Swami Rama
TWTAPTA Am
f r
111111.1 -
tłunaczyła Dorota Konieczka

LIMBUS
Bydgoszcz 2000


tytuł oryginału MEDITATION AND ITS PRACTICE
Copyright � 1992 by Swami Rama Copyright � 1996, 1998 by The Himalayan Institute All nghts reserved
Copyright � 2000 for the Polish edition by Dom Wydawniczy LIMBUS, Bydgoszcz
montaż elektroniczny Krzysztof Wirszyłło
ISBN 83-7191-053-3
Dom Wydawniczy LIMBUS 85-959 Bydgoszcz 2, skr. poczt. 21 tel./fax [phone]
Spis treści
'Wprowadzenie ......................... 1
Przedmowa ............................ 13
Rpzdział l
Czym jest medytacja? ............... 15
Rpzdział 2
Przygotowanie do medytacji .......... 27
Rpzdział 3 Pozycje medytacyjne ................ 37
Rozdział 4 Medytacja, umysł i mantra ........... 51
Rpzdział 5
Ćwiczenia w oddychaniu ............. 61
Rozdział 6
Postęp w medytacji ................. 81
Pytania i odpowiedzi na temat medytacji .... 95
Propozycje lektur ....................... 107
Dodatek A: Ćwiczenia relaksacyjne ...... 109
Dodatek B: Ćwiczenia oddechu .......... 113
Słownik pojęć .......................... 119
O autorze ............................. 125
Instytut Himalajski ...................... 127
Wprowadzenie
Był lipiec 1973 roku. Na wzgórzu leżącym nad niewiel-kim jeziorem wzniesiono namiot dla ochrony przed
deszczem i światłem słońca. Na rolniczych terenach środko-wej Minnesoty zebrała się ponad setka ludzi,
aby słuchać wykładów Swamiego Ramy. Swami siedział na platformie. Trawiastą podłogę namiotu zakryto
kocami, dywanami i poduszkami. Dzień był ciepły, podniesiono więc boczne ściany namiotu, aby wpuścić
chłodną bryzę wiejącą znad jeziora. Urocze otoczenie było wspaniałym tłem dla słów wielkiego
nauczyciela i jogina.
Przez wszystkie te lata Swami Rama nauczał tego samego, lecz tego dnia jego słowa brzmiały inaczej i
porywająco.
- Jesteś obywatelem dwóch światów - zaczął - świata wewnętrznego i zewnętrznego. Aby być
człowiekiem odnoszącym sukcesy, będziesz musiał zrozumieć jak zbudować most między tymi dwoma
światami. Skrajne poglądy ci w tym nie pomogą. Najlepiej jest zapanować nad swoimi myślami,
wrażeniami, emocjami i potrzebami -tymi słowami wprowadził ideę pracy nad sobą. - Kontrola nad nimi nie
oznacza całkowitego zatrzymania tych spraw czy pobłażania sobie - mówił dalej. - Kontrola oznacza
równowagę. Aby ją osiągnąć, uspokój te części umysłu, które wciąż tak gonią. Będziesz musiał uspokoić
cały swój umysł, a żeby to uczynić, powinieneś nauczyć się nowego sposobu poznania siebie samego.
Sposobem poznania swego wewnętrznego ja jest medytacja.
7
o Swami Rama
- Po tym prostym wstępie zaczął opisywać proces medytacji.
Nie po raz pierwszy słuchałem wykładu Swamiego Ramy na temat medytacji. Spotkaliśmy się już osiem
miesięcy wcześniej na seminarium dotyczącym badania związku pomiędzy medytacją a biologicznym
sprzężeniem zwrotnym. Podczas seminarium rozmawiał ze mną indywidualnie w małym pokoju
przylegającym do głównej sali. Usiedliśmy po obu stronach niewielkiego stolika do kawy, na którym
położyłem wykres EEG - mój własny -przygotowany tego samego dnia przez personel na przenośnej
maszynie. Spojrzał na niego kiedy rozmawialiśmy.
- Medytujesz? - zapytał.
- Raczej nie - odparłem, choć próbowałem już kilka razy. Czułem jakoś, że moje mało zorganizowane
próby nie składają się na odpowiedź "Tak".
- Powinieneś nauczyć się medytować! - on na to. Niedługo potem skłonił mnie do rozpoczęcia medytacji, i
spędziłem tam weekend poświęcony celom medytacji i podstawowym technikom medytacyjnym. Dołą-
czyłem do małej grupki jego uczniów, aby kontynuować naukę.
W tych latach informacje o medytacji można było otrzymać z różnych źródeł - przeważnie były to książki,
artykuły i materiały przygotowywane pod kierunkiem Swamiego Ramy. Poza tym, kilku doświadczonych
nauczycieli służyło pomocą. W wyniku tego, robiło się sporo notatek, a kiedy pojawiała się nowa metoda,
uczniowie rewidowali swą starą metodę medytacji. Ponadto, ogólne koncepty dotyczące medytacji
podlegały ciągłemu procesowi kształtowania. Zdawaliśmy się nieustannie pytać: "Czym właściwie jest
medytacja?"
Swami Rama często mówił o medytacji jako o channelingu świadomości. Nie miał przez to na myśli, rzecz
jasna, psychicznego channelingu.
Wprowadzenie
9
- Jak brzegi rzeki - powiedział - medytacja zmusza świadomość, aby była świadoma samej siebie.
Podobnie jak to się dzieje z innymi rzeczami, które robicie, medytacja jest procesem systematycznym.
Kiedy go zrozumiecie, nauczycie się na nim bardziej polegać i poprowadzi was ku głębszym
doświadczeniom.
Metoda, której nauczał realizuje plan nakreślony przez wielkiego hinduskiego nauczyciela Patanjali. To
podejście do medytacji skupia się przede wszystkim na ciele, potem na oddechu, zmysłach, a w końcu na
umyśle.
- Nie próbuj omijać żadnego etapu - radził. - Żadnego skakania! Realizuj plan w sposób systematyczny, a
w odpowiednim czasie przyniesie ci owoce. Jeśli będziesz wszystko robił we właściwy sposób, to
medytacja musi ci pomóc.
Dyskusje o praktycznych technikach często schodziły na temat koncentracji. Podczas wykładów
wygłoszonych w roku 1984 w Nepalu, Swami Rama wielokrotnie wracał do tego tematu. Przypominał
uczniom, że psychologiczna identyfikacja z myślami, kształtami i nazwami do-świadczeń ze świata
zewnętrznego jest przyzwyczajeniem, którego trudno się pozbyć. Umysł wraca do tych mentalnych
konstrukcji od chwili, gdy się rano budzimy. One go pętają.
- Zadaniem nauczyciela jest pomoc w wyrwaniu umysłu ze starych przyzwyczajeń i danie mu nowego
obiektu, na którym może się skupić - wyjaśnił, i dalej zastanawiał się na głos nad tym co powinno stanowić
ów nowy punkt skupienia. - Zdjęcie nauczyciela? Imię osoby uko-chanej czy też jakiś abstrakcyjny
koncept? W każdym razie, umysł zapomni o celu i znów zwróci się na zewnątrz. Ale mantry - zaznaczył -
to dźwięki, którym nie odpowiada żaden obiekt zewnętrzny. Wibracje te tworzą kształt, lecz kształt nie jest
dla was czymś zewnętrznym.
10
Swami Rama
Uświadomienie sobie znaczenia mantry jest kwestią stawania się. Kiedy słuchamy mantry, wiele tych
małych a przeszkadzających fal umysłu i staje się częścią harmonii waszej koncentracji. Wtedy będziecie
w stanie dokonać w życiu wspaniałych osiągnięć.
Swami Rama doskonale wiedział, że myśli medytującego mają tendencje do rozpraszania się. Czasami
podchodził do tego problemu z humorem, opisując dowcipnie te fantazje i marszczył brwi na tych, którzy
się martwili. Lecz nieczęsto opuszczał sposobność napomnienia uczniów do zachowywania baczności.
- Nie należy medytować tylko dlatego, że chce się uciec do dziedziny umysłu nieświadomego. Róbcie to,
aby stworzyć kanał dla obecności Atmana, który jest we wszystkim - powiedział. - Nie pogrążajcie się po
prostu w myślach.
W Indiach, dwadzieścia lat po wykładach wygłoszonych w Minnesocie, Swami Rama wciąż wykładał te
same systematyczne nauki.
- Praktykujcie każdego dnia - napominał uczniów siedzących wraz z nim u brzegów Gangesu, niedaleko
jego aszramu. - Niech wasze ego podróżuje ku centrum świadomości. Wiedzcie, że jesteście pokojem,
szczęściem i błogością. Waszą naturą jest wolność. Doświadczajcie tego wciąż od nowa, abyście mogli to
sobie przyswoić. - Pogrążył się na chwilę w myślach, a potem dodał jeszcze. - W tej podróży nie ma utraty
swej egzystencji, jest tylko przychodzenie i odchodzenie z tego widzialnego świata. Narodziny są czymś w
rodzaju przybycia, a śmierć jest wyjazdem. Jesteście tu przez jakiś czas. Medytujcie, a uchwycicie
rzeczywistość tego.
Medytacja i jej praktyka prezentuje sposób rozumienia podróży życia i tajemnicy egzystencji. Przekaz ten
jest ponadczasowy. Techniki są systematyczne. Jego tematem,


Wprowadzenie 11
oczywiście, jest twoja własna samo-transformacja. Mam nadzieje, że w trakcie czytania tej książki
rozbudzi się w tobie zainteresowanie medytacją, ponieważ wraz z tą praktyką, pomimo częstych
smutków, jakie niesie dzień codzienny, życie staje się spokojniejsze.
Dr psychologii Rolf Sovik


'Przedmowa
Książka ta ma być jasnym i systematycznym podręcznikiem opisującym podstawowe techniki
medytacji. Ma przedstawić systematyczne, krok po kroku, podejście, praktyczne raczej, a nie
filozoficzne czy teoretyczne. Opisuje również najważniejsze ćwiczenia przydatne w przygotowaniu się
do medytacji. Owe ćwiczenia wstępne w znaczący sposób ubogacą jakość twojej medytacji.
Od tysięcy lat naukę medytacji zgłębiali i praktykowali aspiranci, którzy pragnęli, aby ich życie było
spokojniejsze, bardziej twórcze i satysfakcjonujące. Dzięki medytacji poprawisz swe zdrowie, związki z
innymi i umiejętności potrzebne do wypełniania zwykłych obowiązków. Dzieje się tak, ponieważ
medytacja jest w stanie uczynić coś, czego nie mogą inne nauki - zapoznać cię z twoją własną
wewnętrzną jaźnią na wszystkich jej poziomach, a w końcu poprowadzić cię do centrum świadomości,
skąd wypływa ona ku wszystkim aspektom życia. Owo centrum lub wyższa jaźń nazywana jest
Atmanem.
Aspiracje poszukiwacza zostają wypełnione, kiedy staje się on w pełni świadom Atmana, swej
wewnętrznej jaźni, i przestaje identyfikować się z rzeczami materialnymi i światem zewnętrznym.
Wtedy aspirant umacnia się w dziedzinie Atmana, stanie wewnętrznej błogości nazywanej samadhi.
Osiągnąwszy ten stan, potrafi rozwiązać wszystkie swoje problemy i odpowiedzieć na wszystkie
pytania.
13


14
Swami Rama
Łatwo jest się nauczyć podstawowych ćwiczeń, a im dłużej się je praktykuje, tym pełniej doświadcza
się korzyści z nich płynących. Z początku możesz zauważyć małe zmiany, takie jak spokój i większa
odporność na stres, lecz potem nastąpią w tobie zmiany głębsze i bardziej znaczące. Owa podróż ku
wnętrzu jest bardzo przyjemna, pod warunkiem że będziesz wytrwale i regularnie ćwiczył.
Praktyczna strona medytacji jest tak głęboka i ciekawa, że może okazać się, iż zaintrygują cię inne
aspekty jogi, łącznie z asanami (fizycznymi pozycjami jogi), sprawami dotyczącymi poprawy swego
zdrowia, oraz kryjącą się za jogą filozofią i psychologią medytacji.
Obyś znalazł jak najwięcej radości i korzyści podczas procesu, który właśnie rozpocząłeś.


Czym jest medytacja?
Słowo "medytacja" używane jest na wiele sposobów, istnieją więc pewne nieporozumienia co do tego,
czym dokładnie medytacja jest i jak należy ją praktykować. Niektórzy używają błędnie słowa
"medytować" na określenie procesu myślenia czy kontemplowania; inni nazywają nim sny na jawie lub
fantazjowanie. Medytacja jednakże nie ma z tym nic wspólnego, i trzeba to koniecznie zrozumieć.
Medytacja jest specyficzną techniką uspokajania umysłu i osiągania stanu świadomości, który jest
całkowicie różny od normalnego stanu świadomości. W medytacji człowiek jest w pełni rozbudzony i
czujny, lecz jego umysł nie jest skoncentrowany na świecie zewnętrznym czy tym, co się dzieje
dookoła niego. Nie jest też uśpiony, nie śni ani nie fantazjuje. Jest zrelaksowany i skupiony do
wewnątrz.
Słowo medytacja wywodzi się z tego samego korzenia, co słowa medyczny czy leczyć, i sugeruje ono
"doglądanie" czegoś lub "zwracanie uwagi" na coś. W medytacji zwracamy uwagę na wymiary siebie
samego, które nie są nam znane na co dzień - są to najgłębsze, najintymniejsze poziomy naszego
istnienia. Owe poziomy są bardziej dogłębne niż procesy myślenia, analizowania, snów na jawie czy
doświadczania emocji lub wspominania. Medytacja angażuje pewien typ spokojnej, skoncentrowanej,
a jedno-
15


16
Swami Rama
cześnie rozluźnionej uwagi. Nie ma nic trudnego w stwarzaniu tej wewnętrznej uwagi; okaże się
nawet, że medytacja jest procesem, podczas którego umysł się uspokaja. Na początku największą
trudnością będzie to, że umysł nigdy nie był ćwiczony w stwarzaniu tej wewnętrznej uwagi.
W każdym społeczeństwie ludzi uczy się umiejętności, które są im niezbędne do przeżycia i
funkcjonowania w ich kulturze, czyli mówienia, myślenia, pracy i badania obiektów i doświadczeń
pochodzących ze świata zewnętrznego. Uczymy się biologii, ekologii i chemii, aby zrozumieć świat, w
którym żyjemy, ale nikt - w żadej szkole, w żadnym uniwersytecie - nie uczy nas jak zrozumieć i
doświadczać naszych wewnętrznych wymiarów. Uczymy się po prostu jak wyznaczać sobie cele,
mody i wartości naszego społeczeństwa, nie poznawszy wpierw siebie samych. Sprawia to, że w tej
dziedzinie pozostajemy ignorantami zależnymi od rad i sugestii innych.
Medytacja jest podejściem innym, bardziej subtelnym i precyzyjnym. Jest to prosta technika nauczenia
się jak zwracać uwagę i zrozumieć różne poziomy siebie samego - swoje ciało, oddech i umysł. W
miarę upływu czasu, możesz stwierdzić, że podobają ci się pozytywne wyniki medytacji - to, że jesteś
radośniejszy, a twój umysł jest jaśniejszy i bardziej świadomy - podobnie odczujesz ulgę, kiedy znikną
fizyczne, nerwowe i psychiczne objawy stresu.
Niniejszy podręcznik do medytacji oferuje wprowadzenie do praktyki medytacji oraz odpowiedzi na
najczęściej zadawane pytania dotyczące medytacji. Dzięki tym technikom będziesz mógł samodzielnie
kontynuować medytowanie jedynie przez jakiś czas. W końcu dojdziesz do stadium, w którym będzie
ci potrzebna pomoc doświadczonego nauczyciela. Książka ta jednakże zapozna


Czym jest medytacja? 17
cię z najbardziej podstawowymi ćwiczeniami praktycznymi. Okaże się, że nie będziesz potrzebował
robić niczego, co wymagałoby jakichś specjalnych umiejętności fizycznych, nabywać nowych, obcych
ci umiejętności czy medytować przez długie godziny, aby zrobić postęp czy zauważyć pierwsze
zmiany. Okaże się, że medytacja sprawia ci przyjemność. Twoje ciało rozluźni się, twój umysł stanie
się bardziej twórczy i skoncentrowany, a możesz nawet zauważyć poprawę zdrowia i stosunków z
ludźmi.
Medytacja jest procesem terapeutycznym. Pomaga rozluźnić napięcie mięśni i autonomicznego
systemu nerwowego, uwalnia od stresu psychicznego. Umysł człowieka, który medytuje jest spokojny,
co jest korzystne dla systemu immunologicznego, który potrafi wtedy lepiej się obronić przed stresem i
napięciem. Okaże się, że nawet kilkudniowy szczery wysiłek pomoże ci kontrolować twoje apetyty - a
nawet, do pewnego stopnia, reakcje takie jak gniew. Medytacja zmniejszy również potrzebę snu i doda
energii twojemu ciału i umysłowi. Jest to wynik, który zaobserwowaliśmy u wielu uczniów.
Ci, którzy są pisarzami, poetami i myślicielami, często wyrażają zainteresowanie tym, aby stać się
bardziej twórczym, rozwijać swą intuicję, najdoskonalszy i najsubtelniejszy ze wszystkich aspektów
wiedzy. Medytacja jest sposobem systematycznego wzmacniania naszych wewnętrznych talentów.
Medytacja ma również ogromny wpływ na nasze zdrowie. Większość chorób współczesnego świata
można określić jako psychosomatyczne, czyli takie, których źródłem są myśli i emocje. Ostatnio
naukowcy zaczęli twierdzić, że chorób tego rodzaju nie można właściwie uleczyć wyłącznie za
pomocą metod konwencjonalnych czy psychoterapii, gdyż jeśli choroba powstaje w twoim umyśle


18
Swami Rama
czy też jest skutkiem twoich stanów emocjonalnych, to jak można przywrócić komuś zdrowie stosując
jedynie terapię zewnętrzną? Jeśli polegamy jedynie na środkach zewnętrznych i nie próbujemy
zrozumieć swego własnego umysłu czy emocji, to możemy tylko uzależnić się od pomocy terapeuty
czy lekarza. Medytacja natomiast sprawia, że człowiek zaczyna polegać bardziej na sobie, pomaga
osiągnąć siłę wewnętrzną konieczną do skuteczniejszego radzenia sobie ze wszystkimi problemami w
życiu.
Medytacja jako proces
W procesie medytacji skłaniamy umysł, aby zapomniał o swoich tendencjach do myślenia,
analizowania, przypominania sobie, rozwiązywania problemów i skupiania się na problemach z
przeszłości czy naszych oczekiwaniach na przyszłość. Pomagamy umysłowi spowolnić błyskawiczne
serie myśli i uczuć, i zastąpić ową aktywność świadomością i uwagą wewnętrzną. Tak więc,
medytacja nie jest myśleniem o problemach czy analizowaniem sytuacji. Nie jest fantazjowaniem czy
snami na jawie, czy bezmyślnym błąkaniem się umysłu. Medytacja to nie wewnętrzna konwersacja
czy kłótnia z sobą samym, czy intensyfikacja procesu myślowego. Medytacja jest po prostu
spokojnym, nie wymagającym wysiłku skupieniem uwagi i świadomości na jednym punkcie.
Podczas medytacji staramy się zapomnieć o wielu psychologicznych przeszkodach, obowiązkach do
spełnienia i uciekających myślach będących zwykłą cechą stanu czuwania. Nie próbujemy osiągnąć
tego opróżniając umysł ze wszystkich myśli, co jest i tak niemożliwe, lecz pozwalając, aby umysł
skupił się na jednym przedmiocie. Dzięki temu pomagamy naszemu umysłowi zatrzymać in-


