(1) Najistotniejsze zmiany światopoglądowe i kulturowe w stosunku do
średniowiecza (+ kwestia przenikania średniowiecza i świadomego poszukiwania
inspiracji w starożytności  Ziomek; ramy chronologiczne epoki).
Najistotniejsze zmiany światopoglądowe i kulturowe w stosunku do średniowiecza:
- przemiany polityczne
- odkrycia geograficzne (Krzysztof Kolumb, Magellan, Marco Polo) -> nowe spojrzenie na
świat
- XV wiek -> kryzys instytucji papiesko-kościelnej
- reformacja (celem była odnowa Kościoła, która doprowadziła do powstania odłamów,
m.in.: luteranizmu, kalwinizmu, anglikanizmu)
- Wielka schizma zachodnia
- nasilenie fascynacji starożytnością grecko - rzymską
Zmiany o charakterze procesowym.
Tekst Jerzego Ziomka; kwestia przenikania średniowiecza i świadomego poszukiwania
inspiracji w starożytności.
Ziomek uważa, że renesans jest spadkobiercą antyku i średniowiecza (jednak nie w
jednakowy sposób, zawiera tylko ich elementy)
XVI to wiek inicjatywy i indywidualizmu. Kiedy upadłe stare autorytety, trzeba było szukać
nowych, nadszedł czas wyboru m.in. religii, języku, obyczajów, wzorców osobowych,
wartości estetycznych i etycznych.
Renesans to świadomy powrót do antyku (co ma swoje konsekwencje estetyczne i
filozoficzne), ale też spontaniczny przepływ idei ze starożytności i średniowiecza.
Ramy chronologiczne renesansu:
XV-XVI wiek - Europa (we Włoszech początki XIV)
XVI / I cwiartka XVII wiek - Polska
Daty:
1453 - upadek cesarstwa wschodniorzymskiego
1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba
(2) Renesansowe wzorce parenetyczne jako świadectwo zmian kulturowych w
stosunku do wcześniejszej epoki (kontekst: pareneza średniowieczna)
Przypomnienie:
Pareneza  uczenie za pomocą przykładu.
Postacie parenetyczne w średniowieczu:
Asceta (np. św. Aleksy, św. Franciszek)
Rycerz doskonały (np. Roland, Tristan)
Ideał władcy (np. król Karol Wielki, król Marek)
Podobnie jak średniowiecze, renesans wytworzył swoje własne wzorce osobowe. Nie są
już to jednak ascetyczni święci i oddani Bogu rycerze, lecz prawi ludzie, obywatele, godnie
spełniający swoją ziemską rolę- ziemianina, szlachcica, dworzanina, władcy, uczony
erudyta.
1. Szlachcic-ziemianin - gospodarz żyjący w zgodzie z własnym sumieniem,
doglądający gospodarstwa, mający baczenie na ziemię, ludzi i zwierzęta będące
pod jego opieką. Ziemianin żyje zgodnie z rytmem przyrody, cieszy się darami, jakie
przynoszą mu pory roku- wiosenne wysiewy, letnie żniwa, jesienne płody rolne,
sady ciężkie od owoców, zimowy odpoczynek po roku pracy w gospodarstwie.
Harmonijne życie, spokój, umiar we wszystkich aspektach egzystencji, ład zgodny z
naturalnym biegiem świata i przyrody jest godnym sposobem na spędzenie życia,
które staje się pełne, wartościowe, spełnione, po którym starość przynosi zasłużony
odpoczynek, a śmierć zbawienie. Przykłady:  Żywot człowieka poczciwego Mikołaj
Rej,  Pieśń Świętojańska o Sobótce Jan Kochanowski.
2. Dworzanin - powinien parać się rzemiosłem rycerskim, co rozwija w nim męstwo,
dzielność, siłę, ale także wierność i prawość w postępowaniu, wyznaczaną
granicami rycerskiego kodeksu. Rycerski fach w połowie szesnastego wieku to
może nieco anachronizm, jednak cnoty rycerskie propagowane przez bohaterów
Górnickiego niewątpliwie są wieczne. Poza tym, oprócz przymiotów ciała i ducha,
dworzanin powinien również ćwiczyć się w manierach i gracji- aby odpowiednio
umieć zachować się nie tylko na polu bitewnym, ale i na dworze, przy stole, przy
damach, w dwornej rozmowie o nauce, kulturze, sztuce, muzyce i w tańcu. Prawy
szlachcic również musi być biegły w ojczystym języku. Przykład:  Dworzanin Polski
A
ukasz Górnicki.
3. Patriota - świadomy swojej narodowości obywatel, mający na uwadze nie tylko
dobro swoje i swojego majątku, ale także swojej ojczyzny, jest w renesansie czymś
nowym. Dopiero teraz bowiem, w czasie, gdy Europa, jedna, wspólna,
chrześcijańska podzieliła się wyraz
nie na narody i państwa zaczęła rozwijać się
także narodowa świadomość, świadomość odrębności kulturowej, językowej,
narodowej. Pojawiło się poczucie tożsamości ze wspólnym domem- z ojczyzną.
Oczywiście, z narodem w czasach odrodzenia utożsamiana była jedynie szlachta.
Przykłady: pieśni Jana Kochanowskiego, kazania sejmowe Piotra Skargi.
4. Uczony erudyta - typ twórcy, poety, artysty, spełnia założenia humanizmu.
Wszechstronne wykształcenie, obycie, wysoka kultura literacka, językowa,
znajomość nauk, sztuk. Te wzorce, propagowane w literackich dziełach, najpełniej
oddają jednak biografie wielkich polskich humanistów- artystów, poetów,
szlachciców i obywateli- Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego
czy Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
Odniesienia w podręczniku:
Ł�
Dworzanin  fragment tekstu A
. Górnickiego, str. 37
Ł�
Dydaktyzm literatury renesansowej  str. 59 (WAŻNE)
(3) Renesansowa wizja człowieka:
1) indywidualizm:
a) wyższość jednostki nad ogółem
b) intuicja i wolność ważniejsze niż rozum
c) człowiek ma prawo do samodzielnego dochodzenia prawdy
2) antropocentryzm:
a) NIE ODRZUCA ISTNIENIA BOGA tylko w centrum uwagi stawia człowieka 
człowiek powinien być tematem nauki sztuki i literatury
b) człowiek to centrum stworzenia
c) ludzka perspektywa poznania jest najdoskonalsza
3) humanizm:
a) człowiek może kierować swoim życiem
b) może i dziedziczyć i tworzyć
c)  Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce Terencjusz (starożytny,
rzymski komediopisarz)  ludzka natura jest różnorodna, a czasem niedoskonała
4) Giovanni Pico Della Mirandola  O godności człowieka :
a) człowiek jest dziełem o nieokreślonym kształcie, potencjalnie może być
wszystkim
b) możliwość decydowania o swoim kształcie  godny siebie twórca i rzez
biarz
c) najszczęśliwsza i najbardziej godna czci istota
d) wybrany los i miejsce w centrum wszechświata
e) nieskrępowany żadnymi ograniczeniami  niezależny
5) Paul Oskar Kristeller (o koncepcji godności)
a) w renesansie było wielu rzeczników idei godności, ale byli też jej przeciwnicy (np.
