Damian Skupnik, Ryszard Markiewicz
RYSUNEK TECHNICZNY
MASZYNOWY
i
KOMPUTEROWY ZAPIS
KONSTRUKCJI
Damian Skupnik, Ryszard Markiewicz Rysunek techniczny maszynowy i Komputerowy zapis konstrukcji
ul. Uniwersytecka 5, 02-036 Warszawa, tel/fax: [phone] www.wnit.pl [e-mail]
RYSUNEK TECHNICZNY MASZYNOWY
i
KOMPUTEROWY ZAPIS KONSTRUKCJI
Książka zawiera najważniejsze informacje dotyczące zasad
Damian skupnik, Ryszard markiewicz
wykonywania rysunku technicznego maszynowego. Opisano
style linii rysunkowych, pisma technicznego, formatów rysun-
Rysunek techniczny
kowych, podziałek oraz podstawowe rodzaje rysunków tech-
maszynowy
nicznych (wykonawczy, złożeniowy, zestawieniowy). Ponadto
w książce można znalez
ć szereg przydatnych informacji nt.
i
doboru kierunku rzutu detali, wymiarowania, stosowanych
komputeRowy zapis
symboli i oznaczeń. Dopełnieniem książki są przykładowe
konstRukcji
rysunki wykonane zgodnie z aktualnymi, obowiÄ…zujÄ…cymi
w Polsce, normami.
Osobny rozdział książki poświęcono przedstawieniu pod-
staw komputerowego zapisu konstrukcji. Wspomagane kom-
puterowo projektowanie jest niezbędne we współczesnym
przedsiębiorstwie, biurze konstrukcyjnym czy projektowym.
Rozwija ono kreatywność, umożliwia sprawdzenie funkcjo-
nalności i technologiczności projektowanego przedmiotu oraz
zapewnia integracjÄ™ z innymi systemami wspomagajÄ…cymi
wytwarzanie i zarządzanie produkcją. Dzięki temu cały proces
sporzÄ…dzania dokumentacji technicznej staje siÄ™ sprawniejszy
Cena XX,00 zł
(w tym 5% VAT)
i mniej pracochłonny.
Zamieszczony w tym rozdziale materiał umożliwia zapo-
znanie się z ogólnymi zasadami tworzenia szkiców, parametryzacji, modelowania pojedynczych części i ich zło-
żeń oraz tworzenia dokumentacji technicznej.
Książka jest przeznaczona dla uczniów i studentów szkół technicznych, kadry inżynieryjno-technicznej
w biurach konstrukcyjnych i projektowych oraz zakładach przemysłowych.
Dyrektor wydawnictwa WNiT
Jerzy Mliczewski
Damian Skupnik, Ryszard Markiewicz Rysunek techniczny maszynowy i Komputerowy zapis konstrukcji
SPIS TREśCI
Spis tablic. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
ROZDZIAA
1
Rysunek techniczny jako uniwersalny język komunikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1. Organizacje określające normy techniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1.1. ISO  Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.1.2. ANSI  Amerykański Instytut Krajowych Standardów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.3. DIN  Niemiecki Instytut Normalizacyjny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.1.4. PKN  Polski Komitet Normalizacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2. Znormalizowane elementy rysunku technicznego maszynowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2.1. Linie rysunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2.2. Pismo techniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.2.3. Formaty arkuszy rysunkowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.2.4. Tabliczki rysunkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.2.5. Podziałki rysunkowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3. Podstawowe rodzaje rysunków technicznych maszynowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3.1. Rysunek wykonawczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.3.2. Rysunek złożeniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.3.3. Rysunek zestawieniowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
ROZDZIAA
2
Przedstawianie postaci obserwowanego obiektu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.1. Wybór punktów obserwacji obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.2. Widoki w postaci rzutów aksonometrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.2.1. Rzuty izometryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2.2. Rzuty dimetryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.2.3. Rzuty ukośne (trimetryczne). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2.4. Zastosowanie rzutów aksonometrycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.3. Widoki w postaci rzutów prostokątnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3.1. Rzuty prostokÄ…tne rozmieszczone wg metody europejskiej (E). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3.2. Rzuty prostokątne rozmieszczone wg metody amerykańskiej (A). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
2.3.3. Rzuty prostokątne rozmieszczone w dowolny sposób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.3.4. Rzuty prostokÄ…tne specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.3.5. Uproszczenia rysunkowe widoku obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.4. Przedstawianie postaci wewnętrznej obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.4.1. Oznaczanie przekrojów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.4.2. Rodzaje przekrojów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.4.3. Wyjątki od ogólnych reguł przedstawiania przekrojów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
ROZDZIAA
3
Przedstawianie wymiarów obserwowanego obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.1. Ogólne zasady wymiarowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.1.1. Wymiarowanie liniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.1.2. Wymiarowanie kątów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.1.3. Wymiarowanie średnic i promieni łuków okręgów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.2. Metody rozmieszczania wymiarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3.2.1. Rozmieszczanie wymiarów w układzie szeregowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5
RYSUNEK TECHNICZNY
3.2.2. Rozmieszczanie wymiarów w układzie równoległym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2.3. Rozmieszczanie wymiarów w układzie mieszanym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3. Zastosowanie baz w wymiarowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3.1. Wymiarowanie od baz konstrukcyjnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
3.3.2. Wymiarowanie od baz obróbkowych(technologicznych). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.3.3. Wymiarowanie od baz pomiarowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
3.4. Wymiarowanie nierówności powierzchni obiektu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.4.1. Oznaczanie chropowatości powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.4.2. Oznaczanie falistości powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.3. Oznaczanie stanu powierzchni po obróbce skrawaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.4. Oznaczanie stanu powierzchni po obróbce cieplnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4.5. Oznaczanie stanu powierzchni po nałożeniu powłoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.5. Uproszczenia stosowane podczas wymiarowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
ROZDZIAA
4
Przedstawianie niedokładności postaci i wymiarów obserwowanego obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.1. Oznaczanie odchyłek kształtu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.2. Oznaczanie odchyłek położenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4.3. Oznaczanie złożonych odchyłek kształtu i położenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.4. Oznaczanie odchyłek wartości wymiarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.5. Oznaczanie odchyłek pary skojarzonych elementów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
4.5.1. Pasowanie według zasady stałego otworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.5.2. Pasowanie według zasady stałego wałka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
ROZDZIAA
5
Uproszczone przedstawianie typowych elementów maszyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
5.1. Rysowanie połączeń rozłącznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
5.2. Rysowanie połączeń nierozłącznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
5.3. Rysowanie wałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
5.4. Rysowanie uszczelnień . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
5.5. Rysowanie łożysk tocznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
5.6. Rysowanie sprężyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
5.7. Rysowanie kół i przekładni zębatych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
ROZDZIAA
6
ZarzÄ…dzanie dokumentacjÄ… rysunkowÄ… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
6.1. Zasady dotyczące numeracji i ewidencji rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
6.2. Składanie i przechowywanie rysunków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
ROZDZIAA
7
Komputerowy zapis konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
7.1. Systemy komputerowego wspomagania projektowania jako podstawowe narzędzie tworzenia
dokumentacji technicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
7.1.1. Znaczenie programów CAD we współczesnym procesie projektowo-produkcyjnym. . . . . . . . 89
7.1.2. Zapis konstrukcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
7.1.3. Wektorowy zapis konstrukcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
7.1.4. Dodatkowe narzędzia projektanta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
7.2. Główny układ współrzędnych i definiowanie układów lokalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
7.2.1. Współrzędne w układzie kartezjańskimi biegunowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
7.2.2. Definiowanie obiektów rysunkowych w przestrzeni programu CAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
7.2.3. Pojęcie i rola warstw w programach CAD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7.2.4. Modyfikacja uchwytowa obiektów rysunkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
6
Spis treści
