49. Ofiara   kozioł ofiarny .
Kozioł ofiarny
Kozioł ofiarny to jeden z kluczowych mechanizmów antropologicznych występujący prawdopodobnie we wszystkich
kulturach.
Mechanizm kozła ofiarnego polega na tym, iż grupa społeczna w momencie kryzysu, dezintegracji czy zagrożenia, by
powrócid do stanu utraconej równowagi, obiera sobie ofiarę, która staje się obiektem zbiorowej agresji całej grupy. Agresja ta
ma na celu śmierd bądz
różnego rodzaju wykluczenie ofiary (wypędzenie, wykluczenie symboliczne  np. opaski z "gwiazdą
Dawida" lub przezwiska w grupie rówieśniczej). Grupa wmawia sobie bowiem, że ofiara ta ponosi winę za nieszczęście lub
zagrożenie, które doprowadziło do kryzysu, dezintegracji grupy.
Poszczególne kultury różnią się między sobą pod względem skłonności do stosowania mechanizmu kozła ofiarnego, niektóre
stosują go bardzo często i na wielką skalę (są często monolityczne, a nawet podświadomie niepewne swojej tożsamości), inne
posuwają się do niego niezwykle rzadko, unikają skrajnych form mechanizmu (są to zwykle kultury otwarte, pluralistyczne, które
znajdują konstruktywne role społeczne dla różnego rodzaju odmieoców).
Ofiara z kozła w judaizmie:
Metaforyczna nazwa mechanizmu pochodzi z całkiem dosłownej starożytnej tradycji judaistycznej, w której społecznośd
projektowała swoje winy na przeznaczone na krwawą ofiarę zwierzę. Kapłan świątyni w Jerozolimie kropił kilkakrotnie różne
miejsca w jej wnętrzu krwią złożonych w ofierze byka i kozła, a następnie kładł rękę na głowie specjalnie wybranego kolejnego
kozła, na którego przenosił winy całego ludu, wypowiadając je. Wybierano też człowieka, który ma zabrad kozła na pustynię.
Człowieka tego w tradycji judaistycznej nazywano isz iti. Zabierał on kozła nad skalne urwisko, przywiązywał czerwoną wstążkę
do jego rogów, jej drugi kawałek przywiązywał do skały urwiska, a następnie spychał kozła tyłem w przepaśd. Działo się to w
święto Jom Kipur; obecnie w ultraortodoksyjnych grupach zdarza się, że w dniach pomiędzy Rosz ha Szana a Jom Kipur składa się
ofiarę z koguta (kaparot), pełniącą podobną funkcję.
Psychoanalityczne wyjaśnienie mechanizmu:
Z punktu widzenia psychoanalizy osoba lub grupa projektuje na kozła ofiarnego cechy, które wypiera, których nie akceptuje w
sobie samym, lub wręcz własne winy, z którymi nie może się pogodzid i chce je pokonad przez zrzucenie na kogoś innego,
następnie wypędzenie go, wykluczenie lub zabicie.
Charakterystyka mechanizmu:
Kozłem ofiarnym może byd:
·ð osoba pojedyncza (np. Sokrates i jego sÅ‚ynny proces)
·ð caÅ‚a grupa spoÅ‚eczna, etniczna, religijna (np. Å»ydzi w Trzeciej Rzeszy)
Cechy, które powodują, że wybór grupy pada na daną osobę (osoby):
·ð obce pochodzenie (etniczne, klasowe, etc.)
·ð ekstremalna odmiennoÅ›d fizyczna (kolor skóry, niesÅ‚ychana brzydota lub nadzwyczajna uroda, kalectwo, karÅ‚owatoÅ›d
lub przeciwnie  gigantyzm itp.)
·ð szczególnie spektakularna choroba, której nie sposób ukryd (np. choroby psychiczne lub epilepsja)
·ð ekstremalna pozycja spoÅ‚eczna (bardzo wysoka  np. wysokie urodzenie, bogactwo, sÅ‚awa; bardzo niska  np.
żebracy; żyjąca osobno  np. gmina żydowska, mnich czy pustelnik)
·ð zÅ‚amanie tabu religijnego lub jakieÅ› religijne odstÄ™pstwo (wyznawanie innej religii, niesumienne praktykowanie
religii)
·ð zÅ‚amanie tabu seksualnego, zwiÄ…zanego z prokreacjÄ…, lub chodby tylko przekonanie grupy o zÅ‚amaniu takiego tabu
przez jednostkę (czy więcej ludzi); dotyczy np. kazirodztwa, homoseksualizmu (w społecznościach, które nie akceptują takich
praktyk), rozwiązłości seksualnej (kobieta jest tu w gorszej sytuacji, gdyż wiele kultur jako rozwiązłośd traktuje takie ich
zachowania, które u mężczyzn akceptuje, a nawet chwali, np. sukcesy w uwodzeniu); przekonanie o zabijaniu dzieci mieści się
w tej orbicie;
·ð odmiennoÅ›d seksualna (transseksualizm, hermafrodytyzm, homoseksualizm), ale też niekiedy obrzezanie, dziewictwo
lub wdowieostwo;
Każda grupa jest w stanie znalez
d kozła ofiarnego, gdy czuje taką potrzebę, zarówno cała grupa etniczna, cały naród, jak też
społeczności lokalne, mieszkaocy jednej wsi czy osiedla, lub też uczniowie w klasie. Im więcej jednak powyższych warunków
spełnia osoba lub osoby, tym łatwiej i częściej staje się kozłem ofiarnym. Gdy jednak w pogrążonej w kryzysie grupie brakuje
osób, które kumulowałyby kilka tych cech, wystarczyd może jedna z nich lub jakakolwiek cecha wyróżniająca.