Montaigne, zwolennicy reformacji)  podkreślenie filozoficznej różnorodności epoki
b) komplementarność (uzupełnianie się) idei, że człowiek ma najwyższą w świecie
pozycję i tej, że jest słaby i zdany na łaskę boskich czy naturalnych sił
c) możliwe, że myśliciele w renesansie przeceniali rolę godności
d) ALE jest to bardzo ważna idea (Kristeller zgadza się z Mirandolą)  godność to:
i) dokonywanie dobrych wyborów
ii) kierowanie się rozumem zamiast uczuć
iii) pielęgnowanie cnót
iv) nie poddawanie się własnym marnym celom i ambicjom
(4) Antyk a renesans - porównanie, opracowanie
Renesans to epoka trwająca od XIV do XVI w. Jej głównym założeniem był powrót do
z
ródeł, czyli kultury antyku. Już sama nazwa  renaissance oznacza odrodzenie, czyli
odnowę kultury. Przyjrzyjmy się zależnościom i podobieństwom, jakie łączą te dwie epoki.
Artyści renesansowi czerpali swoje inspiracje z antyku, dlatego doszło do odrodzenia
się gatunków znanych z tamtej epoki. Ponownie na arenę literacką wróciły pieśni,
tragedie, komedie, fraszki. Poezja przeżyła prawdziwy rozkwit form. Także w sposobie
myślenia o świecie zaszły zmiany, głównymi nurtami stały się stoicyzm i epikureizm.
Sposobu, w jaki można rozumieć świat szukano w dziełach starożytnych literatów i
filozofów, gdyż ich dzieła uznawano za naprawdę wartościowe. Przełom, który nastąpił w
sposobie myślenia o świecie najlepiej oddają dwa cytaty:  carpe diem oraz  człowiekiem
jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce . Były to oznaki powrotu do afirmacji życia i
zainteresowania człowiekiem.
Renesans pragnął dokładniej poznać człowieka. Nie umożliwiała tego kultura
średniowiecza, która zepchnęła go gdzieś na margines( Pamiętajmy jednak, że wbrew
wszelkim stereotypom średniowiecze nie było epoką ciemnoty, w której nic wartościowego
się nie stało). Stąd odwołania do starożytności, w której temat ten był wielokrotnie i
wyczerpująco poruszany. W tym okresie ludzie zaczęli troszczyć się o swoje życie,
zaczęto zakładać szkoły, uniwersytety, nawiązując w ten sposób do greckich ideałów
wychowania.
W literaturze pojawiło się wiele odwołań do motywów starożytnych. Przykładem
może być twórczość Jana Kochanowskiego, który nie tylko stosował formy poetyckie
powstałe w epoce antyku, ale także stworzył  Odprawę posłów greckich , nawiązującą do
historii o wojnie trojańskiej. Także w rzez
bie kontynuowano wzorce zaczerpnięte ze
starożytności (Michał Anioł   Dawid , pomnik Gattamelaty, który nawiązywał do
przedstawienia Marka Aureliusza). Ponownie zaczęto zastanawiać się nad idealną formą
ludzkiego ciała.
W sztuce obok dzieł o tematyce sakralnej występowały dzieła o tematyce świeckiej.
Renesans nie odrzucił istnienia Boga, wręcz przeciwnie- pojmowano człowieka jako
stworzenie boskie. Myśliciele renesansowi starali się jak najdokładniej zgłębić istotę Boga,
zachwycali się nad doskonałością tego co stworzył.
Renesans to okres, który przywrócił europejskiej kulturze świeżość. Przez odwołania do
antyku spowodował, że znacznie wzrosła tej epoki w kształtowaniu ostatecznego obrazu
kultury europejskiej. Średniowiecze nie dawało tylu możliwości, a w ludziach narodziła się
potrzeba afirmacji życia, dlatego zwrócono się w stronę antyku. Jednak renesans nie był
bezmyślnym naśladownictwem, wiele przejmował, ale podejmował własne tematy,
refleksje. Zdecydowanemu wyeksponowaniu uległa także rola człowieka, która nie była tak
doniosła w starożytności.
(5) Sztuka renesansowa - strony 26-29 w podręczniku!!!
(6) 3 role podmiotu lirycznego w trenach J. Kochanowskiego
U podłoża tekstów stoi biograficzne doświadczenie autora, stąd wynikają 3 nierozerwalne,
splecione ze sobą role podmiotu:
- cierpiącego ojca
- poety
- myśliciela
 Kupić by cie Mądrości, za drogie pieniądze &  odwołanie do załamanego
światopoglądu; nastepuje charakterystyka mądrości , to o niej jest tren x  całe Zycie
zdobywał wiedze, a na końcu zostaje jej pozbawiony, nie może zrozumiec, mądrość nie
pomaga, nie chroni, brakuje jej  myśliciel
 Urszulo moja wdzieczna, gdzieś mi się podziała?  wyrażenie starty po córce, tęsknoty,
rozważania nad losem jej duszy, rozgoryczenie. Ból ojca ( moja, gdzieś mi soę podziała
itp.)
Przywołanie Brutusa  odwołanie do stoicyzmu, wspomnienie o fraszkach jako czyms
lekkim ( porównanie do dział Kochanowskiego) poeta, zachęca do działania, owszem,
dobrym ludziom złe rzeczy tez się zdarzają + bogata stylistyka tekstu.
Wszystkie postawy się przeplataja i nie można ich rozdzielić, gdyż uzupełniają się
nawzajem. Stanowione dydaktyczny wzorzec, wskazówki praktyczne, namawiają do idei
stoicyzmu  wszytsko z umiarem, mówią jak postępować.
(7) Treny jako dramat utraconego i odzyskanego światopoglądu (konkretne
odwołania do tekstów!)