Czym jest medytacja? 19
ne stresogenne procesy psychiczne, takie jak zmartwienia, planowanie, myślenie i rozumowanie.
Adeptowi sztuki medytacji łatwiej będzie skupić się na jakimś obiekcie wewnętrznym. Najczęściej jest
to dźwięk, choć czasami sugeruje się jakiś obraz. Dźwięk czy obraz może być albo zewnętrzny, albo
wewnętrzny, w zależności od stanu umysłu aspiranta. Dźwięki, które pomagają skoncentrować umysł
podczas medytacji nazywane są mant-rami. Mantry wywierają ogromny wpływ na poziomie
mentalnym.
Mantra może być słowem, zdaniem czy zestawem dźwięków, albo po prostu sylabą. Skoncentrowanie
się na mantrze pomaga uczniom zapomnieć o bezużytecznych, rozpraszających procesach
mentalnych oraz pozwala im wejść głębiej w siebie. Na całym świecie używa się wiele różnych
rodzajów mantry, łącznie z takimi jak Om, Amen i Skalom, a wszystkie mają ten sam cel: skupienie
umysłu. W niniejszej książce przedstawiamy mantrę podstawową. Najlepsze wyniki przyniesie
regularne jej wykorzystywanie.
We wszystkich wielkich tradycjach duchowych świata, starożytnych i współczesnych, istnieje jakiś
system wymawiania takiej sylaby, dźwięku czy zestawu słów, które działają jak mantra. Jest to wielka i
głęboka nauka, a ci, którzy posiadają odpowiednie kompetencje, mogą poprowadzić uczniów na tej
ścieżce. Przygotowania wstępne są proste i można je wykonać bez pomocy nauczyciela, lecz kiedy
aspirant zacznie mieć do czynienia z umysłem, konieczna będzie odpowiednia mantra. Mantra dana
przez nauczyciela może przynieść wspaniałe i wielkie rezultaty.
Teksty i pisma medytacyjne wiele o tym mówią. Pa-tanjali, kodyfikator nauki o jodze, twierdzi, że
mantra reprezentuje najgłębsze źródło świadomości. Tak więc, staje się mostem pomiędzy
śmiertelnymi i nieśmiertelny-


20
Swami Rama
mi aspektami życia. Kiedy w chwili śmierci ciało, oddech i umysł świadomy oddzielają się od umysłu
nieświadomego i duszy, mantra wciąż tworzy wrażenia w nieświadomości. Wrażenia te są potężną
motywacją, która pomaga aspirantowi podczas owego okresu przejścia. Z pomocą mantry łatwiej jest
odbyć tę podróż w nieznane.
Mantra jest wsparciem danym umysłowi. Nauczyciele wybierają mantrę według stanu umysłu
aspiranta i jego pragnienia odkrycia jedynej prawdy.
Istnieje wiele różnych ścieżek, którymi można dotrzeć do szczytu góry, istnieje też wiele pozornie
różnych metod medytacji. A jednak wszystkie mają ten sam cel - osiągnięcie stanu wewnętrznej
koncentracji i spokoju. Każda praktyka, która pomaga nam ów cel osiągnąć jest dobra. Istnieje wiele
technik, nie ma więc różnicy pomiędzy jednym a drugim typem autentycznej medytacji, póki naszym
celem pozostaje skoncentrowanie się i osiągnięcie spokoju.
Czasami ludzie zaplątują się w porównywanie metod medytowania i kłócą się, która tradycja czy który
nauczyciel jest "najlepszy". Dobrzy nauczyciele medytacji uznają i szanują uniwersalność medytacji i
nie zachęcają do trzymania się kurczowo swojej techniki. Medytacja jest dobroczynnym i owocnym
sposobem systematycznego odkrywania wymiarów wewnętrznych i sondowania wszystkich poziomów
życia. Jest ona zjawiskiem pozytywnym i cennym, póki nauczyciele nie próbują egoistycznie twierdzić,
że taki a nie inny sposób medytowania jest najlepszy.
Na początku aspirant nie posiada jasności umysłu pozwalającej mu odkryć lub zrozumieć właściwą
metodę medytacji, i może sugerować się nauczycielami, którzy promują własny typ medytacji. Smutne
to, ale niektórzy z tych nauczycieli są nieuczciwi i sami w ogóle nie me-


Czym jest medytacja? 21
dytują. Wielu uczniów marnuje cenny czas szukając autentycznej dyscypliny medytacyjnej, skacząc
od jednego nauczyciela do drugiego. Zmarnowawszy wiele czasu, energii i pieniędzy, mogą doznać
rozczarowania i, sfrustrowani, w końcu zaprzestać szczerych wysiłków. Według tradycji himalajskiej,
mówimy czasami, że jeśli na świecie istnieje coś takiego jak grzech, to pierwszym jego przykładem
byłby nauczyciel, który zwodzi swych uczniów.
Jeśli bacznie przyjrzymy się życiu, to zdamy sobie sprawę, że od samego dzieciństwa uczono nas
tylko badać i weryfikować rzeczy świata zewnętrznego i że nikt nie uczył nas jak spojrzeć w siebie,
znaleźć w sobie i zweryfikować rzeczy w sobie. Tak więc, wciąż jesteśmy obcy sami dla siebie, a
próbujemy poznać innych. Ów brak samo--zrozumienia sprawia, że nasze związki z innymi nie
wyglądają tak, jakbyśmy sobie tego życzyli, że w naszym życiu czujemy się przeważnie zagubieni i
rozczarowani.
Formalny system edukacji niewiele uwagi poświęca umysłowi. Część umysłu, która śpi i śni, ogromna
dziedzina nieświadomości będąca magazynem wszystkich naszych doświadczeń, pozostaje nie
zbadana; nie podlega żadnej kontroli. Prawdą jest, że całe ciało znajduje się w umyśle, lecz cały
umysł nie znajduje się w ciele. Medytacja jest jedyną metodą rzeczywistego rozwinięcia kontroli nad
całością umysłu.
Uczy się nas jak należy zachowywać się w świecie zewnętrznym, lecz nigdy tego jak wyciszyć się i
zbadać co jest wewnątrz nas. Nie powinniśmy jednocześnie z uczenia się jak wyciszyć umysł, robić
ceremonii czy rytuału religijnego; jest to uniwersalna potrzeba ciała ludzkiego. Kiedy uczymy się
siedzieć w spokoju, osiągamy rodzaj radości, którego nie sposób opisać. Najwyższą ze wszystkich
radość, jakiej człowiek w ogóle może doświadczyć, można osiągnąć poprzez medytację. Wszyst-


22
Swami Rama
kie inne rodzaje radości są chwilowe, lecz radość medytacji jest przeogromna i wiecznotrwała. Nie jest
to przesada; jest to po prostu stwierdzenie prawdy popartej doświadczeniami wielu wielkich świętych, i
tych, którzy odsunęli się od świata i osiągnęli prawdę, i tych, którzy żyli w świecie, lecz nie pozwolili,
aby świat nad nimi zapanował.
Umysł ma tendencję do wracania do starych nawyków i wyobrażania sobie tego, co może się zdarzyć
w przyszłości. Umysł tak naprawdę nie wie jak żyć teraźniejszością, tu i teraz. Tylko medytacja może
nas nauczyć pełnego doświadczania teraźniejszości, która jest naszym łącznikiem z wiecznością.
Kiedy, z pomocą technik medytacyjnych, skupimy umysł, osiągnie on moc spenetrowania głębszych
poziomów naszej istoty. Wtedy umysł nie poddaje się żadnym czynnikom rozpraszającym i osiąga
pełnię siły koncentracji, która jest warunkiem medytacji. Jakże szczęśliwi są ci, którzy uświadomili
sobie ten fakt i zaczęli medytować. Jeszcze szczęśliwsi są ci, którzy kontynuują medytację, a
najszczęśliwszych jest tych niewielu, którzy postanowili, że medytacja jest najważniejszą sprawą w ich
życiu i praktykują ją regularnie.
Aby wejść na tę ścieżkę, zrozumieć w pełni czym jest medytacja, należy wybrać metodę odpowiednią
dla nas i systematycznie ją praktykować przez jakiś czas, każdego dnia, jeśli to możliwe, o tej samej
porze. We współczesnym świecie jednakże, uczniowie łatwo się niecierpliwią i medytują tylko przez
krótki okres, a potem rezygnują, twierdząc że medytacja nie ma żadnej wartości czy autentyczności.
Są jak dziecko, które sadzi cebulkę tulipana i jest sfrustrowane, gdy za tydzień wciąż nie widzi kwiatu.
Z pewnością zrobisz postęp, jeśli tylko będziesz medytować regularnie - nie można nie zrobić
postępu, jeśli się praktykuje.


Czym jest medytacja? 23
Z początku postęp ten będzie się wyrażał w kategoriach odprężenia fizycznego i spokoju
emocjonalnego. Później możesz zauważyć inne, bardziej subtelne znaki. Niektóre najważniejsze
korzyści płynące z medytacji ujawniają się stopniowo z czasem, i nie jest łatwo je zauważyć na
pierwszy rzut oka. Wytrwaj w medytacji, a doświadczysz postępu. W dalszej części książki omówimy
jak zrobić postęp i kiedy należy zrobić następny krok.
Zanim zakończymy tę dyskusję, spróbujemy wyjaśnić różnice pomiędzy niektórymi innymi procesami
mentalnymi, które ludzie często mylą z medytacją.
Czym medytacja nie jest
Medytacja nie jest kontemplacją czy myśleniem. Kontemplacja, zwłaszcza kontemplacja inspirujących
konceptów lub ideałów, takich jak prawda, pokój i miłość, może być pomocna, lecz nie jest to proces
medytacji. Kontemplując, zagłębiasz swój umysł w dany koncept i prosisz go o rozważenie znaczenia i
wartości pewnej idei. W systemie medytacji, kontemplacja uważana jest za oddzielną praktykę, taką
jednakże, która czasami może być użyteczna. Kiedy zaczynasz medytować, nie proś umysłu o
rozważenie jakiegoś konceptu, lecz raczej o wyjście poza ten poziom aktywności mentalnej.
Medytacja nie jest hipnozą czy autosugestią. Podczas hipnozy umysł otrzymuje jakąś sugestię; czyni
ją albo osoba hipnotyzowana, albo hipnotyzująca. Sugestia taka może przybrać formę: "Stajesz się
śpiący (lub zrelaksowany)". Tak więc, podczas hipnozy mamy do czynienia z programowaniem,
manipulowaniem lub kontrolowaniem zawartości umysłu, aby uwierzył on w coś lub zaczął myśleć w
pewien określony sposób. Czasami sugestia taka może mieć korzystne wyniki, gdyż siła su-


24
S wami Rama
gestii jest olbrzymia. Niestety, negatywne sugestie również przynoszą destrukcyjne skutki na różnych
poziomach naszej istoty.
Podczas medytacji nie czynimy żadnych prób manipulowania umysłem czy kontrolowania go.
Obserwujemy go po prostu i pozwalamy mu się uspokoić i prowadzić się mant-rze w głąb siebie,
odkrywając i doświadczając głębszych pokładów swojej istoty. Tradycje medytacyjne uważają, że
praktyki takie jak hipnoza mogą mieć pewne potencjalne niebezpieczeństwa. Na przykład mogą
wytworzyć w umyśle konflikt z powodu istnienia subtelnego oporu na wpływy zewnętrzne
wykorzystane w sugestii. Praktyki takie jak hipnoza czy autosugestia mogą mieć pewne efekty
terapeutyczne, lecz ważne jest, aby nie mylić ich z medytacją. Mędrcy mówią, że medytacja jest
czymś w zasadzie przeciwnym do hipnozy; jest to stan jasności umysłu i uwolnienia od sugestii czy
wszelkich wpływów zewnętrznych.
Medytacja nie jest religią. Medytacja nie jest jakimś dziwnym obrządkiem, dla którego mielibyśmy
zmienić swe wierzenia, odrzucić kulturę czy zmienić religię. Medytacja bynajmniej nie jest religią, lecz
raczej praktyczną, naukową i systematyczną technikę poznawanie siebie samego na wszystkich
poziomach. Medytacja nie jest wytworem jakiejś konkretnej kultury czy religii świata, lecz jest czystą i
prostą metodą odkrywania zewnętrznych dziedzin życia i osadzania siebie w właściwej tylko sobie
naturze. Niektóre szkoły nazywają ową naturę samadhi, inne nirvaną; jeszcze inne doskonałością lub
oświeceniem. Można ją również nazywać świadomością chrystusową. Słowa takie i etykietki nie mają
żadnego znaczenia. System medytcji promuje wewnętrzną duchowość, a nie jakąś konkretną religii.
Niektórzy ludzie promują praktyki, które nazywają medytacją, lecz które w rzeczywistości są
mieszanką medy-


Czym jest medytacja? 25
tacji z religią czy innymi wartościami kultury. To sprawia, że uczniowie obawiają się, iż medytacja
może kłócić się z ich religią albo że będą musieli odciąć się od własnej kultury i przyjąć zwyczaje innej.
A przecież tak bynajmniej nie jest. Religia naucza ludzi w co mają wierzyć, lecz medytacja naucza jak
uzyskać doświadczenie bezpośrednie. Nie ma tu konfliktu pomiędzy dwoma systemami. Oddawanie
czci Bogu jest częścią religii, podobnie jak modlitwa będąca dialogiem z Bogiem. Z pewnością można
być jednocześnie osobą religijną, która się modli, oraz osobą, która medytuje, i nie trzeba tu odrzucać
czy przyjmować jakąś religię. Medytacja powinna być praktykowana jako czysta technika, w sposób
systematyczny i uporządkowany.
Aby medytować, będziesz musiał się nauczyć:
O Jak rozluźnić ciało.
O Jak usiąść w wygodnej pozycji.
O Jak uspokoić proces oddechowy.
O Jak spokojnie obserwować obiekty przesuwające się przed oczami twego umysłu.
O Jak badać jakość twoich myśli i nauczyć się jak przyjmować te, które są pozytywne i mocne w
twoim rozwoju.
O Jak pozostać skoncentrowanym i spokojnym w każdej sytuacji, bez względu na to czy ocenisz ją
jako dobrą czy złą.
Niniejsza książka omawia systematycznie wszystkie te zagadnienia, aby twoja medytacja stała się
radosna, głęboka i efektywna. Jeśli praktykujesz medytację rozumiejąc czym ona jest, jeśli stosujesz
odpowiednie techniki i masz odpowiednie nastawienie, to z pewnością stwierdzisz, że odświeża cię
ona i dodaje energii. Teraz, kiedy rozumiesz te podstawowe zasady, jesteś gotów zrobić następny
krok - przygotować się do medytacji.


Ągzdział 2
Przygotowanie do medytacji
Najważniejszym i najczęściej przeoczanym krokiem w medytacji jest przygotowanie. Bez
odpowiedniego przygotowania, można natknąć się na fizyczne, mentalne czy emocjonalne bariery,
które przeszkodzą nam w medytacji głębokiej. Ciało fizyczne samo z siebie nie pomoże ci w
medytacji, a problemy fizyczne czy niewygoda może z pewnością stworzyć bariery czy przeszkody w
medytacji.
Najpowszechniejszymi fizycznymi problemami fizycznymi są: choroba, fizyczne niewygody
spowodowane napięciem czy nieumiejętnością odprężenia się i przyjęcia wygodnej pozycji;
zmęczenie czy senność; podekscytowanie, niepokój wywołane stresującymi wydarzeniami dnia; oraz
problemy spowodowane odżywianiem się - głód albo przejedzenie się. Większość tych problemów
można wyeliminować uświadamiając sobie jak należy pokierować swoim stylem życia. Prewencja
zawsze jest lepsza od leczenia. Można, oczywiście, medytować mając grypę czy jakieś pomniejsze
fizyczne problemy, lecz najprawdopodobniej stwierdzisz wtedy, że niewygoda, ból czy nieumiejętność
skoncentrowania się, które towarzyszą każdej chorobie, jest prawdziwą przeszkodą w medytacji. Na
szczęście, medytacja sprawia, że stajesz się bardziej wrażliwy na
27


28
Swami Rama
najróżniejsze procesy fizyczne, co pomoże ci zapobiec chorobom, gdyż będziesz potrafił lepiej
wsłuchać się w swoje ciało i rozpoznać jego prawdziwe potrzeby.
W książce tej oferujemy rady jak należy usunąć te problemy. Opiszemy specjalne ćwiczenia
pomagające w usunięciu fizycznego napięcia i stresu. Poza tym, omówimy również kwestie dotyczące
jedzenia i snu, oraz jak wpływają one na praktykowanie medytacji.
Kilka podstawowych wskazówek
Osoba zaawansowana w medytacji może medytować niemal wszędzie. Większości z nas jednakże,
pomoże w tym kilka podstawowych wskazówek. Nie ma jakichś specjalnych czy niezwykłych
warunków, które należy spełnić, aby móc medytować - można medytować w domu, na wsi, w mieście,
nad morzem czy w górach. Dobrze jest jednak, gdy miejsce, w którym medytujemy jest ciche i
spokojne. Idealny byłby jakiś mały kącik w twoim pokoju czy domu, który można urządzić jako kącik
medytacyjny. Powinna być w nim dobra cyrkulacja powietrza, nie powinno być duszne, brudne czy
niewygodne. Potrzebujesz tylko czystego, spokojnego kąta. Najlepiej jest, jeśli miejsce to nie znajdzie
się na głównych "ścieżkach życiowych" twego domu, czyli z dala od kuchni, telewizora czy telefonu, i
nie tam, gdzie inni mogliby ci łatwo przeszkadzać. Podobnie należy raczej unikać miejsc takich jak
biuro, gdzie panuje atmosfera niosąca za sobą skojarzenia mogące cię rozpraszać psychicznie.
Wybierz spokojny, przyjemny kącik w jakimś pokoju. Nie należy raczej medytować na swoim łóżku,
ponieważ skojarzenia ze snem mogą sprawić, że trudno ci będzie nie poczuć senności. Czy siedzisz
na krześle, czy na podłodze, jak to opisano w następnym


Przygotowanie do jnedytacji 29
rozdziale, najlepiej jest, jeśli to miejsce przeznaczysz tylko do medytacji.
Medytować można o każdej porze, w dzień czy w nocy, lecz tradycyjnie najlepszym czasem do
medytacji - kiedy otoczenie najlepiej sprzyja medytacji - jest wczesny ranek i późny wieczór, kiedy
świat dookoła nas zaczyna się uspokajać i inni raczej ci wtedy nie przeszkodzą. Rano czy wieczorem
możesz czuć się najlepiej, dlatego właśnie może to być najlepszy dla ciebie czas do medytacji. Twój
rozkład dnia jednakże i obowiązki mają ogromny wpływ na to kiedy możesz medytować.
Jeśli jesteś rodzicem mającym małe dzieci, to najprawdopodobniej najlepiej będzie medytować, kiedy
dzieci będą już w łóżkach. Z początku staraj się wybrać jeden czy dwa krótkie okresy (5 do 15 minut),
kiedy inni nie będą ci przeszkadzać, niepokoić cię, kiedy nie będziesz czuł, że zaniedbujesz swe
obowiązki. Najłatwiej jest zacząć wstawać odrobinę wcześniej lub medytować tuż przed położeniem
się spać.
Stwierdzisz, że najlepiej ci medytować, gdy robisz to regularnie, każdego dnia o tej samej porze.
Powinieneś zrobić z tego swój zwyczaj, włączyć do codziennego rozkładu dnia. Nawet, jeśli twój
rozkład dnia zmienia się codziennie, spróbuj znaleźć wolną chwilę codziennie o tej samej porze.
Pomoże ci to wyeliminować psychiczny opór wywołany przez lenistwo oraz tendencję do ociągania
się.
Krok pierwszy: oczyszczanie
Po pierwsze, przygotuj się fizycznie. Najłatwiej jest medytować, kiedy twe ciało jest świeże, czuje się
dobrze, jest odprężone i czyste. Prysznic lub zwyczajne umycie twarzy, rąk i stóp sprawi, że poczujesz
się czysty i odświeżony. Rano będzie ci się medytować najlepiej, jeśli przedtem opróżnisz pęcherz i
jelita.


