ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
ABC
RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
cz. 1. Podstawy rysunku technicznego
1
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Czym jest rysunek techniczny?
Rysunek techniczny jest jedną z form porozumiewania się ludzi na całym świecie. Jest
to międzynarodowy język techniczny. Wykonywany jest według ustalonych zasad i
przepisów ujednoliconych we wszystkich krajach. W naszym kraju przepisy i zasady
dotyczące rysunku technicznego określają Polskie Normy: PN-ISO, PN-EN.
1. Wymiary i kształt arkuszy rysunkowych
Format Wymiary arkusza [mm]
A0 841 x 1189
A1 594 x 841
A2 420 x 594
A3 297 x 420
A4 210 x 297
A5 148 x 210
A6 105 x 148
A7 74 x 105
A8 52 x 74
A9 37 x 52
A10 26 x 37
Format DL 99 x 210
2. Obramowanie.
Na każdym rysunku technicznym bez względu na to jakiego jest formatu należy wykonać
obramowanie. Ramka powinna być wykonana linią ciągłą w odległości 5mm od krawędzi
arkusza.
2
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
3. Tabliczka rysunkowa.
Znaczną część objaśnień i uwag, dotyczących rysunku zawieramy w tabliczce
rysunkowej, którą umieszcza się w prawym dolnym rogu arkusza tak aby przylegała do
linii obramowania.
4. Rodzaje linii rysunkowych.
Żeby rysunek techniczny był wyraz
ny, przejrzysty i czytelny stosujemy różne rodzaje i
odmiany linii. Inne linie stosuje się do narysowania krawędzi przedmiotu, inne do
zaznaczenia osi symetrii a jeszcze inne do zwymiarowania go.
To jaką, w danej sytuacji, linię należy zastosować na rysunku określa ściśle Polska Norma
PN-82/N-01616. Wspomniana norma określa linie do stosowania w różnych odmianach
rysunku technicznego - maszynowego, budowlanego i elektrycznego. Poniżej przedstawię te
rodzaje linii, które dotyczą rysunku technicznego maszynowego i są niezbędne do
opanowania podstaw rysunku technicznego.
Do wykonywania rysunków technicznych maszynowych służą następujące rodzaje linii:
- linia ciągła,
Linia Gruba Cienka
- linia kreskowa,
ciągła
- linia punktowa,
- linia dwupunktowa,
kreskowa
- linia falista,
- linia zygzakowa.
punktowa
dwupunktowa
Poza tym rozróżnia się linie:
falista
- linia gruba (o grubości a)
- linia cienka (o grubości b=a/3)
zygzakowa
3
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
5. Zastosowanie linii.
Grubość linii należy dobierać w zależności od wielkości rysowanego przedmiotu i stopnia
złożoności jego budowy. Wybrana grupa grubości linii (grubych i cienkich) powinna być
jednakowa dla wszystkich rysunków wykonanych na jednym arkuszu. Np. jeżeli grubość linii
grubej wynosi 0,5 mm, to linia cienka powinna mieć grubość 0,18 mm lub jeżeli linia gruba
ma grubość 0,7 mm to linia cienka 0,25 mm.
Tab. Zastosowanie linii.
Typ linii Grubość Zastosowanie
bardzo gruba - połączeń lutowanych i klejonych,
- linii wykresowych.
- widocznych krawędzi i wyraz
nych zarysów przedmiotów w
widokach i przekrojach,
- zarysów kładów przesuniętych krótkich kresek
oznaczających końce śladów,
gruba
- płaszczyzn przekrojów i miejsc załamania tych płaszczyzn,
- zarysów powierzchni obrabianych na rysunku
operacyjnym i zabiegowym,
- linii obramowania arkusz,
- linii wykresowych.
