57
Piłkarska
specjalizacja trenerska
rozmowa z dr Jerzym Talagą,
wieloletnim kierownikiem
Zakładu Sportowych Gier Zespołowych
w Akademii Wychowania Fizycznego
w Warszawie
Jerzy Talaga, absolwent Akademii Wychowa-
nia Fizycznego w Warszawie, od 1953 roku
asystent w Katedrze Teorii i Metodyki Spor-
towych Gier Zespołowych, kierowanej przez
dr. Walentego Kłyszejkę. Od roku 1978 do
1990 kierownik Zakładu Sportowych Gier Zes-
połowych. Autor fundamentalnych prac z za-
kresu teorii i metodyki treningu piłkarskiego,
takich jak  Piłka nożna  technika, taktyka,
trening , kilkakrotnie wznawiana w Polsce i za
granicą. Od 1959 roku współpracownik PZPN
 członek komisji młodzieżowej, Rady Trenerów,
kierownik wyszkolenia (w latach 1971-1973
oraz 1975-1977), członek wydziału szkolenia do dziś. W latach 1964-1968
trener reprezentacji juniorów, przez wiele lat trener drużyny AZS-AWF.
Redaktor naczelny kwartalnika  Trener .
 Sport Wyczynowy 2004, nr 11-12/479-480
58 Rozmowa z dr Jerzym Talagą, wieloletnim kierownikiem Zakładu...
Akademia Wychowania Fizyczne-
Żeby uruchomić proces kształce-

go w Warszawie jako jedna z pierw- nia trenerów, trzeba spełnić kilka wa-
szych uczelni w Polsce uruchomiła runków: mieć ludzi-wykładowców,
 specjalizację piłkarską  już w 1954 program oraz odpowiednie warunki 
roku. Rozmawiamy w roku jubileuszo- mam na myśli infrastrukturę tech-
wym, od tamtego momentu upłynęło niczną: boiska, sprzęt.
równo 50 lat!  Jakie były powody
podjęcia tej inicjatywy, jakie okolicz-  Zorganizowanie specjalizacji pił-
ności jej towarzyszyły? karskiej zawdzięczamy pracownikom
Katedry Teorii i Metodyki Sportowych
 W chwili podjęcia decyzji o urucho- Gier Zespołowych  Józefowi Pachli
mieniu  specjalizacji piłkarskiej w naszej i Mieczysława Klimajowi oraz zapro-
Akademii już funkcjonowały inne, tak- szonemu do współpracy Tadeuszowi
że w grach zespołowych  piłki ręcznej, Forysiowi, zatrudnionemu w Polskim
koszykowej, siatkowej, a także w kilku Związku Piłki Nożnej. Wykładowcami
sportach indywidualnych. Nie była więc zostali znani specjaliści: Edward Brzo-
to pierwsza tego typu inicjatywa. zowski, były reprezentant Polski, w
owym czasie trener warszawskiej  Polo-
Podstawowym zadaniem Akademii nii , oraz Ryszard Koncewicz i Kazi-

było kształcenie nauczycieli, a pod- mierz Górski, znakomici polscy trene-
jęła się edukacji specjalistów dla rzy. Program ramowy został zatwierdzo-
sportu... ny przez Urząd Kultury Fizycznej, a ci
trzej panowie podzielili między siebie
 Zaraz po wojnie sport opierał się na jego realizację.
pracy instruktorów przeszkolonych na
krótkich kursach. Rekrutowali się oni A jakie były warunki?

przeważnie z przedwojennych zawodni-
ków. Wówczas była to potrzeba chwili.  Jak na początek zupełnie niezłe 
Ale kiedy minęło prawie dziesięć lat, mieliśmy dwa, a nawet trzy, boiska.
system kształcenia okrzepł, można było
realnie myśleć o stworzeniu możliwości Jaki był tryb przyjmowania na

uzyskiwania wyższego wykształcenia specjalizację i czy dużo było chęt-
przez trenerów. Na studiach w Akademii nych?
w latach 1951-54 mój rocznik wyróżniał
się piłkarskimi zainteresowaniami. Sami  W pierwszym naborze zgłosiło się
założyliśmy drużynę i rozgrywaliśmy sześciu studentów, wszyscy z akademic-
mecze towarzyskie z innymi uczelniami. kiej drużyny. Ta szóstka jako pierwsza
Potem, już pod szyldem AZS, drużyna ta ukończyła specjalizację.
przystąpiła do oficjalnych rozgrywek.
Wówczas tylko krok dzielił Uczelnię od Na którym roku studiów rozpoczy-