Kiedy występuje mechanizm:
Grupa szuka kozła ofiarnego w momencie kryzysu, którego przyczyną mogą byd np.:
·ð Katastrofa naturalna (epidemia, klÄ™ska żywioÅ‚owa, etc.)
·ð Katastrofa gospodarcza
·ð Katastrofa polityczna (np. wojna, zagrożenie wojnÄ…, polityczna sÅ‚aboÅ›d struktur danej kultury)
·ð Poczucie jakiegoÅ› zagrożenia: albo którÄ…Å› z powyższych katastrof, albo nadchodzÄ…cym koocem Å›wiata czy gniewem
bogów, albo zagrożenia dla tożsamości grupy (np. przez kulturową dominację jakiejś grupy z zewnątrz), etc.
Przykłady działania mechanizmu:
Mechanizm może mied postad zinstytucjonalizowanego rytuału, zorganizowanych posunięd politycznych, ale też dokonywad
się za sprawą spontanicznych wybuchów całej grupy. Przykłady w historii:
·ð Ofiary z ludzi w niektórych kulturach starożytnych. SkÅ‚adano je np. w celu przebÅ‚agania zagniewanych bogów, np. z
dziewic (ekstremalny stan seksualny) strącanych ze skały.
·ð Pogromy Å»ydów. Å»ydzi speÅ‚niajÄ… kilka warunków, które wydawaÅ‚y ich na pastwÄ™ mechanizmu: podkreÅ›lali swojÄ…
odmiennośd religijną i etniczną; byli uważani za tych, którzy zabili Chrystusa czyli Boga (tabu religijne); obrzezanie to
odmiennośd seksualna. Pogromy w średniowieczu zwykle wybuchały w okresach epidemii lub załamania gospodarki.
·ð Procesy czarownic. Oskarżenia o czary Å‚Ä…czyÅ‚y siÄ™ z przekonaniem o seksualnym wyuzdaniu tych kobiet, o kontaktach
seksualnych z szatanem (złamane tabu zarówno w odniesieniu do religii, jak i do seksualności), argumentem były dziwne
znamiona lub rude włosy (odmiennośd fizyczna), etc.
·ð Noc Å›w. BartÅ‚omieja  wydarzenia z nocy 23 na 24 sierpnia 1572 roku, zwiÄ…zane z pogromem hugenotów
(protestantów) w Paryżu.
·ð Egzekucje rodziny królewskiej i arystokratów w czasie rewolucji angielskiej, rewolucji francuskiej i rewolucji
paz
dziernikowej.
·ð Holocaust i obozy koncentracyjne. Niemcy, upokorzeni klÄ™skÄ… w I wojnie Å›wiatowej, którÄ… w znacznym stopniu sami
rozpętali, a następnie skutkami Wielkiego Kryzysu Gospodarczego, dokonali zbiorowej projekcji własnych win na Żydów,
marksistów, homoseksualistów i inne mniejszości.
René Girard (autor KozÅ‚a ofiarnego)
Pochodzenie religii z mordu kolektywnego
Francuski intelektualista René Girard jest zdania, że mechanizm ten jest z
ródłem wszelkich religii. Podejmuje tu wątek, który
pierwszy zaproponował Zygmunt Freud (był on zdania, że judaizm zaczął się od kolektywnego mordu dokonanego na Mojżeszu
przez Izraelitów, którzy następnie wymazali to zdarzenie ze zbiorowej pamięci). Girard twierdzi, że każda religia wzięła się u
zarania ze zbiorowego mordu dokonanego na koz
le ofiarnym, wedle następującego modelu:
·ð Po dokonaniu mordu spoÅ‚ecznoÅ›d jest w szoku, że go dokonaÅ‚a.
·ð Kryzys, który doprowadziÅ‚ do zabicia kozÅ‚a ofiarnego, w koocu, siÅ‚Ä… rzeczy, przechodzi; tworzy siÄ™ poczucie, że to
zabicie jednak pomogło w rozwiązaniu kryzysu.
·ð Skoro zabicie pomogÅ‚o, to znaczy, że kryzys naprawdÄ™ byÅ‚ spowodowany winÄ… kozÅ‚a ofiarnego; kryzys przeszedÅ‚ po
zabiciu przyczyny zła;
·ð Zabity kozioÅ‚ ofiarny byÅ‚ przyczynÄ… zÅ‚a, ale z drugiej strony umierajÄ…c uratowaÅ‚ grupÄ™; dlatego ulega sakralizacji i staje
siÄ™ bogiem;
·ð Na tej podstawie tworzÄ… siÄ™ normy moralne religii, które zaczynajÄ… siÄ™ od zakazania tego, czym rzekomo zawiniÅ‚
kozioł ofiarny;
·ð Å»eby jednak zachowad stan spoÅ‚ecznej i kulturowej równowagi, trzeba od czasu do czasu powtórzyd akt zabicia kozÅ‚a
ofiarnego. StÄ…d rytualne zabijanie ludzi w najstarszych religiach.
