądy wielu myślicieli, wyrażane w dziełach filozoficznych i
literackich.
}� Przedstawiciele: Kierkegaard, Nietzsche, M. Heidegger, K.
Jaspers, J. P. Sartre, G. Marcel i inni.
Człowiek wg egzystencjalizmu:
}� jako niepowtarzalna jednostka jest przeciwstawiany
wspólnocie, społeczeństwu i tłumowi;
}� jako wolna jednostka ponosi całkowitą odpowiedzialność za
swoje czyny, swoje życie i sens swego istnienia;
}� Normy moralne, wartości i ich hierarchie nie istnieją
obiektywnie, ale powstają dzięki osobistym wyborom,
}� Wolność wyboru między wartościami i rozwiązywanie
konfliktów nie jest możliwością, lecz koniecznością;
}� Wolność jest przedmiotem największej troski.
}� Nauczyciel lub system oświaty nie może narzucać
określonych wartości odgórnie.
}� kształtowanie osoby w pełni autentycznej,
}� uświadamianie, że człowiek jest twórcą wartości,
}� kładzenie nacisku na wolność i niezależność jednostki jako
bytu indywidualnego, niepowtarzalnego, niezbywalnego i
wartościowego.
}� ESENCJEALIZM
}� PERENIALIZM
}� PROGRESYWIZM
}� REKONSTRUKCJONIZM SPOA
ECZNY
}� TEORIA KRYTYCZNA
}� Esencjalizm- teoria odwołująca się do przekonania,  że
właściwa edukacja powinna obejmować podstawowe
umiejętności oraz nauki humanistyczne i ścisłe, które okazały
się użyteczne w przeszłości i prawdopodobnie będą także
przydatne w przyszłości.
}� = hasło powrotu do tzw.  edukacji elementarnej
Przedstawiciele:
}� Wiliam Chandler Bagley
}� Arthur Bestor
}� Max Rafferty
}� Hyman Rickover
}� Nawiązują do idealizmu, krytykują naturalizm i pragmatyzm.
Esencjalizm 
}� teoria edukacyjna gdzie, najważniejszą funkcją szkoły jest
przechowywanie i przekazywanie podstawowych elementów kultury.
Teoria ta podkreśla, że:
}� 1) konieczny jest powrót do usystematyzowanego programu nauczania o
układzie przedmiotowym,
}� 2) Uczenie należy rozumieć jako zdobywanie biegłości w zakresie
podstawowych umiejętności i wiedzy,
}� 3) Nauczyciel to dojrzały przedstawiciel kultury, posiadający
odpowiednie kompetencje w dziedzinie wykładanego przedmiotu oraz
metod kształcenia,
}� 4) Edukacja to przygotowanie do sumiennego wypełniania obowiązków
zawodowych oraz do uczestnictwa w życiu publicznym,
}� 5) Szkoła powinna zachować funkcję akademicką.
}� 6) programy kształcenia nie powinny być układane pod wpływem
przemijających mód, inaczej szkoła ulega degeneracji.
}� Głosi, że istnieją najważniejsze zasady wychowania, które są
niezmienne i nigdy nie tracą aktualności.
Według perenialistów najważniejszym zadaniem filozofii edukacji:
}� jest analiza ludzkiej natury i opracowanie programu wychowania
uwzględniającego najbardziej uniwersalne właściwości
charakteru człowieka.
}� Program wychowania powinien się zasadzać na następujących
tezach:
}� intelekt właściwy ludziom, umożliwia tworzyć modele działania i
wybierać pomiędzy nimi, oznacza dysponowanie wolną wolą,
}� podstawowe ludzkie wartości związane są z racjonalnością -
}� na świecie ludzie stworzyli uniwersalne zasady etyczne, którymi
kierują zarówno jednostki, jak i całe społeczeństwa;
Przedstawiciele:
}� Robert Hutchins,
}� Jacques Maritain,
}� Mortimer J. Adler,
}� nawiązują do realizmu Arystotelesa i realizmu
tomistycznego,
}� odrzucają naturalizm i pragmatyzm.
Progresywizm (progresywiści) przyjmuje, że:
" poprawa ludzkiej egzystencji i reforma społeczeństwa są
możliwe i konieczne;
" reforma szkolnictwa powinna być częścią większego procesu
przemian (zmian, reform) obejmujących całość instytucji i
stosunków społecznych.