W Poszczególnych trenach podmiotowi lirycznemu (w domyśle Jan Kochanowski)
stopniowo załamuje się światopogląd. Wszystkie dotychczas ważne dla niego wartości
zostają skrytykowane
- tren IX  podmiot liryczny występuje w postaci filozofa i w sposób ironiczny przedstawia
mądrość. To właśnie ta wartość zostaje poddana próbie. Kochanowski dotychczas
uważał, że mądrość pozwala na rozwiązanie problemów, człowiek żyje dzięki niej bez
lęku, zachowuje stoicki spokój wobec szczęścia i nieszczęścia. To właśnie ta mądrość
daje akceptacje przemijalności i brak strachu przed śmiercią. Kochanowski uważał, że
jest człowiekiem wyjątkowym i uchroni się przed nieszczęściami. Jednak motyw zrzucenia
ze schodów pojawiający się w tym tekście ukazuje podmiotowi lirycznemu, ze niczym nie
rozni się od innych. Neguje więc stoicyzm i calą tą mądrość.
- w trenie X podmiot liryczny zastanawia się czy istnieje życie pozagrobowe i jeśli tak, to
co dzieje się z Orszulką. Czy znajduje się ona w niebie, piekle, czyścu, Raju,
Hadesie czy może istnieje tylko nicość.. Kochanowski rozpacza. Nie wie co się dzieje z
jego dzieckiem, calą idee istnienia zycia pozagrobowego poddaje wielkiemu znakowi
zapytania, prosi więc córeczkę o to, by pojawiła mu się jako zjawa we śnie i powiedziala
wszystko.
-tren XI- to kryzys wartości, cnoty. Podmiot liryczny zastanawia się jaki sens ma istnienie
pobożności i dobroci. Zaczyna wątpić w Boga ( uważa, że jest niesprawiedliwy,
nieprzewidywalny i niemożliwy do poznania ) i w to czy człowiek w ogóle jest w stanie
ogarnąć Jego tajemnice. Uważa, że możliwości poznania są ograniczone. Cnota jest nic
nie warta ( jak fraszka  mało ważna) bo obojętnie czy się nią kierujemy czy nie , to i tak
nie mamy wpływu na los , na nasze życie. Podmiot stawia sobie pytanie dlaczego złe
rzeczy zdarzają się dobrym ludziom ? jaki jest tego sens ? jaki jest sens bycia dobrym
skoro i tak dotykają nas złe rzeczy ? nie mamy wpływu na fortunę  Ona jest jak
nieznajomy wróg- dotyka nas losowo , kiedy chce i jak chce. Kochanowski wysuwa śmiały
wniosek, że cnota nie jest obroną przed czymkolwiek. Zaczyna powoli wpadać w paniczny
strach, że straci rozum, bo wszystkie jego wartości , wszystko to , co miał ugruntowane
przez całe życie- upadają. Traci wiarę, mądrość choć tego nie chce.
-tren XIX- to tren kończący cały cykl, przedstawiony w konwencji snu, w którym do
podmiotu lirycznego przychodzi matka z córeczką na rękach. Uspokoja Kochanowskiego i
tłumi wszystkie 3 elementy kryzysu ( załamania światopoglądu)
- mądrość - Matka tłumaczy Kochanowskiego, że człowiek mądry jest gotowy i na smutki
i na radosne doświadczenia, że najważniejsze jest zachowanie w tym wszystkim spokoju,
popiera postawe stoicką, chce aby podmiot wrócił do swoich wartości , odbudował
światopogląd i ponownie zastosował w swoim życiu wszelkie mądrości , które dawniej sam
głosił ( faza napomnienia)
- życie pozagrobowe - Matka tłumaczy podmiotowi co się stało z Orszulką, pokazuje mu
gdzie jest, mówi , że dziewczynka zaznała spokoju i modli się za rodziców. Przebywa z
Bogiem więc nic złego Jej się nie stanie ( faza pocieszenia i odpowiedzi na wątpliwości )
- cnota- matka upomina syna, by wszelkie doświadczenia w swoim życiu znosił po ludzku,
by zachował godnośc i opanowanie, Bóg daje człowiekowi chwile szczęścia i nieszczęścia
a my mamy się z tym pogodzić , mamy prawo okazywać uczucia, racjonalnie tłumaczy, że
zachowanie cnoty jest bardzo ważne
to właśnie w trenie XIX Kochanowski odzyskuje zachwiany wcześniej światopogląd.
Upomnienie i pocieszenie ze strony matki daje mu dużo do myślenia , uspokoja go i daje
siłę do dalszego życia w zgodzie z przyjętymi wcześniej wyznawanymi przez całe życie
zasadami, wartościami.
(8) Różnorodność faszek Jana Kochanowskiego.
TEMATYCZNA:
 Na dom w Czarnolesie  podmiot liryczny nie chce bogactwa, pragnie spokoju, prosi o
dystans i umiar. Zgodna ze stoickimi poglądami Kochanowskiego.
 Do fraszek  o samych fraszkach.
 Na lipę  opisuje uroki drzewa, które daje schronienie w upalne dni.
Mogą być satyryczne, pochwalne, także miłosne.
BUDOWY:
Krótkie, dwuwersowe,
Rozbudowane, z dialogami i opisami.
Rozbudowana scena dramatyczna  O doktorze Hiszpanie ,
Versus Cancrini  czytając wersy od końca otrzymujemy przeciwstawną treść ( Raki )
(9) Psałterz Dawidów Jana Kochanowskiego - cechy przekładu, środki artystyczne
(kontekst: Anna Świderkówna i poezji hebrajskiej, Biblia Tysiąclecia, wiadomości o
Księdze Psalmów z I semestru).
 Psałterz Dawidów ukazał się w 1579 r. w drukarni A
azarzowej w Krakowie. Już rok po
wydaniu Psałterza ukazała się do niego muzyka Mikołaja Gomółki pt. Melodie na psałterz
polski.
W epoce renesansu zakładano, ze jedynym autorem psalmów był Dawid - stał się on
przykładem poety, piszącego psalmy. I to właśnie Dawid jest podmiotem lirycznym
większości utworów: przybiera u Kochanowskiego różne role, np. króla i władcy, wodza,
zatrwożonego ojca, zwycięzcy oraz grzesznika i pokutnika.
Przy tworzeniu psałterza Jan Kochanowski wzorował się m.in. na tłumaczeniach z Wulgaty
(IV/V w.) i Biblii brzeskiej (1563 r.). Autor tłumaczył psalmy werset po wersecie, nie
zmieniał ani kompozycji, ani konstrukcji poszczególnych utworów. Swoją inwencję twórczą
ujawnił natomiast w bogatej stylistyce (epitety, powtórzenia).
