ARCH. MED. S
D. KRYM., 2008, LVIII, 160-166 PRACE oRYGINALNE
Elżbieta Bloch-Bogusławska, Agnieszka Paradowska, Grażyna Grapatyn*
Niezachowanie należytej staranności w opiece a gwałtowne
zgony dzieci
Negligence in a care and sudden death in children
z Katedry Medycyny Sądowej uMK w toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w bydgoszczy
Kierownik: prof. dr hab. med. K. Śliwka
zgony dzieci, a zwłaszcza przypadki zgonów gwał- postmortem examination of children below 15 years
townych wywołują ogromne przeżycia emocjonalne of age examined in the years 1992-2007, where the
nie tylko wśród rodziców i opiekunów, ale również circumstances surrounding death suggested an
w grupie szeroko rozumianej opinii publicznej. accident. the majority of victims were male and the
W niniejszej pracy postanowiliśmy prześledzić na ile greatest number of death was noted in preschool and
możliwym byłoby uniknięcie tego rodzaju tragicznych school children. the most frequent cause of death
zdarzeń i związanych z nimi dramatycznych przeżyć, was accidental drowning and cerebrocranial trauma
gdyby zachowano należytą staranność w opiece due to a road traffic accident. Several homicide cases
nad dziećmi. Materiał analizy stanowiły protokoły were also observed. After the analysis of the material,
oględzin i otwarcia zwłok dzieci do 15 roku życia the authors concluded that negligence in care is a
z lat 1992-2007, w których okoliczności zgonu suge- significant risk factor in sudden deaths in children.
rowały wypadek. Większość ofiar stanowili chłopcy,
a najliczniej ginęły dzieci w wieku przedszkolnym Słowa kluczowe: opieka, zgon gwałtowny,
i wczesnoszkolnym. Do najczęstszych przyczyn zgo- dziecko
nu należą uraz czaszkowo-mózgowy spowodowany Key words: care, sudden death, child
wypadkiem komunikacyjnym oraz przypadkowe
utonięcie. odnotowano także kilka przypadków WStęP
zabójstw. Analiza materiału badawczego pozwoliła
na wysunięcie wniosku, że niezachowanie należytej Skutki urazów uznawane są za główną przy-
staranności w opiece jest istotnym czynnikiem ryzyka czynę zgonów wśród osób poniżej 18 roku życia
zgonów gwałtownych dzieci. [1, 2, 3]. urazy, w wyniku których śmierć pono-
szą dzieci, zazwyczaj są wypadkami komunika-
Deaths in children, and particularly sudden deaths, cyjnymi [1, 2, 4]. Wśród pieszych uczestników
are extremely emotionally difficult experiences ruchu drogowego dzieci i młodzież stanowią
for parents, caregivers and the general public. największą liczbę zabitych i rannych [5]. Dzieci
the primary objective of this study was to present ulegają również wypadkom w szkole, w domu
negligence in care as a risk factor of sudden deaths i na placach zabaw. Stosunkowo często odnoto-
in children. the second goal was to estimate a chance wywane są wypadki dzieci przy pracy, zarówno
of avoiding such tragic deaths. the analyzed material samodzielnie wykonujących prace rolnicze, jak
was provided by protocols of body inspection and i towarzyszących osobom dorosłym [6, 7]. Prob-
* Studenckie Koło Naukowe przy zakładzie Medycyny Sądowej
Nr 4 NIEzACHoWANIE StARANNoŚCI A GWAłtoWNE zGoNY DzIECI
161
lem ten nabiera szczególnego znaczenia w obli- Materiał z
ródłowy poddano analizie z uwzględ-
czu faktu, że każda osoba poniżej 18 roku życia nieniem okoliczności i przyczyn zgonu, wieku,
pozostaje pod władzą rodzicielską lub opiekuna płci oraz miejsca zdarzenia i pory roku.
prawnego [8]. Prawo zobowiązuje opiekuna do
troszczenia się o małoletniego poniżej 15 roku WYNIKI
życia i zobowiązuje do wykonywania swoich
czynności z należytą starannością [9]. tak więc W analizowanym materiale z lat 1992-2007,
fakt, że dzieci do 15 roku życia ulegają wypad- dotyczącym osób do 15 roku życia, odnotowano
kom śmiertelnym, niekiedy ma uzasadnienie 74 zgony gwałtowne spowodowane wypadkami.
w niedotrzymaniu obowiązków ciążących na
opiekunach. Szczególnie niepokojącym jest tabela I. Liczba ofiar w poszczególnych latach
w tym kontekście zjawisko utraty życia w niespo- z uwzględnieniem płci.
dziewanych okolicznościach przez niemowlęta table I. Number of victims in particular years according
i małe dzieci. to gender.