7.3. Podstawy modelowania 2D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7.3.1. Polecenia rysowania oraz ich opcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7.3.2. Polecenia modyfikacji i ich stosowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.3.3. Rysowanie precyzyjne z zastosowaniem śledzenia elementów geometrii rysunku . . . . . . . . . . 97
7.3.4. Metodyka modelowania 2D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
7.3.5. Zastosowanie więzów geometrycznych i wymiarowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.4. Grupowanie obiektów rysunkowych, tworzenie bloków oraz wstawianie do rysunku obrazów
rastrowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.4.1. Grupowanie obiektów rysunkowych oraz tworzenie bloków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.4.2. Dodawanie atrybutów do bloków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
7.4.3. Modyfikacja rysunku poprzez modyfikację bloków. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
7.4.4. Tworzenie bibliotek bloków i ich wykorzystanie podczas wykonywania dokumentacji. . . . . . 102
7.4.5. Wstawianie odnośników do innych rysunków i praca z odnośnikami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
7.4.6. Wstawianie i obróbka obrazów rastrowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
7.5. Opis rysunku technicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.5.1. Korzystanie ze stylów tekstu w programach CAD. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.5.2. Wymiarowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.5.3. Kreskowanie obiektów rysunkowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.6. Konfiguracja rysunku w przestrzeni wydruku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.6.1. Przestrzeń wydruku  tworzenie rzutni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.6.2. Skalowanie rysunku w przestrzeni wydruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
7.6.3. Opis rysunku w przestrzeni wydruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
7.6.4. Konfiguracja wydruku  korzystanie z drukarek wirtualnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
7.7. Modelowanie bryłowe i tworzenie dokumentacji konstrukcyjnej brył . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7.7.1. Rola profilu płaskiego w procesie modelowania bryłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
7.7.2. Parametryzacja oraz wykorzystanie więzów geometrycznych i wymiarowych. . . . . . . . . . . . . 112
7.7.3. Modelowanie 3D  bryły i powierzchnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
7.7.4. Polecenia modyfikacji obiektów bryłowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
7.7.5. Przekroje i definiowanie płaszczyzny przekroju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.7.6. Rola przestrzeni wydruku w tworzeniu dokumentacji obiektów 3D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.8. Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7
SPIS TABLIC
Tablica 1.1. Linie na rysunkach technicznych maszynowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Tablica 1.2. Przykłady reprezentacji linii w systemach CAD [14] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Tablica 1.3. Wybrane wartości cech geometrycznych pisma rodzaju CB [26] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Tablica 3.1. Fragment ciągu wymiarów normalnych obejmujący zakres od 0,05 do 500 mm [78] . . . . . . . 43
Tablica 3.2. Szeregi kątów normalnych [12] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Tablica 3.3. Szeregi zbieżności normalnych (stożki ogólnego stosowania; szereg 1 jest
uprzywilejowany) [12] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Tablica 3.4. Wielkości charakterystyczne opisujące stożek i typowe sposoby jego wymiarowania [75] . . . 46
Tablica 3.5. CiÄ…gi promieni normalnych (ciÄ…g 1 jest uprzywilejowany) [79] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Tablica 3.6. Zalecane i osiągane wartości parametru Ra (część 1/2) [81]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Tablica 3.7. Zalecane i osiągane wartości parametru Ra (część 2/2) [81]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Tablica 3.8. Przykłady oznaczeń chropowatości powierzchni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Tablica 3.9. Oznaczanie kierunkowości struktury powierzchni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Tablica 4.1. Symbole tolerancji kształtu, kierunku, położenia i bicia [11] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Tablica 4.2. Związki między rozpatrywanymi wielkościami wymiarów tolerowanych . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Tablica 4.3. Wartości liczbowe tolerancji normalnych IT [21] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Tablica 5.1. Przedstawianie połączeń spawanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Tablica 5.2. Umowne znaki elementarnych spoin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Tablica 5.3. Przykłady oznaczania spoin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Tablica 5.4. Wymiary nominalne wielowypustów [71] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Tablica 5.5. Wymiary nakiełków według EN ISO6411:1997 (w nawiasach podano wartości niezalecane) 81
Tablica 5.6. Uproszczenia rysunkowe wybranych uszczelnień spoczynkowych [72]. . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Tablica 5.7. Elementy przedstawiania cech łożysk tocznych [54]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Tablica 5.8. Symboliczne przedstawianie rodzaju linii zęba [19] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
8
RYSUNEK TECHNICZNY
Rys. 1.1. Logo ISO w języku angielskim [7]
Rys. 1.3. Logo DIN [6]
Działalność ISO polega na ustanawianiu norm
w większości dziedzin aktywności człowieka.
1.1.4. PKN  Polski Komitet Normalizacyjny
IstniejÄ… setki norm dotyczÄ…cych rysunku technicz-
nego, których dobrowolne stosowanie umożliwia
Za organizacjÄ™ systemu normalizacji w Polsce od-
precyzyjny przekaz informacji pomiędzy stronami.
powiada Polski Komitet Normalizacyjny, który jest
W konsekwencji nie tylko znacznie ułatwiony jest
podmiotem publicznym działającym na mocy ustawy
proces produkcji obiektów technicznych, ale również
i finansowanym z budżetu państwa, ale niebędącym
ich sprzedaż, ponieważ obiekty wykonane zgodnie
organem administracji rzÄ…dowej (rys. 1.4).
z normami gwarantują określony poziom jakości
PKN powstał w 1924 r. Od 1994 roku w Polsce
i bezpieczeństwa.
obowiązuje system normalizacji dobrowolnej, właści-
Ze względu na swój międzynarodowy charakter
wy dla gospodarki rynkowej. Od tego czasu PKN nie
(163 kraje członkowskie na dzień 11.05.2011 roku)
opracowuje Polskich Norm, a jedynie organizuje pra-
oraz sposób ustanawiania norm, polegający na wy-
ce normalizacyjne w kraju oraz reprezentuje PolskÄ™
pracowaniu powszechnej zgody pomiędzy członka-
w międzynarodowych i regionalnych organizacjach
mi, standardy ISO należą do najważniejszych.
normalizacyjnych. Ponadto prowadzi nadzór nad
przestrzeganiem przyjętych zasad, a także publikuje
1.1.2. ANSI  Amerykański Instytut Krajowych
i dystrybuuje normy oraz inne produkty normaliza-
Standardów
cyjne. PKN jest jedynÄ… krajowÄ… jednostkÄ… normali-
zacyjną w Polsce uznaną z mocy ustawy przez wła-
Amerykański Instytut Krajowych Standardów to
dze krajowe.
prywatna instytucja, powstała w 1918 r., która nad-
zoruje opracowywanie norm dobrowolnie respekto-
wanych w USA (rys. 1.2). Ponadto koordynuje ona
prace związane z zapewnieniem zgodności ze stan-
Rys. 1.4. Logo PKN [8]
dardami ISO. Normy akredytowane przez ANSI
mogą być tworzone przez różne organizacje, insty-
tucje rządowe, grupy konsumentów i tym podobne, 1.2. Znormalizowane elementy rysunku
a więc ANSI reprezentuje interesy bardzo wielu pod- technicznego maszynowego
miotów.
Do podstawowych znormalizowanych elementów ry-
sunku technicznego maszynowego należy zaliczyć:
linie rysunkowe, pismo techniczne, formaty arkuszy,
tabliczki rysunkowe, podziałki.
Rys. 1.2. Logo ANSI [1]
1.2.1. Linie rysunkowe
1.1.3. DIN  Niemiecki Instytut
Rodzaje linii, wymiary i kształty oraz zasady ogólne
Normalizacyjny
kreślenia linii stosowanych w rysunku technicznym
Niemiecki Instytut Normalizacyjny to stowarzy- opisują normy [13, 60, 61], a sposób ich prezentacji
szenie non-profit (podobnie jak ANSI) założone w systemach CAD reguluje norma [14]. W tabl. 1.1
w 1917 roku, nadzorujące prace instytucji normali- przedstawiono podstawowe typy linii wraz z przykła-
zujÄ…cych w Niemczech (rys. 1.3). DIN reprezentuje dami zastosowania, natomiast w tabl. 1.2 zawarto wy-
niemieckie interesy w międzynarodowych organiza- brane przykłady linii kreślonych w systemach CAD
cjach normalizacyjnych. Warto dodać, że 90% norm wraz ze wzorami umożliwiającymi wyznaczenie war-
DIN ma charakter międzynarodowy, a struktura tej tości cech geometrycznych tych linii.
organizacji wraz ze strukturą ANSI stanowiła wzór
Szereg grubości linii rysunkowych stopniowany
podczas ustanawiania ISO.
jest przy zachowaniu stosunku 1 : 20,5, a więc zaczy-
10
ROZDZIAA
1. Rysunek techniczny jako uniwersalny język komunikacji
Tablica 1.1. Linie na rysunkach technicznych maszynowych
yy y y
nając od grubości linii równej 2 mm otrzymuje się: 2;
1.2.2. Pismo techniczne
1,4; 1; 0,7; 0,5; 0,35; 0,25; 0,18; 0,13 mm. Najczęściej
stosowane są dwa rodzaje grubości linii: cienka i gru- Opisywanie rysunków technicznych wykonuje się za
ba, których proporcja wynosi 1:2. J eżeli przyjęto,
pomocą pisma prostego lub pochyłego (pod kątem
że linia cienka ma grubość 0,25 mm, to linia gruba
75° do poziomu) rodzaju A bÄ…dz
B, a w odniesieniu
powinna mieć 0,5 mm.
do systemów CAD, rodzaju CA lub CB. W piśmie ro-
Podczas kreślenia linii rysunkowych należy prze-
dzaju A wysokość wielkich liter i cyfr wynosi 14 jed-
strzegać ogólnych zasad, takich jak:
nostek, a dla liter małych równa jest 10 jednostkom.