powołania  piłkarskiej specjalizacji . nał się kurs specjalizacji i ile trwał?
Piłkarska specjalizacja trenerska 59
 Rozpoczynaliśmy specjalizację na  Bynajmniej. Zajęliśmy pierwsze
III roku, nauczanie trwało krótko  jeden miejsce, strzelając  pamiętam dokład-
rok. Póz
niej specjalizacja obejmowała nie  98 bramek i weszliśmy do ligi
dwa ostatnie lata studiów. okręgowej!
Program miał składać się z dwóch Czy w zespole występowali wyłącz-

części  teoretycznej i praktycznej, nie studenci?
w jakich proporcjach podzielono czas
kursu?  Wyłącznie studenci AWF.
 Na teorię przypadało 40% czasu, na Który to był rok?

zajęcia praktyczne 60%. Do zajęć o cha-
rakterze teoretycznym najlepiej przygoto-  1956.
wany był Ryszard Koncewicz. Ten wybit-
ny znawca piłki nożnej dzięki walorom Program specjalizacji zapewne

intelektualnym potrafił swoje doświadcze- zmieniał się, rozszerzał, wzbogacał,
nie praktyczne przetworzyć w wiedzę, zarówno jego część teoretyczna, jak
uogólnić. Szczególnie interesujące były i praktyczna?
jego poglądy na temat taktyki gry.
 W 1956 roku uczelniani specjaliści
Nic nie stracił ze swych walorów opracowali nowy program, przychylnie

dużo, dużo póz
niej. Mieliśmy tego przyjęty i dobrze oceniony. Po kilku la-
dowody podczas spotkań w naszej tach jego funkcjonowania stwierdziłem
redakcji na dyskusjach po kolejnych jednak, że wymaga on pewnych popra-
mistrzostwach świata... wek. Wiedzieliśmy, jaką sprawność tech-
niczną posiadają nasi  specjaliści , bo
 Tak, to prawda. Gdy byłem jeszcze robiliśmy sprawdziany w czasie zajęć.
studentem, zaproponowano mi prowa- Mieliśmy pogląd co do ich umiejętności
dzenie zajęć ze  specjalistami . Naj- piłkarskich, bo obserwowaliśmy, jak gra-
pierw robiłem to pod okiem J. Pachli, ją w piłkę, Nie wiedzieliśmy natomiast, ja-
póz
niej, po ukończeniu studiów i specja- kimi staną się w przyszłości trenerami...
lizacji, już samodzielnie.
A to rzecz najważniejsza, nie

A co się stało z drużyną? szkoliliście przecież piłkarzy, lecz

kandydatów na trenerów...
 Zgłosiliśmy ją do rozgrywek, a
władze WOZPN potraktowały nas przy-  Właśnie. Profesor Kłyszejko, kie-
chylnie, więc od razu wystartowaliśmy rownik Katedry, zgodził się z moimi
w A klasie. uwagami oraz sugestiami i w programie
specjalizacji nastąpiły zmiany, studenci
Nie było to za trudne zadanie? otrzymali dodatkowe obowiązki.

60 Rozmowa z dr Jerzym Talagą, wieloletnim kierownikiem Zakładu...
Na czym one polegały? ską szkołę trenerów piłkarskich i ja-

kie były ich kariery zawodowe?
 Wiemy, że na trenera spadają rów-
nież tzw.  obowiązki organizacyjne Tych  Ponad tysiąc absolwentów studiów
zagadnień w programie nie było. Postano- stacjonarnych i zaocznych. Wielu spo-
wiliśmy więc, że odtąd studenci będą or- śród nich, to wybitni piłkarscy specja-
ganizować  ligę międzyuczelnianą , tre- liści, którzy pracowali lub pracują na-
nować drużyny oraz sędziować mecze... dal na odpowiedzialnych stanowiskach
 w reprezentacji Polski, klubach pierw-
I jak funkcjonowała ta liga? szej i drugiej ligi...