Dąbek M. [10] podaje, że wypadki są uwa-
Liczba ofiar
runkowane obiektywnie i subiektywnie. obiek-
Number of victims
Rok
tywne warunki to takie, które nie podlegają
Year
modyfikacji ze strony człowieka i są niezależne
ogółem Dziewcząt Chłopców
od podjętych działań. Do subiektywnych należą In general Female Male
te, które bezpośrednio wiążą się z działaniem
1992 2 1 1
człowieka, np. stan emocjonalny, fizyczny i inte-
1993 7 4 3
lektualny potencjalnej ofiary wypadku oraz po-
1994 4 2 2
pełnione przez nią błędy w działaniu. Sprawne
działanie uzależnione jest od funkcji procesów 1995 4 2 2
poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych
1996 3 0 3
i wykonawczych. Dzieci, z racji nie w pełni wy-
1997 6 3 3
kształconych wyżej wymienionych funkcji, są
1998 8 4 4
szczególnie narażone na uleganie wypadkom.
1999 6 2 4
Przyczyny niesprawnego działania tych funkcji
2000 5 0 5
mogą być spowodowane procesami patolo-
gicznymi, wynikać z etapu rozwoju człowieka
2001 7 1 6
czy konsekwencji określonych oddziaływań.
2002 7 3 4
Dlatego konieczna jest opieka bądz
nadzór
2003 1 0 1
osób dorosłych. Dzieci, które są upośledzone
2004 4 1 3
fizycznie i umysłowo, są narażone na ryzyko
2005 4 2 2
wypadku w starszym wieku bardziej niż dzieci
prawidłowo rozwijające się. Wiek ofiar odzwier- 2006 2 2 0
ciedla w tych przypadkach brak zdolności oceny
2007 4 3 1
zagrożenia, jakie niosą ze sobą pewne rodzaje
ogółem
aktywności i sytuacje życiowe. Świadczy także
74 30 44
In general
o ograniczonych możliwościach ucieczki w sy-
tuacji stwarzającej śmiertelne zagrożenie [7].
Najwięcej zdarzeń miało miejsce w latach
CEL PRACY 1997-1999, najmniej tego rodzaju przypadków
odnotowano w 2003 roku. od 2003 roku liczba
W niniejszej pracy podjęto próbę scharak- zgonów w tej grupie wyraz
nie jest mniejsza i nie
teryzowania zjawiska niezachowania należytej przekracza 4 zgonów rocznie.
staranności w opiece jako czynnika ryzyka Chłopcy częściej byli ofiarami niż dziewczę-
śmiertelnych wypadków wśród nieletnich. ta. W latach 1996, 2000 i 2003 nie odnotowano
żadnego zgonu wśród dziewcząt.
MAtERIAł I MEtoDY Średni wiek ofiar wynosił 7, 8 lat. Dzieci w wie-
ku szkolnym były najliczniejszą grupą wśród ofiar,
Materiał do badań stanowiły protokoły oglę- przy czym w tej grupie najczęściej ginęły 10-latki.
dzin i otwarcia zwłok z lat 1992-2007 dotyczące Drugą pod tym względem grupę stanowiły dzieci
zgonów gwałtownych osób poniżej 15 roku życia. w wieku przedszkolnym, szczególnie wysoki pro-
162 Elżbieta bloch-bogusławska Nr 4
cent wśród nich przypada na okres 3-4 lat życia. Najczęstszą przyczyną zgonu wśród ofiar wy-
Stosunkowo dużą liczbę zgonów odnotowano padków komunikacyjnych był uraz czaszkowo-
również w grupie nastolatków. Najmniej przypad- -mózgowy. trzykrotnie doszło do współistnienia
ków zgonów dzieci (4 przypadki) stwierdzono dwóch przyczyn zgonu: urazu czaszkowo-móz-
w grupie wiekowej do 2 roku życia. gowego i pourazowego uszkodzenia narządów
wewnętrznych. Wykrwawienie wskutek urazu wie-
Ryc. 1. Liczba ofiar w poszczególnych grupach lonarządowego było przyczyną zgonu w 4 wypad-
wiekowych. kach komunikacyjnych a pourazowe uszkodzenie
Fig. 1. Number of victims in particular age groups. narządów wewnętrznych  w ośmiu. Dwukrotnie
przyczyną zgonu było przerwanie ciągłości rdzenia
kręgowego.