" linie rysunkowe należy zaczynać i kończyć kreską,
Proporcje w odniesieniu do liter rodzaju B wynoszÄ…
" przecięcia, załamania i zagięcia linii rysunkowych
odpowiednio 10 i 7 jednostek. Szczegóły dotyczące
powinny występować w miejscu kresek,
pisma technicznego zawarte sÄ… w normach [22, 23,
" długości kresek i odstępy między nimi powinny
24, 25, 26, 27]. Ogólnie zaleca się stosować pismo
być równe,
proste rodzaju B (CB w systemach CAD) o wymia-
" linia punktowa powinna wychodzić poza zarys
rach zależnych od przyjętej wysokości h pisma.
w obydwie strony o wartość 12d (d  grubość linii),
Szereg wartości wysokości h oraz związki z pozosta-
" linie, których długość nie przekracza wartości
54,5d powinny być rysowane jako linie ciągłe cien- łymi cechami dla pisma rodzaju B pokazano na rys.
kie.
1.5, a dla pisma rodzaju CB na rys. 1.6.
11
ROZDZIAA
2
Przedstawianie postaci
obserwowanego obiektu
oprawnie przygotowany rysunek musi między odwzorowanie obiektu z innego punktu widzenia
innymi odwzorowywać postać obserwowane- (rys. 2.1b).
Pgo obiektu w sposób proporcjonalny, zupełny Po zidentyfikowaniu punktu widzenia, który umoż-
(kompletny) i jednoznaczny (niesprzeczny). W więk- liwia pokazanie jak największej liczby szczegółów
szości przypadków konieczne jest ukazanie różnych dotyczących postaci rozpatrywanego obiektu, należy
stron obserwowanego obiektu, ponieważ zazwyczaj odpowiednio zorientować położenie obserwowanego
poprawna identyfikacja jego postaci wymaga obser- elementu. Dzięki temu możliwa jest szybsza inter-
wacji z różnych punktów widzenia. pretacja rysunku (rozpoznanie obiektu). Dlatego ry-
sowany element należy tak ustawiać, aby znajdował
się w tak zwanym naturalnym położeniu, na przykład
2.1. Wybór punktów obserwacji obiektu
w pozycji, w której funkcjonuje, jest wytwarzany,
Wybór punktów obserwacji obiektu należy zawsze znajduje się w równowadze trwałej lub obojętnej itp.
starannie przemyśleć, ponieważ podjęcie pochopnej Przykład zalecanej i niezalecanej orientacji obiektu
decyzji w tym względzie może wiązać się z potrzebą pokazano na rys. 2.2. Rozpoznanie obiektu, w tym
rozpatrywania większej liczby tych punktów. Na rys. wypadku stołu, jest znacznie łatwiejsze na rys. 2.2a.
2.1. przyjęto nieodpowiedni punkt obserwacyjny (rys. Istnieją wyjątki od przedstawionych kryteriów,
2.1a) co spowodowało, że niewidoczny jest trzpień na przykład w odniesieniu do wysokich obiektów,
walcowy na jednej ze ścian obiektu. Oznacza to, że których naturalne położenie jest pionowe (słupy,
w celu kompletnego odwzorowania postaci elementu kolumny, maszty itp.). Wówczas dopuszczalne jest
konieczne jest przedstawienie (narysowanie) kolejne- przyjęcie orientacji poziomej (rys. 2.3). W takim
go widoku, na którym widoczny będzie trzpień. Jak przypadku dolną część odwzorowywanego elementu
widać w tym wypadku lepszym rozwiązaniem jest należy umieszczać po prawej stronie rysunku [2].
a) b) a) b)
Rys. 2.1. Obserwacja obiektu z różnych punktów widze- Rys. 2.2. Przykłady orientacji rozpatrywanego obiektu:
nia: a) niewidoczna ważna część obiektu, b) widoczne a) zgodna z naturalnym położeniem, b) niezgodna z natu-
wszystkie ważne szczegóły obiektu ralnym położeniem
20
ROZDZIAA
2. Przedstawianie postaci obserwowanego obiektu
w rzutnię pozostawiając ślad w postaci punktu. Ślad
jest tym wyraz
niejszy, im więcej atomów uderzy
w dany punkt, tworząc tym samym krawędzie na ob-
razie (rzucie).
Powstające zniekształcenia obrazu będące konse-
kwencją występowania punktów zbieżności można
wyeliminować, jeżeli punkt obserwacji zostanie od-
Rys. 2.3. Przykład poziomej orientacji mieszadła piono-
sunięty od obiektu na nieskończenie dużą odległość.
wego
Wówczas wszystkie proste rzutujące mogą być trak-
towane jako równoległe, a więc będą padały pod tym
2.2. Widoki w postaci rzutów
samym kątem na rzutnię. Jest to rzut równoległy,
aksonometrycznych
który przedstawiono na rys. 2.5. Jeżeli kąt padania
prostych rzutujących na płaszczyznę rzutowania bę-
Na rys. 2.1 i 2.2 pokazano trójwymiarowe obiekty
dzie równy 90° to rzut nosi nazwÄ™ prostokÄ…tnego (rys.
w sposób, w jaki widzi je człowiek w otaczającej go
2.6). Szczegóły na temat rzutowania prostokątnego
przestrzeni po przyjęciu określonego punktu obser-
zawiera norma [36].
wacyjnego. Jest to rzutowanie perspektywiczne lub
Rzut aksonometryczny to rzut równoległy, w któ-
rzut środkowy [38]. Charakteryzuje się ono tym, że
rym orientacja obiektu względem obserwatora może
linie równoległe widoczne są jako linie zbiegające
być dowolna ale powinna spełniać kryteria opisane
się w pewnym punkcie (przykład obserwacji dłu-
w p. 2.1. W praktyce rozpatruje się trzy szczególne
giego i prostego odcinka torów kolejowych). Proces
rzutowania perspektywicznego pokazano na rys. 2.4.
PÅ‚aszczyzna rysunku
Rysunek został uproszczony w celu ułatwienia czytel-
(rzutnia)
ności (występują dwa zamiast trzech punktów zbież-
ności).
Prosta rzutuj ca
PÅ‚aszczyzna rysunku
(rzutnia)
Obserwowany
Prosta rzutuj ca
obiekt
Obserwowany
obiekt
Rys. 2.5. Rzutowanie równoległe
PÅ‚aszczyzna rysunku
(rzutnia)
Punkt
obserwacji
Rys. 2.4. Rzutowanie perspektywiczne
Prosta rzutuj ca
Proces rzutowania ma na celu uzyskanie obrazu
rozpatrywanego obiektu na rzutni (najczęściej płasz-
Obserwowany
czyz
nie) w wyniku przecięcia się z rzutnią prostych
obiekt
przechodzÄ…cych przez dany element i nachylonych do
rzutni pod pewnym kątem. Można to interpretować
w następujący sposób: z pewnego punktu w przestrze-
90o
ni (punkt obserwacji) emitowane są promienie, które
po uderzeniu w powierzchnię zewnętrzną rozpatry-
wanego obiektu  wyrywajÄ… z niej atomy. Wyrwane
atomy poruszajÄ… siÄ™ razem z promieniem i uderzajÄ… Rys. 2.6. Rzutowanie prostokÄ…tne
21
57,03°
RYSUNEK TECHNICZNY
pozycje obiektu, które definiują aksonometrię: izome- Wynikiem izometrycznego usytuowania układu
tryczną, dimetryczną i ukośną [37]. Ogólne wiadomo- współrzędnych XYZ jest to, że obrazy jednostko-
ści o rzutowaniu zawiera norma [35]. wych długości osi współrzędnych są sobie równe
i krótsze od rzeczywistej jednostki długości w sto-
sunku (2/3)0,5:1. Zatem dla rozpatrywanego sześcianu
2.2.1. Rzuty izometryczne
spełniona jest następująca zależność: AB = AD = AE,
W rzutowaniu izometrycznym pozycję obserwowane- przy czym rzeczywista długość boku sześcianu wyno-
go obiektu ustala się w taki sposób, aby osie lokal- si AB (2/3) 0,5.
nego układu współrzędnych XYZ, związanego z tym Stosując rzuty izometryczne należy uwzględnić
obiektem, nachylone były do rzutni pod tym samym możliwości wystąpienia różnego rodzaju zniekształ-
kątem. W efekcie powstały na rzutni obraz układu bę- ceń (na przykład okrąg odwzorowany jako elipsa na
dzie miał postać zgodną z postacią przedstawioną na rys. 2.7) lub złudzeń optycznych.
rysunku 2.7a. Warto zauważyć, że wymagana postać
układu odniesienia może być otrzymana także wtedy,
2.2.2. Rzuty dimetryczne
gdy układ zaczepiony jest w innym punkcie obiektu
(rys. 2.7b). Rzutowanie dimetryczne polega na takim zoriento-
waniu w przestrzeni obserwowanego obiektu, aby
tylko dwie (stÄ…d w nazwie przedrostek di-) osie lo-
a)
)
kalnego układu współrzędnych XYZ, związanego
Z
z tym obiektem, nachylone były do rzutni pod tym sa-
mym kątem. W rezultacie obrazy jednostkowych dłu-
B gości tych osi będą równe i krótsze od rzeczywistej
jednostki długości w stosunku (2/3)20,5:1. Skrócenie
długości dla trzeciej osi wyraża stosunek (20,5/3):1.