- linii wymiarowych,
- pomocniczych linii wymiarowych,
- innych linii pomocniczych np. linii odniesienia,
- zarysów kładów miejscowych,
ciągła
- kreskowania przekrojów,
- zarysów rdzeni gwintów, linii den rowków w wałkach
wielowypustowych oraz linii den wrębów kół zębatych,
ślimaków i innych przedmiotów mających szereg
powtarzających się regularnie wgłębień,
- osi kół o średnicy d"12mm oraz innych osi przedmiotów o
cienka
wymiarze ad"12mm,
- linii przenikania w miejscach łagodnie zaokrąglonych
przejść z jednej powierzchni w drugą,
- zarysów powierzchni nie obrabianych na rysunkach
operacyjnych i zabiegowych,
- znaków chropowatości
- ramek oznaczeń tolerancji kształtu i położeń
- zarysów przedmiotów przyległych, dorysowanych dla
celów orientacyjnych,
- linii wykresowych.
kreskowa cienka - zarysy i krawędzie niewidoczne
gruba - powierzchnie powlekane
punktowa
- osi symetrii i śladów płaszczyzn symetrii,
cienka - osi okręgów o średnicach ponad 12mm oraz innych osi
przedmiotów o wymiarze a>12mm.
- skrajne położenia elementów ruchomych,
dwupunktowa cienka
- wyfrezowane krawędzie
falista cienka
- urwania i przerwania obiektów.
zygzakowa cienka
4
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
6. Pismo techniczne.
To pismo stosowane do opisywania rysunków technicznych (projektów), służy ono do
ujednolicenia opisu dokumentacji technicznej. Przez co czyni ja czytelną dla wszystkich.
Parametry pisma technicznego, takie jak: kształt znaków, wielkość pisma, odstępy między
znakami, nachylenie pisma, grubość linii są znormalizowane.
Pisma techniczne mogą być wykonywane według normy polskiej lub innego kraju. Do
polskich norm regulujących zasady dotyczące pisma technicznego należy norma:
PN-ENISO 3098-0:2002 Dokumentacja techniczna wyrobu - Pismo:
- Część 0: Zasady ogólne PN-ENISO 3098-2:2002
- Część 2: Alfabet łaciński, cyfry i znaki PN-ENISO 3098-5:2002
- Część 5: Pismo alfabetu łacińskiego, cyfry i znaki w projektowaniu wspomaganym
komputerowo (CAD)
Istnieją dwa podstawowe rodzaje pisma technicznego, które różnią się od siebie
stosunkiem grubości liter do ich wysokosci:
- pismo rodzaju (typu) A, dla którego grubość d=1/14h (stosunek grubości do
wysokości przedmiotu) lub d=(h/14),
- pismo rodzaju (typu) B, dla którego grubość d=1/10h lub d=(h/10).
Gdzie:
d - grubość linii pisma,
h - wysokość pisma.
Najczęściej wykorzystywanym w rysunku technicznym rodzajem pisma jest pismo rodzaju B.
Dodatkowo każdy rodzaj pisma dzieli się na pismo:
- proste,
- pochyłe (litery pisma technicznego nachylone są pod kątem 75� do poziomu).
5
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Gdzie:
h  wysokość pisma (litery duże i cyfry) 7mm, c  wysokość liter małych 5mm, d  grubość linii pisma 0,7mm, b  minimalna podziałka
wierszy 12mm, g  szerokość liter, a  odstępy pomiędzy literami 1,4, k  wystająca część liter, f  przewyższenie liter i cyfr.
Rys. Pismo techniczne proste  wielkości charakterystyczne dla formatu rysunkowego A4.
Rys. Pismo techniczne pochyłe.
Pismo pochyłe oparte jest na siatce rombowej o wysokości s równej grubości linii liter, cyfr i
znaków. Kąt nachylenia siatki względem pionu wynosi 15�. Wysokość wielkich liter i cyfr
pisma zwykłego wynosi 14s (linii siatki), zaś małych liter 10s, odstępy między literami 2s, a
odstęp między wyrazami 6s. Litery i cyfry pisane jako ułamki, wykładniki potęg, indeksy itp
należy pisać pismem mniejszym o jedną wielkość od przyjętej wysokości pisma.
6
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
7. Podziałka rysunkowa
Podziałka rysunkowa jest to liczbowy stosunek wymiarów liniowych przedstawionych na
rysunku do rzeczywistych wymiarów przedmiotu.