 Świetnie, w rozgrywkach brały Jak byli przyjmowani ci pierwsi spe-

udział reprezentacje Uniwersytetu, Poli- cjaliści piłkarscy w klubach?
techniki, Akademii Sztuk Pięknych,
Akademii Medycznej, SGGW, potem  Z pewną rezerwą. Mówiono, taki tre-
dołączyła jeszcze Akademia Teologii ner-magister to na pewno  teoretyk . Wąt-
Katolickiej. To właśnie dzięki aktywno- piono, czy potrafi poprowadzić drużynę...
ści naszych  specjalistów oraz współ-
pracy z AZS, Zarządem Okręgowym, Jeszcze na moment wróćmy do

regularnie, corocznie, liga startowała, programu. Przez  specjalizację ro-
a nasi studenci nabywali praktyki. zumie się uzyskanie wiedzy oraz per-
fekcyjne opanowanie umiejętności
Czy nie próbowaliście nawiązać w pewnej określonej dziedzinie. Jed-

współpracy z lokalnymi klubami? nak specjalista powinien zdobyć do-
Myślę o posyłaniu studentów na ob- statecznie szerokie podstawy wiedzy
serwacje treningów, na praktyki? ogólnej. Jego  wiedza specjalistycz-
na stanowi jakby nadbudowę tej
 Tego nie udawało się załatwić wiedzy ogólnej. Bez niej nie potrafi
przez długi czas. Dużo póz
niej, w dro- zrozumieć pewnych zjawisk i będzie
dze koleżeńskiego porozumienia z nie- miał kłopoty z rozwiązywaniem pro-
którymi trenerami zespołów klubowych, blemów, jakie niesie praktyka boisko-
uzyskano to, że studenci specjalizacji wa  trening, zawody. Obawa o prze-
mogli poprowadzić treningi z zespołem teoretyzowanie programu specjaliza-
trampkarzy, juniorów i seniorów. Wyglą- cji wydaje mi się nieuzasadniona
dało to w ten sposób, że jedni prowadzili
zajęcia, inni je obserwowali, robili notat-  Myśmy byli pewni, że nie szkoli-
ki, zapisywali uwagi. Potem wspólnie my  teoretyków .
były one omawiane.
Czy kandydaci na trenerów zapo-

Czy wiemy, choćby w przybliżeniu znawali się w trakcie specjalizacji z

 ilu absolwentów opuściło  warszaw- zagadnieniami planowania procesu
Piłkarska specjalizacja trenerska 61
treningu, w cyklach dłuższych i krót- ning . Miała ona kilka wydań poprawia-
szych, a także pojedynczych zajęć  nych i rozszerzanych, w Polsce i za gra-
z określonymi zawodnikami, na okre- nicą: Inne pozycje to:  A-Z sprawności
ślony temat? fizycznej ,  Technika  atlas ćwiczeń ,
 Taktyka  atlas ćwiczeń ,  ABC mło-
 Owszem, w takiej postaci, jaka dego piłkarza .
obowiązywała w danym okresie, gdyż
pod tym względem na przestrzeni długie-
Czy obecnie pracuje pan nad
go okresu istnienia specjalizacji wiele czymś?
się zmieniło. Dzięki dobrym kontaktom
i współpracy z PZPN wielokrotnie wy-  Przygotowuję do wydania dwie
jeżdżałem na rozmaite kursy i konferen- pozycje   Testy sprawności ogólnej
cje zagraniczne. Bezpośrednio obserwo- i  Testy sprawności specjalnej .
wałem to,  co się działo w piłce noż-
nej na świecie, w Europie. Co uznałem Z filmem szkoleniowym, domyślam

za nowe, ważne i ciekawe, starałem się się, było podobnie albo jeszcze go-
wprowadzać do programu specjalizacji. rzej...
A jak w owym czasie wyglądała  Posiadaliśmy jeden jedyny film,

sytuacja z literaturą fachową? autorstwa Koncewicza i Forysia, zrobio-
ny na zamówienie PZPN. Gdy urucha-
 Na początku bardzo kiepsko, nie mialiśmy aparat projekcyjny i zaczynał
było nawet skryptów zawierających się obracać olbrzymi bęben, na którym
ćwiczenia piłkarskie. Pierwszym praw- była nawinięta taśma filmu, powstawał
dziwie profesjonalnym podręcznikiem, taki szum i trzaski, że trudno było zro-
jaki ukazał się w Polsce, była wydana zumieć słowa spikera. Ale byliśmy zado-
w roku 1960, nakładem  Sportu i Tury- woleni, gdyż studenci mogli oglądać
styki , książka Arpada Csanadiego nowoczesną, na owe czasy, technikę pił-
 Technika, taktyka, trening piłkarski . karską i taktykę gry w piłkę nożną.
Dużo póz
niej wydano książkę G. M.
Gagajewej   Psychologia piłki noż-
Własna drużyna to jakby własne
nej . Literatura fachowa w tamtych la- laboratorium doświadczalne. Można
tach do Polski nie docierała. Potem ja prowadzić rozmaite eksperymenty,
wziąłem się za pisanie książek o tema- w przygotowaniu których i w dyskusji
tyce piłkarskiej. nad ich wynikami mogą uczestniczyć
studenci. Czy również taki cel miało
Przypomnijmy pański dorobek au- założenie przez Pana akademickiej