tabela III. Liczba ofiar z uwzględnieniem okoliczności
zgonu.
table III. Number of victims according to circumstances
of death.
Liczba ofiar
okoliczności zgonu
Nmber
Circumstances of death
of victims
Wypadek komunikacyjny
30
tabela II. Liczba ofiar w poszczególnych miesiącach. Road traffic accident
table II. Number of victims in particular months.
utonięcie / Drowning 16
Pora roku Liczba ofiar
zabójstwo / Homicide 6
Season Number of victims
Przygniecenie / Squeeze 5
Wiosna / Spring 14 19%
upadek z wysokości / Fall from high 4
Lato / Summer 29 39%
Pożar / Fire 2
jesień / Autumn 24 32%
Poparzenie / Scald 2
zima / Winter 7 10%
upadek z huśtawki
2
Suma / Sum 100%
Fall from a seesaw/a swing
Wybuch materiału pirotechnicznego
2
Do wypadków najczęściej dochodziło latem
Explosion of a blasting material
i wczesną jesienią. Między lipcem a wrześniem
Potrącenie przez pociąg
1
śmierć poniosło 46% dzieci.
train accident
Analiza wypadków pod względem obszaru
upadek na ostry przedmiot
daje wynik 57% wypadków w mieście i 43%
1
Falling down on a sharp object
wypadków na obszarze wiejskim.
zachłyśnięcie ciałem obcym
Pośród wszystkich wypadków, aż 40% do-
Aspiration of solid matter into the 1
tyczyło wypadków komunikacyjnych. W grupie
airways
tej nie analizowano tych przypadków, w których
Porażenie prądem / Electrocution 1
dziecko poniosło śmierć znajdując się na miej-
zabawa na wolnym terenie
scu pasażera pojazdu. uwzględniono jedynie
1
Playing on the open space
te przypadki, w których dziecko było pieszym
uczestnikiem ruchu drogowego. W jednym przy- ogółem / In general 74
padku 7-letnia dziewczynka wyrwała się matce
i wybiegła na przejście dla pieszych. W jednym
Drugą, co do liczebności, okolicznością
przypadku 2-letnie dziecko zostało potrącone
i przyczyną zgonu, było utonięcie. Wszystkie
na przejściu dla pieszych. Pojedynczy przypa- przypadki utonięcia zostały uznane za nieszczę-
dek zgonu miał miejsce w wyniku uderzenia
śliwe wypadki.
samochodem osobowym w wózek dziecięcy,
blisko 8% dzieci straciło życie w wyniku za-
w którym zginęła 9-miesięczna dziewczynka.
bójstwa. Aż pięciokrotnie czynu zbrodniczego
jeden chłopiec 15-letni został potrącony przez
dokonano na dziewczynkach. Najmłodszą była
pociąg. Wszystkie pozostałe ofiary były pieszymi
4-latka. została uduszona przez swojego ojca
potrąconymi przez samochód osobowy w czasie
przez zatkanie dróg oddechowych poduszką.
przechodzenia przez jezdnię.