F C
Na rys. 2.8 przedstawiono powstały na rzutni obraz
układu współrzędnych dla rzutowania dimetryczne-
Y
go. Podobnie jak dla rzutowania izomerycznego jest
G
X
możliwe zaczepienie układu współrzędnych w innym
punkcie obiektu.
E D
o
o
30
30
H
b)
b)
Z
Z
G
C
G
F
C
B
F
H
B
D
H
Y
A
DE
E
A
Y
X
o
120
X
Rys. 2.7. Rzut izometryczny sześcianu: a) widok z dru-
giej ćwiartki układu współrzędnych, b) widok z pierwszej
ćwiartki układu współrzędnych Rys. 2.8. Rzut dimetryczny sześcianu
22
97
o
10'
o
25'
131
ROZDZIAA
2. Przedstawianie postaci obserwowanego obiektu
zalecana) lub 60°, a stopieÅ„ wzajemnej relacji dÅ‚u-
2.2.3. Rzuty ukośne (trimetryczne)
gości boków wzdłuż kolejnych osi układu współ-
W rzutowaniu aksonometrycznym ukośnym obser-
rzędnych może wynosić 1:1:1; 1:(1/2):1 (war-
wowany obiekt ustawiony jest w taki sposób, aby
tość zalecana); 1:(2/3):1 lub 1:(3/4):1 (rys. 2.9).
wszystkie trzy (stÄ…d inna nazwa  rzut trimetryczny)
Rzutowanie kawalerskie dla zalecanych wartości
osie lokalnego układu współrzędnych XYZ, związa-
nazywane jest rzutowaniem gabinetowym.
nego z tym obiektem, nachylone były do rzutni pod
rzutowanie wojskowe, którego parametry, to zna-
różnymi kątami. Oznacza to, że obrazy jednostko-
czy kąt a oraz stopień wzajemnej relacji długości
wych długości osi współrzędnych są różne, a więc na-
boków, mogą przyjmować identyczne wartości
rysowane długości boków obiektu skracane są w róż-
jak w przypadku aksonometrii kawalerskiej, przy
nym stopniu. W praktyce najczęściej stosowanymi
czym zaleca siÄ™, aby a=30°, a stosunek odpowied-
rodzajami aksonometrii ukośnej są:
nich długości boków wynosił 1:1:1 (rys. 2.10).
rzutowanie kawalerskie, w którym kąt a przyjmu-
je najczęściej jednÄ… z wartoÅ›ci: 30°, 45° (wartość
Z
G
a)
Z
C
G
C
C
o F
90 H
B F
a
B
D
D
H
E
Y
X
A
E
a
A
o
90
Y
X
Rys. 2.10. Rzut wojskowy sześcianu
b)
Z
2.2.4. Zastosowanie rzutów
aksonometrycznych
90o
C G
Główną zaletą odwzorowywania postaci obiektu za
pomocą rzutów aksonometrycznych jest krótszy czas
F
B
rozpoznania (identyfikacji) narysowanego obiek-
tu. Dotyczy to zwłaszcza tych osób, które nie mają
odpowiedniego przygotowania (wiedzy) z zakresu
H
D
rysunku technicznego. W zwiÄ…zku z tym rzuty ak-
Y
sonometryczne znajdujÄ… szerokie zastosowanie przy
sporządzaniu różnego rodzaju rysunków ofertowych
A E
(reklamowych), poglądowych (na przykład w celach
szkoleniowych dotyczących montażu i obsługi obiek-
a
tu) itp. Stosowane są również jako rzuty pomocnicze
ułatwiające interpretację rysunku skomplikowanego
X
obiektu przedstawionego za pomocą rzutów prosto-
Rys. 2.9. Rzut kawalerski (gabinetowy) sześcianu: a) wi-
kątnych. Przykłady zastosowania rzutów aksonome-
dok z pierwszej ćwiartki układu współrzędnych, b) widok
z drugiej ćwiartki układu współrzędnych trycznych pokazano na rys. 2.11.
23
ROZDZIAA
3. Przedstawianie wymiarów obserwowanego obiektu
a) b) c) Tablica 3.8. Przykłady oznaczeń chropowatości po-
wierzchni
Rys. 3.28. Symbole chropowatości powierzchni: a) po-
wierzchnia może być obrobiona w dowolny sposób,
b) powierzchnia musi być obrobiona przez skrawanie,
c) powierzchnia nie może być obrabiana przez skrawanie
oznacza, że zastosowana musi być obróbka skrawa-
niem, natomiast na rys. 3.28c oznacza zakaz usuwa-
nia warstwy materiału ze wskazywanej powierzchni
(np. powierzchnia musi pozostać taka sama, jaką uzy-
skano we wcześniejszym procesie technologicznym).
Opisanie chropowatości powierzchni wymaga po-
dania wartości określonego parametru i ewentualnie
innych dodatkowych informacji. Przykłady oznaczeń
chropowatości powierzchni zapisano w tabl. 3.8. Jak
widać, chcąc sprecyzować rodzaj obróbki lub podać
inne wymagania dotyczÄ…ce procesu technologicz-
nego, do odpowiedniego znaku chropowatości po-
wierzchni należy dorysować poziomą linię i umieścić
nad nią dodatkową informację. Dorysowanie okręgu
oznacza, że wymagana chropowatość powierzchni
dotyczy całego obwodu, a nie tylko zaznaczonej po-
wierzchni.
Znak chropowatości powierzchni, rysowany cien-
ką linią ciągłą, powinien dotykać dolnym wierzchoł-
kiem albo bezpośrednio rozpatrywanej powierzchni,
albo znajdować się na linii odniesienia, która wska-
zuje daną powierzchnię (rys. 3.29). Należy wyraz
nie
zaznaczyć, że dla każdej powierzchni rozpatrywane-
go obiektu musi zostać określona jej chropowatość.
stać określona jej chropowatość.
Rys. 3.29. Rozmieszczanie symboli chropowatości
zczanie symboli chropowatości
powierzchni
55
RYSUNEK TECHNICZNY
3.4.2. Oznaczanie falistości powierzchni 3.4.3. Oznaczanie stanu powierzchni po
obróbce skrawaniem
Falistość powierzchni to zbiór mikronierówności
o odstępach około 40-krotnie większych od ich wy- Powierzchnie o identycznej chropowatości obrobio-
sokości, a więc znacznie przewyższających odległo- ne w różny sposób (na przykład podczas szlifowania
ści rozpatrywane przy chropowatości powierzchni. lub frezowania czołowego) będą miały różną kierun-
Przyczyną powstawania falistości powierzchni są naj- kowość struktury. W razie konieczności możliwe jest
częściej drgania występujące podczas procesu obrób- jej oznaczenie za pomocą odpowiedniego symbolu
ki materiału. dopisanego po prawej stronie znaku chropowatości.
Opis falistoÅ›ci powierzchni, mierzony w µm, może W tabl. 3.9 przedstawiono przykÅ‚ady oznaczania kie-
być dokonany za pomocą wielu parametrów. Jednym runkowości struktury powierzchni wraz z informacją
z nich jest parametr Wc, stanowiący sumę średnich o rodzaju obróbki, z której ona wynika. W konkret-
bezwzględnych wartości wysokości wzniesień i bez- nym oznaczeniu w miejsce litery  a należy podać
względnych wartości głębokości wgłębień na długo- wartość parametru chropowatości powierzchni (np.
ści odcinka pomiarowego. Ra 6,3).