30
Swami Rama
Krok drugi: rozciąganie
Niektórzy czują, że ich ciało jest po nocy sztywne i obolałe. W takich przypadkach pomoże ciepła
kąpiel i delikatne przeciąganie.
Hatha joga asan (pozycji) została opracowana specjalnie po to, aby wzmocnić ciało i przyzwyczaić je
do przyjmowania wygodnej pozycji medytacyjnej. Książka pt.: Yoga: Mastering the Basics naucza
pozycji, które są korzystne w medytacji. Najlepiej jednakże uczyć się asan bezpośrednio od
wykwalifikowanego instruktora.
Przeciąganie i rozciąganie pleców i nóg może ci znacznie ułatwić przyjmowanie wygodnej pozycji do
medytacji. Nawet kilka minut przeciągania się jogi asan może wpłynąć pozytywnie na jakość twej
medytacji. W przeciwieństwie do męczących ćwiczeń aerobiku, te pozycje hatha jogi nie zmęczą cię i
nie przeciążą twego ciała. Zamiast tego dodadzą ci energii, rozluźnią twe mieście, pomogą pozbyć się
napięcia mentalnego i skoncentrować sę. Na początku co najmniej 5-10 minut poświęć na
przeciąganie i przygotowywanie ciała do medytacji.
Krok trzeci: relaks
Kiedy skończysz się przeciągać, stwierdzisz, że dobrze ci zrobi wykonanie kilku ćwiczeń
relaksujących. Połóż się wygodnie, plecy płasko na podłodze. Można położyć się na rozłożonym kocu.
Głowę oprzyj na poduszce. Przykryj się jakąś cienką narzutą, chustą lub szalem. Rozłóż nieco nogi i
ręce, dłonie skieruj ku górze. Rozłóż równomiernie wagę ciała, tak abyś nie leżał na jednym boku.
Podobnie twoja głowa powinna być oparta pośrodku, nie ciążyć na prawo czy lewo, gdyż to wytworzy
napięcie w karku. Pozycja ta nazywana jest pozycją ciała, shava-saną, gdyż leżysz zupełnie
nieruchomo i jesteś odprężo-


Przygotowanie do medytacji 31
ny. Zamknij powoli oczy i kilka minut obserwuj swój oddech; oddychaj przez nos powoli i jednostajnie,
bez żadnych przerw.
Leżąc w tej pozycji, możesz wykonać krótkie ćwiczenie odprężające, zawsze zwracając uwagę na
najważniejsze grupy mięśni. Pełny opis tego ćwiczenia podany jest w dodatku. Może cię również
zainteresować możliwość wykorzystania taśmy z nagraniem. Ćwiczenia odprężające powinny być
krótkie, nie dłuższe niż 10 minut. Musisz zwrócić uwagę na to, aby twój umysł pozostał czujny, gdyż
wiele osób odczuwa senność podczas tego ćwiczenia.
Krok czwarty: uspokajanie umysłu i systemu nerwowego
Proces oddychania jest potężną zmianą, mającą olbrzymi wpływ na poziom napięcia w twoim ciele, a
także na poziom spokoju i jasności twego umysłu. Zanim zaczniesz medytować, powinieneś wykonać
kilka ćwiczeń oddechowych w pozycji medytacyjnej, które pomogą ci uspokoić umysł i skupić się.
Niektórzy mogą z początku czuć niewielką niechęć do poświęcania czasu na te ćwiczenia. Kiedy je
jednak już wykonasz, zauważysz, że pomogły one ogromnie pogłębić medytację. Proces oddychania i
jego rola w uzyskanie równowagi emocjonalnej i jasności umysłu są fascynujące. W dalszej części
książki opisujemy kilka specjalnych ćwiczeń oddechowych, które wspaniale wpływają na polepszenie
jakości medytacji.
Krok piąty: siedzenie podczas medytacji
Kiedy ukończysz już ćwiczenia oddechowe, będziesz gotów, żeby zacząć medytację. Usiądź w swej
pozycji medytacyjnej (w następnym rozdziale opisujemy kilka z nich) i pozwól po prostu, aby twój
umysł uświadomił sobie twoją własną mantrę lub uniwersalną mantrę so hum, dźwięk, który w
specyficzny sposób skoordynowany jest z odde-


32
Swami Rama
chem. Wydychając, usłysz mentalnie dźwięk hum; wdychając, usłysz mentalnie dźwięk so.
Niech twój oddech się wydłuży i uspokoi. Siedź spokojnie i pozwól, aby twój umysł skoncentrował się
na mant-rze, uspokoił się i skupił. Możesz siedzieć tak długo, jak długo będzie ci wygodnie, czy ile
masz akurat czasu. Kiedy będziesz gotów zakończyć medytację, najpierw skieruj swą świadomość
znów na oddech, a potem na ciało. Aby spokojnie wrócić do stanu świadomości, połóż stulone ręce na
powieki, tak żebyś otwierając je, najpierw zobaczył wnętrze swych dłoni. To, co się dzieje z umysłem
podczas medytacji oraz jak z nim pracować, omówimy szczegółowo w następnym rozdziale.
Tak więc, praktyka medytacji wygląda następująco: najpierw kąpiel lub przygotowanie; po drugie,
ćwiczenia roz- � ciągające lub postawy jogi; po trzecie, ćwiczenie relaksujące; po czwarte, ćwiczenia
oddychania; i w końcu sama medytacja.
Zanim zakończymy tę kwestię, musimy zwrócić uwagę na inne jeszcze istotne sprawy dotyczące
przygotowania do medytacji, które zasługują na szczególną uwagę.
Inne czynniki wpływające na medytację
Psychologia jogi opisuje cztery "prymitywne fontanny", cztery podstawowe popędy, które motywują
postępowanie nas wszystkich. Są to potrzeby jedzenia, seksu, snu i przeżycia. Jeśli chcemy
skutecznie medytować, musimy zapanować nad każdą z nich. W przeciwnym razie pojawią się
fizyczne i psychiczne przeszkody, które mogą znacznie utrudnić nam koncentrowanie się i
medytowanie.
Z punktu widzenia medytacji, zdrowa dieta składa się przede wszystkim ze świeżej, prostej żywności,
nie gotowanej zbyt długo, tłustej, nadmiernie wysmażonej czy


Przygotowanie do medytacji 33
pieczonej, która wywołuje problemy z trawieniem utrudniając medytację. Najlepsze są potrawy świeże,
proste, odżywcze i łatwe do strawienia.
Atmosfera, w której jemy powinna być przyjemna i radosna. W naszym współczesnym społeczeństwie
mężowie, żony i dzieci niemal przez cały czas przebywają poza domem; jedyną sposobnością
spotkania się i porozmawiania o tym co zdarzyło się tego dnia jest wspólny posiłek. Nie należy więc
sprawiać, aby panowała podczas niego ciężka i nieprzyjemna atmosfera; rodzina powinna rozumieć,
że podczas wspólnego posiłku nie powinno się dyskutować o żadnych nieprzyjemnych sprawach.
Mówi się przecież, że najlepszym lekarzem jest przyjemna atmosfera. Ci, którzy znają tę tajemnicę
dobrego zdrowia, wiedzą, że podczas posiłków należy być radosnym. Spokojny umysł ma ogromny
wpływ na skuteczność trawienia i pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Można zapobiec wielu chorobom i problemom fizycznym, jeśli tylko zrozumie się zasady
funkcjonowania swego ciała i jego język. Kiedy jemy dobre pożywienie w miłym otoczeniu i nastroju,
nasze ciało produkuje skutecznie ślinę i soki żołądkowe pomagające w trawieniu. Jedzenie w stanie
depresji lub podczas gorących, nieprzyjemnych dyskusji, może wywołać zaburzenia trawienia.
Zawsze należy dokładnie żuć. Najlepiej jest jeść powoli i rozsmakowywać się w posiłku. Aby poprawić
trawienie, należy również dodać do posiłku odpowiednią ilość cieczy. Świeże soki i sałatki powinny
być stałym elementem twej diety.
Należy unikać przejadania się, gdyż może ono spowodować wiele problemów. Po posiłku przepłucz
usta i umyj zęby, a potem pozwól układowi trawiennemu odpocząć, czyli nie podjadaj między
posiłkami. Jeść należy zawsze co najmniej cztery godziny przed medytacją, seksem czy


34
Swami Rama
snem. Kolacja tuż przed udaniem się na spoczynek nie jest nawykiem zdrowym.
Proces trawienia i reakcje twego ciała na jedzenie mogą mieć olbrzymi wpływ na medytację. Więcej,
nie można naprawdę medytować przez trzy do czterech godzin po dużym posiłku. Z tego powodu
najlepsze z punktu widzenia medytacji są godziny wczesnego ranka. Twoje ciało powinno już
zakończyć trawienie ostatniego posiłku poprzedniego dnia i czuć się lekkie i odświeżone. Możesz
stwierdzić, że wieczorem, jeśli zjesz duży posiłek, trudno ci będzie skoncentrować się czy medytować.
Rodzaj spożywanej przez ciebie żywności będzie oczywiście miał różnego rodzaju skutki. Żołądek nie
potrzebuje wiele czasu, aby strawić lekkie, świeże posiłki złożone z warzyw, owoców i ziaren zbóż,
podczas gdy bogata uczta złożona z ciężkich, tuczących potraw może w nim zalegać przez długie
godziny. Co więcej, najprawdopodobniej sam stwierdzisz, że pewien rodzaj żywności sprawia, iż twój
umysł jest jasny, odprężony i skoncentrowany. Przeciwnie, żywność może również przyczynić się do
wielu problemów: po spożyciu pewnych posiłków możesz poczuć się niespokojny, podekscytowany i
napięty, albo też ospały do tego stopnia, że podczas medytacji trudno ci będzie nie usnąć.
Eksperymentując nieustannie z reakcjami swego ciała na różnego rodzaju żywność, dowiesz się jak
poszczególne jej rodzaje wpływają na stan twego umysłu.
Aby medytować, nie musisz koniecznie przechodzić na wegetarianizm. Jeśli nie wiesz jak
zachowywać właściwie wyważoną dietę wegetariańską, gwałtowna zmiana zwyczajów żywieniowych
może stać się powodem wielu niemałych problemów. Bądź więc łagodny dla siebie samego.
Właściwie wyważona dieta wegetariańska zawierająca świeże owoce, nabiał i dobrze ugotowane
warzywa, ziarna zbóż i rośliny strączkowe, mogą być pomocne, zwłaszcza


Przygotowanie do medytacji 35
dlatego, że nie ma w nich wiele tłuszczu. Jeśli zdecydujesz się na wprowadzenie zmian do swojej
diety, może zechcesz z początku poczytać jakieś książki, na przykład Transition to Yegetarianism
(Przejście na wegetarianizm), które mogłyby pokierować twoimi wysiłkami.
Wyniki działania pożywienia i napojów na twoją medytację są ogromne. W miarę praktykowania
medytacji zaczniesz coraz bardziej zwracać uwagę na jakość pożywienia, które spożywasz, zaczniesz
też zauważać subtelne efekty tego, co jesz i pijesz. Wielu ludzi, którzy na początku pili ogromne ilości
kawy, herbaty czy innych napojów zawierających kofeinę, zaczyna zauważać, że wywołują one
psychiczne i fizyczne pobudzenie. Żywność i skutki, jakie może wywołać, oraz jej wpływ na medytację
i świadomość jest tak ważny, że zasługuje właściwie na oddzielną książkę. A oto kilka podstawowych
sugestii:
O Zacznij medytować dopiero po trzech lub czterech godzinach od większego posiłku.
O Bądź świadom tego, co jesz i jak pożywienie to może wpłynąć na twoją późniejszą medytację.
O Wybierz świeże, zdrowe, łatwe do strawienia pożywienie, które ułatwi ci osiągnięcie jasności umysłu
i spokoju niezbędnych w medytacji.
Poza tym, wkrótce zaczniesz zauważać, że alkohol i wszelkie inne wpływające na nastrój substancje
powodują trudności w medytowaniu. Nikt, kto naprawdę rozumie medytację, nie uważa, że narkotyki
pomagają osiągnąć stan medytacji, gdyż zawarte w nich toksyczne substancje pobudzają organizm i
rozpraszają umysł. Alkohol może wywołać stan ospałości, senności, zobojętnienia, który jest
przeszkodą w medytacji. Większość łudzi stwierdza, że im więcej medytują, tym mniej pociągają ich te
substancje.


36
Swami Rama
Sen, podobnie jak jedzenie, jest procesem fizycznym,^ który również może mieć wpływ na twoją
medytację. Zbyt f mało snu sprawi, że będziesz się czuł senny i możesz mieć t trudności z
zachowaniem stanu czuwania podczas medy-* tacji. Zbyt wiele snu jednakże może sprawić, że
będziesz i rozproszony lub ospały, rozbity i trudno będzie ci się skoncentrować. >
Sen to fascynujący proces, który ciekawie byłoby zbadać, kiedy nauczysz się medytować. Ogólnie
rzecz biorąc, w miarę pogłębiania się twej medytacji, zmniejsza się twoja potrzeba snu, gdyż
medytacja wytwarza stan głębokiego odpoczynku i dla ciała, i dla umysłu.
Gdy będziesz medytował coraz więcej, gdy medytacja będzie stawać się dla ciebie coraz ważniejsza,
okaże się, że będziesz wolał medytować o czasie, kiedy będziesz w pełni rozbudzony i rześki.
Medytacja coraz bardziej będzie stawać się najważniejszą częścią twego życia, które będziesz
planować tak, aby jedzenie, sen i inne czynności wspierały cię raczej, a nie przeszkadzały w
medytacji.
l


Pozycje medytacyjne
.Medytacja jest prostą techniką, z której mogą korzystać niemal wszyscy. Jak już powiedzieliśmy sobie
wcześniej, aby medytować, należy po prostu usiąść spokojnie w wygodnej pozycji, wyciszyć ciało,
uspokoić oddech i pozwolić umysłowi skoncentrować się. Omówimy teraz bardziej szczegółowo te trzy
aspekty procesu medytacji: po pierwsze, jak ułożyć ciało, aby jednocześnie przyjęło wygodną pozycje,
ale pozostało czujne; dalej, dlaczego tak ważne jest spokojne oddychanie i jak to osiągnąć; i w końcu,
jak uspokoić umysł i skoncentrować go, aby można było zacząć medytować. Te trzy stadia sprawiają,
że nasza świadomość przesuwa się z poziomu bardziej zewnętrznego, fizycznego na bardziej
subtelny, wewnętrzny. Zaczniemy od rozważenia pozycji ciała w procesie medytacji.
Warunki przyjęcia dobrej pozycji medytacyjnej są proste: należy siedzieć nieruchomo, wygodnie,
spokojnie i być odprężonym. Jeśli ciało rusza się, chwieje, jeśli cię coś swędzi lub boli, nie będziesz
potrafił medytować. Niektórzy uważają błędnie, że aby medytować, należy siedzieć w skomplikowanej
pozycji ze skrzyżowanymi nogami nazywanej pozycją lotosu. Na szczęście, nie jest to prawda. Istnieje
w zasadzie tylko jeden warunek dla dobrej pozycji medytacyjnej - musi ona pozwolić ci na trzymanie
głowy,
37


38
Swami Rama
szyi i górnej części ciała w linii prostej, abyś mógł bez przeszkód oddychać przeponą.
We wszystkich pozycjach medytacyjnych głowę i kark należy trzymać prosto, aby nie trzeba było
przekrzywiać szyi czy wysuwać głowy zbyt daleko do przodu. Kark powinien podtrzymywać głowę,
którą należy trzymać bezpośrednio nad ramionami, tak aby nie wytwarzać napięcia w nich czy karku.
Twarz należy zwrócić do przodu, oczy łagodnie zamknąć. Po prostu pozwól, aby twoje powieki opadły;
nie zaciskaj ich na siłę i nie twórz żadnego napięcia w oczach.
Niestety, niektórzy twierdzą, że należy skierować wzrok ku górze, ku punktowi na czole. Wytwarza to
napięcie w mięśniach oczu i może nawet wywołać ból głowy, istnieją pewne ćwiczenia jogiczne, w
których wykorzystuje się specyficzne spojrzenia, lecz w naszej medytacji nie będziemy z nich
korzystać. Po prostu rozluźnij mięśnie twarzy. Usta też powinieneś mieć zamknięte i nie wytwarzać
napięcia w szczęce. Oddychanie odbywa ię poprzez nozdrza.
We wszystkich postawach medytacyjnych twoje ramiona i ręce, rozluźnione, powinny spoczywać
delikatnie na kolanach. Twoje ramiona powinny być tak bardzo rozluźnione, że jeśli ktoś uniósłby
twoją rękę, powinna ona być bezwładna. Możesz delikatnie złączyć kciuk i palec wskazujący, i w ten
sposób przyjąć pozycję nazywaną "zamkiem palca" (zob. zdjęcie na str. 39). Owa mudra (gest) twarzy
krąg, który symbolicznie można uważać za mały krąg przetwarzający energię.
Pozycje siedzące
Istnieje wiele pozycji, które pozwalają ci utrzymać wyprostowany kręgosłup, a jednocześnie siedzieć
wygodnie


Pozycje medytacyjne
39
i nie wykręcać nóg czy męczyć się w jakiś sposób. W zasadzie, nogi i ręce nie są istotne w medytacji.
Ważne

Zamknięcie palca (jiiana mudra)
jest, aby kręgosłup trzymać prosto. Najprościej można to osiągnąć poprzez przyjęcie postawy
nazywanej przyjacielską, maitri asana (zob. zdjęcie na str. 40).
W pozycji przyjacielskiej siedzisz wygodnie na krześle lub ławce, stopy spoczywają płasko na
podłodze, a ręce na udach. Pozycję tę mogą stosować wszyscy, nawet ci, którzy nie są specjalnie
wygimnastykowani i nie czują się wygodnie siedząc na podłodze. Pozycja ta pozwala ci rozpocząć
proces medytacji, nie stwarzając żadnych trudności ciału.
Pozycja łatwa (sukhasana)
Jeśli jesteś nieco bardziej giętki, możesz spróbować usiąść w innej pozycji, nazywanej łatwą,
sukhasana (zob. zdjęcia na str. 41). W pozycji tej siedzisz po prostu ze skrzyżowanymi nogami. Jak
widzisz na zdjęciu, obie stopy znajdują się na podłodze, każda pod przeciwnym kolanem, które się na
nich opierają. Usiądź na grubym, zwi-


40
Swami Rama
nietym kocu, aby twoje kolana i kostki nie musiały przyjmować na siebie zbyt dużego ciężaru.

Pozycja przyjacielska (maitri asana)
Jeśli nie masz giętkich nóg czy rozciągliwych mięśni ud, możesz stwierdzić, że twoje kolana znajdują
się dość wysoko nad podłogą. Pomoże ci poduszka lub zwinięty koc umieszczony pod pośladkami.
Korzystne będzie również wykonanie kilku ćwiczeń rozciągających. Jakąkolwiek pozycję wybierzesz,
ćwicz ją regularnie i raczej unikaj częstego zmieniania pozycji. Jeśli pracujesz regularnie nad
opanowaniem jednej pozycji siedzącej, z czasem poczujesz się w niej wygodnie.



Pozycje medytacyjne
41

Pozycja łatwa (sukhasana)

W ten sposób będzie ci wygodniej


42
S wami Rama
Pozycja korzystna (swastikasana)
Pozycja korzystna swastikasana (zob. zdjęcie poniżej) ma wiele zalet dla tych osób, które potrafią
usiąść w ten sposób i czuć się wygodnie. Jeśli twoje nogi są dość giętkie, możesz stwierdzić nawet, że
podczas długich medytacji siedzi ci się w niej wygodniej niż w pozycji łatwej. Pozycja ta ma inną,
szerszą podstawę, ciężar twego ciała jest rozłożony na podłodze równomierniej, ciało jest stabilniejsze
i mniej podatne na chwianie się czy inne ruchy.
Jak widzisz na fotografii, w tej pozycji kolana spoczywają bezpośrednio na podłodze, a nie na
kolanach drugiej stopy. Zaletą jej jest również to, że kostki u nóg przyjmują na siebie mniejszy ciężar.