·ð Normy moralne siÄ™ jednak rozwijajÄ… i sublimujÄ…; kultura stopniowo tuszuje pamiÄ™d inicjalnego mordu kolektywnego
będącego podstawą religii, zastępuje go konstrukcjami symbolicznymi; w rytuałach odchodzi się od ofiar z ludzi  na rzecz
ofiar ze zwierząt, a następnie ofiar symbolicznych.
Kozioł ofiarny a Ewangelie
Chrześcijaostwo również zaczęło się od zbiorowego mordu dokonanego na Jezusie Chrystusie w okresie ogromnych
niepokojów społecznych i poczucia zagrożenia. Dla Girarda najbardziej niezbitym dowodem, że chodziło o mechanizm kozła
ofiarnego jest zdanie Kajfasza: Lepiej zabid jednego, niż żeby wszyscy zginęli.
Różnica jednak polega na tym, że  zdaniem Girarda  inne religie i ich mity założycielskie są opowiedziane z punktu widzenia
zabójców i wina kozła ofiarnego nie jest w nich podawana w wątpliwośd. Ewangelie natomiast nie uwieczniają mechanizmu,
tylko go demaskują: są napisane niejako ze strony ofiary, której brak winy jest podkreślany ustawicznie. Jego analiza wykazuje, że
jest to podstawowa treśd tych utworów. Dla Girarda jest to wyjaśnienie, dlaczego w cywilizacji Zachodu jako pierwszej
mechanizm kozła ofiarnego został uznany za etycznie niedopuszczalny.
Bibliografia
·ð Szymon Wrzesioski, PotÄ™pieÅ„cy Å›redniowiecznej Europy, Kraków 2007.
·ð René Girard, KozioÅ‚ ofiarny, A
ódz
1987.
·ð Tora Pardes Lauder, ksiÄ™ga 3, Wajikra, red. Sacha Pecaric, Kraków 2005, s. 410 470. (Zawiera tu opisy praktyk zwiÄ…zanych z
ofiarą z kozła w judaizmie.)
Hasło opracowane na: http://pl.wikipedia.org/wiki/Kozio%C5%82_ofiarny
Ofiara   kozioł ofiarny
Ofiara:
1. Rel. - przedmiot lub istota żywa dawana Bogu, bogom, duchom lub innym mocom w celu przebłagania lub uwielbienia
ich; także obrzędy towarzyszące składaniu tych darów *złożyd w ofierze; ofiara składana Bogu, przodkom; ofiary ze zwierząt;
ofiara całopalna; uczestniczyd w ofierze; liturgia ofiary+.
2. Dobrowolne oddanie czegoś cennego i własnego w celu uzyskania czegoś dla innych *złożyd życie w ofierze za ojczyznę+.
3. Danie czegoÅ› na jakiÅ› cel; to, co siÄ™ daje *ofiara na bezdomnych+.
4. Osoba, która straciła coś w wyniku czegoś *ofiara wypadku; ofiara powodzi+
5. Pot.  niezdarna, niezaradna kobieta.
*Ofiara losu  o osobie niezdarnej, niezaradnej, niepotrafiącej poradzid sobie z najprostszymi rzeczami, której ciągle
przytrafiają się jakieś niepowodzenia, nieszczęścia.
Słownik współczesnego języka polskiego, pod red. Prof. Dr hab. Bogusława Dunaja, WILGA, Warszawa 2000.
Kozioł ofiarny: człowiek, na którego zrzuca się całą odpowiedzialnośd, zwykle za coś czego nie zrobił *w sądzie zrobiono z
niego kozła ofiarnego i został ukarany więzieniem za nie swoje winy+.
Bibl.: Kozły były przez Izraelitów składane Bogu w ofierze. {19, 136}
Słownik frazeologiczny, pod red. Wojciecha Głucha, Wydawnictwo EUROPA, Wrocław 2003.
Ofiara
·ð Przejaw wszelkich religii  we wszystkich religiach, ofiara z czegoÅ› i ofiara z siebie, stanowiÄ… istotÄ™ kultu.
·ð SkÅ‚adajÄ…c ofiarÄ™ czÅ‚owiek próbuje nawiÄ…zad kontakt z istotami i siÅ‚ami boskimi.
·ð Oprócz modlitwy, rytualne czynnoÅ›ci ofiarne, należą do najważniejszych form nawiÄ…zywania kontaktu ze sferÄ… sacrum.
·ð Do zaistnienia ofiary niezbÄ™dna jest sakralizacja adresata daru.
·ð KonsekwencjÄ… ofiary jest stworzenie poczucia kontaktu, a nawet jednoÅ›ci ze sferÄ… ponadludzkÄ….
Struktura ofiary:
1. Działające osoby  w wielu kulturach istnieje możliwośd składania ofiar indywidualnych, jednak zazwyczaj składa ją
przedstawiciel grupy lub osoba upoważniona (np. społeczny przywódca, kapłan).
2. Dar ofiarny  wszystko, co dla człowieka ma jakąś wartośd (rzeczywistą lub symboliczną):
- ofiary krwawe (ludzkie [ofiary ekspiacyjne1+ i zwierzęce);
- ofiary bezkrwawe;
- bezpośrednie lub symboliczne (zastępcze):
* zastępcze  np. kozioł ofiarny; Ifigenia (córka Agamemnona) w ostatniej chwili zastąpiona przez Artemidę.