W większości przypadków falistości powierzchni
nie zaznacza się na rysunku. Jeżeli jednak zaistnie-
3.4.4. Oznaczanie stanu powierzchni po
je taka potrzeba, to symbol parametru wraz z jego
obróbce cieplnej
dopuszczalną wartością należy umieścić po prawej
stronie i pod poziomą linią znaku chropowatości po- Sposób oznaczania powierzchni po obróbce cieplnej
wierzchni (rys. 3.30). reguluje norma [74]. Realizowane jest to za pomocÄ…
grubej linii punktowej odsuniętej od wskazywanej
powierzchni na odlegÅ‚ość od 0,8÷2 mm, do której do-
prowadza siÄ™ liniÄ™ odniesienia. Informacje na temat
obróbki cieplnej wpisuje się nad linią odniesienia
albo bezpośrednio (np. zapis  h 1,2 ą 0,2, HRC60 ą
2 , gdzie h to głębokość warstwy utwardzonej), albo
za pomocą oznaczenia literowego, które objaśnia się
Rys. 3.30. Usytuowanie parametru falistości powierzchni w wymaganiach technicznych (rys. 3.31).
Tablica 3.9. Oznaczanie kierunkowości struktury powierzchni
ILUSTRACJA PRZYKA
ADOWE ILUSTRACJA
PRZYKA
. RODZ.
SYMBOL SYMBOL
STRUKTURY RODZAJE OBRÓBKI STRUKTURY OBRÓBKI
Struganie
Skrobanie
a a
DÅ‚utowanie
M Docieranie
Przeci ganie
Toczenie wzdłużne Frezowanie
Struganie
czołowe
a
a
DÅ‚utowanie
C Toczenie
Przeci ganie
czołowe
Frezowanie
Szlifowanie
a
a
czołowe
X R czołowe
Dogładzanie
Obróbka elektro
a
-iskrowa
P
Obróbka strumieniowo
-cierna
Niektóre odlewy
56
ROZDZIAA
3. Przedstawianie wymiarów obserwowanego obiektu
Rys. 3.31. Oznaczanie powierzch-
ni obrabianej cieplnie
Rys. 3.32. Oznaczanie części po-
wierzchni obrabianej cieplnie
W sytuacji, gdy tylko część powierzchni ma pod- powierzchnię, na którą ma zostać nałożona powło-
legać obróbce cieplnej, należy zaznaczyć odpowiedni ka (na przykład metalowa, lakierowa) oznacza się
fragment w opisany sposób i zwymiarować jego po- wielką literą wpisywaną nad linią odniesienia do tej
łożenie (rys. 3.32). Jeżeli większość powierzchni roz- powierzchni lub identycznie, jak powierzchnię obra-
patrywanego obiektu ma podlegać obróbce cieplnej, bianą cieplnie (rys. 3.33). Szczegóły dotyczące po-
to wygodniej jest zaznaczyć powierzchnie pozostałe, włoki wyjaśnia się w wymaganiach technicznych, na
a nad linią odniesienia umieścić zapis, na przykład: przykład:  Powłoka powierzchni B: chromowana na
 Bez obróbki cieplnej . grubość 0,0013 mm .
3.4.5. Oznaczanie stanu powierzchni po 3.5. Uproszczenia stosowane podczas
nałożeniu powłoki wymiarowania
Zasady oznaczania powłok na powierzchniach obiek- Chcąc zwiększyć czytelność rysunku, w praktyce sto-
tów przedstawione są w normie [76]. Generalnie sowane są różnego rodzaju uproszczenia układu wy-
miarów. Dotyczy to przede wszystkim wymiarowania
powtarzających się części obiektu, faz (ścięć) pod ką-
tem 45°, otworów nieprzelotowych, pogÅ‚Ä™bianych lub
stopniowanych oraz chropowatości powierzchni.
Uproszczone wymiarowanie powtarzajÄ…cych siÄ™
części obiektu rozmieszczonych w szyku liniowym
lub kołowym pokazano na rys. 3.34 i 3.35. Podaje
się pierwszy wymiar występujący w szeregu oraz
wymiar wynikowy będący iloczynem wartości tego
wymiaru i liczby jego wystąpień. Wymiar wynikowy,
traktowany jako pomocniczy, umieszcza siÄ™ w nawia-
sie okrągłym.
W praktyce dla Å›cięć pod kÄ…tem 45°, oprócz przed-
stawionych wcześniej sposobów wymiarowania (np.
rys. 3.7 i 3.9), stosowany jest często uproszczony za-
Rys. 3.33. Oznaczanie powierzchni po nałożeniu powłok
[76] pis przedstawiony na rys. 3.36.
57
ROZDZIAA
4.
Przedstawianie niedokładności
postaci i wymiarów
obserwowanego obiektu
dwzorowanie wyłącznie postaci i wymiarów Przedstawianie niedokładności postaci odwzo-
obiektu nie stanowi kompletnego opisu geo- rowywanego obiektu (tak zwane odchyłki kształtu
Ometrycznych cech konstrukcyjnych, ponie- i położenia) zostało opisane w normie [11]. Proporcje
waż w praktyce każdy fizycznie wytworzony element oraz wymiary symboli tolerancji (tabl. 4.1) zawarte są
obarczony jest błędami, które wynikają z różnych w normie [51] (rys. 4.1), natomiast tolerowanie kie-
przyczyn. W związku z tym konieczne jest ilościowe runku i położenia metodą pola zewnętrznego toleran-
opisanie dopuszczalnych błędów wykonania w relacji cji ujęte jest w normie [58] (rys. 4.2).
do idealnego, a tym samym wirtualnego, obiektu.
a) b)
Tablica 4.1. Symbole tolerancji kształtu, kierunku, poło-
żenia i bicia [11]
Rys. 4.1. Przykłady proporcji symboli i ramek dla toleran-
cji: a) prostoliniowości, b) płaskości [51]
160
B
100
A
225
300
0,1 P B A
Rys. 4.2. Pole zewnętrzne tolerancji [58]
61
P 50
50
40
5
2
x
8
RYSUNEK TECHNICZNY
Odchyłki kształtu i położenia zapisuje się w pro- a) b)
stokątnej ramce, rysowanej cienką linią ciągłą, która
zazwyczaj składa się z dwóch (dla odchyłek kształ-
tu) lub trzech (dla odchyłek położenia) pól (rys. 4.3).
Rys. 4.3. Postać ramki do zapisu odchyłek: a) kształtu,
W pierwszym polu umieszczany jest symbol tolero- b) położenia
wanej wielkości (np. prostoliniowości), a w drugim
znormalizowana wartość odchyłki podawana w mi-
limetrach. Przed wartością odchyłki może wystąpić
Elementem odniesienia w rozpatrywanym obiekcie
symbol  " ,  R lub  S" , co oznacza odpowiednio,
może być oś, krawędz
zarysu, powierzchnia cylin-
że obszar tolerancji jest kołem lub walcem (symbole
dryczna walca (także otworu), powierzchnia sferycz-
 " i  R ) albo kulą (symbol  S" ), a tolerancja do- na, płaszczyzna czołowa, płaszczyzna środkowa i tym
tyczy średnicy lub promienia. Jeżeli w ramce wystę- podobne. Symbol oznaczania elementu odniesienia
puje trzecie pole, to umieszcza siÄ™ w nim oznaczenie
został przedstawiony na rys. 4.4a. Umiejscowienie
literowe elementu odniesienia (na przykład  A ).
tego symbolu na końcu linii wymiarowej oznacza, że
b)
a) A
a)
b)
40
d)
B
c)
d)
c) d)
40 40
C
D
x1
E
e) f)
x1
e) f)
15
15
20
20
F
g)
g) h)
h)
G
0,5x45 0,5x45
15
15 1
1
Rys. 4.4. Identyfikacja elementu odniesienia w rozpatrywanym obiekcie: a) symbol oznaczania elementu odniesienia
(w ramce należy zapisać literę identyfikującą), b) oś walca, c) powierzchnia walcowa, d) płaszczyzna czołowa, e) płasz-
czyzna środkowa, f) płaszczyzna górna, g) krawędz
górna, h) płaszczyzna środkowa (symbol trójkąta zastąpił grot strzał-
ki linii wymiarowej)
62
15
15
15
5
5
10
10
5
5
2
10
10
ROZDZIAA
4. Przedstawianie niedokładności postaci i wymiarów obserwowanego obiektu
elementem odniesienia jest albo oś (rys. 4.4b), albo z jednej ramki można poprowadzić więcej niż jedną
płaszczyzna środkowa (rys. 4.4e, h). Szczegóły do- linię odniesienia. Przykłady dopuszczalnych sposo-
tyczące oznaczania i interpretacji baz w tolerowaniu bów prowadzenia linii odniesienia zostały przedsta-
geometrycznym są zawarte w normie [42]. wione w p. 4.1 i 4.2, natomiast zapis niedokładności
Ramkę z opisem odchyłki należy połączyć z to- wymiarów odwzorowywanego obiektu (zapis wymia-
lerowaną częścią obiektu (np. powierzchnią, krawę- rów tolerowanych) omówiono w p. 4.4.