Pozycja korzystna (swastikasana)



Pozycje medytacyjne 43
Aby przyjąć tę pozycję, usiądź najpierw wygodnie w swoim zwykłym miejscu, po czym zegnij lewą
nogę w kolanie i umieść lewą stopę wzdłuż prawego uda. Podeszwa, czyli podstawa lewej stopy
powinna opierać się płasko o wnętrze prawego uda. Potem zegnij prawe kolano i delikatnie umieść
prawą stopę na lewej łydce, przy czym podeszwa stopy powinna wspierać się na lewym udzie.
Delikatnie połóż zewnętrzną powierzchnię prawej stopy między udem a tylną częścią lewej łydki
chowając palce. W końcu, ręką delikatnie umieść palce lewej stopy między prawym udem a łydką, tak
aby duży palec był widoczny. Dzięki temu uzyskasz symetryczną i stabilną pozycję, która pomoże ci w
medytacji. Powyższy opis może wydawać się skomplikowany, ale szybko stwierdzisz, że to w
rzeczywistości wcale nie jest trudne.
Uwagi
Początkującym pozycja korzystna może z początku wydawać się raczej niewygodna, a to z powodu
braku giętkości w nogach. Można oczywiście przyjąć jakiś wariant tej pozycji ze skrzyżowanymi
nogami, która pozwoli ci zachować stabilność i uniknąć chwiania się, można też zacząć od przyjęcia
pozycji łatwej. Warto o tym pamiętać: ważniejsze jest to, aby trzymać głowę, szyję i kręgosłup w jednej
linii, a wtedy nogi można ułożyć w każdej pozycji.
Niektórzy uczniowie zaczynają współzawodniczyć w przyjmowaniu pozycji zaawansowanych zanim
zostaną naprawdę przygotowani. W wyniku tego mogą siedzieć niewłaściwie, na przykład garbić
ramiona czy wykrzywiać kręgosłup. Jest to zły nawyk powodujący fizyczny dyskomfort i utrudniający
oddychanie. Ma on również wpływ na kanały subtelnej energii w twoim ciele, które wraz


44
Swami Rama
z upływem czasu stają się coraz istotniejszym punktem medytacji.
Współcześni ludzie mają tendencje do przyjmowania złej postawy ciała, gdyż takich nawyków nabrali
jeszcze w dzieciństwie. Z tego powodu mięśnie, których zadaniem jest wspieranie kręgosłupa, są
niedorozwinięte, a sam kręgosłup zaczyna pochylać się z wiekiem, zniekształcając ciało. Kiedy po raz
pierwszy usiądziesz do medytacji, możesz zauważyć, że mięśnie twych pleców są słabe i że po kilku
minutach siedzenia zaczynasz pochylać się do przodu.
Problem ten można rozwiązać dość szybko, jeśli zaczniesz zwracać uwagę na swoją postawę
każdego dnia, czy to siedząc, stojąc czy chodząc. Popraw swą postawę, kiedy zauważysz, że
zaczynasz się garbić. W ten sposób mięśnie twych pleców zaczną pracować. Pewne pozycje hatha
jogi - kobra, łódź, łuk i pozycja dziecka - również maga ci pomóc wzmocnić mięśnie pleców, aby
podtrzymywały kręgosłup w sposób prawidłowy.
Niektórzy uczniowie mający niewłaściwą posturę pytają, czy mogą medytować opierając się o ścianę.
Na początku można to robić, aby przyjąć prawidłową pozycję lub żeby ją sprawdzić, lecz nie powinno
się uzależniać od wsparcia zewnętrznego. Najlepiej od początku pracować systematycznie nad swoją
pozycją. Poproś kogoś o sprawdzenie czy siedzisz właściwie albo zrób to sam przeglądając się w
lustrze. Jeśli twój kręgosłup znajduje się we właściwej pozycji, nie będziesz czuł wystających z niego
kręgów, kiedy dotkniesz ręką pleców.
Inne pozycje medytacyjne
Istnieje wiele innych pozycji, które uważa się za właściwe dla celów medytacji. Omówimy krótko
niektóre kwestie z nimi związane.


Pozycje medytacyjne 45
Pozycja piorunu (siedząca pozycja Zeń)
Osoby mające problemy z biodrami czy kolanami mogą mieć trudności z przyjęciem i zachowaniem
pozycji ze skrzyżowanymi nogami. Mogli usłyszeć od kogoś, że powinni siedzieć na nogach, trzymając
uda na kostkach, czyli w pozycji zwanej pozycją pioruna.
Niestety, siedzenie w tej pozycji na gołej podłodze sprawia, że cały ciężar przenosi się na kostki u nóg
i stopy i może spowodować problemy z mięśniami lub nerwami. Jeśli jednak wolisz tę pozycję, lepiej
będzie, jeśli wykorzystasz jedną z drewnianych "ławek Zeń" dostępnych w sklepach. Siadasz
bezpośrednio na ławce czy siedzeniu i nie obciążasz kostek ani stóp. Są jednak inne ujemne strony tej
pozycji: podczas dłuższych medytacji możesz zacząć się chwiać. Dla niektórych uczniów jednakże,
jest ona najlepsza ze względu na fizyczne ograniczenia.
Pozycja zaawansowana (siddhasana)
Pozycji zaawansowanej (nazywana również pozycją adepta) tradycyjnie nauczano właśnie niektórych
zaawansowanych uczniów, choć nie zniechęcano do niej i innych (zob. zdjęcie na str. 46). A to
dlatego, że podobnie jak pozycja lotosu, pozycja zaawansowana wymaga umiejętności ustawienia
ciała w pewnej pozycji, co jest pomocne tylko wtedy, gdy zostanie wykonane w sposób dokładny i
precyzyjny. Jeśli nie potrafisz siedzieć w jakiejś pozycji i czuć się wygodnie, nie skorzystasz z
dobrodziejstw medytacji, a raczej nawet możesz przysporzyć sobie problemów. Siddhasany nigdy nie
poleca się początkującym czy tym, którzy zamierzają żyć w świecie.
Adepci jednakże, lub ci, którzy postanowili w życiu medytować, powinni stopniowo nauczyć się
siedzieć w tej


46
Swami Rama
pozycji. Powinni ją praktykować zwłaszcza ci, którzy postanowili osiągnąć samadhi. Zaawansowani w
medytacji kształtują w sobie nawyk siedzenia w pozycji siddhasana, aby osiągnąć swój cel. Kiedy
zaawansowany uczeń potrafi wytrwać w tej pozycji więcej niż trzy godziny, nie czując bólu, wtedy
osiąga asana siddhi (doskonałość pozycji). Początkujący jednakże, którzy jeszcze nie są gotowi
ułożyć ciała w pozycji, w której może im być niewygodnie, nie muszą stosować tej pozycji. Próby tego
rodzaju mogą zakończyć się problemami związanymi z naciągniętymi mięśniami czy wiązadłami.

Pozycja zaawansowana (siddhasana)
Aby przyjąć pozycję siddhasana, zastosuj zamknięcie korzenia (czyli zewrzyj mięśnie zwieracza), a
potem połóż lewą piętę w kroczu (obszar między odbytem a genitaliami). Drugą piętę połóż na kości
łonowej powyżej organu


Pozycje medytacyjne 47
rozrodczego. Ułóż stopy i nogi tak, aby kostki znajdowały się w jednej linii lub dotykały się. Umieść
palce prawej stopy między lewym udem a łydką tak, aby widać było tylko duży palec, a potem
delikatnie umieść palce lewej stopy między prawym udem a łydką, aby widać było tylko duży palec.
Ręce połóż na kolanach.
Jeszcze raz powtarzam, pozycję tę polecamy tylko tym, którzy uczą się jej pod czujnym okiem
nauczyciela, gdyż jeśli nie wykona się jej w sposób właściwy, może spowodować problemy. Zgodnie z
tradycją, pozycji tej nau-czaano mężczyzn, którzy zamierzali zostać mnichami. Nie należy jednak
myśleć, że tylko mężczyźni mogą siedzieć w tej pozycji: praktykują ją również medytujące kobiety i
zakonnice.
Pozycja lotosu (padmasana)
Podobnie jak pozycja zaawansowana, pozycja lotosu w zasadzie nie jest polecana, gdyż jeśli nie
przyjmie się jej w sposób właściwy, może stać się przyczyną kłopotów. Chyba nikt nie potrafi siedzieć
w tej pozycji absolutnie poprawnie i wygodnie, zwłaszcza że siedząc w niej, trudno jest wykonywać
inne istotne ćwiczenia zwane bandha (zamknięcia).
Ogólnie uważa się, że podmasana jest ściśle związana z jogą, lecz zaawansowani jogini i medytujący
wykorzystują właściwie jedynie siddhasanę. Kwiat lotosu jest symbolem życia jogicznego, które
zakłada życie w świecie i jednocześnie nieuzależnianie się od niego, tak jak kwiat lotosu żyje w błocie,
lecz jego niezwykłe płatki unoszą się ponad powierzchnię wody.
Pozycję lotosu wykorzystuje się jako ćwiczenie na rozluźnienie dolnych partii ciała, gdyż większość
uczniów, siedząc w tej pozycji, czuje się niewygodnie i nie może się skoncentrować. Ból i dyskomfort
nie pozwalają wiek-


48
Swami Rama
szóści uczniów na medytacje, radzimy wiec, aby uczniowie przyjęli inną pozycję, taką w której czują
się wygodnie i stabilnie.
Podsumowując: jedna z trzech opisanych tu pozycji pozwoli większości studentów na poczynienie
największych postępów. Ćwicz jedną pozycję i regularnie korzystaj z niej w medytacji. Jeśli będziesz
tak postępował, stwierdzisz, że pozycja ta w miarę upływu czasu staje się dla ciebie coraz
wygodniejsza i stabilna.
Jak sprawić, aby pozycja stalą się wygodniejsza
Najprawdopodobniej stwierdzisz, że łatwiej ci siedzieć na podłodze, jeśli usiądziesz na zwiniętym
kocu. Gruba poduszka umieszczona bezpośrednio pod pośladkami i udami podniesie te części ciała o
kilka centymetrów. Uniesienie pośladków odciąży uda i kolana. Zdziwisz się o ile lepiej będzie ci się
siedziało. Poduszka umieszczona pod pośladkami sprawi również, że łatwiej ci będzie utrzymać
kręgosłup prosto. Powinieneś siedzieć stabilnie, lecz ani nie sztywno, ani nie chwiejnie. Twoje
siedzenie nie powinno też być zbyt wysokie, co wpływałoby ujemnie na pozycję ciała.
W miarę upływu czasu będziesz się stawał coraz bardziej elastyczny i będzie ci się siedziało coraz
wygodniej. Możesz wtedy zacząć używać cieńszej poduszki lub zacząć siadać w ogóle na samej
podłodze. Ważne jest jednak, aby trzymać kręgosłup prosto, nie pozwalać mu się krzywić, a tym
samym zmieniać pozycji. Z początku niektórym uczniom trudno będzie utrzymać kręgosłup prosto bez
podpory w postaci grubej poduszki. Pracuj cierpliwie nad pozycją, w jakiej medytujesz. Okaże się, że
twoje ciało stopniowo stanie się coraz bardziej elastyczne, aż w koń-


Pozycje medytacyjne
49
cu będziesz mógł siedzieć dłużej nie odczuwając dyskomfortu.
Ćwiczenia na rozciąganie i asany hatha jogi mogą być pomocą w pracy nad uelastycznieniem ciała i
przyjęciem wygodnej pozycji ciała podczas medytacji. Jeśli pragniesz zasięgnąć więcej informacji lub
pomocy w ćwiczeniach, możesz zapisać się na kurs hatha jogi lub zajrzeć do książki Yoga: Mastering
the Basics.
Nie należy jednak medytować na leżąco. Jest ku temu wiele powodów. Jednym z najważniejszych jest
to, że większość ludzi zasypia od razu po przyjęciu pozycji horyzontalnej lub też ma trudności z
zachowaniem uwagi. A jeśli przysypiasz, nie będziesz w stanie medytować.
Istnieje też powód bardziej subtelny. Na głębszych poziomach medytacji istotne jest, aby siedzieć z
kręgosłupem wyprostowanym, gdyż wtedy pewien rodzaj subtelnej energii może przepływać wzdłuż
ciała. To ciekawe zagadnienie omawiamy szczegółowiej w bardziej zaawansowanych książkach o
medytacji, takich na przykład jak Path of Fire and Light.





Rozdział 4
Medytacja, umysł i mantra
.Nauczywszy się siedzieć w pozycji medytacyjnej, zastanawiasz się pewnie co robić z umysłem; jak
właściwie zaczyna się medytować? Ludzie zastanawiają się, czy powinni myśleć o czymś konkretnym,
czy powinni starać się całkowicie opróżnić umysł z wszelkich myśli, czy też powinni pozwolić, aby
umysł dryfował a myśli same do niego napływały. Medytacja tymczasem to żadna z tych rzeczy.
Myślenie to nie to samo co medytowanie czy, jak to sobie powiedzieliśmy wcześniej, nawet
kontemplowanie jakiejś idei, takiej na przykład jak pokój. Próby zmuszenia umysłu do czegokolwiek
podczas medytacji to bezowocny wysiłek - poczujesz się po prostu sfrustrowany, gdyż umysł zdaje się
opierać próbom kontrolowania go. Pragnienie osiągnięcia jakiegoś specyficznego stanu na niewiele
się przydaje w medytacji. Zazwyczaj lepiej jest nie stwarzać w sobie żadnego napięcia co do tego jak
należy medytować czy czego się spodziewać. Ironiczne jest to, że im mniej walczysz z sobą samym
czy zmuszasz się do medytowania, tym lepiej się rozluźniasz i szybciej osiągasz spokój, czyli to, o co
chodzi w medytacji.
Podobnie rzecz się ma z opróżnianiem umysłu z wszelkich myśli. Z samej swej natury umysł jest
ruchliwy, przechowuje wspomnienia, kojarzy i zbiera nowe infor-
51


52
S wam i Rama
macje. Zazwyczaj umysł uspokaja się jedynie podczas głębokiego snu pozbawionego marzeń. Przez
cały pozostały czas dryfuje niby żaglówka bez kotwicy.
Te procesy mentalne są powodem, dla którego wiele tradycji medytacyjnych twierdzi, iż należy
uspokoić umysł pozwalając, aby skoncentrował się na jednym przedmiocie na raz. W ten sposób,
celem nie jest opróżnienie umysłu, lecz raczej wyciszenie go. W wielu tradycjach medytacyjnych takim
punktem skupienia dla umysłu jest słowo, zdanie, dźwięk lub symbol. Niektóre z nich przedkładają
symbole wizualne, podczas gdy w naszej tradycji nacisk kładzie się na mantrę - słowo, dźwięk lub
zestaw słów, które służą umysłowi jako obiekt koncentracji.
Koncentracja jest istotnym warunkiem medytacji. Mówiąc "koncentracja" mamy czasami na myśli
wysiłek konieczny do przemyślenia czegoś lub przeanalizowania, proces mogący nawet przysporzyć
nam stresu. Tutaj jednak, słowo to nie wiąże się z żadnym wysiłkiem, napięciem czy stresem
psychologicznym - oznacza ona po prostu skupioną uwagę, której przeciwieństwem jest umysł
rozproszony, nieuważny. Koncentracja oznacza skupioną, a jednocześnie rozluźnioną uwagę. Jeśli
siedzisz wygodnie, osiągnięcie tego rodzaju koncentracji nie powinno sprawiać ci kłopotów. Kiedy nie
możesz się skoncentrować, oznacza to, że nie powiodło ci się skierować myśli na jeden punkt. Wiele
technik jogicznych pomaga w pracy nad koncentracją, a niektóre z nich omówimy szczegółowo w
dalszych rozdziałach tej książki. Teraz ważne jest po prostu, aby zrozumieć, że koncentracja jest
preludium medytacji.
Wiele tradycji medytacyjnych wykorzystuje mantry. Jak powiedzieliśmy sobie wcześniej, słowa Amen,
Skalom oraz Om są mantrami. W naszej tradycji mantry słyszy się mentalnie, przychodzą one z
wewnątrz, nie są raczej wymawiane na głos czy słyszane za pomocą naszych fizycz-


Medytacja, umysł i mantra 53
nych uszu. Nauka mantry jest dyscypliną nietypową, przedmiotem badań; w tradycji jogicznej
dźwięków tych nie używa się ot, tak sobie, bez powodu. Mantry są specyficznymi dźwiękami mającymi
specyficzne właściwości i wywierającymi specyficzne skutki. Nie każde słowo może być mantra.
Dźwięki wibrujące same z siebie nie mają znaczenia dosłownego, są tylko wibracjami. Kiedy
wywierają wpływ na materię, wibracje te tworzą formy, a formy te mają swe nazwy. A przecież,
wszystkie formy i ich nazwy wynikają z czystych wibracji dźwięku. Istnieją pewne dźwięki, które
wibrują w ciszy, a ich wpływ na całego człowieka jest nadzwyczaj potężny i dobroczynny. Dawno
temu, mędrcy, którzy poświęcili swe życie medytacji, słyszeli te dźwięki w sobie. Dziś znamy je jako
mantry. Owe specyficzne dźwięki wywierają odmienny wpływ na różnych uczniów; otrzymać mantrę
od autentycznego nauczyciela to jak otrzymać receptę od lekarza.
Istnieje wiele dźwięków, sylab czy słów, które wykorzystuje się jako mantry, a każde z nich wywiera
wpływ na różnych poziomach osobowości człowieka. Wpływy te roznoszone są po całym wnętrzu
osoby medytującej jako uczucia. Uczucia te nie są wynikiem dosłownego tłumaczenia mantry, lecz
powstają z czystej wibracji samych dźwięków. Słowo czy mantra dana uczniowi przez nauczyciela,
staje się częścią jego życia.
Wielu uczniów próbuje skoordynować mantrę ze swym oddechem; nie można jednak tego robić ze
wszystkimi mantrami. Jest nawet kilka mantr mogących wywołać pewien rytm w oddechu, który może
być przeszkodą w pracy płuc, a tym samym serca i mózgu. Tak więc, nie próbuj koordynować
wszystkich mantr z oddechem. Dźwięki, które można koordynować to między innymi So Hum,


54
S wami Rama
Om \ Omkar, lecz z innymi mantrami nie powinno się tego robić.
Mantry powinny być przekazywane tylko przez doświadczonych nauczycieli. Mantry poznane z
książek nie są pomocne. Nauczyciel bezpośrednio uczy swego ucznia jak korzystać z danej mantry.
Tylko nauczyciel dobrze wyszkolony w autentycznej tradycji rozumie jak przekazać i właściwie użyć
daną mantrę. Jeśli nauczyciel jest niewykwalifikowany i nie potrafi przekazać uczniowi owego
właściwego zrozumienia, ten może nie uzyskać żadnych korzyści z danej mantry. Mantra jest w końcu
potężnym narzędziem - całą modlitwą. Nieustanna modlitwa przynosi świadomość, a nieustanna
świadomość wiedzie ku samospełnieniu.
W realiach współczesnego świata trudno jest zrozumieć czym jest mantra, gdyż ludzie wierzą, że tylko
słowa, a nie pozornie pozbawione sensu dźwięki są coś warte. Mantry działają na głębszym poziomie.
Mantra przynosi pewien skutek dzięki właściwościom swych wibracji i dźwięku, a nie poprzez
dosłowne znaczenie tego dźwięku. Znaczenie czy jego brak zawiera się w słowach, a przecież w
medytacji nie chodzi o znaczenie, wykorzystywanie analitycznej części umysłu, lecz o doświadczenie
samego siebie na znacznie głębszych poziomach. Cała nauka medytacji i mantry jest nadzwyczaj
fascynująca, a zainteresowani tym tematem czytelnicy więcej informacji mogą znaleźć na przykład w
książce The Power of Mantra and the My stery of Initiation.
Wszystkie dźwięki mają pewne właściwości. Niektóre są kojące, inne dodają energii. Celem dźwięków,
które nazywamy mantrami jest pomóc nam skoncentrować umysł, abyśmy mogli doświadczyć
medytacji głębiej. Wiele tradycji wykorzystuje mantry, nasza jednak tradycja zachęca uczniów do
rozpoczęcia medytacji za pomocą naturalne-


Medytacja, umysł i mantra 55
go i uniwersalnego dźwięki So Hum. Jest to praktyka powszechna, z której korzystać może większość
uczniów. So Hum wykorzystywany jest w szczególny sposób. Siedząc spokojnie, wyrównaj i uspokój
oddech. Niech stanie się wolny, lekki i regularny. Potem usłysz mentalnie dźwięk So Hum. Pierwszą,
łagodniejszą część so wraz z wdechem, a następnie drugą, hum, z wydechem. Siedź po prostu
spokojnie i powtarzaj ten dźwięk z każdym oddechem.
Należy tu wtrącić kilka istotnych uwag. Po pierwsze, mantra ta słyszalna jest tylko mentalnie; nie
wymawia się jej głośno za pomocą narządów głosu. Kiedy będziesz powtarzać tę mantrę, możesz
stwierdzić, że umysł będzie próbował ci przeszkadzać. W zwykłym stanie czuwania, czynności
mentalne składają się zazwyczaj z łańcucha skojarzeń czy powiązanych ze sobą myśli i uczuć.
Niektóre z nich są zorientowane na jakiś cel, podczas gdy inne po prostu pojawiają się w umyśle.
Kiedy wyciszymy w końcu ten mentalny hałas, skoncentrujmy się znów na dźwięku So Hum.
Zauważysz, że w twojej głowie pojawiają się inne myśli, a twoja świadomość przejdzie do innych
spraw. Kiedy to się stanie, spróbuj po prostu "obserwować" skojarzenia nie wydając przy tym żadnych
osądów, a potem spokojnie sprowadź świadomość z powrotem do So Hum.
Ważne jest, aby nie wywoływać żadnych wewnętrznych konfliktów podczas tego procesu. Kiedy w
twoim umyśle pojawiają się jakieś myśli, po prostu obserwuj je, a potem sprowadź umysł z powrotem
do So Hum. W ten sposób najłatwiej pogłębisz swą medytację. Nie należy raczej zagłębiać się w
mentalne dyskusje czy złościć się na siebie za to, że nasz umysł się rozprasza. Tego typu
emocjonalne reakcje pochłaniają ogromne ilości energii. Wciąż będą napływać ku nam myśli, lecz
większość z nich zniknie, jeśli będziemy je tylko obserwować, nie stwarzając żadnego wewnętrznego
konfliktu. Proces obserwacji różni się