Jak pisała Anna Świderkówna:  poezja hebrajska rządzi się swoimi prawami, które jednak
odbiegają od znanych nam praw i mijają się trochę ze znaną nam poetyckością. Chodzi tu
głównie o liczne powtórzenia. Mogą wystąpić w formie refrenu lub najbardziej
specyficznym dla poezji hebrajskiej - paralelizm. Dzielimy go na synonimiczny i
syntetyczny. Paralelizm synonimiczny pokazuje relację między wersetami, gdyż drugi
człon jest praktycznie równoznaczny w pierwszym. Z paralelizmem syntetycznym mamy
do czynienia w momencie, gdy drgi człon wzbogaca lub rozbudowuje treść pierwszego.
Najważniejsze jest jednak, abyśmy zrozumieli, że w poezji hebrajskiej istotne jest
wzajemne współgranie werstetów i ich członów, które niekiedy się uzupełniają i pogłębiają.
Widoczne są różnice przekładów psalmów: w Biblii Tysiącleci teksty starają się być jak
najwierniej oddane, naśladując teksty hebrajskie oraz ich poetyckość - w głównej mierze
chodzi tu o powtórzenia. Z kolei Kochanowski przekazuje nam tę samą treść, jednak
zależy mu bardziej na urozmaiceniu tekstu - próbuje przedstawić formę Psalmós na
bardziej  znaną językowi polskiemu, bardziej obecną.
(10) Pieśń o spustoszeniu Podola jako apel do sumienia narodu.
 Pieśń o spustoszeniu Podola została napisana ok. roku 1575 roku, opowiada o skutkach
najazdu tatarskiego na Polskę, oraz o wielkich spustoszeniach, jakie po sobie zostawił,  &
Polaku! Ziemia spustoszona Podolska leży&  , według kroniki Bielskiego Tatarzy zagarnęli
wówczas ponad pięćdziesiąt tysięcy jeńców.
Pieśń jest w pewnym sensie apelem, nawołującym ludzi do patriotyzmu, nakłania ich do
walki - walki w imię Ojczyzny, walki o religię oraz o honor. Sam autor walczy z ludzką
ignorancją, niemocą poezją i apelami, nawołuje jednak, aby ludzie, w których nie ma
dosyć odwagi, aby sami poszli walczyć - poświęcili swój własny majątek i opłacili wojsko,
dbając o własne zdrowie i życie. Znając jednocześnie ważne cechy dumy Polaków 
szlachetność oraz cnota rycerska:  Skujmy talerze na talary, skujmy, A żołnierzowi
pieniądze gotujmy! Inszy to darmo po drogach miotali, A my nie damy, bychmy w cale
trwali? Dajmy; a naprzód dajmy! Sami siebie Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie .
Kochanowski ukazuje również hańbę Polaków - pisze, że pozwolili się zawojować
narodowi, który nie potrafi budować miast i mieszka w namiotach. Podmiot liryczny
oskarża Turków o napaść na Polskę, podczas gdy była ona pozbawiona króla. Określa
Polaków mianem owiec, które porzucił pasterz.  Że ani pasterz nad owcami chodzi, Ani
ostrożnych psów za sobą wodzi .
Całość została ironicznie spointowana przez Kochanowskiego słowami  Cieszy mię ten
rym:; Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie, Nowąprzypowieść
Polak sobie kupi, Że i przed szkodą i po szkodzie głupi.
Dla wzmocnienia efektywności owego apelu autor często wykorzystuje epitety  łup
żałosny ,  Połaniec sprosny ,  Córy szlacheckie ,  Zbójce (nieczyste) . Jednakowoż dla
umocnienia treści oraz chęci dosadnego dotarcia do adresata autor często używa
powtórzeń w formie wołacza  Polaku i  Lachu . Środki stylistyczne zostały tak precyzyjnie
dobrane, żeby mogły oddziałowywać na emocje Polaków.
W ostatniej części pieśni występuje sentencja, w której podmiot liryczny pisze w pierwszej
osobie, jakoby swoje myśli przelewał na papier. Autor pisze wyłącznie o własnych
odczuciach.
Doba odrodzenia wyzwoliła w Kochanowskim osobiste, indywidualne poglądy, umiejętność
i odwagę do wyrażania własnych uczuć i myśli. Jednak jego argumenty są oparte na
przemyśleniach oraz doświadczeniu.
(11) Pieśń IX jako przepis na udane życie- wskazówki co do stylu życia z niej
płynące:
1. Nie należy zbytnio przejmować się przyszłością bo jest nieprzewidywalna, należy
pamiętać o jej zmienności i niepewności ( Siedzimy w prawie Fortuny )
2. Należy rozsądnie rozporządzać majątkiem
3. Nie należy starać się zrozumieć wszystkiego  pewne rzeczy trzeba po prostu
zaakceptować, bo nie jesteśmy w stanie ich pojąć
4. Trzeba pamiętać, że to co pisane jest nam z woli Boga i tak nas spotka
5. Należy zachować równowagę w szczęściu i nieszczęściu (stoicyzm)
6. Bogactwa nie da się zatrzymać, więc lepiej nie pragnąć zbyt wiele, nie gromadzić
dóbr materialnych, lepiej jest doskonalić samego siebie. (ważna jest cnota i umiar)
7. Nie należy skrajnie traktować postawy jak trwoga to do Boga, zachować spokój
Odniesienie do Horacego:
Postawa przedstawiona w Pieśni IX pokrywa się z postawą horacjańską łączącą 2 inne
szkoły życia epikureizm ( najważniejsze jest przyjemność i wynikające z niej szczęście)
i stoicyzm( zachowanie równowagi w szczęściu i nieszczęściu). Horacjanizm
charakteryzuje się także poszukiwaniem złotego środka w życiu np. między
bogactwem i ubóstwem. Kochanowski również się z tym zgadza, mówi że nie mamy
gromadzić skarbów materialnych ale te w postaci np. wiedzy, równocześnie nie każe
żyć w ubóstwie. Według Horacego i Kochanowskiego najlepsza jest harmonia i ład.
