podstawy edukacji
Jak pokonać
szkolne niepowodzenia
Przyczyny niepowodzeń szkolnych są różne. Wszystkie wiążą się z ciężkimi przeżyciami
uczniów, czasem prowadzą do tragedii. Kosztowne i często mało skuteczne indywidualne
korepetycje nie rozwiązują problemu.
Krystyna Lewkowicz
Nauczyciel języka polskiego, terapii pedagogicznej, autorka wielu artykułów
ozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 17 listo-
Rpada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji
pomocy psychologiczno-pedagogicznej zobowiązuje przed-
szkola, szkoły i placówki do indywidualnego spojrzenia
na każdego ucznia, odkrycia w nim zdolności i lepszego
rozpoznania jego problemów, których nie jest w stanie
przezwyciężyć, oraz udzielenia mu wsparcia stosownie do
jego potrzeb.
Mam nadzieję, że poniższe wskazówki okażą się przy-
datne nauczycielom przy analizach identyfikujących spe-
cjalne potrzeby edukacyjne uczniów.
Niższa sprawność intelektualna
Jedną z przyczyn niepowodzeń szkolnych może być
sprawność procesów myślowych poniżej normy intelektu-
alnej (analizy, syntezy, uogólniania, myślenie mechanicz-
ne). Najczęściej problem ten dotyczy wolniej i nieharmonij-
nie rozwijających się dzieci. Nie rozumują operacyjnie
i dlatego nie potrafią zrozumieć treści z poziomu ponad-
podstawowego.
Zazwyczaj też są mało odporne emocjonalnie, niepewne
swoich możliwości, skrępowane, nie chcą podejmować wy-
siłku intelektualnego. Często wybuchają gniewem, niszczą
własne rzeczy. Są ponure i przygnębione. Jeżeli takie sytua-
cje są częste, prowadzi to do wytworzenia się kompleksu
niższości.
Stawianie takim dzieciom wysokich wymagań lub na-
wet przeciętnych nie pozwala im samodzielnie rozwiązać różne opóz
nienia. Aby zajęcia były atrakcyjne i skuteczne,
zadań. To powoduje utratę wiary we własne siły, zniechę- nauczyciel nie tylko musi dostosować treści do każdego
cenie do nauczycieli, wagary, a nawet porzucenie szkoły. ucznia, ale także odpowiednio je zorganizować. Proponuje
Zaawansowana działalność praktyczna i konkretna po- się działania etapowe. Na początku uczniowie pracują
zwala takim uczniom na opanowanie podstawy programo- w jednym zespole, wykonując ćwiczenia tego samego ro-
wej i dlatego, zgodnie z nowym rozporządzeniem, powinni dzaju. Następnie prowadzący dzieli grupę na 2 3 podzespo-
oni uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne i dy- ły. Każdy zespół pracuje nad inną trudnością i wykonuje
daktyczno-wyrównawcze. ćwiczenia dostosowane do problemów dydaktycznych jego
Celem zajęć dydaktyczno-wyrównawczych jest wyrów- członków. W III etapie praca ma charakter indywidualny,
nanie braków w wiadomościach i umiejętnościach do po- obejmujący swoim zasięgiem poszczególnych uczniów wy-
ziomu pozwalającego samodzielnie rozwiązywać problemy kazujących specyficzne dla nich opóz
nienia w nauce.
z podstawy programowej. Nie jest to proste. Liczba uczest- Rola prowadzącego winna ograniczyć się do dyskretne-
ników zespołu wynosi do 8 osób. Zazwyczaj przejawiają oni go inspirowania, uzupełniania, korygowania. Bardzo waż-
Życie Szkoły nr 7/2012
28
Fot. Fotolia
podstawy edukacji
ne jest dostrzeganie postępów uczniów, nagradzanie, śle-
dzenie ocen otrzymywanych z przedmiotów. Takt pedago-
giczny, znajomość psychologii i serdeczny stosunek
do uczniów powinny sprawić, że nie będą oni odbierać
uczestnictwa w zajęciach jako kary za brak zdolności czy
słabe wyniki w nauce. Atmosfera świadomej pracy, wza-
jemnej szczerości i życzliwości, indywidualnego podejścia
do każdego umożliwi uczniom osiąganie sukcesów szkol-
nych adekwatnych do ich predyspozy cji i wpłynie
na zwiększenie wiary we własne siły.