W rysunku technicznym maszynowym stosuje się podziałki rysunkowe zgodne z normą PN-
80/N-01610, tj.:
- zwiększające 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1
- naturalną 1:1
- zmniejszające 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50 itd.
Dopuszcza się stosowanie podziałek pośrednich oraz rozszerzenie skali przez podziałki
będące wielokrotnością 10. W rysunku technicznym wyróżnia się podziałkę główną
(wpisywaną do tabliczki rysunkowej) oraz podziałki pomocnicze pisanymi nad szczegółami
przestawianymi w innej podziałce niż główna
8. Zastosowanie i rodzaje rzutów aksonometrycznych.
Do przedstawienia kształtów przedmiotów w sposób poglądowy (perspektywiczny), w
jednym rzucie, służą w rysunku technicznym rzuty aksonometryczne. Wyróżniamy
następujące rodzaje rzutów aksonometrycznych:
- izometrię,
- dimetrię ukośną,
- dimetrię prostokątną.
Izometria:
W izometrii krawędzie przedmiotu rysuje się równolegle do układu osi przedstawionego na
rysunku.
Rys. Wzajemny układ osi w izometrii.
7
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Rys. Etapy rysowania sześcianu w izometrii przedstawia poniższy rysunek (żaden wymiar
nie został skrócony w stosunku do wymiaru rzeczywistego).
Dimetria ukośna (aksonometria dwuwymiarowa ukośna):
Odwzorowuje przedmiot w jednym rzucie, przedstawiając jego trzy podstawowe wymiary -
wysokość, szerokość i głębokość (rysunek obrazuje odpowiednio trzy osie). Krawędzie
przedmiotu równoległe do osi Z - wysokości i X - szerokości rysujemy bez skróceń, czyli w
rzeczywistych wymiarach. Natomiast krawędzie równoległe do osi Y - głębokości skracamy o
połowę i rysujemy je nachylone pod kątem 45 o do pozostałych osi (poziomej i pionowej).
Rys. Prostopadłościan w rzucie ukośnym.
8
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Rys. Przykład bryły w dimetrii ukośnej.
Dimetria prostokątna (Aksonometria dwuwymiarowa prostokątna):
W dimetrii prostokątnej krawędzie bryły, które w rzeczywistości tworzą kąty proste, na
rysunku tworzą kąty zgodne z układem osi w dimetrii prostokątnej. Podobnie jak ma to
miejsce w izometrii, krawędzie równoległe do osi X zostały skrócone o połowę.
Rys. Prostopadłościan w rzucie prostokątnym.
9
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
9. Rzutowanie
Obiekty obrazowane przez rysunek techniczny maszynowy mają skomplikowane kształty i
wymagają pokazania ich z różnych kierunków. Służy do tego rzutowanie prostokątne
opisane w normie PN-78/N-01608. Rysunek poniżej pokazuje wszystkie rzuty przykładowego
elementu. W razie potrzeby rzut z tyłu (na rysunku najbardziej na prawo) można rysować po
lewej stronie.
Rys. Rzutowanie prostokątne w konwencji europejskiej.
10. Przekroje
Dlaczego stosujemy przekroje?
Bardzo często przedmioty, które przedstawiamy na rysunkach technicznych mają wiele
szczegółów znajdujących się wewnątrz. Narysowanie rzutów prostokątnych takiego
przedmiotu nie zapewni pokazania tych elementów, gdyż będą one zasłonięte ściankami
przedmiotu. Powstaje więc pytanie jak pokazać na rysunku niewidoczne zarysy?
W rozdziale "Linie rysunkowe" wymieniono również linie kreskowe cienkie, za pomocą
których przedstawiane są niewidoczne szczegóły znajdujące się wewnątrz przedmiotu.
Jednak przedstawienie niewidocznych krawędzi przedmiotu za pomocą tych linii, w
przypadku przedmiotów o bardziej złożonych kształtach, jest mało przejrzyste i nie zalecane.
Aby na rysunkach technicznych przedstawić wewnętrzne zarysy przedmiotu w sposób
bardziej przejrzysty i dokładnie je zwymiarować stosujemy przekroje rysunkowe.