(12)
(13) Teatr elżbietański
- od imienia Elżbiety I
-stałe budynki teatralne
-główne tworzywo spektaklu - słowo, które odwoływało się do wyobraz
ni widza
-najwybitniejszy autor piszący dla t. elżbietańskiego  W. Szekspir
Specyficzne ukształtowanie sceny
-spektakle na wolnym powietrzu
-3 plany gry dla aktorów:
*pierwszy-na podeście wysuniętym w stronę publiczności , która otaczała tę częśc
sceny
*drugi-na scenie wewnętrznej, oddzielonej od widzow dwojgiem drzwi
*trzeci-na galerii służącej do odgrywania scen balkonowych
-spektakle wystawiane przy naturalnym świetle
-brak kurtyny i maszynerii teatralnej
-dekoracje ograniczone do minimum(stosowanie napisów objaśniających scenerię np.las)
-bogactwo i różnorodnośc kostiumów
!!Nie wiem czy to trzeba ale na wszelki wypadek tez daję o teatrze szekspirowskim:
teatr szekspirowski:
związany z działalnością sceny The Globe w Londynie w 1599r. stanowi dojrzałą wersję
teatru elżbietańskiego, rozpoczął proces wystawiania spektakli w zamkniętych budynkach,
scenografia nadal jednak pozostawała uboga, szczególne dbanie o kostiumy i o przekaz
słowa, odstąpienie od patetycznej gry aktorskiej, wygłaszanie tekstów w sposób naturalny,
pozostawienie większej swobody wykonawcom i zezwolenie na partie improwizowane.
(14) Dramat szekspirowski
Dramat szekspirowski  rodzaj dramatu wykreowanego przez Williama Szekspira. Uważa
się, że dramat szekspirowski jest prekursorem dramatu romantycznego.
Wyznaczniki gatunkowe (cechy) dramatu szekspirowskiego:
" akcja jest wielowątkowa, kolejne wątki są luz
no związane ze sobą
" różne miejsca akcji
" czas akcji rzadko pokrywa się z czasem fabuły
" czas akcji może zostać rozciągnięty na lata
" brak chóru
" zmienność nastroju, czyli po scenach tragicznych, okrutnych występują sceny
żartobliwe
" przyroda stanowi tło dla scen, tworzy, potęguje nastrój grozy
" synkretyzm stylistyczny: groza, tragizm, patos, komizm i groteska sąsiadują ze
sobą; styl poetycki obok stylu potocznego i wulgaryzmów  groteskowość
" wiersz biały
" język nie zawsze podniosły, bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia,
celne powiedzenia,
" indywidualizacja języka dostosowana do charakteru osób, ale w monologach
występuje mnóstwo ozdób retorycznych, metafor i porównań
" na scenie obecni są bohaterowie wysoko urodzeni i niskiego pochodzenia
" bohater Szekspira jest dynamiczny, zmienia się, jest skomplikowany pod względem
psychicznym
" są sceny pojedynku, otruć, bohaterowie umierają na scenie
" sceny zbiorowe
" przewaga scen realistycznych, występowanie świata fantastycznego w roli
pomocniczej względem fabuły,
" przemieszanie światów, nakładanie się ich na siebie, nastrój grozy i niesamowitości,
sceny wizyjne;
" istnienie świata fantastycznego jest wynikiem upostaciowania przez Szekspira
psychologicznych motywacji bohaterów
" zachowanie łańcucha przyczynowo-skutkowego
" tematem są wielkie namiętności ludzi
" człowiek może sam o sobie decydować, a jego tragizm wynika z dokonywania
niewłaściwych wyborów spowodowanych uleganiem własnym namiętnościom, spod
wpływu których nie potrafi się wyzwolić lub z konfliktu bohaterów dążących do
realizacji swych celów
" tragizm człowieka miotanego różnymi namiętnościami (psychologizm);
" pouczenie moralne
" odwołanie do historii i swobodne jej modyfikowanie
Cechy dramatu antycznego:
głównymi bohaterami byli królowie, arystokracja, ludzie dobrze urodzeni,
konflikt tragiczny - konieczność wyboru między sprzecznymi i jednocześnie
równorzędnymi wartościami;
tragizm - cokolwiek bohater wybierze, jest skazany na klęskę (nieuchronność
katastrofy)
zasada decorum - stosowność stylu (brak indywidualizacji języka, scen drastycznych i
krwawych)
zasada mimesis - naśladownictwo natury, rzeczywistości
brak scen zbiorowych - jednocześnie na scenie może przebywać trzech aktorów
zasada trzech jedności - akcji (jeden główny wątek, brak pobocznych), czasu (akcja
rozgrywa się w ciągu 24 h) i miejsca (najczęściej przed pałacem królewskim);
niezmienność charakteru postaci - bohaterowie nie podlegają transformacji, nie
popadają w skrajne stany emocjonalne (jedna maska w czasie całego przedstawienia)
wina tragiczna (hamartia) - bohater błędnie oceniając własną sytuację, sam ściąga na
siebie klęskę
ironia tragiczna - przeciwieństwo między świadomością bohatera, a jego rzeczywistą
sytuacją.
fatum - przeznaczenie; los człowieka jest z góry przesądzony, a nad jego biegiem
życia czuwają Mojry
katharsis - (oczyszczenie) - akcja utworu powinna wywołać u widza uczucie litości i
trwogi; powinni oni przeżyć wstrząs psychiczny, co da im duchowe oczyszczenie;
nieszczęśliwe zbłądzenie - bohater nie wie, że popełnia zbrodnię.
Na tej podstawie można zestawić dramat antyczny z dramatem szekspirowskim:
Dramat antyczny a szekspirowski- porównanie na przykładzie Makbeta
Dramat antyczny Dramat szekspirowski np."Makbet"
nie ma jedności czasu - akcja toczy się w
trójjedność czasu, miejsca, akcji ciągu 17 lat, miejsca - pałac, wrzosowisko,
akcji - wiele wątków
dowolna ilość aktorów, sceny zbiorowe, brak
trzech aktorów i chór
chóru
podział na stasimony i epejsodiony
podział na akty i sceny
podział na akty i sceny
akcja przyczynowo-skutkowa akcja przyczynowo-skutkowa
język nie zawsze podniosły - monolog
styl, język podniosły
Odz
wiernego
na początku sztuki prolog, na końcu występuje prolog - otwiera dramat, dokonuje
dokonuje się katastrofa się katastrofa
wiersz: iloczas różne style - wiersz biały, proza
akcja rozgrywa się w wyższych sferach na scenie obecni i królowie i ludzie z
- na scenie obecni ludzie z wyższych
niższych sfer o Odz
wierny
stanów
temat zaczerpnięty z Homera lub
temat zaczerpnięty ze starych legend, kronik
mitologii
wprowadzenie przyrody - mówi się o jej
nie ma tego zachowaniu aby np. spotęgować nastrój
grozy
motywacja boska - człowiek jest zły lub każdy jest "kowalem swego losu"
dobry z woli bogów
człowiek przeobraża się na naszych oczach -
człowiek jest jednoznacznie określony,
Makbet, lady Makbet, są monologi
ma określone cechy jest np. dobry, zły
wewnętrzne dla dopełnienia obrazu bohatera
wyraz
ne oddzielenie fantazji od realiów wątki: fantastyczne i realistyczne, przeplatają
- oddzielnie przedstawiony świat
się między sobą i się na siebie akładają
bogów i oddzielnie świat ludzi
sceny gwałtów, sceny zabójstwa
relacjonowane są przez jednego z zabójstwo dokonuje się na oczach widzów
aktorów
uboga dekoracja zmienna dekoracja
role grane tylko przez mężczyzn w role grane bez masek, role kobiece
maskach odgrywane przez młodych chłopców
(15) Tron we Krwi A. Kurosawy, a Makbet
1. "Makbet" a "Tron we krwi"
Podstawowym elementem który różni film Kurosawy od szekspirowskiego dzieła jest
przeniesienie akcji do Japonii, w różne okresy.