56
Swami Rama
od odsuwania od siebie myśli "na siłę", gdyż nie chcemy, aby pewne myśli powracały do naszej
świadomości. Jednakże, kiedy myśli pojawiają się, obserwuj je, nie zagłębiając się w nie ani nie
intensyfikując ich.
Należy pamiętać, że nie wszystkie mantry można skoordynować z oddechem w ten sposób. Przecież
chcemy najpierw uspokoić oddech, a potem dopiero zająć się świadomością. Twoim celem jest nie
zwracać uwagi na sam proces oddychania. Większość mantr nie koordynuje się z rytmem
wdech/wydech, i jeśli będziesz próbować na siłę pogodzić jedno z drugim, sprawisz sobie kłopoty i
zakłócisz oddychanie. Medytacja So Hum jednakże, dobra jest niemal dla wszystkich.
Równie ważne jest zrozumieć, że im dłużej medytujesz, tym bardziej będziesz chciał otrzymać
osobistą mantre od wykwalifikowanego nauczyciela. Powinien to być ktoś, kto ma do tego pełne
kwalifikacje; nie należy wybierć sobie samemu mantry z książek. Mantry mają potężny wpływ, lecz aby
uczeń mógł czerpać z dobrodziejstw mantry, musi ona odpowiadać jego poziomowi doświadczenia. A
określić go może kompetentny nauczyciel, wyszkolony w przekazywaniu tych technik.
Mantra So Hum, jak wszystkie mantry, wywiera na nas wpływ poprzez swój dźwięk. Słowa So Hum
można przetłumaczyć dosłownie jak "ja jestem Ten" ("Moje wewnętrzne ja jest zjednoczone ze
świadomością uniwersalną"), lecz przecież nie ich znaczenie sprawia, że mantra ta wywiera na nas
pewien wpływ. To dźwięk pomaga umysłowi wyciszyć się i wyjść poza ów dźwięk, aby doświadczyć
wewnętrznej ciszy.
Czasami uczniowie martwią się, że mantry pochodzące z obcej im tradycji, stoją w sprzeczności z ich
religią. Jak już to sobie powiedzieliśmy wcześniej, mantra jest techniką wykorzystywaną w wielu
tradycjach, lecz sama me-



Medytacja, umysł i mantra
57
dytacja mantry nie jest religią. Wykwalifikowany nauczyciel pomoże ci pozbyć się oporu czy też
poczucia istnienia konfliktu w twoim umyśle. So Hum nie należy do żadnej religii. Jest to po prostu
technika, która pomaga wyciszyć i skoncentrować umysł.
Z początku, kiedy będziesz w stanie medytować jedynie kilka minut, stwierdzisz, że w twoim umyśle
będzie panowało pewne zamieszanie. Jednocześnie będziesz też zwracał coraz większą uwagę na to,
co jesz, jak oddychasz oraz na rodzaj psychicznych bodźców, jakim podlegasz, i wkrótce okaże się,
że owo mentalne zamieszanie zacznie się zmniejszać. Wydłużając stopniowo okresy medytacji,
zauważysz również, że twój umysł staje się coraz spokojniejszy. W rozdziale poświęconym
oddychaniu omówimy związek pomiędzy spokojem umysłu a procesem oddychania.
Mówiąc krótko, technika medytacji jest prosta. Usiądź spokojnie, uspokój oddech, wycisz umysł.
Zwróć uwagę na mantry powstające gdzieś w tobie, a kiedy twój umysł coś rozproszy, sprowadź go z
powrotem ku mantrze. Brzmi to prosto, lecz możesz stwierdzić, że trudno ci to osiągnąć, gdyż umysł
jest ruchliwy i wciąż prowadzi coś w rodzaju nieustannych wewnętrznych pogaduszek. Często nie
jesteśmy świadomi tego, jak hałaśliwy jest nasz umysł póki nie zaczniemy medytować. Chodzi nam o
to, aby ów hałas sam się wyciszył. Częściowo osiągamy to poprzez pozbycie się tego, co jest
powodem wewnętrznego niepokoju czy konfliktu.
Dla wielu ludzi ważnym zagadnieniem staje się kwestia postępu w medytacji. Zazwyczaj możemy
sobie powiedzieć że robimy w czymś postęp, obserwując zewnętrzne rezultaty naszego
postępowania. Zauważamy na przykład, że możemy chodzić dalej, szybciej i przez dłuższe okresy.
Medytacja jednakże, to co innego: nie możemy tak po


58
Swami Rama
prostu porównać jednej medytacji z drugą i stwierdzić, że zrobiliśmy jakiś znaczący postęp. Czasami
możemy siedzieć przez długi czas, lecz nasz umysł jest rozproszony i robi wszystko, tylko się nie
uspokaja.
Ta niepewność postępów w medytacji, niepewność czy w ogóle medytujemy w sposób właściwy,
sprawia, że niektórzy padają ofiarami sensacyjnych poglądów na medytację. Ludzie ci uważają, że
jeśli naprawdę dobrze medytują, to powinni przeżyć jakieś dramatyczne doświadczenia
psychologiczne, na przykład mieć wizje, widzieć kolory czy światło. Tymczasem prawda jest taka, że
medytcja daje coraz głębsze poczucie spokoju. Nie trzeba tu żadnych dramatycznych zjawisk.
Niektórzy ludzie mogą doświadczyć jakichś fizycznych skutków - swędzenia, kłucia czy czegoś w tym
rodzaju. Zjawiska te są, ogólnie rzecz biorąc, wskazówką, że albo istnieje jakieś wewnętrzne napięcie
gdzieś w ciele, albo zachodzą w nas jakieś reakcje mentalne czy emocjonalne, których nie należy
mylić z doświadczeniami głębszych stanów świadomości. Cokolwiek się dzieje, uczeń powinien je
zignorować i pozostać skupionym w mantrze, która stopniowo i powoli doprowadzi go do głębszych
poziomów jego własnej wewnętrznej natury.
W miarę pogłębiania się twojej medytacji, najprawdopodobniej uświadomisz sobie również, że pewne
rodzaje doświadczeń rozpraszają cię. Jeśli zaobserwujesz, że twój umysł wciąż się nimi zajmuje,
stwierdzisz, że uczucia szczęścia, przyjemności rzadko stwarzają jakieś problemy, choć negatywne
emocje lub pragnienia pochłaniają tyle uwagi, że jedyne czego chce twój umysł, to zajmować się nimi.
W tym punkcie zaczniesz zauważać, że twoje myśli i doświadczenia przynoszą z sobą albo
wewnętrzny spokój, albo chaos. Coraz bardziej będziesz świadom tego,



Medytacja, umysł i mań trą
59
jakiego rodzaju doświadczenia ułatwiają lub utrudniają ci medytacje. A to otworzy przed tobą całkiem
nową dziedzinę obserwacji i duchowego rozwoju. Zaczniesz starać się żyć w taki sposób, aby nie
doświadczać wciąż rzeczy nieprzyjemnych, które zajmują twój umysł lub wysysają z ciebie energię.
Kultywowanie doświadczeń, które prowadzą do harmonii i spokoju jest istotnym elementem
przygotowywania się do medytacji.
W tym sensie, osoba medytująca staje się badaczem swego wnętrza, studiującym swe wewnętrzne
reakcje na dane zjawiska oraz procesy umysłowe na obu poziomach, świadomym i nieświadomym.
Wyniki tych badań pomogą medytującemu wydobyć na światło dzienne poziomy inteligencji twórczej,
która może być pomocna w świecie zewnętrznym. Medytacja pomaga człowiekowi poznać i zrozumieć
wszystkie umiejętności umysłu - pamięć, koncentrację, emocje, rozumowanie i intuicję. Ci, którzy
medytują, zaczną rozumieć jak należy koordynować, równoważyć i wzmacniać te umiejętności,
wykorzystując je w całej pełni. Potem, dzięki medytacji, wyjdą poza zwykłe stany umysłu, aby znaleźć
się w najwyższych dziedzinach świadomości.
Kiedy zaczniesz zauważać dobroczynne efekty, jakie medytacja wywarła na twoim ciele, umyśle i całej
osobowości, może zainteresujesz się bardziej zaawansowanymi technikami i ćwiczeniami. Jeśli
medytujesz szczerze i sumiennie, z pewnością zauważysz w sobie wiele zmian, które zachodzą
stopniowo. Nie rezygnuj, gdy naszła cię niecierpliwość czy lenistwo. Jeśli będziesz medytował,
będziesz robił równomierne postępy.


S
Ćwiczenia w oddychaniu
Uświadomienie sobie swego oddechu jest najważniejszą częścią medytacji, tak często niewłaściwie
rozumianą lub niedocenianą przez początkujących. Większość szanowanych szkół medytacyjnych
naucza uświadamiania sobie oddechu przed wprowadzeniem ich w tajniki zaawansowanych technik
medytacji. Uczniowie najpierw uczą się wyciszyć swe ciało i uświadomić sobie wszelkiego rodzaju
drgawki, tiki i ruchy. Potem zaznajamiają się z technikami oddychania, które pomagają im uświadomić
sobie, że mogą kontrolować swe ciało, oddech i umysł.
Wszystkie jogiczne ćwiczenia oddechowe są częścią pranayamy, która uczy jak regulować pracę płuc.
Bez jej uregulowania, układ oddechowy, serce, mózg i autonomiczny system nerwowy nie funkcjonują
w sposób skoordynowany, a zakłócenia w tych procesach fizycznych ograniczają postęp w medytacji,
tak więc ważne jest zrozumienie roli ćwiczeń pranayamy. Prana oznacza "najważniejszą jednostkę
energii", subtelny poziom energii osobowości człowieka, która jest łącznikiem pomiędzy ciałem a
umysłem. Ćwiczenia pranayamy pozwalają uczniowi ukierunkować i zbalansować przepływ tej
subtelnej energii, która jest odpowiedzialna za koordynację wszystkich funkcji ciała.
61


62
S wami Rama
Ilekroć doświadczamy w życiu jakiegokolwiek napięcia emocjonalnego, jego skutki natychmiast
uwidaczniają się na ciele: zaobserwujmy nasz oddech, a zauważymy, że w takich chwilach ulega on
zmianie. Kiedy jesteśmy zaszokowani czy zaskoczeni, możemy podświadomie wstrzymać oddech.
Kiedy jesteśmy podenerwowani czy zestresowani, nasz oddech staje się szybki i płytki. Nasz oddech
zawsze odzwierciedla stan naszego umysłu.
Jeśli bez przerwy znajdujemy się w stanie nieustannego stresu, możemy rozwinąć w sobie nawyk
szybkiego, płytkiego oddychania, który później może zaszkodzić naszemu ciału i pobudzić umysł. Im
szybszy i płytszy jest oddech, tym trudniej nam myśleć jasno czy uspokoić umysł. Tak więc, proces
oddychania może mieć ogromny wpływ na głębię naszej medytacji.
Dla każdego, kto chce nauczyć się zaawansowanych technik medytacyjnych, istotną sprawą jest
poznanie nauki oddechu i praca z własnym oddechem. Kiedy już nauczymy się siedzieć wygodnie i
nieruchomo, kiedy nie będą nam już zawadzać fizyczne napięcie i wszelkiego innego rodzaju
dyskomfort, możemy zauważyć cztery typy niere-gularności w naszym oddechu. Oto one: płytki
oddech, urywany oddech, głośne oddychanie, oraz długie przerwy pomiędzy wdechem a wydechem.
Problemy te wywołują zakłócenia w umyśle i nie pozwalają się skoncentrować. Aby pogłębić swą
medytację, trzeba się ich pozbyć.
W starożytnej tradycji medytacji, nauczyciele nie nauczali zaawansowanych technik medytacyjnch,
póki nie stwierdzili, że uczeń nauczył się wyciszać ciało i oddech. Ważne jest, aby siedzieć
nieruchomo - im mniej ruchu, tym spokojniejszy umysł. Wszystkie poruszenia czy gesty ciała są
skutkiem niewyszkolenia umysłu. Obserwując nasze zachowanie stwierdzimy, że ani jeden ruch ciała
nie jest niezależny od umysłu. Najpierw ruch wykonuje umysł,



Ćwiczenia w oddychaniu 63
a dopiero potem ciało. I im więcej rusza się ciało, tym bardziej rozprasza się umysł.
Nauka oddychania
Oddech jest pomostem między ciałem a umysłem. Wdech i wydech są jak dwaj wartownicy w mieście
życia, a ich zachowanie zmienia się natychmiast pod wpływem naszych myśli i emocji. Wdech i
wydech są kanałami, którymi prana - siła witalna - przepływa przez ciało.
Mędrcy mówili, że oddech jest rodzajem barometru, który zapisuje stan umysłu i wpływ warunków
zewnętrznych na ciało. Na przykład, oddech może nas ostrzec przed zbliżającą się chorobą. Patanjali,
kodyfikator jogi, naucza, że możemy koordynować i uspokajać umysł praktykując naukę oddychania.
Nasza szkoła medytacji naucza, że usiadłszy wygodnie, powinniśmy zwrócić uwagę na oddech.
Świadomość oddechu pozwala nam uspokoić umysł i poczuć radość. Kiedy oddech zaczyna spokojnie
i stabilnie przepływać przez oba nozdrza, umysł osiąga stan radości i spokoju. Taki stan mentalny jest
konieczny, aby umysł mógł rozpocząć podróż ku głębszym poziomom świadomości, gdyż jeśli umysł
nie znajduje się w stanie radości, nie może zachować spokoju, a niespokojny umysł nie potrafi
medytować.
Kiedy zaczynamy medytować oddech, możemy zauważyć, że przeszkadzają nam cztery przeszkody
wspomniane wcześniej: płytkość, urywany oddech, głośny oddech oraz (sprawiające najwięcej
kłopotów) długie przerwy między wdechem a wydechem. Wiele już powiedziano na temat tych kwestii,
lecz im więcej będziemy medytować, tym bardziej będziemy sobie uświadamiać to, że musimy się ich
pozbyć. Kiedy zaczynamy medytować przepływ oddechu, zauważymy, że oddech urywany i przerwy
w oddechu


64
Swami Rama
odpowiadają naszym mentalnym niepokojom. Tak wiec, ważne jest, aby nauczyć się ćwiczeń
pranayamy, które pozwolą nam wyeliminować je.
Ci, którzy nie chcą wykonywać ćwiczeń pranayamy, mogą medytować, lecz bez świadomości oddechu
nie można osiągnąć stanu głębokiej medytacji. Oddech i umysł są od siebie współzależne. Usiadłszy
w danej pozycji, powinniśmy zająć się oddechem, co jest naturalnym krokiem na ścieżce wiodącej ku
spokojowi. Wzmacnia on umysł i sprawia, że znacznie nam łatwiej skierować uwagę do wewnątrz.
Początkujący powinni zaczynać od uświadomienia sobie oddechu. Jest to najprostszy, najbardziej
naturalny i najważniejszy krok do osiągnięcia stanu głębokiej medytacji.
Ci uczniowie, którzy przygotowani są do zapoznania się z zaawansowanymi technikami
medytacyjnymi, wiedzą jak ważna jest świadomość oddechu. Kiedy umysł zaczyna podążać za
oddechem, stajemy się coraz bardziej świadomi istniejącej w nas głębszej rzeczywistości, gdyż
istnieje związek pomiędzy naszą najgłębszą jaźnią a ośrodkiem wszechświata, który dostarcza energii
życiowej wszystkim żywym stworzeniem. Póki ciało otrzymuje poprzez oddech siłę witalną zwaną
praną, poty związek ciało/umysł trwa. Kiedy owo połączenie zostanie zakłócone, umysł świadomy
upada, a ciało oddziela się od wewnętrznej jednostki życia. Owo oddzielnie nazywamy śmiercią.
Świadomość oddechu pozwala nam doświadczyć głębszych poziomów świadomości, które zazwyczaj
pozostają poza zasięgiem umysłu świadomego. Chodzi o to, że nie możemy osiągnąć głębszego
stanu świadomości nie pracując systematycznie nad oddechem. Pierwszym krokiem w tym procesie
jest rozwinięcie świadomości oddechu.
Przeważnie jesteśmy całkowicie nieświadomi procesu oddychania. Kiedy usiądziemy już w pozycji
medytacyjnej, musimy zwrócić uwagę na przepływ oddechu, na to


Ćwiczenia w oddychaniu
65

czy jest równy, na to w jakiej części ciała się rodzi, a w
końcu na rytm samego oddechu.
Możesz na przykład zauważyć, że oddychasz z ustami lekko otwartymi lub że twój oddech jest szybki,
płytki i nieregularny, albo że oddychając wydajesz jakiś odgłos. Celem jest przywrócenie ciału
naturalnego sposobu oddychania, czyli oddychania równego i przeponowego, kiedy to wszystkie
wdechy i wydechy przepływają przez nozdrza, nie przez usta, a cały proces jest cichy. Jeśli
oddychasz szybko i płytko, prawdopodobnie oddychasz piersiami, co oznacza, że twój oddech nie jest
pełen, nie kończysz go i nie wykorzystujesz wszystkich naturalnych możliwości płuc. Kiedy zaczniesz
oddychać przeponowo, twoje płuca zaczną nabierać więcej powietrza z każdym wdechem i lepiej się
opróżniać z każdym wydechem.
Kiedy oddychasz przeponowo, proces oddychania staje się skuteczniejszy; będziesz wtedy oddychał
wolniej, ponieważ każdy oddech niesie za sobą więcej siły życiowej. Nie można jednak oddychać
przeponowo, jeśli głowa i plecy nie są wyprostowane. W zrozumieniu tego pomoże nam poniższy
diagram.
WDECH
WYDECH


PRZEPONA
Ruchy przepony podczas wdechu i wydechu


66
Swami Rama
Twoje płuca są elastyczne i ekspansywne, a kiedy są napełnione odpowiednią ilością powietrza, ich
możliwości są większe niż wtedy, kiedy oddychamy płytko, klatką piersiową. Płuca oddzielone są od
części jamy brzusznej poziomym mięśniem nazywanym przeponą, który porusza się w górę i w dół.
Kiedy przepona wędruje w górę, płuca zostają opróżnione; kiedy przepona wraca w dół, płuca
nabierają więcej powietrza. Nie można obserwować przepony bezpośrednio, lecz kiedy oddychasz
przeponowe, możesz zauważyć, że dolne żebra unoszą się lekko podczas wdechu, a dolna część
jamy brzusznej może również nieco się poruszyć. Podczas wydechu, dolna część jamy brzusznej
zbliża się do kręgosłupa.
Jeśli nie zachowujesz właściwej postawy ciała i garbisz się, nie będziesz w stanie oddychać
swobodnie i nieświadomie będziesz hamował oddychnie przeponą, czego wynikiem będzie szybki i
płytki oddech. Jest to jeden z powodów, dla których postawa, w jakiej siedzisz jest tak ważna. Garbiąc
się, nie możesz swobodnie oddychać, a kiedy proces oddychania jest zakłócony, umysł nie będzie
potrafił się wyciszyć.
Pierwszym krokiem w ćwiczeniu oddychania przeponą jest uświadomienie sobie swojej postawy oraz
przyjęcie wygodnej, wyprostowanej i prawidłowej postawy. Dzięki temu będziesz mógł oddychać
przeponą. Potem zaobserwuj czy twój wdech i wydech są równej długości. Istnieją pewne ćwiczenia,
które zmieniają długość wdechu i wydechu, większość ludzi jednak robi to nieświadomie, co jest
szkodliwe dla ciała.
Jednym ze sposobów na wyrównanie oddechu jest mentalne liczenie długości wdechu i wydechu, póki
się nie wyrównają. Licząc długość oddechu jednakże, możesz zauważyć u siebie tendencję do
robienia króciutkich przerw, kiedy zastanawiasz się nad liczbą. Lepszym sposobem jest


Ćwiczenia w oddychaniu
67
wydychać powietrze, jakbyś oddychał w dół, ku palcom u stóp, i wdychać w kierunku czubka głowy.
Ważne jest, aby cały proces przebiegał równo, bez żadnych przerw czy nieregularności. Kończąc
jeden spokojny wydech, zaczynasz kolejny wdech i tak dalej. Jeśli zaczniesz zwracać uwagę na
proces oddychania, kiedy nie medytujesz, zdołasz poradzić sobie z tym problemem, po czym, kiedy
znów zaczniesz medytować, oddech stanie się równy i spokojny w sposób naturalny.
Kolejny punkt jest nie mniej istotny. Wielu ludzi nieświadomie wstrzymuje oddech pomiędzy wdechem
a wydechem. Ten nawyk jest wyjątkowo szkodliwy, gdyż wywołuje napięcie w ciele, zakłóca normalny
rytm oddechu, pracę układu nerwowego, a tym samym i dla serca. Ważne jest, aby wyeliminować tę
nieświadomą tendencję do wstrzymywania oddechu. Cały proces oddychania powinien przebiegać w
sposób równy i naturalny, bez żadnych przerw czy uczucia, że zmuszamy się do czegoś. Kiedy
wyrównamy i uspokoimy oddech, stanie się on cichy. Głośny oddech oznacza, że albo oddychasz na
siłę, albo coś ci oddychać przeszkadza.
Proces oddychania stanie się łagodny i cichy, kiedy oddychasz głęboko, równo i za pomocą przepony;
kiedy długość wdechu i wydechu jest taka sama; kiedy twój oddech jest cichy; i w końcu, kiedy
pomiędzy wdechem a wydechem nie ma żadnych przerw. Wtedy twoja medytacja można się pogłębić.
Stres i napięcia dnia codziennego zakłócają naturalny rytm oddechu, musisz więc nieustannie
przywracać go do normy. Z początku będziesz musiał specjalnie zwracać na to uwagę podczas
medytacji i wszystkiego, co robisz. Choć większość uczniów nie chce aby im to powtarzać, powinieneś
poświęcić cztery tygodnie na świadome wyrównywanie oddechu, czyli naukę oddychania przeponą, a
dopiero potem zająć się innymi aspektami medytacji.