Kolejną ofiarą zabójstwa była 5-letnia dziewczyn-
Nr 4 NIEzACHoWANIE StARANNoŚCI A GWAłtoWNE zGoNY DzIECI
163
ka, także pozbawiona życia przez ojca w wyniku byli 14-letni chłopcy. Przyczyną zgonu było wy-
postrzału w głowę. Inna, rok starsza, została krwawienie wskutek urazu wielonarządowego.
uduszona przez zatkanie dróg oddechowych Pojedyncze przypadki zgonów stwierdzano
ręcznikiem. Dziewczynka ta była wychowanką u dzieci w następstwie: potrącenia przez po-
domu dziecka a zbrodni dokonali inni wycho- ciąg, porażenia prądem, zachłyśnięcia ciałem
wankowie. Najstarszą z zamordowanych była obcym, upadku na przedmiot ostrokończysty
10-letnia dziewczynka. Przed dokonaniem w czasie przechodzenia przez płot. W tym
zabójstwa, została zgwałcona, a następnie ostatnim przypadku śmierć chłopca nastąpiła
uduszona przez zatkanie dróg oddechowych w wyniku tamponady worka osierdziowego
szalikiem. jedyny w tej grupie chłopiec miał przy współistniejącym masywnym krwotoku
9 lat. został uduszony przez ucisk na narządy wewnętrznym.
szyi. zabójstwa dokonał jego ojciec. W jednym przypadku odnotowano zgon na
Pięciokrotnie okoliczności zgonu sugerowa- działce pod domem, gdzie dziecko bawiło się
ły przygniecenie. Spowodowane były: pniem z rodzeństwem. Po nagłym zniknięciu zostało zna-
drzewa, bramą, która wyskoczyła z szyn, gdy lezione w rzece, około pół kilometra od domu.
dziecko ją przesuwało, przyczepą ciężarówki
oraz dwukrotnie przez traktor. W przypadku tabela IV. Liczba ofiar z uwzględnieniem przyczyn
przygniecenia przez pień drzewa, przyczyną zgonu.
zgonu było uduszenie przez unieruchomienie table IV. Number of victims according to cause of
klatki piersiowej. Do urazów czaszkowo-móz- death.
gowych doszło w przypadkach przygniecenia
Liczba ofiar
Przyczyna zgonu
przez przesuwaną bramę, traktor i przyczepę
Number
Cause of death
of victims
ciężarówki. jedna z ofiar po przygnieceniu przez
traktor znalazła się w ciężkim stanie ogólnym, uraz czaszkowo-mózgowy
27
Cranio-cerebral trauma
co doprowadziło do niewydolności krążeniowo-
uduszenie
-oddechowej i w efekcie do zgonu.
24
Suffocation
W badanym materiale czterokrotnie odnoto-
Wykrwawienie
wano upadek z wysokości. Wysokość oszaco-
9
Exsanguination
wana na podstawie liczby pięter wynosiła: 43
Pourazowe uszkodzenie narządów
m, 18 m, 7 m. W jednym przypadku doszło do
wewnętrznych 9
upadku z dachu budynku. Dwukrotnie przyczy-
Multi  organ trauma
ną zgonu u tych ofiar był uraz wielonarządowy
Niewydolność krążeniowo-odde-
i dwukrotnie uraz czaszkowo-mózgowy.
chowa 6
Dwoje trzylatków zginęło w pożarze w wyniku
Heart and lungs failure
ostrego zatrucia tlenkiem węgla.
Dwoje dzieci zostało oparzonych. W jed- Przerwanie ciągłości rdzenia kręgo-
wego 2
nym przypadku  u 8-miesięcznego chłopca
Division of a spinal cord
w wyniku oparzenia doszło do rozwoju ostrej
niewydolności oddechowej na podłożu błon
77* (wyjaśnienie
ogółem / In general
w tekście)
szklistych. W drugim przypadku 9-letnia dziew-
czynka po oparzeniu zmarła w wyniku następstw
w postaci uogólnionego zakażenia i wstrząsu Analiza przyczyn zgonów pozwala na stwier-
septycznego. dzenie, że najczęstszą był uraz czaszkowo-móz-
u dwojga dzieci do wypadku doszło podczas gowy. trzykrotnie, o czym wspomniano w wyni-
zabawy na huśtawce. 4-letnia dziewczynka po kach analizy wypadków komunikacyjnych, do-
upadku została uderzona huśtawką w głowę. szło do współistnienia dwóch przyczyn zgonu:
uraz ten skutkował ciężkim stanem ogólnym, urazu czaszkowo-mózgowego i pourazowego
na podłożu którego rozwinęło się zapalenie uszkodzenia narządów wewnętrznych.
płuc, co było ostateczną przyczyną zgonu. uduszenia gwałtowne stanowią drugą pod
10-letni chłopiec z
le zamocowaną huśtawkę względem liczebności przyczynę zgonu. Wśród
przewrócił sobie na głowę. zmarł z powodu po- uduszeń gwałtownych największy odsetek zaj-
urazowego uszkodzenia ośrodkowego układu mują utonięcia. Do uduszeń dochodziło także
nerwowego. przez zatkanie dróg oddechowych, zadławienia,
Dwukrotnie miała miejsce eksplozja materiału ostrego zatrucia tlenkiem węgla, unieruchomienia
pirotechnicznego. W obu zdarzeniach ofiarami klatki piersiowej, zadzierzgnięcia i powieszenia.