* czÄ…stkowe  np. skropienie miejsca sakralnego ludzkÄ… krwiÄ….
* gliniany model daru  np. kukła symbolizująca człowieka.
- ofiary zewnętrzne (z elementów otoczenia);
- samoofiary (rytualne samookaleczenie, asceza, prostytucja sakralna, samobójstwo);
- uczta obrzędowa (ofiara polegająca na libacji i/lub złożeniu wybranych pokarmów na ołtarzu lub spożyciu ich w postaci
posiłku sakralnego);
- ofiara boska.
ofiara ekspiacyjna:
- ekspiacja  pokuta; zadośduczynienie za popełnione grzechy; odkupienie winy; przebłaganie.
- ofiara ekspiacyjna służy przebłaganiu Boga/bóstwa etc.; zapewnienia sobie jego pomocy; złagodzeniu gniewu (intencja ta
zmienia się, gdy ofiara złożona z określonej przyczyny *np. głód, zaraza+ na przebłaganie boga lub oddalenie klęski, nabiera
charakteru regularnej ofiary w celu uniknięcia i staje się środkiem zapobiegawczym).
- oprócz przebłagania głównym motywem jest zapewnienie ziemi płodności, mocom przyrody niezbędnego pożywienia i siły.
- ofiary z ludzi składano by przyswoid sobie moc zabitego człowieka lub przywrócid siły witalne władcy (np. Inkowie w czasie
intronizacji zabijali młode dziewczęta, by wzmocnid zdrowie króla).
- ideą obecną w większości aktów ofiarnych jest przekonanie o konieczności podtrzymywania sił sakralnych ze stron ludzi,
zapewnienia im niezbędnych do egzystencji bądz
regeneracji elementów (np. Aztekowie).
Np. W Zimbabwe do 1810 roku praktykowano mord rytualny króla  pierwsza żona dusiła go sznurem zrobionym ze ścięgien
byka. Ciało chowano w byku, a po roku, w czasie pełni królewska żona zdejmowała po kolei swoje ubranie i zostawała naga, była
duszona.
3. Miejsce i czas
- ofiary regularne  w określonych momentach cyklu czasowego (np. roczny);
- ofiarny nadzwyczajne  z okazji niezwykłych wydarzeo w życiu jednostki lub grupy (np. epidemie, katastrofy);
- o miejscu decydują adresaci ofiary  w niektórych miejscach są bliżsi ludziom i bardziej dostępni (np. niektóre miejsca w
środowisku naturalnym, groby, ołtarze, sanktuaria, świątynie).
4. Sposób złożenia ofiary uzależniony od:
- materii ofiary  krew/napoje Ä…ð przez wylanie, żywnoÅ›d/martwe przedmioty Ä…ð przez poÅ‚ożenie, uniesienie;
- adresata ofiary  spalenie darów pozwala wznieśd się dymom (woo ofiary) ku odbiorcy, zagrzebywanie w ziemi, wylewanie;
- intencji ofiary  gdy ofiara służy zjednoczeniu z adresatem, elementem obrzędu często jest uczta.
5. Adresat  wszystkie ponadludzkie istoty mogą byd adresatami ofiary, także zmarli i przodkowie (kult przedków).
6. Motywy i intencje:
- ofiara pochwalna i hołdownicza;
- błagalna  człowiek zwraca się w potrzebie, by znalez
d pomoc w trudnej sytuacji lub uprosid zachowanie ładu na świecie lub
jego przywrócenie (gdy został naruszony);
- dziękczynna;
- przebłagalna  ma na celu pojednanie ze sferą sacrum, gdy błędne postępowanie człowieka zakłóciło porządek.
* innym celem składania ofiar, była chęd otrzymania wzajemnego daru od świata nadludzkiego.
Malinowski  Idea dawania oraz sens wymiany podarunków odgrywają wielką rolę w ofierze religijnej. Dawanie podarunków
jest zwykłym czynnikiem towarzyszącym wszelkim socjalnym stosunkom wśród ludów prymitywnych. Korzenie zwyczaju
składania ofiar tkwią w psychologii darów  we wspólnym dzieleniu się obfitością.
Kozioł ofiarny
·ð Najogólniej, niewinna osoba, która poniosÅ‚a porażkÄ™ w relacjach interpersonalnych, zostaÅ‚a wykluczona z grupy i
obarczona odpowiedzialnością za złamanie reguł, których nie naruszyła, ukarana za winy, których nie zawiniła  ponosi
odpowiedzialnośd za niepowodzenia innej osoby/grupy.
·ð Rene Girard w książce KozioÅ‚ ofiarny Ä…ð termin kozioÅ‚ ofiarny okreÅ›la równoczeÅ›nie niewinnoÅ›d ofiary, nienawiÅ›d grupy
jaka się na niej skupia oraz kolektywnie realizowany efekt tej nienawiści.
·ð Kreowanie kozÅ‚a ofiarnego to najbardziej nieuczciwa forma wykluczenia spoÅ‚ecznego, ponieważ prowadzi do
krzywdzenia jednostki, odmawiając jej przy tym nawet statusu ofiary ze względu na przypisanie jej pozycji dewianta, zboczeoca,
złoczyocy, agresora itp. Przy tym nikt nie próbuje nawet przedstawid dowodów winy.
·ð KozioÅ‚ ofiarny najczęściej jest kreowany przez osoby lub grupÄ™ dysponujÄ…cÄ… spoÅ‚ecznÄ… siÅ‚Ä….