68
Swami Rama
Doskonalenie oddychania przeponą
Istnieje wiele technik doskonalących oddychanie przeponą. Najpierw połóż się na plecach w pozycji
relaksacyjnej nazywanej pozycją korpusu, shavasaną. Jeśli położysz jedną rękę na klatce piersiowej,
a drugą na brzuchu w okolicach pępka, będzie ci łatwo stwierdzić czy oddychasz przeponą, gdyż
poczujesz delikatne ruchy brzucha wznoszącego się wraz z wdechem i opadającego wraz z
wydechem. Jeśli oddychasz przeponą, prawie nie będziesz czuł ruchów klatki piersiowej.

Pozycja korpusu (shavasana)

Określanie czy oddychamy przeponą
Możesz również ćwiczyć oddychanie w tej pozycji wykorzystując torebkę z piaskiem ważącą około 3
do 5 kilogramów, umieszczoną na brzuchu. Po prostu połóż się w pozycji korpusu i zwróć uwagę na
ruchy brzucha. Ćwiczenie to wzmocni też nieco mięśnie przepony.


Ćwiczenia w oddychaniu
69

Ćwiczenie z torebką z piaskiem
Leżąc na brzuchu w pozycji krokodyla, poczujesz jak odbywa się oddychanie przeponą. W tej pozycji
leżysz twarzą w dół i stopami skierowanymi ku górze. Oprzyj czoło na złożonych ramionach i oddychaj
głęboko. W tej pozycji łatwo ci będzie poczuć ruchy brzucha napierającego na podłogę. Oddychanie i
relaksowanie się w tej pozycji codziennie rano i wieczorem przez 5 do 10 minut pomoże ci nabrać
zwyczaju oddychania przeponą. Kiedy już będziesz mógł swobodnie oddychać przeponą w tej pozycji
i nauczysz się tak samo oddychać przez cały dzień, będziesz oddychał tak samo i podczas medytacji,
siedząc w pozycji wyprostowanej.

Pozycja krokodyla (makarasana)
Oddychanie dwa-na-jeden
Kiedy już opanujesz oddychanie przeponą, zauważysz że twoja medytacja uległa zmianie. Istnieje
również wiele innych ćwiczeń, które mogą ci być pomocne. Oddychanie dwa-na-jeden pogłębi stan
odprężenia, wyeliminuje z ciała niepotrzebne gazy i wzmocni wigor i wy-



Swami Rama
trzymałość. Możesz je wykonywać siedząc lub chodząc, a zawsze doda ci ono energii.
Ćwiczenie to polega na tym, aby wydech był dwa razy dłuższy od wdechu. Na przykład, możesz
wydychać licząc do ośmiu, nabrać powietrza licząc do czterech, nie wstrzymuj oddechu; nabieraj i
wypuszczaj powietrze z płuc bez żadnych przerw. Poeksperymentuj z tym ćwiczeniem każdego dnia
przez około 5 do 10 minut przez dwa tygodnie, a zauważysz, że masz więcej energii.
Pranayama a układ nerwowy
Nauka pranayamy jest ściśle związana z autonomicznym układem nerwowym. Techniki pranayamy
mają pomóc w zrównoważeniu funkcjonowania układu nerwowego i sprawić, aby umysł zaczął
kontrolować te zazwyczaj bezwarunkowe procesy. Są to istotne ćwiczenia przygotowujące do
medytacji, a jeśli zaczniesz je wykonywać i obserwować ich skutki, stwierdzisz, że przynoszą ci
znaczne korzyści: uspokajają i odprężają ciało i umysł.
Na długo zanim doszliśmy do naszej współczesnej wiedzy o systemie nerwowym, jogini z dawnych lat
wiedzieli, że energia praniczna przepływa przez kanały ciała zwane nadi. Nadi to nie nerwy, lecz
subtelne czynniki koordynujące działanie nerwów. Istnieją tysiące nadi, z których trzy odgrywają
szczególnie istotną rolę. Są to: sushumna, idą oraz pingala.
Sushumna jest kanałem centralnym i odpowiada kręgosłupowi. Pozostałe nadi, idą i pingala, związane
są odpowiednio z lewą i prawą stroną kręgosłupa. Idą i pingala powstają u podstawy kręgosłupa. Idą
kończy się w lewym nozdrzu, a pingala w prawym. Zazwyczaj energia przepływa przez te dwa kanały
naprzemiennie. Celem wielu ćwiczeń pranayamy jest skierowanie energii pranicznej


Ćwiczenia w oddychaniu
71
w górę, ku sushumnie, co wywołuje stan radości, spokoju i wyższej świadomości.
Współczesne badadania fizjologiczne potwierdziły to, czego starożytni jogini doświadczyli dawno temu
- że oddychamy naprzemiennie raz prawym, a raz lewym nozdrzem. Choć przeciętnego człowieka
może to zdziwić, to jedno nozdrze jest zawsze bardziej otwarte niż drugie; powietrze przepływa nim
swobodniej niż tym drugim, bardziej zamkniętym nozdrzem. Nozdrze, które jest bardziej otwarte
nazywamy nozdrzem aktywnym lub dominującym, podczas gdy zamknięte uważane jest za pasywne.
U osoby zdrowej proces zmiany nozdrza dominującego odbywa się mniej więcej co 90 minut do
dwóch godzin. Proces fizjologiczny, dzięki któremu to się dzieje, jest fascynujący. Tkanki po jednej
stronie nozdrza napełniają się krwią, powiększają się i zawężają cokolwiek przepływ powietrza.
Jednocześnie drugie nozdrze otwiera się i przepływa nim więcej powietrza.
Łatwo jest określić, które nozdrze jest aktywne w danej chwili: po prostu wydychaj powoli nosem
podłożywszy jedną rękę pod nos. Strona, na której poczujesz silniejszy prąd powietrza, będzie stroną
nozdrza aktywnego.
Jeśli trudno jest ci określić różnicę, możesz posłużyć się lusterkiem. Umieść lusterko pod nozdrzami i
zaobserwuj wzór powietrza, które zbierze się na powierzchni lusterka. Po jednej stronie wzór ten jest
zwykle większy, co jest znakiem nozdrza aktywnego. Nawet kiedy masz potężny katar, nozdrza nigdy
nie są całkowicie zamknięte. Jak już powiedzieliśmy, co każde dziewięćdziesiąt minut ten wzorzec
zmienia się, więc jeśli sprawdzisz go później, najprawdopodobniej zauważysz, że zmienił on stronę.
Według starożytnych tekstów jogicznych, jest to zaledwie początek nauki oddychania, swarodayi,
nauki zawi-


72
Swami Rama
łej i intrygującej. Jeśli zainteresuje cię ten zadziwiający przedmiot, możesz zajrzeć do innych tekstów,
takich na przykład jak Science of Breath (tyt. polski: Sztuka oddychania wyd. LIMBUS) czy Path of
Fire and Light. Wracając jednakże, do głównego punktu naszych rozważań, celem ćwiczeń
pranayamy jest rozwiniecie umiejętności kontrolowania procesu oddychania i stworzenie radosnego,
głębokiego stanu umysłu, ułatwiającego medytację, poprzez otwarcie jednocześnie obu nozdrzy.
Pomocna jest w tym seria ćwiczeń pranayamy, z których najważniejszym jest nadi shodhanam, czyli
naprzemienne oddychanie nozdrzami.
Naprzemienne oddychanie nozdrzami (nadi shodhanam)
Istnieje wiele odmian naprzemiennego oddychania nozdrzami, a każda z nich ma konkretny cel. Jak
sama nazwa wskazuje, we wszystkich chodzi o zmianę przepływu oddechu pomiędzy dwoma
nozdrzami. Przekonasz się, że to ćwiczenie oddechowe jest skutecznym narzędziem w uspokajaniu
systemu nerwowego. Oczyszcza też i przywraca równowagę oddechowi, oraz wprowadza nas w stan
jasności i spokoju umysłu, niezbędnego w medytacji. Pomaga też przywrócić równowagę
autonomicznego systemu nerwowego.
W miarę upływu czasu, będziesz wykonywał coraz sub-telniejsze i skuteczniejsze warianty tego
ćwiczenia, łącznie z wstrzymywaniem oddechu. Nasza tradycja jednakże nie zachęca uczniów do
rozpoczynania ćwiczeń od wstrzymywania oddechu. Nie powinno się tego robić, póki nie pozna się
dogłębnie bandha (zamknięć) i mudr (gestów), dlatego wstrzymywania oddechu uczą się tylko


Ćwiczenia w oddychaniu
73
uczniowie zaawansowani. Wstrzymanie oddechu intensyfikuje koncentrację, a jeśli umysł nie został
uspokojony i zrównoważony, ćwiczenie to niekoniecznie może okazać się dla nas korzystne.
Łatwo się nauczyć oddychania naprzemiennego. Uczniów początkujących i średnio zaawansowanych
uczy się trzech jego odmian. Na kolejnych stronach pokazujemy jeden cykl każdej odmiany. Wybierz
jedną z nich i ćwicz przez jakieś dwa miesiące, póki jej nie opanujesz. Potem możesz dodać kolejną
wersję lub zamienić ją na inną. Po jakimś czasie najlepiej jest wybrać jedną odmianę i stosować ją
regularnie i nie zmieniać jej niepotrzebnie.
Nadi shodhanam wykonuje się przyjąwszy pozycję medytacyjną, po wykonaniu asan i ćwiczeń
relaksacyjnych. Jest ona ćwiczeniem przygotowującym do medytacji. Powinno się ją wykonywać co
najmniej dwa razy dziennie, rano i wieczorem. Można i w południe, lecz tylko na pusty żołądek - przed
posiłkiem. (UWAGA: ćwiczenie w południe zależy od tego, które nozdrze jest właśnie aktywne, a które
pasywne. Zobacz diagramy poniżej).
Podstawowe procedury oddychania naprzemiennego
Wybierz wariant oddychania naprzemiennego, który będziesz później ćwiczył.


74
Swami Rama
Wariant I jest najdoskonalszą metodą ćwiczenia. Często uczy się go przed wszystkimi innymi, często
też pozostaje metodą, którą wykorzystuje się dalej. Wymaga jednakże, najczęstszego manipulowania
nozdrzami, dlatego dla niektórych początkujących może nie być metodą najlepszą.
RANO
lewe prawe nozdrze
WY 4-.... WYJ."'
w t'"""
*"�����
j, WY
Wf
!iWY
"""".J, WY
n 3x
przez oba nozdrza
POŁUDNIE
aktywne pasywne
nozdrze
WYJ. WYC
...
WY|
!'">
"|W
JWY
wf
U 3x
przez oba
nozdrza
WIECZÓR
lewe prawe
nozdrze
..� W t...
"T
WY!
*��*���.
WYC"
WC.....
"""i WY WY r"'
.,...��' �����-.,
't w
n 3x
przez oba nozdrza
WY = wydech
W = wdech


Ćwiczenia w oddychaniu
75
Wariant II to metoda, która jest cokolwiek łatwiejsza do zapamiętania i wykonywania. Każda zmiana
nozdrzy koresponduje z jednym oddechem.
RANO

POŁUDNIE

WIECZÓR

lewe prawe

aktywne pasywne

lewe prawe

nozdrze

nozdrze

nozdrze

|WY

i WY

iWY

tw

........... j W

tw

IWY

TWY

l WY

.......... J w

t.w

t..w

i'WY

IWY

'i WY

t.w _

...Jw
...��"���"

............i w

"lwy

J. WY

J'WY

f w

tw

tw

i'WY

'j WY

i WY

ty.........

...tw

.......... j W

"""4. WY

|'WY

X'WY

tw

tw

tw

n 3x

n 3x

n 3x

przez oba

przez oba

przez oba

nozdrza

nozdrza

nozdrza

WY = wydech W = wdech


76
Swami Rama
Wariant III wymaga najmniejszych manipulacji nosem, dlatego łatwo się go nauczyć. Jeśli poprzednie
dwie metody mogły się z początku wydawać nieco trudne, to ta może okazać się dobrym punktem
wyjścia.
RA1>

jo

POLU

DNIE

WIEC

:ZÓR

lewe

prawe

aktywne

pasywne

lewe

praw
e

nozd

rze

noz

drze

nózi

drze

J.
WY





4 WY



4 WY

fw





Tw



Tw

iwY





i WY



4 WY

fw





Tw



T w

j,WY





1 WY



4 WY

fw





Tw



Tw



4 WY

4"WY



X WY





Tw

fw



T w





i WY

i WY



i WY





Tw

f W



f W





i WY

i WY



i WY





f W

Tw



f W



T4 3x T4 3x T4 3x
przez oba przez oba przez oba
nozdrza nozdrza nozdrza
WY = wydech W = wdech
1) W pozycji medytacyjnej sprawdź prawidłowe położenie głowy, szyi i górnej połowy ciała, tak aby
twój kręgosłup był wyprostowany i abyś mógł swobodnie oddychać.
2) Zdecyduj czy zaczniesz wydychać powietrze prawym czy lewym nozdrzem. Wybór zależy od pory
dnia i metody, jakiej użyjesz (zob. diagramy).


Ćwiczenia w oddychaniu
77
3) Oddychaj przeponą. W tym ćwiczeniu wszystkie wdechy i wydechy powinny być jednakowej
długości, wolne i kontrolowane. Pamiętaj, aby nie oddychać z przerwami. Podczas ćwiczenia zamknij
oczy.
4) Nozdrza zamyka się stosując specjalne położenie dłoni. Zbliż prawą rękę do nosa, zegnij wszystkie
palce oprócz kciuka. Kciukiem zamknij prawe, a palcem serdecznym lewe nozdrze. Pamiętaj, aby nie
pochylać głowy ku dłoni. Kontroluj także siłę, z jaką zaciskasz nozdrza; należy to robić bardzo
delikatnie. Możesz po prostu oprzeć kciuk lub palec o nozdrze, a na to potrzeba jedynie delikatnego
dotknięcia.

Naprzemienne oddychanie nozdrzami (nadi shodhanam)
5) Aby zacząć ćwiczenie, delikatnie zamknij jedno nozdrze, a drugim łagodnie wypuść całe powietrze.
6) Przy końcu wydechu, postępując według wzorca wariantu, który wybrałeś, nabierz łagodnie
powietrza, tak aby wypełnić nim całe płuca.
7) Kontynuuj oddychanie póki nie ukończysz jednego pełnego cyklu wariantu, który wybrałeś. Potem
oddychaj głęboko i łagodnie przez oba nozdrza.


78 Swami Rama
Kiedy opanujesz już wybrany wariant i nauczysz się oddychyć swobodnie, równo i cicho, zauważysz,
że długość twego oddechu coraz bardziej się wydłuża. Pracuj nad oddechem dalej, póki nie stanie się
on wolniejszy, równiejszy i bardziej świadomy. Kiedy to osiągniesz, będziesz gotów zrobić kolejny
krok.
Średnio zaawansowany poziom oddychania naprzemiennego
Na tym poziomie uczniowie powinni ćwiczyć trzy cykle nadi shodhanam, biorąc trzy oddechy przez
oba nozdrza pod koniec każdego cyklu, aby wyciszyć i przywrócić naturalny, wewnętrzny rytm
oddechu. Jeśli trzeba, można wziąć więcej niż trzy oddechy. (UWAGA: ćwicząc trzy cykle za jednym
razem, drugi z nich należy rozpocząć od przeciwnego nozdrza, a więc wzorzec oddychania
naprzemiennego tym samym zmieni się przy oddechu pierwszym i trzecim.)
W miarę upływu czasu będziesz poświęcał oddychaniu coraz więcej czasu i uwagi. Niech twój oddech
zawsze będzie równy i delikatny. Nie zmuszaj się do czegoś, co wywołuje jakikolwiek dyskomfort.
Nigdy nie powinna wystąpić potrzeba szybkiego łapania oddechu czy zmuszania się do oddychania.
Twoim celem jest osiągnięcie subtelnego, równego i spokojnego oddechu.
I oddychanie dwa-na-jeden, i nadi shodhanam można ćwiczyć dwa razy dziennie, a po wykonaniu
ćwiczeń hatha jogi, można wykonywać i inne ćwiczenia oddechowe. Wstrzymywanie oddechu
jednakże, powinno się wykonywać jedynie pod okiem kompetentnego nauczyciela, który również je
ćwiczył i który nauczy nas jak wykorzystywać bandhy i mudry. W przeciwnym razie zakłócenia w
twojej energii życiowej mogą wywołać zakłócenia w oddechu, które są niebezpieczne dla serca,
mózgu i innych narządów.


Ćwiczenia w oddychaniu
79
Istnieje wiele ćwiczeń oddechowych; tu opisaliśmy jedynie kilka z nich. Mają one pomóc uczniowi
osiągnąć stan medytacji, w którym oddech przepływa swobodnie przez oba nozdrza. Owo otwarcie
oddechu nazywane jest rozbudzeniem sushumny i jest istotne na wyższych poziomach medytacji.
Kiedy sushumna zostaje rozbudzona, osiąga się stan pewnej jasności' umysłu, który uspokaja się i
pozostaje w stanie radości. Taki radosny umysł jest gotowy medytować i osiągnąć stan spokoju.