164 Elżbieta bloch-bogusławska Nr 4
Wykrwawienie wskutek urazu wielonarządo- przypadkach jej brak. Dzieci często ulegają
wego oraz pourazowe uszkodzenie narządów utonięciom w czasie wakacji, zazwyczaj na ką-
wewnętrznych stanowiło trzecią pod względem pieliskach nie strzeżonych i bez opiekuna. Małe
liczebności przyczynę zgonu. Do wykrwawienia dzieci częściej ulegają utonięciom niż dzieci
doszło w wyniku wybuchu materiału pirotech- starsze [11, 12]. Dzieci zażywające kąpieli bez
nicznego, rany kłutej klatki piersiowej a także opieki dorosłych są częściej narażone na uto-
dotyczyło ofiar wypadków komunikacyjnych. nięcie niż dzieci pozostające pod opieką [10].
CDC w swoim opracowaniu dotyczącym utonięć
tabela V. Liczba ofiar uduszeń gwałtownych. wyszczególniło pewne sposoby postępowania
table V. Number of victims dead by suffocation. w celu zapobiegania utonięciom, skierowane
do kąpiących się i do opiekunów zażywających
uduszenia gwałtowne Liczba ofiar
kąpieli dzieci [13]. Pozostałe rodzaje uduszeń
Suffocations Number of victims
gwałtownych należą do rzadziej spotykanych
utonięcie / Drowning 15 60%
[1].
Do rzadkości należą także przypadki śmierci
zatkanie dróg oddechowych
4 16%
dzieci w pożarze w wyniku ostrego zatrucia tlen-
obliteration of air passages
kiem węgla [1]. Wydaje się, że obecność opieku-
zadławienie / Choking 2 8%
nów w tym czasie może przesądzić o szybkości
wydostania się z niebezpieczeństwa. z drugiej
ostre zatrucie tlenkiem węgla
strony, przy wadliwie działających instalacjach
Acute poisoning of carbon 2 8%
elektrycznych bądz
innych urządzeniach stwa-
monoxide
rzających ryzyko pożaru, obecność opiekuna
zadzierzgnięcie / Strangulation 1 4%
może nie zapobiec wypadkowi. Do wyjątku
należałoby celowe zaprószenie ognia, jednak
unieruchomienie klatki / burking 1 4%
nie spotkaliśmy się z taką okolicznością śmierci
dziecka podczas analizy materiału z
ródłowe-
ogółem / In general 25 100%
go.
Liczne opracowania statystyczne donoszą
Przerwanie ciągłości rdzenia kręgowego
o wypadkowości wśród dzieci przebywających
dwukrotnie było przyczyną zgonu ofiary wypad-
w szkole a skutek śmiertelny nie należy do
ku komunikacyjnego.
rzadkości [3, 5]. W powyższym opracowaniu
Niewydolność krążeniowo-oddechowa była
nie odnotowano przypadku, w którym miejscem
przyczyną zgonu w 6 przypadkach. Do nie-
zdarzenia byłaby szkoła, chociaż dzieci w wieku
wydolności krążeniowo-oddechowej doszło
szkolnym stanowią największą grupę ofiar. jed-
w wyniku: poparzenia, porażenia prądem oraz
nakże w pojedynczym przypadku do zdarzenia
przygniecenia.
doszło w przedszkolu. Dziecko zawisło na szaf-
ce, co spowodowało ucisk krawędzi blatu na
oMóWIENIE
narządy szyi [14]. W jednym przypadku ofiarą
była wychowanka Domu Dziecka.