dziÄ…) za pomocÄ… linii odniesienia (prosta lub Å‚amana),
której grot powinien wskazywać kierunek pomiaru
4.1. Oznaczanie odchyłek kształtu
odchyłki. Identyfikacja tolerowanej części obiektu
dokonywana jest według tych samych zasad, jak dla W praktycznych zastosowaniach określenie niedo-
elementu odniesienia (rys. 4.4). Wartość nominalną kładności kształtu obiektu może dotyczyć następu-
wymiaru, który określa kształt lub położenie części jących pięciu odchyłek: prostoliniowości, płasko-
tolerowanej zapisuje się także w prostokątnej ramce, ści, okrągłości, walcowości oraz zarysu przekroju
co znacznie zwiększa czytelność rysunku. wzdłużnego. Przykłady zapisów wymienionych od-
Linia odniesienia powinna być prostopadÅ‚a do bo- chyÅ‚ek pokazano na rys. 4.5÷4.9. ChcÄ…c uÅ‚atwić
ków pierwszego pola ramki, ale może być nachylo- zrozumienie prezentowanych oznaczeń, do każdego
na pod dowolnym kątem, jeżeli zostanie rozpoczęta, przykładu dodano ilustrację, na której pokazano (nie
z któregoś z lewych narożników. W razie konieczności w skali) obszar rozpatrywanej tolerancji.
a) b)
a) 0,1 b)
20
40
Rys. 4.5. Tolerancja prostoliniowości: a) oznaczenie dopuszczalnej odchyłki dla osi otworu, b) obszar rozpatrywanej
tolerancji (oś otworu musi leżeć w walcu o średnicy 0,1 mm)
b) b)
a) 0,05
10 10 10
1x45 40
48
1x45
Rys. 4.6. Tolerancja płaskości: a) oznaczenie dopuszczalnej odchyłki dla wybranej płaszczyzny, b) obszar rozpatrywa-
nej tolerancji (płaszczyzna czołowa musi leżeć pomiędzy dwiema równoległymi płaszczyznami oddalonymi od siebie
o 0,05 mm)
63
8
15
15
20
20
0
,
1
4
x
3
R
1
0,05
ROZDZIAA
5
Uproszczone przedstawianie
typowych elementów maszyn
rzygotowanie dokumentacji rysunkowej można a jego dno (średnica rdzenia gwintu zewnętrznego
znacznie przyspieszyć dzięki znormalizowa- oraz średnica nominalna gwintu wewnętrznego) li-
Pnym uproszczeniom przedstawiania typowych nią cienką ciągłą. W widoku na płaszczyznę prosto-
elementów maszyn. Nie jest bowiem wymagane ryso- padłą do osi gwintu linię reprezentującą gwint rysuje
wanie szczegółów, które nie mają wpływu na jasność się na około trzy czwarte obwodu, to znaczy pomija
przekazu treści za pomocą rysunku. W uproszczony się pewien fragment (najczęściej prawą górną ćwiart-
sposób odwzorowuje się między innymi połączenia kę okręgu). Niewidoczny zarys gwintu odwzorowu-
rozłączne (np. gwintowe, wielowypustowe), nieroz- je się w całości za pomocą cienkiej linii kreskowej.
łączne (np. spawane), łożyska toczne, koła zębate, Jeżeli jest to możliwe, to nie należy rysować wyjścia
uszczelnienia, sprężyny i wiele innych. gwintu, ale na przykład w odniesieniu do śrub dwu-
stronnych wyjście powinno zostać odwzorowane za
pomocą cienkiej pochylonej linii ciągłej (rys. 5.1c).
5.1. Rysowanie połączeń rozłącznych
W przekroju kreskowanie części gwintowanych na-
Jednym z najczęściej stosowanych połączeń rozłącz- leży poprowadzić aż do linii określającej wierzchołki
nych jest połączenie gwintowe. Zasady przedstawia- gwintu (rys. 5.1d).
nia tego typu połączeń opisują normy [44, 45, 46]. Na rys. 5.2 pokazano sposób rysowania złączo-
Uproszczone rysowanie części gwintowanych w wi- nych elementów gwintowanych. Można zauważyć,
doku i przekroju zostało przedstawione na rys. 5.1. że gwint zewnętrzny dominuje gwint wewnętrzny, to
Wierzchołki gwintu rysuje się grubą linią ciągłą, znaczy przesłania go.
a)
b)
c)
d)
e)
Rys. 5.1. Uproszczona rysowanie części gwintowanych: a) rzeczywisty zarys gwintu zewnętrznego, b) gwint zewnętrz-
ny, c) gwint zewnętrzny z pokazanym wyjściem, d) gwint wewnętrzny, e) odwzorowanie niewidocznego zarysu gwintu
76
ROZDZIAA
5. Uproszczone przedstawianie typowych elementów maszyn
a) b)
Rys. 5.2. Uproszczone rysowanie połą-
czonych elementów gwintowanych:
a) złącze ze śrubą dwustronną,
b) złącze trzech elementów
a) b)
c) d)
e) f)
Rys. 5.3. Uproszczone rysowanie znor-
malizowanych łączników: a) śruba z łbem
sześciokątnym, b) śruba z łbem kwa-
dratowym, c) śruba z łbem walcowym
z gniazdem sześciokątnym, d) śruba
dwustronna, e) wkręt z łbem stożkowym,
i)
g) h)
f) wkręt z łbem walcowym, g) nakręt-
ka sześciokątna, h) podkładka okrągła
zgrubna, i) podkładka sprężysta
Uproszczone odwzorowywanie znormalizowanych dna gwintu wewnętrznego (rys. 5.4). Wymiar długo-
łączników gwintowych (na przykład śrub, nakrętek, ści gwintu dotyczy zwykle gwintu o pełnej głęboko-
podkładek, wkrętów i tym podobne) polega na pomi- ści (to znaczy bez wyjścia, rys. 5.4a), ale w przypad-
nięciu ścięć i zaokrągleń krawędzi, wyjść gwintu oraz ku śruby dwustronnej długość gwintu kojarzonego
różnego rodzaju podcięć (rys. 5.3). z otworem należy podać łącznie z wyjściem (rys.
W większości przypadków wymiarowanie części 5.4b). Wymiar głębokości nieprzelotowego gwinto-
gwintowanych sprowadza się do podania średnicy wanego otworu można pominąć, wówczas przyjmuje
i długości gwintu. Średnicę gwintu znormalizowane- się, że jego wartość jest 1,25 razy większa od podanej
go wymiaruje się z zastosowaniem odpowiedniego długości gwintu (rys. 5.4c).
symbolu, na przykład M dla gwintu metrycznego, G Otwory gwintowane, podobnie jak średnice (rys.
dla gwintu rurowego walcowego (średnica wyrażona 3.37), można wymiarować w sposób uproszczony
w calach), Rd dla gwintu okrągłego, S dla gwintu tra- (rys. 5.5). W razie konieczności po odpowiednim
pezowego niesymetrycznego, Tr dla gwintu trapezo- symbolu i wartości średnicy należy zapisać inne wiel-
wego. Wymiar nominalny średnicy gwintu odnosi się kości charakteryzujące gwint. Najczęściej dotyczy
zawsze do wierzchołka gwintu zewnętrznego lub do to podziałki gwintu (rys. 5.5a), skoku (dla gwintów
M6 M10
a) b) c)
M10 b) c) d)d)
G1
8,5
Rys. 5.4. Wymiarowanie części gwinto-
wanych: a) zewnętrzny gwint metryczny,
b) podanie długości gwintu razem z wyj-
ściem, c) wewnętrzny gwint metryczny,
M6 d) gwint rurowy walcowy (bez jednostki,
którą jest cal)
77
16
20
12
18
RYSUNEK TECHNICZNY
Tablica 5.1. Przedstawianie połączeń spawanych
a) b)
c)
Rys. 5.5. Uproszczone wymiarowanie części gwintowa-
nych: a) z podaniem średnicy i głębokości otworu b) bez
podania średnicy i głębokości otworu, c) w widoku na
płaszczyznę prostopadłą do osi otworu
wielokrotnych), kierunku zawinięcia (symbol LH dla
gwintów lewozwojnych  rys. 5.5b) oraz oznaczeń
dokładności gwintu. umowny zgodnie z normą [9]. Przykłady wymienio-
nych rodzajów reprezentacji przedstawiono w tabl.