W przypadku Makbeta, który rozgrywał się w średniowiecznej Szkocji, różnica czasowa
nie jest zbyt wielka, ponadto nie da się jej precyzyjnie określić, jednak wszystko
wskazuje, że są to okolice XVI wieku i czas feudalizmu. Ta zmiana ma też znaczenie w
gruncie merytorycznym, gdyż powszechnie wiadomo, jaka była rola kobiety w dawnej
Japonii. W tragedii Szekspira żona głównego bohatera ? Lady Makbet odegrała
niesamowicie ważną rolę, była ekspresyjna, pełna wyrazu i pasji. U Kurosawy żona
księcia Washizu (który jest odpowiednikiem Makbeta) jest cicha i uniżona wobec niego.
Podsuwa mu pewne pomysły w sposób delikatny i niczego nie wskazujący. Zwiększa
się w ten sposób jej dwulicowy charakter ? gdyż to ona sama dokonuje pierwszego aktu
morderstwa. Z jednej strony skryta i niewinna, z drugiej ? gotowa do tak odrażającego
czynu.
Kolejną innowacją Kurosawy jest zastąpienie postaci wiedz
m, które u Szekspira
pojawiają się na początku pierwszego aktu tradycyjnym chórkiem japońskim, co ma
swoje korzenie w tradycji japońskiego teatru no, który, podobnie jak greckie tragedie,
posiadał liczne pieśni wykonywane właśnie przez chór. Zawodzące śpiewanie
wprowadza widza w akcję i podsumowuje ją w zakończeniu. Natomiast samo spotkanie
bohatera z wiedz
mami po bitwie jest analogiczne do wersji Szekspira, z tym, że
wiedz
ma jest jedna i przedstawiona jako stara szwaczka. Zrezygnowanie z wyraz
nej
personifikacji sumienia bohatera podkreśla wymowę dramatu, który opowiada o chorej i
niebezpiecznej ambicji. Zmienione zostały też dialogi. Kurosawa odrzucił wolny wiersz
charakterystyczny dla Szekspira na rzecz ubogich, niezbędnych tylko dialogów, zdał się
natomiast na wybitne ekspresyjne aktorstwo japońskich aktorów.
Różnice kulturowe widać nie tylko w wątku relacji bohatera i jego żony, ale tez w
pojedynczych elementach. I tak na przykład zamiast wystawnej uczty powitalnej dla
Króla Dunkana, w filmie Kurosawy jest tradycyjne picie sake w dojo (które z wiadomych
powodów zastępuje zamek szkocki). Postać Banka, zastąpiona zostaje księciem Miki, o
którego potomstwie nie wspomina się (u Szekspira miał syna Fleance?a).
Fabularne różnice widać głównie przy rozwiązaniu akcji. W dramacie Szekspira Makbet
spotyka się z Wiedz
mami, które wróżą mu. Następuje wizja odciętej głowy,
zakrwawionego dziecka, którego nie poczęła kobieta, a które miało obalić Makbeta oraz
lasu, który przychodzi pod zamek, co miało poprzedzać śmierć bohatera. W Tronie we
Krwi jedynym ostrzeżeniem jest ?chodzący las?. W obu przypadkach bohater nabiera
pewności siebie i odrzuca możliwość śmierci. Makbet ginie zabity przez Makdufa,
przyczyną śmierci jest dekapitacja. Ostatnia scena pokazuje Makdufa triumfalnie
niosącego głowę Makbeta wbitą na dzidę. Książe Washizu zostaje zasypany gradem
strzał przez własne wojska. Obydwu postaciom przed śmiercią towarzyszy uczucie
strachu trwogi i zawodu. Ponadto w wersji Kurosawy koniec następuje wraz ze śmiercią
bohatera, podczas gdy w dramacie Szekspira następuje jeszcze koronacja Siwarda,
dowódcy wojsk angielskich.
2. No i Freud
Jednym z głównym założeń teatru No jest relacja Giri - ninjo czyli wewnętrznego
konfliktu moralnego między nakazem moralnym a uczuciem. Konflikt ten był głównym
punktem interpretacyjnym w pierwszych analizach filmu. Dokładnie widać w dramacie
Szekspira rozbieznośc i ambiwalencję uczuć targających główym bohaterem. Taku
dualizm natury tyrana, ktory zabił sen został kilkakrotnie uwypuklony i zwizualizowany w
filmie przez postać Miki (w oryginale - Banko), przyjaciela Makbeta. W scenie, kiedy
obaj generałowie błądzą w lesie, gdzie za chwilę spotkają wiedz
mę, w pewnym
momencie obydwoje zastygają w bezruchu, nasluchując. Kompozycja kadru sprawia
wrażenia lustrzanego odbicia. Z taką samą sytuacją mamy do czynienia już po
opuszczeniu lasu, kiedy obie postacie siadają naprzeciwko siebie na kamieniach. W
oddali widać zamek. Scena ta rozgrywa się zarówno realnie jak i jest tylko
odtworzeniem uczuć głównego bohatera. Miki symbolizuje tę stronę jego świadomości,
która podpowiada jednak wierność zasadom, w tym przypadku władcy, natomiast
Washizu jest w tym przypadku esencją wszelkcih zbroczniczych myśli i pobudek, jakie
rodzą sie w bohaterze. Wkrótce Miki zotanie zamordowany, co oznaczać będzie
zdławienie myśli o rezygnacji z wierności i moralności.
Kurosawa posłużył się motywem cienia i brata-bliz
niaka nie tylko w tym dziele, motyw
ten powraca w takich filmach jak "Ran" i "Sobowtor" (tłum. dosł. Wojownik - Cień).