Postęp w medytacji
rrogram, którego celem jest zrobienie postępu w medytacji, jest rezultatem dokładnych badań i
eksperymentów dokonywanych w ramach tradycji mędrców. Wielu oddanych adeptów medytacji
doświadczyło jej dobroczynnych skutków. Jeśli naprawdę chcesz osiągnąć najwyższy stan medytacji,
powinienieś poświęcić się temu jakże prostemu systemowi.
O Naucz się codziennie zasiadać do medytacji o tej samej porze, uczyń z tego swój nawyk.
O Opanuj właściwą postawę medytacyjną. Jest tylko kilka korzystnych pozycji medytacyjnych. Są to:
pozycja łatwa, korzystna i zaawansowana. Wybierz jedną z nich i ćwicz ją regularnie. Twoje ciało
przyzwyczai się do niej.
Wskazówki i cele na pierwszy miesiąc
Pierwszy miesiąc lub dwa należy poświęcić na ćwicze-'nie wygodnej pozycji medytacyjnej. Powinna
ona być stabilna i wygodna. Stabilność pozycji oznacza, że możesz w niej siedzieć nieruchomo i
trzymać głowę, szyję i korpus w jednej linii, że w żaden sposób nie jest ci niewygodnie. Poduszka,
której używasz jako siedzisko, nie po-
81


82 S wami Rama
winna być ani za wysoka, ani za twarda, ale też nie za
miękka czy niestabilna.
Przez pierwszy miesiąc możesz korzystać z podpory ściany, aby upewnić się, że trzymasz głowę,
szyję i ciało prosto, w jednej linii. Potem naucz się siedzieć bez żadnego podparcia z zewnątrz. Dobre
siedzisko medytacyjne można zrobić z drewnianej deski pokrytej dwoma kocami złożonymi na czworo.
Na pierwszym poziomie praktyki możesz natknąć się na wiele różnych problemów. Po pierwsze, twoje
ciało może zacząć się trząść, możesz się spocić czy zdrętwieć. Potem mniejsze mięśnie, takie jak
policzki lub oczy, mogą zacząć cię swędzić. Powinieneś nauczyć się ignorować wszystkie te objawy. Z
początku ciało buntuje się przeciw narzucaniu mu jakiejkolwiek dyscypliny. Jeśli podczas medytacji
wyschnie ci w gardle, możesz wziąć kilka łyków wody. W pewnych przypadkach możesz zauważyć, że
masz za dużo śliny w ustach. Oba te objawy mogą być skutkiem przejedzenia się lub jedzenia
niezdrowej żywności.
Na początku nie powinieneś próbować medytować długo, wystarczy 15-20 minut. Co trzeci dzień
możesz przedłużać medytację o 3 minuty. Stopniowo, kiedy opanujesz swoją pozycję medytacyjną,
będziesz medytować dłużej sam z siebie. Opanowanie wygodnej, stabilnej pozycji sprawi ci wiele
radości. Dyskomfort nie jest dobrym znakiem; kiedy zakończysz medytację i wstaniesz, rozmasuj
palce u nóg, nogi i uda.
Módl się do Boga, aby twoja medytacja stawała się coraz lepsza, abyś wciąż czuł motywację do
medytowania, abyś z coraz większym wytęsknieniem oczekiwał czasu medytacji. Lecz pamiętaj, że
modlisz się do Pana Życia, który mieszka w tobie samym. Tego rodzaju modlitwa wzmacnia twą
świadomość. Nie módl się o nic inne-


Postęp w medytacji 83
[ go, a tylko o wzmocnienie twojej medytacji. Egoistyczne modlitwy karmią ego, osłabiają i uzależniają
aspiranta.
l Modlitwa powinna koncentrować się na Bogu, a nie na ego modlącego się.
Ćwiczenie l
Zaczynając medytację sprawdź mentalnie swe ciało. Upewnij się, że twoje oczy są zamknięte, zęby
się delikatnie dotykają, wargi są zamknięte, a ręce złożone lekko na kolanach (albo obok kolan, tak
daleko, jak możesz swobodnie, nie przygarbiając się, sięgnąć).
Sprawdź całe ciało dokładnie od czubka głowy aż do stóp. Na czole nie powinno być żadnego
napięcia; żadnego napięcia na policzkach czy szczęce; żadnego napięcia w karku czy barkach.
Żadnego napięcia od ramion do dłoni.
Wróć mentalnie do ramion, nie powodując żadnego napięcia. Niech nie będzie napięcia również w
klatce piersiowej. Wciąż zwracając uwagę na klatkę piersiową, wdychaj i wydychaj powietrze w rytmie
wygodnym dla siebie. To pomoże ci zrelaksować ciało. Weź kilka głębokich oddechów przez nozdrza i
mentalnie oddal od siebie jakiekolwiek napięcie. Nie sugeruj nic swemu ciału, ale raczej obserwuj je i
pozwól, aby opadło z niego całe napięcie. Zwróć teraz uwagę na brzuch. Sprawdź obszar miednicy,
bioder, ud, kolan, łydek, kostek i stóp.
Weź teraz co najmniej 5-10 oddechów. Wyobraź sobie swoje ciało i znów systematycznie sprawdź je
całe, tym razem w odwrotnym kierunku, powracając do czubka głowy. Sprawdź je dokładnie; jeśli
znajdziesz jakieś napięcie czy ból, delikatnie poproś umysł, aby skierował się do tego miejsca i uleczył
ból. Umysł posiada wewnętrzną siłę mogącą poprawić tego typu dyskomfort. Nie wątp w to.


84 Swami Rama
Zrozumienie umysłu
Umysł jest panem ciała, oddechu i zmysłów, gdyż pełen jest siły centrum świadomości, duszy
indywidualnej. Wszystkie nasze procesy myślenia, emocje, umiejętność analizowania oraz
funkcjonowanie umysłu są zależne od owej wewnętrznej duszy. Trzeba po prostu uświadomić sobie
ten fakt: umysł kontroluje zmysły i sprawia, że funkcjonują w świecie zewnętrznym. To właśnie umysł
pragnie postrzegać świat poprzez zmysły i kategoryzować owe wrażenia zmysłowe. Umysł
przechowuje wrażenia w nieświadomości, magazynie zasług i win, a potem przypomina je ilekroć
zachodzi taka potrzeba.
Wszystkie sadhany (duchowe praktyki, techniki i dyscypliny) istnieją po to, aby ćwiczyć umysł. A
najważniejszą częścią owego treningu jest uświadomienie umysłowi istnienia rzeczywistości, która
leży poza nim: nieśmiertelnej duszy. Umysł jest oddzielnym, indywidualnym istnieniem, lecz oddzielnie
istnieć nie może. Istnieje tylko dlatego, że istnieje dusza.
Umysł jest najdoskonalszym instrumentem, jaki posiadamy. Jeśli rozumiemy ów instrument
prawidłowo, może nam on pomóc w sadhanach. Jednakże, jeśli umysł nie jest uporządkowany i
zdyscyplinowany, może nas odciągnąć od naszych celów i rozproszyć nasze potencjały. Wszystko, co
należy do dziedziny umysłu, może zostać przez umysł uleczone, kiedy tylko poznamy naszą głębszą
naturę. Kiedy uświadomimy sobie nasze wewnętrzne ja, będziemy w stanie świadomie uleczyć lub
zapobiec wystąpieniu wielu chorób.
Istnieją cztery funkcje umysłu: manas, buddhi, ahamka-ra oraz chitta. Należy je zrozumieć, a ich
funkcje skoordynować. Manas to umysł niższy, przez który kontaktujemy się ze światem zewnętrznym
i który dostarcza nam


Postęp w medytacji 85
wrażeń zmysłowych i informacji. Manas ma tendencję do wątpienia i kwestionowania, która może
przysporzyć problemów, jeśli jej nie powściągnąć.
Buddhi to wyższy aspekt umysłu, drzwi do mądrości wewnętrznej. Ma on umiejętność decydowania,
osądzania i rozróżniania. Może obrać mądrzejszą z dwóch opcji, jeśli funkcjonuje prawidłowo i jeśli
manas przyjmie jego kierownictwo.
Ahamkara to poczucie "siebie", indywidualnego ego, które wie, że jest oddzielnym istnieniem. Daje
nam poczucie tożsamości, lecz również poczucie separacji, bólu i wyobcowania.
Chitta jest bankiem pamięci, który przechowuje nasze wrażenia i doświadczenia. Może być użyteczny,
ale może również przysparzać problemów, jeśli nie zostanie skoordynowany z innymi funkcjami. Owe
cztery funkcje opisane są bardziej szczegółowo w The Art of Joyful Living (Sztuka radosnego życia,
wyd. poi. LIMBUS).
Każdy aspirant powinien zwracać uwagę na te cztery funkcje umysłu (manas, chitta, buddhi i
ahamkara), które mają różne umiejętności i obowiązki, a także na ich zachowanie w świecie
zewnętrznym, aby nie nabyły chorób przekazywanych poprzez niezdrowe jedzenie, seks czy
niezrównoważony styl życia.
Czystość jest cenna, lecz nie powinna stać się naszą obsesją, gdyż aby mógł skutecznie
funkcjonować, systemowi immunologicznemu niezbędny jest również zdrowy umysł. Czystość umysłu
osiąga się pozbywając się tendencji do negatywizmu, pasywności i lenistwa. Tego typu zdrowy umysł
jest pewien siebie, a wtedy buddhi może skuteczniej dokonywać rozróżniania i podejmować lepsze
decyzje we właściwym czasie.
Aby skoordynować działanie różnych dziedzin umysłu, musimy nauczyć się obserwować funkcje
umysłu obja-


86
S wami Rama
wiające się poprzez to, co robimy i mówimy, a jednocześnie obserwować sam proces myślenia.
Ignorancja jest matką wszystkich chorób, dyskomfortu, bólu i nieszczęścia. Oczyszczony, spokojny i
wyciszony umysł jest zdrowy i nastawiony pozytywnie. Proces medytacji sprawia, że umysł pozostaje
użytecznym i konstruktywnym instrumentem.
Jasny umysł, oczyszczony i wyszkolony w skupianiu się na jednym punkcie, może w wielu
przypadkach pomóc w uzdrawianiu. Samouzdrawianie jest jedną z naturalnych umiejętności
fizycznych umysłu każdego człowieka. Przypuśćmy na przykład, że obierasz jabłko, kaleczysz sobie
palec, który zaczyna krwawić. Zauważysz, że komórki ciała działają jakby rozumiały; dlatego
podejmują natychmiastową akcję ratunkową w miejscu skaleczenia, aby powstrzymać krwawienie i
ochronić uszkodzone komórki. Z czasem, w zależności od kondycji twego systemu
immunologicznego, ciało uleczy się samo. Komórki ciała, którego procesy mentalne i emocjonalne nie
są skoordynowane, również mogą podejmować wszelkiego rodzaju akcje ratunkowe. Jednakże,
właśnie z powodu braku owej koordynacji i równowagi na subtelnym poziomie funkcji umysłu, mogą
wystąpić choroby i przeszkodzić nam w sadhanie.
Uważam, że jeśli przywiążemy się emocjonalnie do przedmiotów świata zewnętrznego i nie będziemy
w stanie rozwinąć naszych wewnętrznych potencjałów, wtedy nasze życie będzie niekompletne i
staniemy się ofiarami niezadowolenia i rozczarowania. Dlatego powinniśmy wykorzystać wszystkie
środki, jakie posiadamy, aby z naszego ciała, oddechu, zmysłów i umysłu uczynić zdrowe narzędzia
dla potrzeb sadhany.
Kiedy osiągniesz stan medytacji, w którym ciało staje się doskonale wyciszone i nieruchome, nie
trzęsie się, nie


Postęp w medytacji
87
drży, wtedy poczujesz niezwykłą radość, zupełnie inną od wszelkich innych rodzajów radości
pochodzących z doświadczania świata zewnętrznego. Wtedy możesz zacząć obserwować swój
oddech i wkroczyć w następne stadium medytacji.
Pamiętaj, że praktykowanie świadomości oddechu jest w medytacji sprawą nadzwyczaj istotną.
Obserwuj swój oddech i przekonaj się, czy nie zauważysz jakichś problemów związanych z wyżej
opisanymi czterema najczęstszymi problemami: oddechem urywanym, płytkim, głośnym i przerwami w
oddechu. Ciało powinno być nieruchome, a głowa, szyja i korpus znajdować się w linii prostej, abyś
mógł oddychać swobodnie.
Ćwiczenia na drugi miesiąc
W drugim miesiącu możesz rozszerzyć ćwiczenia w następujący sposób: wykonaj ćwiczenia
rozciągające i oddechowe. Ćwiczenia fizyczne pomagają rozluźnić mięśnie, lecz aby osiągnąć stan
głębszego odprężenia na sub-telniejszym poziomie nerwów oraz aby odprężyć system nerwowy,
niezbędne są ćwiczenia oddechowe. Oddychanie naprzemienne i równe są wspaniałym
przygotowaniem, lecz podczas samej medytacji jedynym ćwiczeniem, jakie należy wykonywać jest
świadomość oddechu. Oddech jest jednym z najważniejszych punktów, na jakich koncentruje się
umysł. Umysł i oddech są od siebie nierozłączne. Umysł w sposób łatwy i naturalny koncentruje się na
oddechu.
Jak już powiedzieliśmy sobie wcześniej, przez pierwszy miesiąc aspirant ma koncentrować umysł na
przepływie oddechu, obserwując swoje wdechy i wydechy, i starając się usunąć owe cztery główne
problemy oddechowe. Następ-


o o S wami Rama
nie umysł powinien skoncentrować się na ćwiczeniu opisanym poniżej.
Ćwiczenie 2
Będzie to wspaniale doświadczenie, lecz pamiętaj, że doświadczysz owego przyjemnego stanu tylko
wtedy, gdy najpierw nauczysz się zachowywać nieruchomą i wygodną pozycję, aby twoje ciało nie
odciągało cię od wewnętrznej radości, jakiej dostarczyć może to ćwiczenie. Jest ono wyjątkowo
subtelne; jest ono bardziej zaawansowane i wyszukane niż inne doświadczenia związane ze
świadomością oddechu. Jest ono centralnym punktem doświadczeń tysięcy lat i długiej linii mędrców i
nauczycieli.
Wydychaj, jakby twój oddech rodził się u podstawy kręgosłupa i dążył ku głowie, nie napotykając po
drodze żadnych przeszkód. Wydychaj, jakbyś to zrobił od samego czubka głowy do podstawy
kręgosłupa. Będzie ci łatwiej, jeśli wyobrazisz sobie trzy kanały kręgosłupa: jeden w środku, który
fizjolodzy nazywają centralis canalis, a po obu jego stronach dwa subtelne kanały, które jogini
nazywają idą i pingala, czyli dwa główne nadi opisane wcześniej.
Wdychaj i wydychaj przez centrałis canalis, który jest wyjątkowo delikatną, mlecznobiałą tubą. Poczuj
delikatny prąd energii płynący pomiędzy rdzeniem przedłużonym (u podstawy mózgu) a spojeniem
łonowym. Obserwuj swój umysł i zauważ ile razy ulegnie rozproszeniu. W chwili, gdy umysł zajmie się
czymś innym, stwierdzisz, że w oddechu następuje niewielka przerwa lub nieregularność. W czasie
ćwiczenia należy zwracać uwagę na to, aby oddech przepływał swobodnie, bez żadnych odgłosów,
aby nie był nierówny, płytki i aby nie wystąpiły w nim przerwy.
Oddychając ze świadomością swego kręgosłupa, zwróć uwagę na to, w jaki sposób oddech
przechodzi przez



Postęp w medytacji
89
nozdrza. Możesz zauważyć, że jedno nozdrze wydaje się być jakby zablokowane, a drugie bardziej
otwarte. Możesz z łatwością wdychać przez jedno, ale nie przez drugie nozdrze. W takim przypadku,
zwróć uwagę na zablokowane nozdrze. Możesz się zdziwić, kiedy po chwili zauważysz, że otwiera się
ono.
Na przykład, najpierw możesz zwrócić uwagę na prawe nozdrze. Kiedy otworzy się ono i łatwo ci
będzie przez nie oddychać, zwróć uwagę na drugie nozdrze, aby i ono również się otworzyło. Jeśli
będziesz ćwiczył systematycznie, wkrótce będziesz potrafił kontrolować swój oddech.
Oddech i umysł są bliźniaczymi prawami życia. Choć istnieją oddzielnie, są blisko ze sobą związane i
oddziałują na siebie wzajemnie. Spróbuj uświadomić sobie, że przepływem twego oddechu możesz
kierować w sposób świadomy, poprzez zwyczajne zwrócenie na niego uwagi umysłu. Wkrótce
stwierdzisz, że z chwilą, kiedy zmieniają się twoje myśli, zmienia się również oddech.
Eksperymentując z subtelnymi potencjałami elektrycznymi związanymi z oboma nozdrzami, mędrcy
odkryli, że owe dwa aspekty oddechu mają różne natury. Oddychanie lewą stroną ma efekt kojący,
podczas gdy oddychanie prawą stroną ma efekt rozgrzewający.
Według tej zaawansowanej nauki oddychania, kiedy zauważysz, że jedno z nozdrzy jest aktywniejsze,
będzie to oznaczało, że jedna z tattv (subtelne elementy) staje się aktywna i zaczyna dominować, co
stwarza zakłócenia w umyśle. To właśnie jest przyczyną zmian w przepływie twego oddechu. Na tattvy
wpływa sposób, w jaki oddech przepływa przez prawe i lewe nozdrze, a na twój oddech ma wpływ
dominująca tattva. Jednakże, kiedy już zaczniesz kontrolować oddech, będziesz potrafił również
kontrolować zmiany w tattvach, a to zgodnie ze swoją


Postęp w medytacji
91
I
nieodpartą chęć, aby wejść w ten stan ponownie i przez cały dzień będziesz z niecierpliwością czekał
chwili rozpoczęcia medytacji. Kiedy oba nozdrza oddychają swobodnie, oznacza to, że wdychasz i
wydychasz powietrze przez oba nozdrza jednocześnie, co jest znakiem rozbudzenia się sushumny.
Wielki przełom nastąpi, kiedy będziesz potrafił utrzymać ten stan przez pięć minut, a twój umysł
będzie potrafił skupić się na jednym punkcie. Od tej chwili będzie się skupiał na twoim wnętrzu. Tej
kriyi (specjalnemu ćwiczeniu) należy poświęcić dwa do trzech miesięcy.
Umyśl świadomy
Umysł świadomy jest tą częścią umysłu, która funkcjonuje w czasie czuwania. Jest to po prostu
niewielki ułamek całości umysłu. Nasz system kształcenia - czy to w domu, szkole czy na
uniwersytetach - nie ma systematycznego programu, który by nauczał nas jak naprawdę zrozumieć i
uświadomić sobie całość swego umysłu, a zwłaszcza umysł nieświadomy. Owa maleńka część
umysłu, którą kształtuje nasz system edukacyjny od dzieciństwa do dorosłości, jest zaledwie umysłem
świadomym.
Umysł świadomy opiera się na zmysłach i dzięki nim zbiera dane ze świata zewnętrznego. Posiadamy
pięć subtelnych zmysłów poznawczych (wzrok, słuch, smak, węch i dotyk) i pięć najważniejszych
organów (ręce, stopy, narządy mowy oraz organy reprodukcji i eliminacji).
Większość z nas niewiele wie o tym jak należy kształcić świadomy aspekt umysłu. Mędrcy jednakże, z
pomocą metod medytacyjnych, nauczyli się zanurzać głęboko w swą nieświadomość i wykorzystywać
jej możliwości w sposób uporządkowany. Ci wielcy ludzie potrafili osiągnąć to za pomocą prostej,
systematycznej metody medy-


90 Swami Rama
umiejętnością rozróżniania i głębokością koncentracji. Jest to dogłębna nauka opisana bardziej
szczegółowo w Path of Fire and Light.
Rozbudzenie sushumny
Pójdźmy teraz krok dalej i zajmijmy się procesem uspokajania umysłu, aby mógł doświadczyć radości
w medytacji. ' Metoda ta nazywana jest rozbudzeniem sushumny. Aspirant, który cierpliwie podda się
temu programowi, z pewnością na tym skorzysta. Ci, którzy są "czytelnikami ekonomicznymi"
najprawdopodobniej przeczytają te instrukcje nie poświęcając im więcej uwagi i nie praktykując ich, a
w ten sposób zyskają jedynie niewiele. Niech Bóg im błogosławi, a może pewnego dnia i oni podążą
ową ścieżką światła.
Aby zacząć proces rozbudzania sushumny, medytujący skupia umysł na oddechu przepływającym
dwoma nozdrzami. Ale uwaga, nie znaczy to, że należy wizualnie skupić się na czubku nozdrzy czy
nosa; nie jest to trata-ka (patrzenie oczami). Celem jest skupienie świadomości na przepływie
oddechu, na mostku pomiędzy dwoma nozdrzami, tuż nad górną wargą. Kiedy skupisz umysł na tym
punkcie, wkrótce odkryjesz, że oba nozdrza zaczną oddychać swobodnie. Zjawisko to nazywane jest
sandhya, małżeństwem słońca z księżycem, związkiem między pin-galą a idą. Jest to cudowna chwila,
kiedy to ani zmartwienia, ani strach czy inne negatywne myśli nie rozpraszają umysłu. Ważne jest
jednakże, aby to sobie uświadomić, ponieważ uczniowie nie mają wiele doświadczenia w
wywoływaniu tego stanu, dlatego zazwyczaj nie trwa on długo i trudno jest utrzymać go przez dłuższy
czas.
Kiedy regularnie, rano i wieczorem, będziesz koncentrował umysł na punkcie pomiędzy dwoma
nozdrzami, stwierdzisz, że łatwiej ci osiągnąć stan radości. Poczujesz