5.1.
5.2. Rysowanie połączeń nierozłącznych
Spoiny wymiaruje siÄ™ poprzez podanie symbo-
Do najważniejszych połączeń nierozłącznych, spo- licznego zapisu, który składa się z rozwidlonej linii
śród wielu stosowanych w budowie maszyn, należy odniesienia zakończonej strzałką, znaku spoiny (tabl.
zaliczyć połączenie spawane. Odwzorowywanie tego 5.2), linii identyfikacyjnej (rysowanej linią kreskową
rodzaju połączeń na rysunku technicznym maszyno- cienką) i podstawowych wymiarów, to znaczy grubo-
wym realizowane jest w uproszczeniu lub w sposób ści i długości (rys. 5.6).
Tablica 5.2. Umowne znaki elementarnych spoin
Rodzaj Rodzaj
Ilustracja Symbol Ilustracja Symbol
spoiny spoiny
Spoina
Spoina I
brzeżna
Spoina V Spoina 1/2 V
Spoina Y Spoina 1/2 Y
Spoina U Spoina 1/2 U
Spoina Spoina okragła
pachwinowa i podłużna (USA)
Spoina
Spoina
bezotworowa
bezotworowa
punktowa
liniowa
78
ROZDZIAA
7
Komputerowy zapis konstrukcji
tory komputerów, pliki rysunkowe i pamięci dyskowe
7.1. Systemy komputerowego wspomagania
pełniące rolę archiwum. Nowoczesne formy zapisu
projektowania jako podstawowe narzędzie
i przetwarzania informacji choć stwarzają nowe pro-
tworzenia dokumentacji technicznej
blemy, to jednak ich podstawowÄ… zaletÄ… jest znaczne
We współczesnym procesie projektowo-produkcyj- przyspieszenie prac projektowych oraz poprawa ich
nym wykorzystuje się nowoczesne metody przetwa- jakości.
rzania informacji oraz jej magazynowania. Komputer
i odpowiednie oprogramowanie stały się niezbędnymi
7.1.1. Znaczenie programów CAD we
elementami na każdym etapie tzw. życia produktu 
współczesnym procesie projektowo-
od projektu, poprzez produkcję i dystrybucję, aż do
produkcyjnym
recyklingu (rys. 7.1).
W zapomnienie odchodzą przyrządy kreślarskie, Wspomaganie komputerowe prac projektantów
kalka, tusz, światłokopie. Ich miejsce zajmują moni- i technologów to zintegrowany system projektowania
BADANIA
MARKETINGOWE
(potrzeba)
PROJEKTOWANIE
MARKETINGOWE
PROJEKTOWANIE
WZORNICZE
" założenia techniczno-
ekonomiczne (Biznes plan)
" klasyfikacja cech produktu
" założenia konstrukcyjne PROJEKTOWANIE
WZORNICZE
" struktura funkcjonalna
" projekt koncepcyjny
" stylistyka
" modelowanie geometryczne
" obliczenia i analizy
" dokumentacja konstrukcyjna
RECYKLING
TECHNOLOGICZNE
PRZYGOTOWANIE
EKSPLOATACJA I SERWIS
PRODUKCJI
" procesy technologiczne produkcji
" procesy technologiczne montażu
DYSTRYBUCJA
" projektowanie oprzyrzÄ…dowania
" normowanie
" planowanie i harmonogramowanie
PLANOWANIE I STEROWANIE
produkcji
PRODUKCJ

" zlecenia produkcji
" sterowanie pracami produkcji
i montażu
" zaopatrzenie
Rys. 7.1. Proces życia produktu
89
RYSUNEK TECHNICZNY
a) b) c)
Rys. 7.2. Projekt koła zębatego: a) rysunek, b) trójwymiarowy model, c) przykład wizualizacja obliczeń wytrzymałościo-
wych
nowej jakości, rezultatem którego jest wirtualny mo- można podstawić dowolny element prac wspomaga-
del. Model ten już na etapie projektowania jest no- nych odpowiednim oprogramowaniem (rys. 7.3).
śnikiem zarówno cech geometrycznych, jak i innych CAD  (Computer Aided Design) komputerowo
informacji, które niezbędne są np. do wykonania za- wspomagane projektowanie.
awansowanych obliczeń wytrzymałościowych, prób CAE  (Computer Aided Engineering) komputero-
wirtualnych i symulacji działania (rys. 7.2). wo wspomagane obliczenia inżynierskie.
Zintegrowany system projektowania umożliwia CAP  (Computer Aided Planing) komputerowo
także: projektowanie narzędzi, wspomaganie plano- wspomagane planowanie.
wania procesów technologicznych, zarządzanie doku- CAM  (Computer Aided Manufacturing) kompu-
mentacjÄ…, planowanie produkcji i gospodarki maga- terowo wspomagane wytwarzanie.
zynowej, a także sterowanie jakością produkcji. CIM  (Computer Integrated Manufacturing)
Narzędzia do komputerowego wspomagania pro- komputerowo zintegrowane wytwarzanie.
cesów projektowania i produkcji określa się mianem CAQ  (Computer Aided Quality Control) kompu-
technik CAx (Computer Aided x). Pod zmienną x terowo wspomagane sterowanie jakością.
PPC  (Production Planning and Control) plano-
wanie i sterowanie produkcjÄ….
7.1.2. Zapis konstrukcji
Rysunek techniczny obejmuje zbiór norm i zasad
dotyczÄ…cych tworzenia dokumentacji technicznej
projektowanych wyrobów. Podstawową zasadą pra-
widłowo wykonanych rysunków technicznych jest
jednoznaczne przedstawienie obiektów przestrzen-
nych na płaszczyz
nie, w postaci odpowiednich rzu-
tów, widoków i przekrojów. Programy CAD umożli-
wiają wykonywanie zarówno rysunków płaskich, jak
i wirtualnych modeli przestrzennych.
Do tworzenia klasycznego dwuwymiarowego (na
płaszczyz
nie) rysunku stosuje siÄ™ programy 2D.
Do tworzenia wirtualnych modeli bryłowych oraz
modeli powierzchniowych i krawędziowych wyrobu
stosuje się programy 3D, które umożliwiają prze-
strzenny zapis geometrii trójwymiarowej (rys. 7.4,
Rys. 7.3. Schemat zastosowań programów CAx 7.5).
90
ROZDZIAA
7. Komputerowy zapis konstrukcji
a) b) c)
Rys. 7.4. Model: a) bryłowy, b) powierzchniowy, c) kra-
wędziowy
Rys. 7.6. Tworzenie rysunku płaskiego z modelu bryło-
wego
rzutowanie wybranych widoków i przekrojów na
płaszczyznę rysunku (rys. 7.6).
Podczas tworzenia rysunku płaskiego za pomocą
programu CAD obowiÄ…zujÄ… normy danego kraju do-
tyczÄ…ce rysunku technicznego.
7.1.4. Dodatkowe narzędzia projektanta
Zapis informacji o geometrii modelu bryłowego 3D
umożliwia wykorzystanie go do wszystkich działań
zwiÄ…zanych z pracami projektowymi. Program do
modelowania 3D umożliwia odczytanie z modelu nie
tylko informacji dotyczÄ…cych geometrii, takich jak
np.: odległości dowolnie wskazanych punktów, linii,
płaszczyzn, lecz także wielkości pola powierzchni,
Rys. 7.5. Rzuty podstawowe modelu bryłowego
objętości obiektu, położenia jego środka ciężkości lub
momentów bezwładności (rys. 7.7).
Model bryłowy można wykorzystać do projekto-
wania narzędzi technologicznych (tłoczniki, formy
7.1.3. Wektorowy zapis konstrukcji
W programie CAD wykorzystuje siÄ™ za-
pis wektorowy. Oznacza to, że zarówno
rysunek płaski, jak i model bryłowy są
zapisywane w postaci współrzędnych
punktów w przestrzeni wirtualnej pro-
gramu oraz zależności umożliwiających
wygenerowanie odcinków lub płatów
powierzchni między punktami.
Punkty zdefiniowane w przestrzeni
programu wykorzystuje siÄ™ do tworze-
nia linii (dla rysunku płaskiego) lub
powierzchni (dla obiektów powierzch-
niowych).
Obraz utworzonych linii oraz po-
wierzchni, w postaci odpowiednio
przyjętych elementów graficznych, jest
zapisywany na umownym nośniku zwa-
nym warstwÄ….