Zaburzenia funkcji
poznawczych i motorycznych
Wielu uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się przejawia inny rodzaj problemów. Są w normie intelek-
tualnej, ale zaburzone funkcje poznawcze i motoryczne
w takich sferach, jak: funkcja percepcyjno-motoryczna,
funkcja językowa, orientacyjna w schemacie ciała i prze-
strzeni, pamięć i uwaga, utrudniają im naukę pisania i czy-
tania oraz matematyki. Trudności te są uwarunkowane
zmienioną organicznie strukturą ośrodkowego układu ner-
wowego i występują u dzieci bez deficytów sensorycznych
mimo stosowania odpowiednich metod nauczania. Ten ro-
dzaj trudności nazywamy dysleksją. medialne programy M. Bogdanowicz: Ocena ryzyka dyslek-
Dzieci z wymienionymi zaburzeniami powinny uczęsz- sji. Zestaw materiałów interaktywnych wspomagających
czać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne. Korekcja to badanie przesiewowe dzieci oraz profilaktykę w zakresie
ćwiczenie zaburzonych funkcji, w wyniku których ma na- trudności w czytaniu i pisaniu oraz Ocena przyczyn trudno-
stąpić poprawa. Kompensacja zaś to wyrównywanie bra- ści w nauce czytania i pisania. Zestaw zadań dla dzieci
ków poprzez intensywną pracę w sferach zarówno upośle- ośmioletnich.
dzonych, jak i innych w istotny sposób z nimi związanych.
Kompensacja oznacza ponadto zastępowanie ujemnych Rola poradni
psychologiczno-pedagogicznych
skutków doznaniami pozytywnymi.
Uczeń dyslektyczny może odnieść życiowy sukces w re- Jeżeli podjęte próby pomocy w formie ćwiczeń stymulu-
alizacji zadań zgodnych z jego pasją, ale musi wcześniej jących w przedszkolu i korekcyjno-kompensacyjnych w kla-
pokonać barierę, która uniemożliwia mu naukę czytania, sach I III nie przyniosą efektu, należy skierować ucznia
pisania i liczenia. Aby tak się stało, nauczyciel w procesie w klasie IV na badania do poradni psychologiczno-pedago-
dydaktycznym powinien stosować polisensoryczne, wielo- gicznej. Tam w razie potrzeby zostanie wydana opinia, któ-
zmysłowe metody nauczania, angażujące ruch, dotyk, ra jest aktualna przez wszystkie etapy kształcenia. Tylko
wzrok i słuch. Powinien ponadto włączać mnemotechniki w wyjątkowych sytuacjach poradnia psychologiczno-peda-
wykorzystujące skojarzenia i wyobraz
nię, uczyć planowa- gogiczna może przebadać ucznia gimnazjum. Może to na-
nia w różnych aspektach, np. plan pracy pisemnej, organi- stąpić w razie braku możliwości przeprowadzenia diagnozy
zacja miejsca i czasu. Tylko poprzez systematyczne działa- lub niedostrzeżenia trudności w okresie nauki w szkole
nia, uczęszczanie co najmniej dwa razy w tygodniu podstawowej.