Do najczęstszych przyczyn zgonów dzieci
W literaturze i w doniesieniach medialnych
zaliczają się urazy mechaniczne, w tym szcze-
często podkreśla się fakt uczestniczenia dzieci
gólnie wypadki komunikacyjne. Wyniki te znaj-
w pracach rolnych [6, 7]. W analizowanym przez
dują potwierdzenie w doświadczeniach innych
nas materiale spotkaliśmy się z przypadkami
autorów [2]. Szczególnie dotyczy to dzieci do
przygniecenia dzieci przez maszynę rolniczą.
7 roku życia, które powodują wypadki przez
Na dorosłych opiekunach spoczywa obowią-
nieostrożne wejście na jezdnię i nieprawidłowe
zek zarówno troski o dziecko, np. wzbronienie
przekraczanie jezdni [5]. Najliczniejsze przy-
przebywania w pobliżu pracujących maszyn
padki zgonów dzieci w wieku przedszkolnym
rolniczych, jak i odpowiedniego zabezpieczenia
i wczesnoszkolnym odnotowali też Karski [5]
urządzeń. bez względu na to czy urządzenia są
i Dąbek [10].
w użyciu, czy stoją wyłączone, zawsze grożą
Wypadkowe uduszenia dzieci zdarzają się
niebezpieczeństwem małym dzieciom. Autorzy
niepokojąco często. znaczną część wśród
licznych artykułów podają, że nieprawidłowe
nich stanowią utonięcia. Głównym czynnikiem
zabezpieczenie i przechowywanie sprzętów
sprawczym wydaje się być tu niewystarczająca
należy do dość częstych przyczyn powstawania
ostrożność ze strony opiekunów a w skrajnych
wypadków. Narzędzia elektryczne niejednokrot-
Nr 4 NIEzACHoWANIE StARANNoŚCI A GWAłtoWNE zGoNY DzIECI
165
nie przyczyniły się do śmierci dziecka w wyniku adolescents in Kaohsiung, taiwan. Am j Prev
Am j Prev
porażenia prądem [15, 16, 17, 18]. Med., 1998, 15, 3, 172-177.
Niewłaściwe przechowywanie oraz zbyt łatwa 4. Nadler E., Courcoulas A., Gardner M., Ford
dostępność dla dziecka dotyczy także broni H.: Driveway injuries in children: risk factors,
palnej. jakkolwiek nie odnotowaliśmy w latach morbidity, and mortality. Pediatrics, 2001, 108,
Pediatrics, 2001, 108,
1992-2007 skutku śmiertelnego po przypadko- 2, 326-328.
wym użyciu broni przez dziecko. 5. Karski j.: Statystyka wypadków w Polsce.
W powyższej analizie sześciokrotnie mamy Służba zdrowia, 2001, 94-95 (3089-3090), http://
do czynienia z dziećmi jako ofiarami zabójstw. Aż www.sanitas.com.pl.
w czterech przypadkach sprawcą jest ojciec ofia- 6. Lachowski S.: być dzieckiem rolnika.
ry. zbrodnie popełniane na dzieciach zaliczane Niebieska linia, 2004, 5, http://www.pismo.nie-
są do najrzadziej występujących i jednocześnie bieskalinia.pl
do najbardziej okrutnych. Istotnym spostrzeże- 7. byard R., Hanson K., james R.: Fatal
byard R., Hanson K., james R.: Fatal
niem, wielokrotnie podkreślanym w literaturze, unintentional traumatic asphyxia in childhood.
jest fakt, że zabójstw przeważnie dokonują ro- j. Pediatr. Child Health, 2003, 39, 31-32.
dzice, w tym częściej ojcowie [19, 20, 21, 22]. 8. Art. 95 ż 1-3 i art. 154 ustawy z dnia 25
za z
ródła takich zachowań najczęściej uważane lutego 1964 roku.
są trudne sytuacje życiowe, problemy społecz- 9. Art. 210 kodeksu karnego ż 1, 2.
ne oraz zaburzenia psychiczne. Dzieci bywają 10. Dąbek M.: Warunki psychiczne ułatwiają-
także ofiarami zabójstw na tle seksualnym [19, ce powstawanie wypadków wśród dzieci. Arch.