torski. drużyny piłkarskiej?
 Pierwsza książka, jaką napisałem,  Dokładnie. Prowadziłem tę druży-
to  Piłka nożna  technika, taktyka, tre- nę od początku przez 12 lat. Po mnie
62 Rozmowa z dr Jerzym Talagą, wieloletnim kierownikiem Zakładu...
przejęli ją Andrzej Strejlau i Bogu- Było tego już za dużo jak na nasze
sław Hajdas, a póz
niej inni nasi absol-  siły finansowe . Natomiast wybitni
wenci. Muszę podkreślić, że tylko war- zawodnicy, jak np. Piechniczek, Sta-
szawska Akademia zdobyła się na taką chura, Hliwa, Dawidczyński, Gajewski
inicjatywę. Miało to kapitalne znacze- grali w  Polonii ,  Legii i  Gwardii
nie dla merytorycznego poziomu naszej (I liga).
specjalizacji.
Z jakich powodów i kiedy piłkar-

Rzecz jasna nie chodziło o to, aby ska drużyna akademicka przestała

ta drużyna awansowała do najwyż- istnieć.
szej klasy rozgrywek, ale jak wysoki
poziom sportowy osiągnęła?  Wyłącznie ze względów finanso-
wych. Stało się to w 2002 roku.
 Najwyższą klasą rozgrywek, w ja-
kich uczestniczył nasz zespół, była trze-
Powiedział Pan, że absolwenci
cia liga. Raz, prowadził ją wówczas warszawskiej specjalizacji piłkar-
Kostek Pawlikaniec, startowała w eli- skiej zajmowali wysokie pozycje
minacjach do drugiej ligi, ale się jej nie zawodowe, prowadzili drużyny re-
powiodło. Dla celów edukacyjno-dy- prezentacyjne, ligowe. Można więc
daktycznych to całkowicie wystarczało. stwierdzić, że wywarli znaczny wpływ
A poza tym panowała w niej znakomita na poziom szkolenia i piłki nożnej w
atmosfera. Jak drużyna przegrała mecz, Polsce.
to nikt nie dramatyzował, a jak wygra-
ła, to wszyscy się cieszyli, łącznie z na-  Niewątpliwie. Świadczy o tym to,
szymi licznymi kibicami. iż ośmiu selekcjonerów polskiej repre-
zentacji jest absolwentami naszej spe-
Z założenia wszyscy specjaliści cjalizacji, ośmiu było  trenerami roku ,

musieli grać w drużynie, a w niektó- trzydziestu pięciu pracowało na róż-
rych latach bywało ich więcej niż nych stanowiskach w PZPN. Ponadto
potrzeba zespołowi. Co robili pozo- wielu było trenerami I i II ligi, niż-
stali? szych klas rozgrywkowych oraz trene-
rami okręgowymi. Najwyższy poziom
 Ci, którzy nie mieścili się w skła- sportowy reprezentowali studenci stu-
dzie zespołu trzecioligowego, grali w li- diów zaocznych. Wśród nich są repre-
dze międzyuczelnianej. Póz
niej władze zentanci Polski: Apostel, Blaut, Bo-
Okręgu zażądały od nas powołania dru- niek, Bulzacki, Dziekanowski, Dziuba,
żyny rezerwowej, która musiała grać w Gęsior, Jakubczak, Janas, Kasperczak,
klasie B. Jeszcze póz
niej zmuszono nas Kraska, Kusto, Karaś, Kasztelan, Piech-
do prowadzenia drużyn juniorów i niczek, Pocialik, Rześny, Polak, Sta-
trampkarzy. Na szczęście trwało to krót- churski, Skiba, Sobczyński, Tłokiński,
ko i Okręg wycofał się z tej decyzji. Tomaszewski.
Piłkarska specjalizacja trenerska 63
Czy w odniesieniu do kształcenia wyraz
nie. Tak już jest. My nie jesteśmy