na zajęcia w wymiarze 60 minut i wykonywanie dodatko- W Polsce system pomocy terapeutycznej jest pięcio-
wej pracy w domu można pokonać trudności szkolne. Osiąg- stopniowy i odpowiada potrzebom dzieci o różnym stopniu
nięcia będą dotyczyły: lepszej świadomości fonologicznej, nasilenia dysleksji. Pierwszy dotyczy dzieci o niewielkich
dzięki której uczeń sprawniej czyta i rozumie czytany tekst trudnościach w czytaniu i pisaniu. Po konsultacji w porad-
oraz potrafi skontrolować swoje pisemne wypowiedzi, od- ni psychologiczno-pedagogicznej wystarczy wspomaganie
wołując się do wiedzy ze słowotwórstwa, fleksji, zasad or- rodzica w domu przy wykonywaniu dodatkowych ćwiczeń
tograficznych; staranniejszego i szybszego pisania; spraw- przygotowanych przez nauczyciela.
niejsze go wykonywa nia czynno ści manualnych; Poziom drugi to dzieci o nasilonych trudnościach dys-
łatwiejszego zapamiętywania; lepszego różnicowania tre- lektycznych, które uczęszczają na zajęcia korekcyjno-kom-
ści; sprawniejszego dokonywania operacji umysłowych. pensacyjne. Poziom trzeci to zaję cia indywidualne
Zajęcia te prowadzą i dokonują kwalifikacji uczniów wporadni psychologiczno-pedagogicznej, a czwarty prze-
w oparciu o określoną procedurę diagnostyczną nauczycie- znaczony jest dla ucznia uczęszczającego do klasy terapeu-
le mający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej. tycznej liczącej minimum 15 osób. Grupa piąta to dzieci,
Do wysokiej klasy narzędzi pomocnych w diagnozie ryzyka które potrzebują intensywnej terapii. Uczęszczają na zaję-
dysleksji dzieci w młodszym wieku szkolnym należą multi- cia od kilku miesięcy do roku w ośrodkach terapeutycz-
Życie Szkoły nr 7/2012
29
Fot. Fotolia
podstawy edukacji
nych. W Polsce takie oddziały działają w A
odzi, w Przytoku temu szczególnie: koła zainteresowań, badania naukowe,
koło Zielonej Góry, w Hellenowie koło Warszawy. Ponadto letnie szkoły, twórczość artystyczna. Ciekawą formą pomo-
Polskie Towarzystwo Dysleksji organizuje kolonie i turnusy cy jest realizowanie indywidualnego programu wsparcia
terapeutyczne. obejmującego wszystkie sfery działania.
Problemy dzieci zdolnych Uczniowie najtrudniejsi
Niepowodzenia szkolne mogą dotyczyć także dzieci Najwięcej problemów sprawiają uczniowie, którzy
o wysokim ilorazie inteligencji, bogatej wyobraz
ni, orygi- w ogóle nie są zainteresowani nauką: wagarują, obrażają
nalnych pomysłach, szerokim wachlarzu zainteresowań. innych, nie akceptują nauczycieli i kolegów, są agresywni.
Nie wykorzystują jednak swoich możliwości intelektual- Zazwyczaj nie nawiązują kontaktów z kolegami z klasy, ale
nych i osiągają tylko przeciętne wyniki w nauce. Niechęt- mają związek z grupami przestępczymi, które pozostają
nie pracują na lekcji, nie odrabiają prac domowych, poza zasięgiem szkoły.
a wkonsekwencji obniża się ich poziom umysłowy. W żadnym wypadku rozwiązaniem problemu nie może
Dzieci borykające się z tego typu niepowodzeniami być kara, bo nie działają na nich nagany, wezwania rodzi-
szkolnymi przejawiają także problemy w sferze emocjonal- ców, zawieszenie w obowiązkach szkolnych, wykreślenie
nej. Chcą dominować, reprezentują postawę egocentrycz- z listy uczniów. Zazwyczaj, kiedy uczeń przestaje chodzić
ną, są zarozumiałe, często okazują lekceważący stosunek do szkoły, wchodzi na drogę przestępczą.