23] i w powyższej analizie mamy do czynienia Med. Sąd. Krym., 1971, XXI, 1, 99-103.
z jednym takim przypadkiem. 11. Salomez F., Vincent j-L.: Drowning: a re-
view of epidemiology, pathophysiology, treat-
WNIoSKI ment and prevention, Resuscitation 63 (2004)
261-268
Niezachowanie należytej staranności w opie- 12. bugeja L., Franklin R.: Drowning deaths
ce, w postaci: pozostawienia dziecka bez nad- of zero  to five-year-old children in Victoriam
zoru osoby dorosłej, brak odpowiedniego za- dams, 1989-2001. Aust. j. Rural Health (2005)
bezpieczenia sprzętów domowych, zbiorników 13, 300-308.
wodnych i niewłaściwe przechowywanie broni 13. CDC Department of Health and Human
jest czynnikiem ryzyka zgonów gwałtownych Services: Nonfatal and fatal drownings in rec-
dzieci. reational water settings  united States, 2001-
Dla zmniejszenia liczby zgonów gwałtownych 2002. MMWR, 2004, 53, 21, 447-452.
MMWR, 2004, 53, 21, 447-452.
wśród dzieci istotne znaczenie ma również 14. jaworska I.: Wypadkowe powieszenie
eliminowanie sytuacji konfliktowych w rodzinie się dziecka. Arch. Med. Sąd. Krym., 1955, VI,
i poprawa komunikacji między jej członkami. 58-60.
15. byard R., Hanson K., Gilbert j., james
byard R., Hanson K., Gilbert j., james
R., Nadeau j., blackbourne b., Krous H.: Death
due to electrocution in childhood and early
adolescence. j. Pediatr. Child Health, 2003, 39,
j. Pediatr. Child Health, 2003, 39,
46-48.
PIŚMIENNICtWo 16. Mellen P. F., Weedn V. W., Kao G.: Elec-
trocution: a review of 155 cases with emphasis
1. Kunz j., Kopacz P.: Analiza porównawcza on human factors. j Forensic Sci. 1992, 37,
j Forensic Sci. 1992, 37,
zgonów gwałtownych i nagłych dzieci i mło- 1016-22.
dzieży do 14 roku życia w latach 1946-1973 17. Wright R. K.: Death or injury caused by
i 1996-2005 w materiale sekcyjnym krakowskie- electrocution. Clin Lab Med. 1983, 3, 343-53.
Clin Lab Med. 1983, 3, 343-53.
go zMS CM uj. Arch. Med. Sąd. Krym., 2007, 18. thompson j. C., Ashwal S.: Electrical
LVII, 318-321. injuries in children. Am j Dis Child. 1983, 137,
Am j Dis Child. 1983, 137,
2. Gross A., Kunz j.: zgony gwałtowne wśród 231-5.
dzieci do 14 roku życia (analiza materiału sekcyj- 19. Dolan M., Guly o., Woods P, Fullam R.: Child
.
nego z lat 1946-1973). Arch. Med. Sąd. Krym., homicide. Med Sci Law, 2003, 43, 2, 153-69.
1976, XXVI, 1, 89-94. 20. Violanti j. M.: Homicide-suicide in police
3. Yang C. Y., Yeh Y. C., Cheng M. F., Lin M. C.: families: aggression full circle. Int j Emerg Ment
the incidence of school-related injuries among Health, 2007, 9, 2, 97-104.
166 Elżbieta bloch-bogusławska Nr 4
21. Miller M., Hemenway D., Azrael D.: State- 23. Czapczyńska A.: Przeciw dziecku. Raport
Czapczyńska A.: Przeciw dziecku. Raport
level homicide victimization rates in the uS in oNz. Niebieska Linia, 2007, 2, http://www.pis-
relation to survey measures of household firearm mo.niebieskalinia.pl.
ownership, 2001-2003. Soc Sci Med, 2007, 64,
3, 656-64. Adres do korespondencji:
22. Lyman j. M., McGwin G. jr, Malone D. E., dr med. Elżbieta bloch-bogusławska
taylor A. j., brissie R. M., Davis G., Rue L. W. Katedra Medycyny Sądowej uMK w toruniu
3rd: Epidemiology of child homicide in jefferson Collegium Medicum w bydgoszczy
County, Alabama. Child Abuse Negl, 2003, 27, ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
9,1063-73. 85-094 bydgoszcz