Do wykonania dokumentacji w po-
staci rysunku płaskiego na podstawie
modelu bryłowego, wykorzystuje się Rys. 7.7. Informacje dodatkowe o obiekcie bryłowym
91
RYSUNEK TECHNICZNY
Z
YX
Rys. 7.8. Prezentacja obiektu bryłowego (po renderingu) Rys. 7.9. Widoki podstawowe Głównego Układu
Współrzędnych (GUW)
wtryskowe, itp.) oraz do programowania obróbki na  z dołu,
obrabiarkach klasy CNC.  z tyłu,
Dodatkowe moduły programu CAx lub programy  z boku (z prawej strony),
specjalne umożliwiają wykonywanie obliczeń do-  i widoki ukośne (aksonometryczne).
tyczących wytrzymałości statycznej i dynamicznej Do wykonywania rysunku płaskiego wykorzystuje
projektowanych elementów i podzespołów, a także się widok podstawowy z góry na płaszczyznę wyzna-
przeprowadzenie symulacji ich działania (ze wskaza- czoną przez osie XY dla domyślnej wartości osi Z = 0.
niem możliwych kolizji) oraz wykonanie wirtualnych Rysowanie w głównym układzie jest dosyć kło-
badań np. prób zmęczeniowych. potliwe, dlatego zazwyczaj korzysta się z Lokalnych
Model bryłowy, który poddano renderingowi, czyli Układów Współrzędnych (LUW), czyli układów
nadano faktury materiałom, zastosowano odpowied- z nowym położeniem środka, określonym względem
nie oświetlenie i tło lub wykorzystano do pokazania układu głównego.
zasady działania urządzenia  umożliwia prezentację Układ lokalny (LUW) może być przesunięty o do-
marketingową (rys. 7.8). wolny wektor względem początku układu głównego
(GUW) oraz obrócony względem niego o dowolny
kÄ…t.
7.2. Główny Układ Współrzędnych
Układ lokalny umożliwia wybór innego początku
i definiowanie układów lokalnych
i orientacji dla obiektu rysowanego na płaszczyz
nie
Zapis punktów, które definiują obiekty liniowe od- XY, a w przypadku modelowania 3D innej płaszczy-
bywa się w odpowiednim układzie współrzędnych zny rysunkowej niż płaszczyzna (GUW).
w przestrzeni wektorowej programu CAD. W celu Podczas określania nowego układu (LUW) moż-
jednoznacznego wprowadzania danych przyjmuje na wykorzystać punkty geometryczne istniejących
się jeden Główny Układ Współrzędnych (w skrócie obiektów rysunkowych płaskich lub bryłowych.
GUW), który tworzą wzajemnie prostopadłe osie X,
Y, Z i umieszcza się go zazwyczaj w środku wirtual-
7.2.1. Współrzędne w układzie kartezjańskim
nej przestrzeni programu (rys. 7.9).
i biegunowym
Jednostką miary w zapisie głównego układu współ-
rzędnych jest  jednostka ekranowa. Jest to wartość Współrzędne punktów definiujących obiekt rysunko-
umowna, za którą można podstawić dowolny wymiar wy można określać jako:
(np. µm, mm, km). WspółrzÄ™dne kartezjaÅ„skie o wartoÅ›ciach odczyty-
W głównym układzie współrzędnych ustalono wi- wanych na osiach układu współrzędnych w kolejno-
doki podstawowe: ści osi (X,Y)  rys. 7.10.
 z góry, Współrzędne oddziela się przecinkiem, a ich części
 z przodu, dziesiętne kropką (np. 32.4,445.65 oznacza X = 32.4
 z boku (z lewej strony) oraz Y = 445.65). Pominięcie współrzędnej Z auto-
oraz przeciwległe do nich widoki pomocnicze matycznie ustala jej wartość jako Z = 0.
92
ROZDZIAA
7. Komputerowy zapis konstrukcji
Rys. 7.54. Wymiarowanie w przestrzeni papieru
Przyjęte style wymiarowania muszą być dopaso-
wane jedynie do wielkości arkusza wydruku. Zalety
pracy w przestrzeni wydruku:
 niezależność skali wykonania rysunku w przestrze-
ni modelu od skali jego prezentacji w przestrze-
ni wydruku,
 Å‚atwe definiowanie skali wydruku rysunku,
 przeniesienie opisu, wymiarowania oraz ramki i ta-
belki z przestrzeni modelu do przestrzeni wydruku,
 zachowanie wybranej konfiguracji wydruku w pa-
mięci pliku rysunkowego,
 możliwość utworzenia wielu rysunków w zakład-
kach przestrzeni wydruku w oparciu o wybra-
ne w rzutniach fragmenty rysunku wykonanego
w przestrzeni modelu.
Rys. 7.55. Przykładowy układ okna wydruku
7.6.4. Konfiguracja wydruku  korzystanie
 wyboru orientacji arkusza  poziomy/pionowy,
z drukarek wirtualnych
 wyboru pola wydruku,
Druk dokumentacji wymaga dokonania wyboru (rys.  wyboru skali wydruku  np. wydruk arkusza A2 na
7.55): arkuszu A3,
 rodzaju drukarki lub plotera  z listy dostępnych  wyboru stylu wydruku  umożliwia zdefiniowanie
urządzeń, parametrów druku (np. styl monochromatyczny
 wyboru arkusza wydruku  z dostępnych w urzą- drukuje wszystkie linie kolorowe jako czarne),
dzeniu,  liczby kopii.
111
RYSUNEK TECHNICZNY
Podczas instalacji drukarek istnieje możliwość do- 7.7.2. Parametryzacja oraz wykorzystanie
instalowania drukarek wirtualnych, umożliwiających
więzów geometrycznych i wymiarowych
zapis rysunku do pliku z rozszerzeniem pdf. Taki za-
Parametryzacja w programach CAD polega na wpro-
pis umożliwia przeglądanie oraz przesyłanie i wydruk
wadzeniu zależności matematycznych lub logicznych
rysunku bez konieczności posiadania oprogramowa-
między wymiarami obiektu. Umożliwia to zmianę
nia CAD.
kształtu wybranego obiektu w zależności od zmiany
wybranego wymiaru (parametru) z zapewnieniem
7.7. Modelowanie bryłowe i tworzenie
wzajemnej zgodności między modelem geometrycz-
dokumentacji konstrukcyjnej brył
nym i matematycznym opisujÄ…cym projektowany ele-
ment lub zespół elementów (rys. 7.57).
7.7.1. Rola profilu płaskiego w procesie
Parametryzacja umożliwia tworzenie tzw. rodziny
modelowania bryłowego
elementów (np. typoszereg podkładek, śrub, nakrę-
Podstawą modelowania bryłowego jest prawidłowo
tek) oraz uzależnić wymiary zaprojektowanego ze-
wykonany profil płaski. Gdy jest to profil zamknięty,
społu od zmiany jednego parametru części modelu,
to można tworzyć obiekty bryłowe, gdy jest otwarty
po zmianie którego ulegną zmianie wszystkie wy-
można tworzyć powierzchnie (rys. 7.56).
miary pozostałych elementów z nim związanych (np.
wskaż
utnij
Rys. 7.56. Metody konstruowa-
nia profilu płaskiego
Parametry modelu
S=3
Nazwa parametru Jednostki Równanie
S S=1
d1 mm d1=d0*F
d2 mm d2=d0*F
d3 mm d3=d0*F
S=2
S=1
Rys .7.57. Typoszereg roz-
wiązań zależny od wybranego
parametru
112
ROZDZIAA
7. Komputerowy zapis konstrukcji
Rys. 7.58. Więzy wymia-
rowe i geometryczne
zmiana średnicy sworznia wpływa na zmianę otwo- ruchu  rys. 7.59 (np. więzy współpłaszczyznowości,
rów w elementach łączonych). więzy współosiowości).
Parametryzację w programach CAD umożliwia
system nakładania relacji (więzów) geometrycznych
7.7.3. Modelowanie 3D  bryły i powierzchnie
i wymiarowych (rys. 7.58).
W przypadku plików zestawieniowych więzy geo- Obiekty bryłowe proste można tworzyć w wyniku
metryczne umożliwiają odbieranie stopni swobody operacji modelowania 3D (rys. 7.60) jako:
wyciagnięcia profilu płaskiego w kierunku nie le-
żącym na płaszczyz
nie profilu:
 wyciągnięcie proste na określoną odległość,
 wyciągnięcie z kątem zwężenia,
 wyciągnięcie przez kolejne profile płaskie (prze-
kroje),
 wyciągnięcie po ścieżce profilu 2D,
 wyciągnięcie po ścieżce dowolnego profilu 3D.
Rys. 7.59. Nadawanie relacji współosiowości między
elementami zestawienia Rys. 7.60. Przykłady wyciągnięcia podczas tworzenia brył
113
Cena 39,00 zł
(w tym 5% VAT)