Odważniejsi analitycy Kurosawy pokusili się o interpretacje jego filmów przez pryzmat
Freudowskiej Psychoanalizy. Słynny XX-wieczny psycholog równiez zakładał konflikt we
wnętrzu czlowieka, zwłaszcza moralności z rządzami oraz dwoistą naturę psychiki
ludzkiej, wyodrębniając świadomość i podświadomość. Na pewno jest w tym sporo
prawdy, bo właśnie na takiej zasadzie został oparty chociażby "Tron we Krwi". Daje to
dość ciekawy efekt wzajemnej korespodencji kultur zachodu i wschodu - Film
zakorzeniony w japońskiej tradycji zainspirowany jednocześnie europejskim dramatem
XVI wiecznym oraz doktryną naukową współczesnego psychologa.
3. Zamek Pajęcze Gniazdo, czyli rodzaje tragiczności
Kumonosu-jo znaczy w dosłownym tłumaczeniu Zamek Pajęcze Gniazdo. Kurosawa
zrezygnował więc z, nie oszukujmy się, trywialnego tytułu nadanego przez Szekspira
(tak jak w przypadku "Ranu", który nie wiedzieć czemu nie został przetłumaczony na
język polski i oznacza Chaos, a oparty jest na sztuce zatytuowalej "Król Lear") i w już
tutaj dał widzom pewne wskazówki intepretacyjne.
Zacząć należy od "rodzajów tragiczności" bohaterów na przestrzeni dziejów.
Encyklopedyczna definicja bohatera tragicznego, której uczą w szkolach, mówi o
postaci, która ma do wyboru kilka wyjść z sytuacji, kilka rozwiązań, natomiast
niezależnie od wybranego rozwiązania - jej losy będą złe. Tragizm bohaterów
antycznych polegał na tym, że ich los był z góry określony i nie było żadnej możliwości
uniknięcia i oszukania go. Chcieli oni od niego za wszelką cenę uciec, jak chociażby
Król Edyp, ale niezależnie od tego, w jaki sposób by się próbowało - jest to niemożliwe.
Tak samo jest w przypadku bohaterów Makbeta i Tronu we Krwi.
Tragizm bohatera polega na tym, że los cały czas podrzuca na jego drodze wskazówki,
jak ma postępować, można wiec powiedzieć, ze los ten jest przebiegły i perfidny -
dokładnie taki jak wiedz
my. Można się spotkać z teorię, że wiedz
my (wiedz
ma) jest
personifikacją sumienia głownego bohatera. Nie jest to prawdą, gdyż widzi je także
Banko (Miki) i slyszy przepowiednie. Wiedz
my są symbolem i personifikacją odgórnie
założonego losu bohatera. Makbeta poznajemy po wygranej przez niego bitwie - jest
ambitnym dowódcą. W tym momencie pojawia się przepowiednia, że zostanie królem.
Dowiaduje się o tym jego żona i postanawia ona nieco dopomóc losowi. Wszystko już
zostalo ukartowane przez wyższe siły nie pomogłoby nic - nawet gdyby Makbet
postanowił żyć na pustyni.
Dlatego też tytuł brzmi "Pajęcze gniazdo". Pająk wije swe sieci i wabi nimi muchy, a
kiedy już w nie wpadną, nie ma dla nich żadnego ratunku. Tak samo zamek kusi księcia
Washizu, i kiedy już postanawia go zdobyć, stacza się ku nieuchronnej śmierci. Jego los
jest już nieuchronny.
5. Dlaczego "Makbet"
Dlaczego japoński reżyser zdecydował się na ekranizację angielskiego dramatu?
Kurosawa dał się poznać światu jako pierwszy filmowiec z kraju kwitnącej wiśni który
swoimi filmami stanowił pewien towar eksportowy, docierający do zagranicznych
odbiorców. Kurosawa w swoich dzielach poruszał świeże, niewyskplatowane wartości
jak np. relatywizm prawdy i jej obiektywizm, więzi społeczne, głównie poświecenie,
między honorowymi ludz
mi a ubogimi wieśniakami, realizował je w formie dramatów
samurajskich. Egzotyczna forma i poruszane wartości sprawiały, że zyskal
zainteresowanie w kręgach m.in europejskich, gdzie do dziś filmy te są z chęcią
oglądane i dyskutowane. Kurosawa zrobił więc wielki krok ku przezwyciężeniu obcości
między kulturami japońską a europejską, czego owocem i dowodem jest film "Tron we
Krwi". Ponadto dramaty Szekspira są niesamowicie uniwersalne i ponadczasowe, a ich
problematyka wytrzymuje proby czasu i jest obecna niezależnie od czasu i miejsca.
Cieszy się on popularnością wśród środowiska filmowego, gdyż jego niezliczone sztuki
stanowią wręcz gotowe scenariusze. Dlaczego więc nie można by spróbować
zrealizować filmu na ich podstawie zakorzenionego w kulturze japońskiej? Kurosawa
spróbował. I mu się udało.
http://www.filmweb.pl/film/Tron+we+krwi-1957-31470/discussion/Tron+we+krwi+-+analiza,
635767
http://www.stentor.pl/files/produkty/pliki/89_fragment.pdf
(16)
(17) Rola wiedz
m w  Makbecie
Wiedz
my pojawiają się w utworze dwukrotnie. Ich obecność można interpretować na kilka
sposobów. Z całą pewnością pełnią rolę wyroczni  przepowiadają Makbetowi i Banquo
przyszłość, ukazują, co się niedługo wydarzy. Można jednak powiedzieć, że to właśnie za
ich sprawą przepowiednia się spełnia  gdyby Makbet jej nie usłyszał, nie dążyłby do jej
wypełnienia. Na tym właśnie polega cały paradoks.
Druga kwestia jest taka, że wiedz
my są symbolem utajonych marzeń, pragnień; ukazują
ukrytą naturę każdego z nas (w tym Makbeta), która tkwi w każdym i w dogodnych
warunkach może wyjść na jaw. Wiedz
my w tym szczególnym przypadku uosabiają myśli i
pokusy Makbeta.
Trzeci możliwy sposób interpretacji wiąże się z pozostałymi dwoma  wiedz
my to potężna
siła, w której ukazuje się całe zło świata. Siła, która tkwi w każdym człowieku i prowokuje
do zbrodni, podżega ambicję i każe dążyć do celu po trupach, za wszelką cenę. Wiedz
my
są również z
ródłem nieszczęścia, całej przelanej w utworze krwi.