specjalistów piłki nożnej można potęgą piłkarską, ani z uwagi na liczbę
użyć sformułowania  szkoła war- grających w piłkę, bo taki mały kraj jak
szawska ? Holandia bije nas w tym zakresie na gło-
wę, ani pod względem jakości.
 Sądzę, że tak. Program naszej spe-
cjalizacji był stale aktualizowany, wzbo-
No dobrze, ale dlaczego trenerzy
gacany, urozmaicany. Przedsięwzięciem zagraniczni wypierają naszych szko-
nadprogramowym było stworzenie na leniowców z klubów i na tak szeroką
Akademii w latach 70-tych wzorcowe- skalę!?
go treningowego ośrodka piłkarskiego.
Był on ewenementem nie tylko na ska-  Zatrudnianie obcokrajowców jest
lę krajową. zjawiskiem dość powszechnym. Kiedyś
było nie do pomyślenia, żeby np. jaki-
Dziś po Pana Ośrodku nie ma śla- kolwiek klub angielski czy niemiecki był

du, kurs specjalizacji piłkarskiej jako prowadzony przez trenera z zagranicy.
stała pozycja programu studiów nie A dzisiaj, proszę  to nie są rzadkie
istnieje. Uczelnia może go ewentu- przypadki i dotyczą bardzo dobrych dru-
alnie uruchomić, jeśli znajdą się żyn. Nie zapominajmy też, że przystąpi-
chętni i za to zapłacą. Czy to jest liśmy do Unii Europejskiej...
normalne?
Swoboda wymiany towarów i usług,

 Tej sytuacji z pewnością nie moż- gwarantowana przez prawo unijne, to
na nazwać normalną, ale podobno, na ta- jedno. Mnie chodzi o to, że wymiana
kie programy nie ma pieniędzy. wtedy ma sens, jeśli gorszego zastę-
puje się lepszym fachowcem. Wyglą-
Ostatnio do pracy w naszych ze- da na to, że nasi szkoleniowcy nie

społach ligowych angażuje się coraz mają w kraju dobrych opinii...
więcej szkoleniowców z zagranicy.
Nie słychać natomiast, żeby jakiś  Ocena pracy trenera nie jest łatwa,
polski trener piłkarski zrobił między- trzeba wziąć pod uwagę wiele czynni-
narodową karierę. Co się dzieje? ków. Najlepszy trener, gdy przyjdzie do
klubu, w którym brakuje dobrych za-
 Notowania specjalistów danego wodników  niczego wielkiego nie do-
kraju na rynku międzynarodowym w kona. To jest oczywiste. I odwrotnie, gdy
znacznym stopniu zależą od poziomu drużyna jest dobra, to nawet słaby facho-
i pozycji reprezentacji oraz zespołów wiec jej szybko nie zepsuje. Chyba, że
klubowych. Jak do Europy przyjeżdża będzie stanowczo do tego dążył. Ale
pracować Brazylijczyk, to otrzymuje wy- przecież mówimy o normalnej sytuacji.
ższe oferty niż szkoleniowcy z innych Czy np. Patrick Kluifert posiada wie-
krajów, choć często ustępuje im i to dzę do tego potrzebną, zdobył odpo-
64 Rozmowa z dr Jerzym Talagą, wieloletnim kierownikiem Zakładu...
wiedni zasób umiejętności, nabył do- nym z jej przejawów są właśnie owe
świadczenia jako trener? Przecież nie- permanentne poszukiwania i wymiany
dawno przestał biegać po boisku, a to są szkoleniowców, często niekorzystne.
dwie całkiem różne role. Poza tym stan niezadowolenia z wyni-
ków naszej piłki nożnej w skali mię-
Wybitni zawodnicy rzadko bywają dzynarodowej bierze się z nadmiernych,

wybitnymi trenerami, taka panuje opi- nie uzasadnionych oczekiwań. Ani nasze
nia i są na to dowody... kadry zawodnicze, ani zespoły klubowe,
a to one przecież decydują o poziomie
 Od tej zasady są oczywiście wy- reprezentacji, ani też nasza infrastruktura
jątki. szkoleniowa, choćby tylko liczba i ja-
kość naszych boisk, nie dają podstaw, by
Wolałbym jednak, żeby czołowe oczekiwać na światowe sukcesy. Stąd