·ð Metaforyczna nazwa mechanizmu pochodzi z caÅ‚kiem dosÅ‚ownej starożytnej tradycji judaistycznej, w której spoÅ‚ecznoÅ›d
przenosiła swoje winy na przeznaczone na krwawą ofiarę zwierzę. Kapłan świątyni w Jerozolimie kropił kilkakrotnie różne miejsca
w jej wnętrzu krwią złożonych w ofierze byka i kozła, a następnie kładł rękę na głowie specjalnie wybranego kolejnego kozła, na
którego przenosił winy całego ludu, wypowiadając je. Wybierano też człowieka, który ma zabrad kozła na pustynię. Człowieka
tego w tradycji judaistycznej nazywano isz iti. Zabierał on kozła nad skalne urwisko, przywiązywał czerwoną wstążkę do jego
rogów, jej drugi kawałek przywiązywał do skały urwiska, a następnie spychał kozła tyłem w przepaśd. Działo się to w święto Jom
Kipur.
Przyczyny kreowania kozła ofiarnego:
1. Poczucie bezsilności wobec zagrożeo (znanych, ale pozostających poza kontrolą jednostki, np. wobec chorób,
kataklizmów, epidemii, zjawisk przyrodniczych). W takich sytuacjach kozioł ofiarny jest formą przekupstwa lub przebłagania
bóstwa, sił wyższych, aby zechciały odsunąd zagrożenie.
2. Niedostępnośd bezpośredniego winnego.
3. Pragnienie zrozumienia lub wyjaśnienia zagrożenia (któremu jednostka lub grupa nie jest w stanie się przeciwstawid, np.
utrata sprawności fizycznej, śmiertelna/nieuleczalna choroba, utrata przywilejów). Możliwośd zrozumienia procesów, wobec
których jest się bezradnym, daje złudzenie, że w przyszłości będzie można zmodyfikowad ich dalszy przebieg, uniknąd
konsekwencji, mied wpływ na własny los.
4. Potrzeba ochrony siebie przed agresją innych członków społeczności (np. w czasie trudnego konfliktu). Znalezienie kozła
ofiarnego ma na celu ograniczenie przemocy do minimum.
5. Pragnienie sprawowania kontroli nad otoczeniem.
6. Potrzeba samooczyszczenia (przeniesienie własnych lęków, pragnieo na osobę delegowaną). Jest to rzutowanie na
innych ludzi cech, których nie możemy znieśd u siebie.
7. Potrzeba odreagowania niepowodzeo i porażek (przemoc skierowana na kozła ofiarnego ma znaczenie oczyszczające).
8. Potrzeba samousprawiedliwienia (kreowanie kozła ofiarnego staje się przejawem obrony obrazu własnej osoby).
Rodzaje oskarżeo, które najczęściej padają pod adresem kozła ofiarnego:
- Oskarżenie o zbrodnię, przemoc, bestialskie pobicie osób będących w społeczności przedmiotem szczególnej ochrony 
we współczesnych cywilizacjach dotyczy to przede wszystkim rodziców, dzieci, kobiet, osób bezradnych, ludzi w podeszłym
wieku, niepełnosprawnych czy osób obdarzonych szczególną charyzmą. W przeszłości obejmowało zbrodnie na ojcu, królu,
kapłanie.
- Oskarżenie o naruszenie seksualnego tabu  tzn. o gwałt, kazirodztwo, seksualne wykorzystanie dziecka, sodomię. Kozła
ofiarnego kreuje siÄ™ nie na podstawie dokonanych zbrodni.
- Oskarżenie o złamanie norm podstawowych  stojących na straży porządku społecznego, fundamentalnych dla trwałości
struktury społecznej, tożsamości narodowej, kultury, np. profanowanie świętych miejsc, przestępstwa przeciwko rodzinie,
niszczenie dorobku kultury.
*Stereotypy oskarżycielskie  odwołują się do obiektów symbolicznych lub takich, których straty są trudne do oszacowania.
Cechy kozła ofiarnego:
Kozioł ofiarny jest wybierany przede wszystkim na podstawie specyficznych cech osobistych (tzw. stygmatów ofiarniczych).
Osoby kreujące kozła ofiarnego często nie zdają sobie sprawy, że ofiara jest wybierana na podstawie posiadanych cech
ofiarniczych, a nie rzeczywistych dowodów. Proces ten nazywany jest typowaniem ofiar lub selekcją ofiarniczą.
Girard uważa, że kozły ofiarne wyłaniane są na podstawie  przedstawieo ekstremalnych . Mogą byd nimi jednostki
szczególnie odrażające pod każdym względem lub wyalienowane ze społeczności, a także jednostki wybitne, szlachetne,
nieskazitelne. W połączeniu z wymienionymi czynnikami tworzą swoisty zespół predyspozycji do stania się kozłem ofiarnym. W
pewnych okolicznościach jednak ludzie uprzywilejowani byli bardziej narażeni na odegranie roli męczenników niż przeciętny
uczestnik zbiorowości, a ryzyko gwałtownej śmierci z rąk rozwścieczonego tłumu jest w przypadku ludzi wysoko usytuowanych w
strukturze społecznej większe niż w przypadku pozostałych. Szczególnie silnie wyeksponowano ten typ ofiar w mitach, legendach
czy podaniach hagiograficznych
Cechy:
·ð Alienacja  podstawowÄ… zasadÄ…, jaka obowiÄ…zuje w selekcji ofiarniczej jest minimalizowanie podobieostw
między sprawcami, a kozłem ofiarnym, stworzenie dystansu, by zmniejszyd możliwośd identyfikacji z jednostką
delegowaną do roli ofiary. Z tego powodu najłatwiej jest uczynid kozłem ofiarnym jednostki (lub grupy), które nie mogą
liczyd na wsparcie społeczne, ponieważ w jakiś sposób pozostają poza społecznością, niezbyt z nią zintegrowane żyją na
marginesie określonej zbiorowości.