Warto zauważyć, że wprowadzenie wiedz
m było istotnym zawiązaniem akcji, potem zaś
przy ich udziale miał miejsce punkt kulminacyjny.
(18) Lady Makbet - czy to zła kobieta była?
Lady Makbet jest postacią wielowymiarową, nie sposób jednoznacznie jej ocenić jako złą
czy dobrą. Niezaprzeczalnie jednak przyczynia się ona do zbrodni popełnionych przez
Makbeta. Jest swoistym  motorem napędowym działań swojego męża. Pomaga rozbudzić
drzemiące w nim ambicje, ale sama nie dokonuje bezpośrednio żadnej ze zbrodni. Nie
zwalnia jej to jednak
z odpowiedzialności za to, że z całą pewnością przyczyniła się do ich popełnienia,
chociaż Makbet sam podjął decyzję, o zabiciu Duncana co rozpoczęło ciąg morderstw.
Lady Makbet jest bez wątpienia nieszczęśliwa i niespełniona, nie wiadomo do końca z
jakiej przyczyny, doprowadziło to do tego, że stała się bezwzględna, a wręcz okrutna.
Czasami jej postawa wydaje się wręcz nieludzka, ale pod koniec dramatu, kiedy Lady
Makbet targana jest przez wyrzuty sumienia, można dostrzec w niej pogubioną kobietę,
zwykłego człowieka .Czytelnik widzi to w obłędzie, w którym coraz bardziej się pogrąża.
Lunatykowanie, mycie rąk, wszystko to sprawia, że można odczuwać w stosunku co do
niej jakieś współczucie.
Tak więc  Szekspirowska Lady Makbet nie jest postacią do szpiku kości złą i zepsutą,
zupełnie inaczej przedstawia ją Akira Kurosawa w  Kumonosu jou , jest ona tam bohaterką
negatywną, odpowiedzialną za wszelkie złe uczynki męża.
(19) Krew, mrok, sen - rola wymienionych motywów w Makbecie.
Możemy go rozpatrywać na dwóch poziomach: dosłownym i przenośnym. Pierwszy
rozpatrzę aspekt przenośny. Przed pierwszym morderstwem, którego dokonał na swoim
krewnym Dukanie, Makbet jest ukazany jako dzielny rycerz, a zarazem wasal królewski.
Ma wątpliwości przed jego popełnieniem, ponieważ wie, że nie ominą go konsekwencje
tego czynu. Śmierć krewnego wytrąca go zupełnie z równowagi, dręczą go koszmarne
wizje, najmniejszy szelest budzi w nim obawę, słyszy głosy, które mówią mu, że już nigdy
więcej nie zaśnie. Nie tylko jego dopadają konsekwencje morderstwa, ale także jego żoną,
którą po popełnionych zbrodniach i opuszczeniu przez męża popada w chorobę
psychiczną. Motyw ten możemy także rozumieć dosłownie, że główny bohater zabił
Dukana właśnie we śnie. Było to bardzo podstępne i dobrze rozplanowane, ale z drugiej
strony zwykłe tchórzostwo. Motyw snu jest parenetyczny, ponieważ kary nie muszą
wystawić ludzie, ale może zrobić im to ich własne sumienie, które przyczynia się do zmian
w psychice, pozbawiając ich odprężenia duchowego, czyli snu.
Krew i mrok oddają ogólną atmosferę utworu: ciągłe zabójstwa i intrygi. Morderstwa są
wykonywane przy udziale mroku i dużej ilości krwi. Noc sprowadza śmierć i zło.
Pojęcia:
1. Pieśń- to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej. Jej
geneza jest związana z muzyką i obrzędami.
2. Tren- inaczej lament, utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze
starogreckiej poezji funeralnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i
wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i
zasługi.
3. Psalm- liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej, o podniosłym charakterze,
którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek. Ze względu na treść
wyróżnia się psalmy: dziękczynne, błagalne, pokutne, prorocze,
pochwalne, patriotyczne, żałobne.
4. Cnota- ugruntowana, stała etyczna dyspozycja człowieka gotowego posługiwać się
swoimi władzami moralnymi - rozumem, wolą i zmysłami
5. Wiersz sylabiczny- wiersz mający równą liczbę sylab, akcent stały pada na
przedostatnią sylabę wersu. W wierszu sylabicznym zdanie nie zawsze kończy się
w wersie, występują w nim średniówki. Najczęściej jest pisany 13-zgłoskowcem lub
11-zgłoskowcem. Wiersz sylabiczny można określić jako numeryczny, w którym
podstawą miary jest ta sama liczba sylab.
6. Średniówka- punkt podziału, który dzieli wers na dwa w przybliżeniu równe
tzw. hemistychy, czyli części wersu wydzielone przez każdą cezurę.
7. Tyrteizm- jest to taka poezja, która ma za zadanie wzbudzić chęć walki za
ojczyznę; ma ona jednoznacznie wymiar patriotyczny.
8. Antropocentryzm - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi
centrum i cel Wszechświata. Zakłada, że człowiek jest centrum Wszechświata,
który jest celowo tak skonstruowany, aby umożliwić istnienie człowieka.
9. Humanizm - prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, a także postawa intelektualna i
moralna wyrażającej się troską o potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój
człowieka. Humanizm przykłada wagę do racjonalnego myślenia, a nie do religijnej
wiary i etyki wynikającej z nakazów religijnych.
10.Reformacja - ruch religijno  polityczno - społeczny zapoczątkowany przez Marcina
Lutra mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska,
które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej.
11.Neoplatonizm - filozofia powstała pod wpływem myśli Platona. Neoplatonizm
postrzegał świat jako hierarchię bytów, które wyłaniają się z bytu doskonałego.
Neoplatonizm wywiódł nową etykę, która opiera się na myśli, że jak dusza ludzka
zmuszona jest przez narodziny w ciele, zejść do najniższego świata, popadając w
grzech, tak może ona przebyć drogę powrotną do bytu doskonałego. Do tego celu
służyły specjalne rodzaje cnoty.
12.Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa
wobec życia i moralności. Oznaczała poszukiwanie złotego środka poprzez
połączenie dwóch antycznych filozofii życia: epikureizmu i stoicyzmu.
13.Deus artifex - pojęcie oznaczające pierwszego artystę  Boga, kreatora świata.
Świat w tym rozumieniu traktowany jest jako Jego dzieło, będące zarazem
pierwszym dziełem sztuki.
14.Teatrum Mundi - teatr świata; jest to motyw świata jako teatr, który, opisujących
życie ludzi jako aktorów, mających za zadanie odegrać swoje życiowe role na
scenie świata.