polskie drużyny były prowadzone  niezadowolenie. Jeśli pochodzi od
przez polskich szkoleniowców. społeczeństwa  mogę zrozumieć, ale
dlaczego podobnie myślą władze spor-
 Ja również, choćby dlatego, że je- towe...
stem członkiem wydziału szkolenia PZPN
i dobrze wiem, że są w Polsce również Nie wspomnieliśmy o zawodnikach,

dobrzy i bardzo dobrzy trenerzy. Tym- ich talencie, stosunku do pracy. Trud-
czasem polityka kadrowa klubów, pro- no dorównać talentem zagranicznym
wadzonych przez osoby mało zorientowa- mistrzom piłkarskim, Ale solidny po-
ne w sprawach szkoleniowych, obliczona ziom wyszkolenia można osiągnąć
jest na szybki efekt, w osiągnięciu które- poprzez odpowiedni, regularny tre-
go mają pomóc trenerzy zagraniczni. To ning...
złudna i krótkowzroczna nadzieja.
 Niestety, zbyt wielu naszych piłka-
Chyba jest coś, co można nazwać rzy, gdy chodzi o płace, ma wymagania

 problemem gier sportowych w Pol- profesjonalistów, natomiast pracują jak
sce. Polega on głównie na  kryzysie amatorzy. Bywa, że zawodnicy buntują
jakości . Dotyczy nie tylko piłki noż- się przeciwko wymagającemu trenerowi.
nej  o niej się mówi najwięcej, bo A w sytuacji konfliktu, klub  oczywiście
ona jest na widoku, jest popularna...  staje po stronie zawodników i zwalnia
trenera, bo on jest tańszy.
 Tezę o rzekomym braku talentu
Polaków do gier sportowych, która po-
Wydaje się, że tę niezdrową sytu-
jawia się co pewien czas, należy sta- ację mogłoby uleczyć silne parcie na
nowczo odrzucić. Myślę, że w środowi- piłkarski rynek pracy, silna konkuren-
sku gier sportowych, gdzie nastąpiła cja czy wręcz groz
ba bezrobocia albo
zmiana stosunków własnościowych, zdecydowanie gorsze warunki pracy
panuje dość nerwowa atmosfera. Jed- i płacy w klubach niższych klas...
Piłkarska specjalizacja trenerska 65
 Uważam, że zbyt szybko i pochop- bie taką scenę: jest przerwa w meczu,
nie pozwala się na wyjazd za granicę w ciągu kilku minut trener usiłuje prze-
młodym utalentowanym graczom. To jest kazać zawodnikom najistotniejsze uwa-
polityka krótkowzroczna, obliczona na gi oraz instrukcje  a oni w tym czasie
szybki zarobek, błędna. rozmawiają między sobą, nie słuchają
uważnie tego, co mówi, niektórzy sie-
Na zakończenie naszej rozmowy dzą obróceni do niego tyłem. Jest oczy-

spróbujmy sporządzić modelowy ka- wiste, że ten trener nie ma autorytetu,
talog cech  dobrego trenera . To: trudno przypuszczać, że będzie odnosił
wiedza... sukcesy.
 Ja zacząłbym od talentu i cech Jak ma trener utrzymać autorytet

osobowości, od charakteru  psychikę wśród zawodników, skoro oni zarabia-
trudno jest zmienić, natomiast wiedzę ją wielokrotnie więcej. Jak ma egze-
można zdobyć. kwować twardo swoje polecenia, rów-
nocześnie obawiając się, że to może
Nie przeczę, trener powinien mieć się nie spodobać zawodnikom, że

silną osobowość, predyspozycje przy- wystąpią przeciwko niemu, a wtedy
wódcze, odporność psychiczną na on straci pracę.
stresy, których w sporcie, zwłaszcza
tym na  wysokim poziomie , co nie  Trener nie ma łatwego życia, to
miara. Ale wiedza i doświadczenie, prawda. Jego praca jest trudna, streso-
które pozwala lepiej wykorzystywać genna, wyczerpująca, ale przynosi też
wiedzę, są nie do przecenienia. wiele satysfakcji, Skoro wybrał ten za-
wód, musi pokonywać te trudności, sta-
 Nie zapominajmy o tym, że trener rać się być jak najlepszym fachowcem....
w istocie jest nauczycielem i dlatego
powinien mieć prawy charakter. Musi Rozmawiał:
być wzorem osobowym dla wychowan- Andrzej Pac-Pomarnacki
ków, musi mieć autorytet. To jest nie-
zwykle ważna sprawa. Wyobraz
my so- Warszawa w grudniu 2004 roku