·ð WidocznoÅ›d  polega na wyróżnianiu siÄ™ jednostki z otoczenia. Czasami widocznoÅ›d ta jest jeszcze bardziej
podkreślana przez grupę dominującą. Na przykład w czasie drugiej wojny światowej Żydzi byli zmuszani do noszenia
specjalnej oznaki, w niektórych jednostkach wojskowych żołnierzom nowo przybyłym golono głowy itp.
·ð DostÄ™pnoÅ›d  jest to cecha zawężajÄ…ca w ogromnym stopniu krÄ…g osób, które mogÅ‚yby zostad wykreowane do
roli kozłów ofiarnych. Elity społeczne, przywódcy, ludzie cieszący się szczególnym autorytetem także wyróżniają się w
społeczności, ale ryzyko stania się kozłem ofiarnym w ich przypadku jest daleko mniejsze i wzrasta jedynie w sytuacji
powstania w społeczeostwie chaosu. Jednostki wyróżniające się z powodu poglądów lub talentów również nie są wolne
od ryzyka stania się kozłem ofiarnym.
·ð SÅ‚aboÅ›d i niemożnoÅ›d odwetu  wybieranie jednostek lub grup, które majÄ… maÅ‚e szanse pozyskania wsparcia
społecznego, chroniącego ich przed przemocą.
·ð Historycznie utrwalone antagonizmy miÄ™dzygrupowe  chodzi tu o pewne usprawiedliwienia wypracowane w
przeszłości przez sprawców przemocy i utrwalone tradycją pokoleo. Na przykład prześladowanie Żydów tłumaczy się w
niektórych środowiskach karą za ukrzyżowanie Chrystusa.
*Gordon Allport (1897  1967)  psycholog amerykaoski. Jako jeden z pierwszych zajmował się badaniem osobowości,
prowadził również badania z zakresu psychologii społecznej.
Kozioł ofiarny staje się ostatecznie gwarantem porządku społecznego, spójności grupy i poczucia wiary w sprawiedliwy świat.
Dzięki swojemu poświęceniu pozwala ograniczyd przemoc do minimum i zachowad poczucie możliwości wpływania na bieg
wydarzeo. W opinii społecznej to kozioł ofiarny niszczy ład i to on pozwala go przywrócid.
*
Podstawowe cechy ofiarnicze według Allporta
Stereotypy prześladowao:
- prześladowania kolektywne  akty gwałtu popełniane bezpośrednio przez zbrodniczy tłum.
- prześladowania wywołujące kolektywny rezonans  akty przemocy jak np. polowanie na czarownice  legalne, lecz
zdeterminowane przez opiniÄ™ publicznÄ….
1. Stereotyp kryzysu - kulturowe formacje tracąc swoje zróżnicowanie chylą się ku upadkowi. Ludzie czują się bezradni
stojąc wobec schyłku formacji kulturowej, ogrom nieszczęścia sprawia iż tracą głowę. Nie przychodzi im na myśl, by
zainteresowad się naturalnymi przyczynami klęski. Kryzys jest kryzysem społecznym, istnieje silna tendencja do tłumaczenia go
przyczynami społecznymi, a przede wszystkim moralnymi. Układy międzyludzkie ulegają rozkładowi.
Są to zbrodnie polegające na aktach gwałtu w stosunku do istot, rzeczy, zjawisk, wobec których stosowanie przemocy jest
czynem najbardziej zbrodniczym.
Np.
- zbrodnie popełniane na królu, na ojcu, na symbolu najwyższego autorytetu, czasami
w społecznościach biblijnych i nowożytnych, na istotach najsłabszych i zupełnie bezbronnych, szczególnie małych dzieciach;
- zbrodnie na tle seksualnym, gwałty, kazirodztwa, sodomie;
-zbrodnicze przekroczenia ściśle przestrzeganych tabu danej kultury;
-zbrodnie dotyczÄ…ce religii  jak profanacje hostii.
Wszystkie wymienione zbrodnie sÄ… skierowane przeciwko podstawom kulturowego porzÄ…dku, przeciw rodzinnemu i
hierarchicznemu zróżnicowaniu, bez którego nie mógłby istnied ład kulturowy. Zbrodniarze nie poprzestają na rozprężeniu
więzów społecznych, oni je niszczą całkowicie. Tłum zawsze skłania się do prześladowao, dąży do działania, ale nie jest w stanie
oddziaływad na przyczyny naturalne, które go nie interesują. Szuka przyczyny dostępnej, która mogłaby zaspokoid odczuwany
przez niego głód przemocy.
2. Stereotyp kryzysu odróżnorodnienia (niestety nie jestem w stanie wyjaśnid o co tu chodzi, bo sama tego nie rozumiem,
pozostaomy więc przy tym, że coś takiego istnieje:).