do rówieśników i nauczycieli, bywa, że są zniechęcone, bo Jedynym działaniem, które może przynieść pozytywne
zostały odrzucone przez innych, słabszych intelektualnie. efekty, jest zmiana systemu wartości uczniów. Nie jest to
Co jest przyczyną ich porażek? Niekiedy wybór niewła- łatwe, ale zdecydowane zabiegi nauczycieli i rodziców, mo-
ściwego pakietu edukacyjnego przez nauczyciela (np. pole- nitorowanie postępów, współpraca mogą być warunkiem
cenia typu: Wstaw, Wybierz) i skupianie się prowadzącego powodzenia podczas zapobiegania niepowodzeniom szkol-
zajęcia tylko na treściach zawartych w podręczniku, niepo- nym. Ponadto uczniowie ci powinni uczęszczać na zajęcia
szerzanie wiadomości uczniów zdolnych o treści dostoso- socjoterapeutyczne, terapeutyczne, uczestniczyć w indywi-
wane do ich potrzeb prowadzą do rozleniwienia umysło- dualnych rozmowach z wychowawcami i w dyskusjach kla-
wego. Czasami oczekiwania rodziców są tak wysokie, że sowych. W przypadku gdy wszystkie zabiegi zostały wyko-
dzieci nie potrafią im sprostać, czują się niespełnione i nie- rzystane i nie przyniosły efektu, należy spróbować zmienić
zdolne do podejmowania nowej próby siły. środowi sko wychowaw cze, umieszczając ucznia np.
Uczniowie tacy są też z
le traktowani w grupie rówieśni- w ośrodku socjoterapeutycznym.
czej. Obarcza się ich winą za to, że podnoszą standardy Każde dziecko może czuć się szczęśliwe w szkole, odno-
w klasie i nauczyciele za ich sprawą stawiają wyższe wy- sić sukcesy na miarę swoich możliwości, jeżeli jego wysiłek
magania pozostałym. Czasami bywa tak, że uczniowie o niż- i trud będzie doceniony. Zadowolenie z osiągnięć sprawia,
szym potencjale intelektualnym czują się z
le w ich towa- że uczniowie są zdolni do podejmowania nowej próby siły,
rzystwie i odsuwają się od nich. Nie potrafią prowadzić do samodzielności. Mają większą motywację, aby odnosić
z nimi dialogu ze względu na ubogi zasób słownictwa, nie- nowe sukcesy i pomagać innym. Pamiętajmy też, że sukces
wielką wiedzę i zainteresowania. zbyt łatwy i zbyt częsty powoduje, że zmniejsza się wysiłek
Zdarza się zatem, że dzieci zdolne w grupie rówieśniczej i motywacja, że dzieci mogą stać się zarozumiałe i aro-
czują się gorsze, a nawet traktowane jak dziwaki. Wszystkie ganckie.
te niepowodzenia zachęcają do obniżenia swoich aspiracji.
Wspieranie ucznia zdolnego to przede wszystkim praca
z cechami jego inteligencji emocjonalnej i w sferze intelek-
tualnej. Jednym ze sposobów, aby tego rodzaju niepowo-
dzenie szkolne przezwyciężyć, jest pobudzenie ucznia
do działania. Należy ukazać mu szkołę jako miejsce cieka-
we, bezpieczne, interesujące, w którym działa i osiąga suk-
cesy. Służą temu zajęcia problemowe, grupowe, pozalekcyj-
ne, gdzie pobudzona jest jego aktywność, gdzie może
rozwijać swoje zainteresowania i uzdolnienia. Nie bez zna-
czenia jest konstruktywistyczny sposób nauczania, który
sprzyja podmiotowemu traktowaniu ucznia. Oznacza to
poszanowanie jego własnej autonomii i niepowtarzalności.
Nauczyciel stwarza przyjazną atmosferę i poprzez dostoso-
wany do ucznia poziom zadań, metody pracy, formy orga-
nizacyjne i środki dydaktyczne motywuje go do sa-
modzielnej pracy, w razie wątpliwości dyskutuje
o jego przemyśleniach i poglądach. Prywatny
kontakt ucznia z nauczycielem pozwala
na przełamanie niechęci i lęku. Służą
Fot. Fotolia