Powstawanie przekroju:
Przekrój powstaje przez przecięcie przedmiotu w interesującym nas miejscu wyobrażalną
płaszczyzną. Następnie - również w wyobraz
ni - odrzucamy przednią część przeciętego
przedmiotu, a drugą część rysujemy w rzucie prostokątnym z widocznym już wewnętrznym
10
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
ukształtowaniem. Miejsce w którym dokonano przekroju oznaczamy równoległymi liniami
ciągłymi cienkimi rysowanymi pod kątem 45o.
Rys. Przekrój szpuli.
Rys. Przekrój tulei.
11. Wymiarowanie.
Wymiarowanie jest jedną z najważniejszych czynności związanych ze sporządzeniem
rysunku technicznego. Umożliwia ono odczytanie rysunku i wykonanie przedmiotu
zgodnie z wymaganiami konstruktora.
Rysunek techniczny będący podstawą wykonania przedmiotu, narysowany bez
wymiarów albo z błędami i brakami w zakresie wymiarowania nie ma żadnej
wartości.
11
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Ogólne zasady wymiarowania.
Ogólne zasady wymiarowania w rysunku technicznym maszynowym dotyczą:
- linii wymiarowych i pomocniczych linii wymiarowych,
- strzałek wymiarowych,
- liczb wymiarowych,
- znaków wymiarowych.
Linie wymiarowe:
Rysuje się linią ciągłą cienką
równolegle do wymiarowanego odcinka
w odległości co najmniej 10 mm, zakończone
są grotami dotykającymi ostrzem krawędzi
przedmiotu, pomocniczych linii
wymiarowych lub osi symetrii.
Linie wymiarowe nie mogą się przecinać.
Pomocnicze linie wymiarowe są to linie ciągłe
cienkie, będące przedłużeniami linii rysunku.
Rysuje się je prostopadle do mierzonego odcinka.
Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać.
Strzałki wymiarowe:
Prawidłowy kształt grotów przedstawia rysunek (1).
Długość grota powinna wynosić 6-8 grubości linii
zarysu przedmiotu, lecz nie mniej niż 2,5 mm. Groty
powinny być zaczernione. Na szkicach odręcznych
dopuszcza się stosowanie grotów niezaczernionych
(rys. 2). Długość grotów powinna być jednakowa
dla wszystkich wymiarów na rysunku. Zasadniczo
ostrza grotów powinny dotykać od wewnątrz linii,
między którymi wymiar podajemy (rys 3). Przy
podawaniu małych wymiarów groty można
umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłuż
- żeniach linii wymiarowej (rys 4). Dopuszcza się
zastępowanie grotów cienkimi kreskami o
długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod
kątem 45o do linii wymiarowej (rys 5).
12
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Liczby wymiarowe:
Na rysunkach technicznych maszynowych wymiary liniowe (długościowe) podaje się w
milimetrach, przy czym oznaczenie "mm" pomija się.
Liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiar
- owymi w odległości 0,5 - 1,5 mm od nich,
mniej więcej na środku (rys.1) Jeżeli linia wymiarowa
jest krótka, to liczbę wymiarową można napisać
nad jej przedłużeniem (rys. 2) Na wszystkich
rysunkach wykonanych na jednym arkuszu liczby
wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość,
niezależnie od wielkości rzutów i wartości wymiarów.
Należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na
liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania
przekrojów. Wymiary powinny być tak rozmieszczone,
żeby jak najwięcej z nich można było odczytać patrząc
na rysunek od dołu lub od prawej strony (rys. 3)
Znaki wymiarowe:
Do wymiarowania wielkości średnic i promieni
krzywizn stosujemy specjalne znaki wymiarowe.
Średnice wymiarujemy poprzedzając liczbę
wymiarową znakiem � (fi).
Promienie łuków wymiarujemy poprzedzając liczbę
wymiarową znakiem R.
Linię wymiarową prowadzi się od środka łuku i
zakańcza się grotem tylko od strony łuku (rys.)