3. Stereotyp selekcji ofiarniczej  ofiary tłumu są przypadkowe lub nie. Zdarza się, że przypisywane im zbrodnie są
autentyczne. Zasadniczą rolę odgrywa przynależnośd do pewnych grup szczególnie narażonych na prześladowania. Na
mniejszościach etnicznych oraz religijnych często skupiają się wrogie uczucia większości. W stereotypie tym występują :
- kryteria kulturowe i religijne  np. w Indiach prześladuje się muzułmanów, a w Pakistanie hindusów;
- kryteria czysto fizyczne  choroba, obłęd, deformacje typu genetycznego, przypadkowe okaleczenia, wszelkiego rodzaju
kalectwa - prowokują postawy prześladowcze.
- anomalie mogą występowad także we wszystkich innych sferach egzystencji, służąc jako uprzywilejowane kryterium selekcji
ofiar np. anomalie społeczne. W miarę oddalania się od statusu większości  rośnie możliwośd prześladowao. A
atwo to zauważyd
w przypadku osób, które znalazły się na dole drabiny społecznej .
Selekcja ofiarnicza  ofiary kolektywnych prześladowao : margines biedoty, margines  anormalny , margines bogatych i
możnych, skrajny sukces lub porażka, piękno i brzydota, rozwiązłośd i cnota, kraocowa umiejętnośd podobania się oraz
niepodobania. Nie ma kultury, w ramach której każdy człowiek nie czułby się  różny od innych i nie traktowałby tych różnic
jako usprawiedliwionych i koniecznych.
Występowanie selekcji ofiarniczych w mitologii
Charakterystyczne cechy bohaterów:
- monstra mitologiczne (np. Minotaur);
- niezwykła siła, uroda, gigantyczny lub bardzo mały wzrost (np. Herakles, Achilles);
- mają postad zwierząt lub mają skłonnośd do przemieniania się w zwierzęta;
- zmieniają płed;
- często dokonują aktu kazirodztwa, zabijają z zazdrości lub bez powodu.
Mity przedstawiające kozły ofiarne
1. Mit założycielski Indian Dogrib (bardzo ważny dla obszarów północno-zachodniej Kanady):  Pewna kobieta miała
stosunek z psem i wydała na świat sześcioro szczeniąt. Plemię skazało ją na wygnanie i od tej pory musiała sama starad się o
żywnośd. Pewnego dnia wracając z lasu spostrzegła, że szczenięta były w rzeczywistości dziedmi, i że za każdym razem, kiedy
opuszczała dom, wychodziły ze zwierzęcych skór. Udała więc, że wychodzi, a kiedy dzieci jej rozebrały się ze skór, odebrała im
zwierzęce okrycia zmuszając, by zachowywały odtąd ludzką postad . W micie tym odnajdujemy wszystkie stereotypy, które nie
łatwo rozróżnid. Kryzysem jest powszechne odróżnorodnienie  między człowiekiem i psem, zarówno w przypadku matki jak i
dzieci, które przedstawiają wspólnotę. Znakiem ofiarniczym jest kobiecośd, a stereotypową zbrodnią jest sodomia. Kobieta jest
odpowiedzialna za kryzys, ponieważ urodziła monstrualną wspólnotę. Mit ten mówi prawdę. Nie ma różnicy pomiędzy
zbrodniarką i wspólnotą: obie są w podobny sposób wyzbyte zróżnicowania, z kolei wspólnota istniała zanim została popełniona
zbrodnia, gdyż to plemię wymierza karę. Niewątpliwie mamy tu do czynienia z kozłem ofiarnym oskarżonym o stereotypową
zbrodnię. W konsekwencji: plemię wygania kobietę i musi ona teraz sama starad się o żywnośd.
2. Tebaoska mitologia:
 Kadmos zabił smoka, a następnie posiał jego zęby i wkrótce wyłonili się z nich wojownicy w pełnych zbrojach. Kadmos, by
uwolnid się od wojowników, ucieka się do niezwykle prostego podstępu. Ukradkiem podnosi kamieo i rzuca w środek grupy.
Żaden z wojowników nie zostaje trafiony, lecz hałas sprawia, że każdy z nich sądzi, iż został zaczepiony przez sąsiada; po chwili
wdają się w walkę i wybijają bez mała co do jednego . W micie tym, Kadmos w pewnym sensie ponosi winę za społeczny kryzys,
niszczy ład i grupę doprowadza do pełnej destrukcji. Kozłem ofiarnym są wojownicy, których zaślepił instynkt represywności i
bezrozumnego odwzajemniania, popychającego każdego przeciw każdemu (drugiej osobie).
Biblia
1. Przemowa Kajfasza  definicja kozła ofiarnego w Ewangelii św. Jana:
 Wobec tego arcykapłani i faryzeusze zwołali Wysoką Radę i rzekli: znaków? Jeśli Go tak pozostawimy, to wszyscy uwierzą w Niego i przyjdą Rzymianie, i zniszczą nasze święte miejsce i nasz naród>.