}� skupiają się na dziecku (pajdocentryzm), na osobie uczącej
się, a nie na treściach przedmiotowych;
}� przywiązują wagę do bezpośrednich działań i doświadczeń
zamiast polegania tylko na umiejętnościach werbalnych i
wiedzy książkowej;
}� przyznają pierwszeństwo zajęciom umożliwiającym wspólne
uczenie się w grupie.
}� chcą wdrażać młodzież do procedur demokratycznych,
umożliwiających działanie we wspólnocie i przeprowadzanie
zmian społecznych,
}� popierają rodzaj swoistego relatywizmu kulturowego bądz

etycznego prowadzącego do przyjęcia krytycznej postawy
wobec dziedziczonych tradycji kulturowych czy wartości.
Progresywizm
}� odcina się od idealizmu, realizmu i tomizmu,
}� odrzuca większość proponowanych przez nie
rozwiązań edukacyjnych,
}� proponuje także odmienne rozwiązania niż esencjalizm
i perenializm,
}� jest bliski naturalizmowi i pragmatyzmowi.
Przedstawiciele:
" William H. Killpatrick, Francis Parker, Jane Adams, Junius
Meriam, Marietta Johnson, Harold Rugg i inni
Rekonstrukcjonizm społeczny to teoria w edukacji, która
zakłada, że:
}� Szkołę należy wykorzystywać do budowy (przebudowy)
społeczeństwa,
}� Szkoła ma ustalać najważniejsze problemy społeczne (np.
patologie) będące przyczynami kryzysu kulturowego,
}� Szkoła powinna wpajać umiejętności i postawy umożliwiające
rozwiązanie problemów społecznych,
}� Nauczyciele powinni angażować się w budowanie nowego
społeczeństwa,
}� Szkoła nie powinna być narzędziem indoktrynacji i
propagandy, chociaż edukacja zawsze jest pochodną
konkretnej kultury i społeczeństwa.
Rekonstrukcjoniści mówią, że:
}� teoria edukacji nie może ograniczać się do odzwierciedlania
dziedziczonych od pokoleń wzorców i wartości.
}� twórcy pedagogiki edukacyjnej powinni opracować strategie i
programy, których celem będzie zreformowanie i
 przebudowanie społeczeństwa.
Przedstawiciele:
}� George S. Counts (USA)
EDUKACJA w czasie kryzysu powinna obejmować:
1. Krytyczną analizę dziedzictwa kulturowego,
2. Wdrażanie do pracy na rzecz planowej reformy społecznej,
3. Zaszczepianie umiejętności planowania, żeby wyznaczyć
kierunek kulturowej przebudowy,
4. Testowanie projektu przemian kulturowych przez
wprowadzanie w życie planowej reformy społecznej,
5. Eliminowanie tego, co blokuje rozwój, czyli stereotypowego
myślenia, które rodzi nietolerancję, dyskryminację i
uprzedzenia.
Co robić?
}� akcentować wartości demokratyczne,
}� uwzględniać nowe technologie,
}� poddać edukacyjnej rekonstrukcji każdą dziedzinę ludzkiej
aktywności ( pracę, płace, własność, rekreacje, życie seksualne,
rodzinę, ustrój, opinię publiczną, przynależność rasową i
etniczną, wojnę, pokój, sztukę itp.),
}� Powoływać  działaczy edukacyjnych , tzn. przywódców
propagujących nowe idee i metody,
}� Wyznaczać kierunek rozwoju.
SZKOA
A według rekonstrukcjonizmu to instytucja społeczna
}� pośrednicząca w przekazywaniu kultury.
}� powołana do tego, aby przygotowywać i włączać dzieci do
życia w grupie, przez planowe kultywowanie społecznie
pożądanych umiejętności, wiedzy i wartości.
}� Teoria krytyczna koncentruje się na dwóch związanych ze
sobą elementach teorii edukacyjnej: krytyce i reformie.
}� Funkcja krytyczna polega na zbadaniu kto - jaka grupa (klasa)
społeczna sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi i
procesem wychowawczym oraz na ustaleniu celów i
priorytetów edukacyjnych.
}� Przedstawiciele teorii krytycznej dowodzą, że istotne problemy
edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy, która
umożliwia jednej zbiorowości sprawowanie kontroli nad drugą
i wymuszanie na niej posłuszeństwa.
Przedstawiciele:
}� Max Horkheimer,
}� Teodor Adorno,
}� Jq
rgen Habermas,
}� Ivan Illich,
}� Paolo Freire.
}� odchodzą od filozofii i ideologii marksistowskiej,
}� tworzą nurt zwany neomarksizmem,
}� analizują społeczeństwo współczesne.