Grubość płaskich przedmiotów o nieskompliko
- wanych kształtach zaznaczamy poprzedzając
liczbę wymiarową znakiem x.
Podstawowe zasady wymiarowania:
Przystępując do wymiarowania rysunku technicznego należy wczuć się w rolę osoby,
która na jego podstawie będzie wykonywać dany przedmiot. Trzeba zadbać o to, aby
nie zabrakło żadnego z potrzebnych wymiarów i aby można je było jak najłatwiej
odmierzyć na materiale podczas obróbki. Ułatwi to w znacznym stopniu znajomość
podstawowych zasad wymiarowania.
Podstawowe zasady wymiarowania w rysunku technicznym dotyczą:
- stawiania wszystkich wymiarów koniecznych,
- niepowtarzania wymiarów,
- niezamykania łańcuchów wymiarowych,
- pomijania wymiarów oczywistych.
13
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Zasady wymiarów koniecznych:
Zawsze podajemy wymiary gabarytowe (zewnętrzne).
Wymiary mniejsze rysujemy bliżej rzutu przedmiotu.
Zawsze podajemy tylko tyle i takich wymiarów,
które są niezbędne do jednoznacznego określenia
wymiarowego przedmiotu. Każdy wymiar na rysunku
powinien dawać się odmierzyć na przedmiocie
w czasie wykonywania czynności obróbkowych.
Zasada niepowtarzania wymiarów:
Wymiarów nie należy nigdy powtarzać ani na tym
samym rzucie, ani na różnych rzutach tego samego
przedmiotu. Każdy wymiar powinien być podany
na rysunku tylko raz i to w miejscu, w którym
jest on najbardziej zrozumiały, łatwy do odszukania
i potrzebny ze względu na przebieg obróbki.
Zasada niezamykania łańcuchów wymiarowych:
A
ańcuchy wymiarowe stanowią szereg kolejnych
wymiarów równoległych (tzw. łańcuchy wymiarowe
proste - rys. 1) lub dowolnie skierowanych (tzw.
łańcuchy wymiarowe złożone - rys. 2). W obu
rodzajach łańcuchów nie należy wpisywać wszystkich
wymiarów, gdyż łańcuch zamknięty zawiera wymiary
zbędne wynikające z innych wymiarów. A
ańcuchy
wymiarowe powinny więc pozostać otwarte, przy czym
pomija się wymiar najmniej ważny.
Zasada pomijania wymiarów oczywistych:
Pomijanie wymiarów oczywistych dotyczy przede
wszystkim wymiarów kątowych, wynoszących
0o lub 90o, tj. odnoszących się do linii wzajemnie
równoległych lub prostopadłych.
14
ABC RYSUNKU TECHNICZNEGO MASZYNOWEGO
Przykłady wymiarowania:
BA

DNE POPRAWNE
11. Literatura.
Czech P., Wojnar G., Folęga P. Podstawy komputerowego zapisu konstrukcji z wykorzystaniem
środowiska AutoCad. Wyd. I, 2008.
Dobrzański T. Rysunek Techniczny Maszynowy. Warszawa 2004. WNT.
Folęga P., Czech P., Wojnar G. Wybrane zagadnienia teoretyczne z grafiki inżynierskiej. Wyd. I, 2008.
Lewandowski T. Rysunek Techniczny dla mechaników. Warszawa 2002. WSiP.
Lewandowski T. Zbiór zadań z rysunku technicznego dla mechaników. Warszawa 2004. WSiP.
Lewandowski T. Rysunek Techniczny dla mechaników. Podręcznik. Warszawa 2007. WSiP.
Miśniakiewicz E., Skowroński W. Rysunek techniczny budowlany. 2009. Wyd. Arkady.
Paprocki K. Zasady zapisu konstrukcji. Warszawa 2000. Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej.
Poradnik warsztatowca mechanika. WNT 1975.
Wojciechowski L. Dokumentacja budowlana. Część 1. Rysunek budowlany. Warszawa 2004. WSiP.
Wojnar G., Folęga P., Czech P. Graficzny zapis konstrukcji maszyn. Zagadnienia praktyczne. Wyd. I,
2008.
15