Wówczas jeden z nich Kajfasz, który w owym roku był najwyższym kapłanem, rzekł do nich: bierzecie tego pod uwagę, że lepiej jest dla Was, gdy jeden człowiek umrze za lud, niż miałby zginąd cały naród> . Tematem
obrad jest kryzys wywołany zbyt wielką popularnością Jezusa. Kajfasz ma rację, a jest to racja polityczna, racja kozła ofiarnego:
ograniczyd przemoc do minimum. Pojawiający się na efekt kozła ofiarnego jest tożsamy z efektem kozła ofiar początków
judaizmu. Kajfasz jest ofiarnikiem, tym, który zadaje śmierd ofiarom, aby ocalid żyjących. Decyzja kapłana jest zapowiedzią
definitywnego ujawnienia mechanizmu ofiarniczego oraz jego początków.
2. Ścięcie Jana Chrzciciela:  Herod pragnął pojąd za drugą żonę Herodiadę, żonę swego brata. Prorok potępił ten związek,
mówiąc do Heroda: . Herod, by raczej ochronid Jana, niż ukarad, kazał go uwięzid.
Herodiada namiętnie domagała się głowy proroka. Herod nie chciał na to przystad. Jednak małżonka osiągnęła zamierzony cel,
nakłaniając swoją córkę do taoca w czasie bankietu, w którym uczestniczyli Herod oraz wszyscy jego goście. Córka wciągnięta w
plan matki, a także poparta przez tłum gości zażądała głowy Jana Chrzciciela, Herod nie śmiał jej odmówid . Na samym początku
przestroga Jana określa typ układu, któremu cały ten fragment Biblii jest podporządkowany i kooczy się zamordowaniem
proroka. Herodiada czuje się zlekceważona przez Jana, więc wciąga w grę swoją córkę, dzięki której cel zostaje osiągnięty.
Herodiada nie może znieśd Jana Chrzciciela, ponieważ mówi jej prawdę, a pożądliwośd nie ma większego wroga niż prawda o niej
samej. Dziecko  Salome bierze za przykład przede wszystkim najbliższego z dorosłych  swoją matkę. Herodiada, by podejśd
Heroda i uzyskad od niego zgodę na zgładzenie sprawiedliwego, posługuje się własnym dzieckiem. Tylko dzieci są niewinnymi
ofiarami, do których skandal przychodzi z zewnątrz, bez ich wcześniejszego zaangażowania. Herod nie ma odwagi powiedzied nie,
jest zdominowany przez tłum  gości i dziewczynkę. Prorok umiera, ponieważ głosi prawdę o pożądliwości ludziom, którzy nie
chcą jej słuchad.
Jeden za wszystkich znaczy wszyscy przeciwko jednemu
Girard uważa, że w trakcie jakiegoś wyjątkowego, groz
nego konfliktu wyzwala się pewien spontaniczny, typowy dla człowieka
mechanizm, który nazwał mechanizmem kozła ofiarnego. Mechanizm ten wynika z powszechnie znanego faktu: ludzie
przejawiają skłonnośd do obciążania winą za wszelkie przeciwności losu, za nękające ich konflikty i nieszczęścia, kogokolwiek
tylko nie samych siebie. Traumatyczne działanie tego mechanizmu polega na ześrodkowaniu całej nienawiści, mimetycznie
żywionej przez wszystkich do wszystkich, na jednym indywiduum oraz na kolektywnym zamordowaniu. Morderstwo to przynosi
tymczasowe rozładowanie nagromadzonych negatywnych emocji i ofiara jednostki, jakkolwiek przypadkowo wybranej i
niewinnej, przywraca w grupie spokój. Doświadczenie to sprawia jednak, że w następnej sytuacji ostrego konfliktu, grupa sięga
do wypróbowanego środka, czyli wytypowania i poświęcenia  kozła ofiarnego . W ten sposób mechanizm ten nabiera
charakteru cyklicznego, powtarzalnego rytuału. Kozioł ofiarny odgrywał bardzo ważną rolę w wielu kulturach również
współcześnie spełnia szereg funkcji w społeczeostwie, z których czasami nie zdajemy sobie nawet sprawy.
Przykłady w historii:
- Ofiary z ludzi w niektórych kulturach starożytnych. Składano je np. w celu przebłagania zagniewanych bogów, np. z dziewic
(ekstremalny stan seksualny) strącanych ze skały.
- Pogromy Żydów. Żydzi spełniają kilka warunków, które wydawały ich na pastwę mechanizmu: podkreślali swoją odmiennośd
religijną i etniczną; byli uważani za tych, którzy zabili Chrystusa, czyli Boga (tabu religijne); obrzezanie to odmiennośd seksualna.
Pogromy w średniowieczu zwykle wybuchały w okresach epidemii lub załamania gospodarki.
- Procesy czarownic. Oskarżenia o czary łączyły się z przekonaniem o seksualnym wyuzdaniu tych kobiet, o kontaktach
seksualnych z szatanem (złamane tabu zarówno w odniesieniu do religii, jak i do seksualności), argumentem były dziwne
znamiona lub rude włosy (odmiennośd fizyczna), etc.
- Noc św. Bartłomieja
- Egzekucje rodziny królewskiej i arystokratów w czasie rewolucji angielskiej, rewolucji francuskiej i rewolucji paz
dziernikowej.
- Holocaust i obozy koncentracyjne. Niemcy, upokorzeni klęską w I wojnie światowej, którą w znacznym stopniu sami
rozpętali, a następnie skutkami Wielkiego Kryzysu Gospodarczego, dokonali zbiorowej projekcji własnych win na Żydów,
marksistów, homoseksualistów i inne mniejszości.