-O2o\iJ
ynpods ihviLp9ui
'muat ouMOp
�psojzs/(zjd t psozspiuzEJSj 'psojzsgzjd 5ts BA\Xj>[po ui9iuzon pazjd uu/(zo od 'pufAomjui AzpaiM op
iMZJp BUO
BJ91MJO 'pEAV;Cl9Zjd AZ9JBU 91U 3IZBJ UlKupBZ AY M SIUBJSOZOd }S9f ifOBJ^paUI M
UI9I>[OJ>[
�p^ouozsBJjsnaiu ureu sfep Bf
Z feZSZ/^A\feu feqOS Z lSOU/(zjd 9IU lfD>pJSy(lB
feSoui 9iu aż '9iqos feiuiopBiMsn 'izpoqD mi
O} O 9TU OJ 9Z 'l{lZpJ9IAVJS I 'BJBIMS IOSOUUI9Mzjd I IDSOpBJ
ilXzopBiMsop znf Xzjoj>[ 'oż9uu9izpoo
-9ZJ pUUI BIU9IUJSI lUIOp^IMS BS /(ZJOJ>J '9IZpnj
'OJJSlią 9IZp5q po fOAVJ 'jnUIUI 09TS9lZp BU 3IUBMJ9ZJd3IU
{sXmn pidn^s jijBjjod zssizp9q Xp9i^ -ipBj/(p9ui fouoid
-O5(S 'pl>[Oq9{ż UI9UBJS JS9f BJOJ>[ 'iqpBUIBS MOUIOIZOd 9|
-91M 9f9IU}SJ '^pBUIBS pfeUżBISO 9ZOUI pfejpO I pSOUSBf Bż
-BISO {sXuin ijfBj^ 'HS^ui qoKA\s BtUBpBq psoujśfoiuin zS9izp
-9qBU O/WOIlldoJS '/Czi^BUB IpBldtU9JUO>I S90Ojd ZS3IUZDBZ IJIMąO f9J PO 'BUJBUOfOBJJI I
BUBMOUIżBUIlXAV )S9f qDIU Z OSOZS5J9IM 9Z 'UJ9JOd ZSIZpJ3TA\JS !UJOA\BqO UI^MS
3IUpBf>[
-op 9is pazjMzad sgugiui/wod 'nsAu qo^usB{M ui9tirepBqz pgzad B/v\Bqo AqB{Xq ui9p5{q
ui/CuzBMOfj -oSgures 9iq9is B[p
pSOA\l|dj9p 9IS p/CZDHBU ZSISRUI np9IZM9TSp9Zjd UlXj ^
-OJOIZ9f 9{BO ppS^Z09IUBZ 9UO BżOUI 'Xui9fnJ9IJ{Od 9IU lUIBpOUI9 T|S9f 'XpOM
BlUqOZJ9IMOd pod ZHJ
up[9j Xqm 'njs/dun Bjoizgf iuqozj9tMod fgziuod 9fnJ9do
BJOJJJ 'OOUI BUZ9Jod fefBpBISOd 9pOUI9 9lJ{Zpnq
pf ^ZOZSJBUI Xpo/v\ op /(uoonza >jXui
ppOf>JBZ 9jgBU BUZOllI 'UI^UIOpBIMS9IU M 9IS IMBfod 9JO}5[ '91U3IUUJOdSA\
9ZOU/Cp9fod S3I?[
-E(" 'XuiopBiMs {sXuin ppjfodsn 5is UIBU Bpn simozod Xp
-3i>[ PMBN -feoiuiuglB} BJBjsozod njsAuin Xuioizod suoidsn
M dśjsoj


92 Swami Rama
tacji. Smutne to, ale większość ludzi operuje na poziomie świadomości zaledwie powyżej zwierzęcia,
gdyż nie wiedzą jak uzyskać dostęp do głębszych pokładów umysłu. Dlatego właśnie nie są świadomi
ukrytych w nich samych skarbów ich osobowości.
Istnieje wiele przeszkód na drodze zrozumienia swego umysłu świadomego. Umysł jest zwykle
zaciemniony, zagubiony i niezdyscyplinowany, skoncentrowany niemal jedynie na obiektach świata
zewnętrznego, gdzie wszystko wydaje się nieustannie zmieniać. Sam umysł jest zagubiony, a więc dla
wielu osób nawet uczenie się i postrzeganie obiektów i zdarzeń świata zewnętrznego jest poważnym
problemem. Ci jednakże, którzy medytują, uczą się oczyszczać umysł i koncentrować go na jednym
punkcie. Potrafią oni postrzegać dane ze świata zewnętrznego takimi, jakie one są. Tacy ludzie widzą
rzeczy jasno i wyraźnie, a nie jak inni, w sposób niewyraźny i rozproszony.
Z pomocą medytacji można wpoić umysłowi świadomemu nowe nawyki. Osobowość można
przekształcić, kiedy nauczysz się jak porzucić bezcelowe myśli powstające w umyśle świadomym.
Naucz się obserwować swe myśli, a jednocześnie nie daj się im porwać, wpłynąć na siebie, nie
wplątuj się w sceny, uczucia, koncepty i wspomnienia, które przesuwają się przed twoim umysłem.
Kolejne trzy do czterech miesięcy regularnej medytacji poświęć na nauczenie się, jak sobie radzić ze
świadomym aspektem umysłu.
Czasami ludzie czują, że już zdołali zapanować nad swoim umysłem, lecz to zwykle nie jest prawdą,
ponieważ nawet jeśli mogą kontrolować swój umysł świadomy, wciąż nie potrafią kontrolować
nieznanego umysłu nieświadomego, potężnego i silnego. Nieświadomość jest wielkim zbiornikiem
wrażeń i wspomnień naszych czynów, pragnień i emocji. Dla przeciętnego człowieka owe


(pytania i odpowiedzi na temat medytacji
P: Dlaczego uważa się, że "muzyka medytacyjna" nie pomaga w pogłębieniu medytacji?
O: Muzyka jest bodźcem zewnętrznym, który prowadzi twe zmysły i umysł w kierunku świadomości
zewnętrznej, a nie ku wewnętrznemu skupieniu medytacyjnemu. Koncentracja na jakimś przyjemnym,
zewnętrznym bodźcu - takim jak róża czy subtelna muzyka - może uspokajać, ale nie poprowadzi cię
w kierunku najwyższego stanu świadomości wewnętrznej. Ciesz się muzyką kiedy indziej, ale nie myl
jej z medytacją.
P: A palenie kadzidełek lub świec? Czy są one konieczne lub pomocne?
O: Palenia kadzidełek podczas medytacji nie poleca się z tego samego powodu; ich zapach lub dym
może nas rozpraszać. Jeśli chcesz, zapal niewielkie kadzidełko zanim zaczniesz medytować, aby
wprowadzić miłą atmosferę, ale uważamy, że powinieneś raczej zgasić je, kiedy zaczniesz
medytować.
Świece, których płomyki migoczą, również mogą nas rozpraszać, mimo tego nawet, że mamy
zamknięte oczy. Jeśli możesz zaopatrzyć się w dobrej jakości, nie migoczące świece, będą one dla
ciebie mniej kłopotliwe, ale znów powtarzam, skoro nie masz koncentrować się nie na świecy, więc
światło zewnętrzne nie jest potrzebne.
95


94
Swami Rama
ficznej, takie jak natura Boga, lecz. mędrzec nic nie powiedział. Aspirant mówił i mówił, i zadawał wiele
podchwytliwych pytań, lecz mędrzec wciąż nic nie mówił. W końcu, sfrustrowany, aspirant zapytał
dlaczego mędrzec nie odpowiedział na jego pytania. Wtedy mędrzec uśmiechnął się i rzekł łagodnie:
"Ja odpowiadałem, ale ty nie słuchałeś: Bóg jest milczeniem".
Kiedy studiowałem w Himalajach i innych częściach Indii, spotkałem kilku szczęśliwców, którzy
osiągnęli ów głęboki stan ciszy i również pomagali tym, którzy przygotowywali się do medytacji. Cisza
ta kryje się poza ciałem, oddechem i umysłem. Z milczenia emanuje spokój, szczęście i błogostan.
Medytujący sprawia, że cisza staje się jego własnym domem. To właśnie jest ostateczny cel
medytacji.


Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 97
pływa ona z różną siłą i natężeniem. Centrum świadomości kryje się poza ciałem, zmysłami,
oddechem i umysłem. Dlatego wszechstronna metoda, która prowadzi do usunięcia wszystkich
przeszkód stojących na drodze doświadczenia swej najgłębszej istoty, jest metodą najlepszą.
P: Nie tylko istnieje wiele różnych technik, lecz również wiele różnych ścieżek jogi, na przykład ścieżka
oddania czy ścieżka czynu. Którą z nich powinienem wybrać?
O: Wiele jest różnych ścieżek, lecz cel jest jeden. Ścieżka, która przyniesie ci wewnęrzną satysfakcję
będzie tą, którą powinieneś podążać. Poczuj która ścieżka jest właściwa dla ciebie.
P: Czy powinienem korzystać z budzika, aby wiedzieć kiedy zakończyć medytację?
O: Od samego początku powinieneś nauczyć się wzmacniać swą sankalpa shakti (siłę woli)
postanawiając, że zakończysz medytację dokładnie po 10, 15 czy 20 minutach. Umysł jest
najdoskonalszym ze wszystkich budzików, a w miarę upływu czasu twój umysł sam będzie wiedział
kiedy zakończyć medytację. Nie potrzebujesz żadnych urządzeń zewnętrznych, kiedy postanowisz, że
chcesz zakończyć medytację o danej godzinie.
Ogólnie rzecz biorąc, nie trzeba koniecznie korzystać z budzika, aby mierzyć czas medytacji, skoro
przecież nie jest ona, jak sen, stanem, w którym tracisz poczucie upływu czasu. I nie jest też
przyjemne, kiedy nagle podrywa cię brzęczenie budzika. Jeśli martwisz się czasem, miej zegarek w
zasięgu wzroku, abyś mógł sprawdzać upływ czasu, albo jeszcze lepiej, spróbuj tak ustawić swoją
medytację, abyś nie musiał się przejmować czasem. Medytuj wcześnie rano albo wieczorem, kiedy nie
czekają cię już żadne obowiązki.


96
Swami Rama
P: Wydaje się, że istnieje wiele różnych tradycji i technik medytacyjnych. Skąd się biorą te różnice?
Skąd mam wiedzieć, która technika jest najlepsza dla mnie?
O: Celem wszystkich autentycznych tradycji jest nieść pomoc uczniom w poznawaniu ich wewnętrznej
natury. Pozornie różne techniki można porówać do wielu różnych ścieżek prowadzących na szczyt
góry. Idąc tymi ścieżkami, możemy oglądać różne widoki, lecz doszedłszy na szczyt, wszyscy
doświadczamy tego samego.
Niektóre techniki medytacyjne wykorzystują mantry (o których dyskutowaliśmy wcześniej), podczas
gdy inne tradycje wykorzystują inne praktyki, często koncentrujące się na oddechu. Jakąkolwiek
metodę wybierzesz, ważne jest, abyś ćwiczył ją regularnie i sumiennie. Uczniowie różnią się
osobowościami, umiejętnościami czy skłonnościami, dlatego każdy wybiera sobie taką technikę, jaka
mu najbardziej odpowiada. Naucz się jednej metody, stosuj ją konsekwentnie przez jakiś czas, dzięki
czemu zaobserwujesz, w jaki sposób na nie reagujesz.
Medytacja wykorzystująca tylko świadomość oddechu nie wystarczy, gdyż aspirant powinien się
nauczyć wychodzić poza świadomy, a nawet poza nieświadomy umysł. Niektóre tradycje prowadzą
uczniów poza nie, podczas gdy inne metody ograniczają się tylko do świadomości oddechu.
Najważniejsze jest wyćwiczyć wygodną, nieruchomą postawę, a potem uświadomić sobie swój
oddech, lecz istota ludzka jest też istotą myślącą i nie potrafi zignorować różnych poziomów swego
umysłu. Dlatego technika, która prowadzi aspiranta poza wszystkie poziomy umysłu jest wyższą
metodą medytacji. Nie potępiamy innych technik medytacyjnych, lecz niektóre z nich są kompletne, a
niektóre nie.
W końcu aspirant musi uświadomić sobie swą właściwą tylko sobie naturę, źródło świadomości, z
którego wy-


Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 99
czeń oddechowych. Postanów, że nic ci nie przeszkodzi, bez względu na to jakiego rodzaju myśli
przyjdą ci do umysłu świadomego z magazynu zasług i win, czyli umysłu nieświadomego. Kiedy
nauczysz się obserwować swe myśli nie angażując się w żadne wyobrażenia, uczucia, myśli i
zainteresowania, wtedy żadna myśl - dobra czy zła, pomocna czy nie - nie może ci przeszkodzić.
P: Czasami coś mnie swędzi, głowa mi się kiwa na boki albo dzieje się jeszcze coś innego - na
przykład ziewam, płyną mi łzy czy czuję gwałtowną potrzebę przełknięcia. Jak mam sobie z tym
wszystkim radzić?
O: Tego typu zjawiska zdarzają się podczas wstępnych stadiów medytacji. Jeśli się nie przejadamy,
nauczymy odsuwać od umysłu wszelkie myśli i obserwować ciało, wtedy nic takiego nie będzie się
działo.
P: Dlaczego boję się podczas medytacji?
O: Ten problem zdarza się często u tych, którzy nie chcą uświadomić sobie pewnych pragnień i tłumią
jakieś myśli, a także u tych, którzy chcą uciec od samoświadomości, nie chcąc przeanalizować lub
zrozumieć swego procesu myślenia.
W zasadzie uczeń jest zawsze bezpieczny podczas medytacji, ponieważ im bliżej jesteśmy naszej
najgłębszej, nieśmiertelnej rzeczywistości, tym jesteśmy bezpieczniejsi. To prawda, że w czasie
medytacji wychodzą na światło dzienne ukryte zazwyczaj motywy postępowania i tłumione uczucia,
lecz aspirant powinien kultywować swą wewnętrzną siłę i uświadomić sobie te rzeczy, a potem
nauczyć się je odsuwać, aby nie stanowiły przeszkody i nie rozpraszały umysłu. Szczery wysiłek i
sumienne, regularne praktykowanie medytacji w kuńcu pomoże ci pokonać te przeszkody.


98 S wami Rama
P: Co mam robić, jeśli zaczną mnie boleć nogi albo jeśli ścierpnę?
O: To się często zdarza, kiedy aspirant nie ćwiczy dostatecznie dużo, lecz jeśli zaczniesz wykonywać
ćwiczenia rozciągające przed i po medytacji już po kilku dniach zauważysz różnicę. Jeśli wciąż
będziesz czuł jakiś dyskomfort lub jeśli ścierpną ci stopy, wyciągnij nogi i zmień pozycję na kilka minut.
Możesz rozmasować lub rozciągnąć mięśnie, a potem, kiedy poczujesz się lepiej, usiądź ponownie w
poprzedniej pozycji. Stwierdzisz, że będziesz potrafił siedzieć w tej pozycji coraz dłużej, a za kilka
miesięcy twoje ciało zupełnie zapomni o początkowych niewygodach.
Większość współczesnych ludzi nie siedzi na podłodze, więc początkowo niektóre pozycje mogą być
dla ciebie niewygodne. Jednakże najprawdopodobniej okaże się, że szybko przyzwyczaisz się do
swojej pozycji medytacyjnej i zaczniesz ją uważać za coś zupełnie naturalnego. Z początku zazwyczaj
tak bywa, że ciało ma trudności z przyzwyczajeniem się do siedzenia na podłodze (czy do
jakiegokolwiek nowego ćwiczenia), pamiętaj jednak, że nigdy nie powinieneś zmuszać ciała do
bolesnych ćwiczeń. Ćwiczenia fizycze wykonywane przed i po medytacji pomoga-ją w utrzymaniu
dobrego krążenia krwi,
P: Czasami moja medytacja jest dobra, a czasami jest pełna zakłóceń. Jak mam sobie z tym radzić?
O: Jiiedy twój umysł zajmuje się sprawami tego świata, przeszkadza ci to w medytacji. W takich
przypadkach powinieneś kultywować silne postanowienie odsuwania od siebie wszystkich myśli, które
pojawiają się w twoim umyśle i żądają twej uwagi. Dlatego, zanim usiądziesz do medytacji, powinieneś
koniecznie powziąć to postanowienie i wznieść swą uwagę wyżej poprzez wykonanie ćwi-


Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 101
wać się pragnieniami seksualnymi. Seks jest potrzebą biologiczną i emocjonalną, lecz nad swymi
apetytami trzeba panować. Nie powinny one stać się najważniejszym celem życia człowieka.
Jeśli chodzi o jedzenie, to prosta, pożywna i świeża, nie przegotowana żywność jest najlepsza dla
aspiranta medytacji. Nie należy jednakże się przejadać, nawet najzdrowszą i najpożywniejszą
żywnością, gdyż nie jest to zdrowe dla organizmu. Nie powinno się medytować ani będąc głodnym,
ani tuż po posiłku.
P: Skąd mam wiedzieć kiedy potrzebuję nauczyciela i jak mam go znaleźć?
O: Kiedy aspirant zaczyna badać ulotną i przejściową naturę przedmiotów świata zewnętrznego,
przestają go one satysfakcjonować. Zaczyna kwestionować cel życia, a potem próbować zrozumieć
swoje własne wewnętrzne stany. Często się zdana, że taki uczeń studiuje myśli mędrców. To właśnie
w tym czasie uczeń stwierdza, że potrzebuje przewodnika, jest takie stare powiedzenie - które mówi
prawdę - że kiedy uczeń gorąco pragnie poznać prawdę, uczciwie jej szuka i jest przygotowany, wtedy
na jego drodze pojawia się nauczyciel.
Wszyscy aspiranci powinni wiedzieć, że autentyczny nauczyciel jest zawsze bezinteresowny i zna
stany umysłu aspiranta, i odpowiednio nim kieruje. Nie szukaj nauczyciela, lecz najpierw się przygotuj,
a twój nauczyciel zjawi się. Ci nauczyciele, którzy są egoistyczni i chcą dominować, albo którzy
wykorzystują swych uczniów, nigdy nie będą w stanie nikim pokierować naprawdę. Nauczyciele,
którzy są bezinteresowni, doświadczeni i którzy medytują, wiedzą czy aspirant jest naprawdę
przygotowany do kroczenia ścieżką. To prawda, że kompetentny nauczyciel jest darem łaski od Boga.


100 S wami Rama
P: Co to jest japa? Jak może pomóc pogłębić medytację ?
O: Japa to nieprzerwane powtarzanie w myślach swojej mantry. Jest to użyteczne narzędzie
pomagające skupić umysł na centrum świadomości. Można to robić przez cały czas, w każdej sytuacji
i każdych warunkach. Jednym z najlepszych sposobów jest cicha recytacja mantry (nie poruszamy
wtedy językiem). Umysł zawsze myśli obsesyjnie o rzeczach, których pragniemy i których nie chcemy.
Zajmowanie umysłu japą pomoże nam pokonać tę tendencję. Kiedy japa staje się ajapa japa (czyli
japą spontaniczną, nie wymagającą od nas żadnego wysiłku), wytwarza pewnego rodzaju radość
wewnętrzną, spokój i szczęście. Jeśli robimy japę z uczuciem, a nie tylko mechanicznie powtarzamy
swą mantrę, wtedy uczeń może osiągnąć ma-habhave (ekstazę).
Wszystkie duchowe tradycje świata polecają jakiś rodzaj japy. Należy ona do najpotężniejszych
pomocy aspiranta medytacji. Japę można robić posługując się malą, czyli paciorkami nanizanymi na
sznurek, jak różaniec, albo można ją robić tylko mentalnie. Jeśli posługujesz się małą, przesuwasz
jeden paciorek za każdym razem, kiedy powtarzasz mantrę.
P: Jaka jest różnica między medytacją a mentalną japą?
O: Japa prowadzi medytującego jak nieodstępny towarzysz, pomagając mu przekroczyć bariery
dzielące go od stanu ciszy. Cisza jest największym z osiągnięć. Jest doświadczeniem, w którym
człowiek pozostaje w pełni świadomy wewnętrznej rzeczywistości, czyli swej jaźni, która jest jaźnią
całej uniwersalnej prawdy.
P: Czy dieta i życie seksualne wptywają na medytacją? O: Oczywiście, że te czynniki mają wpływ na
medytację, dlatego umysł nie powinien przez cały czas zajmo-


Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 103
py na swej drodze i jest w pełni wyposażony, aby radzić sobie nawet z największymi problemami, pod
warunkiem że podąża swą ścieżką uczciwie i ze zdeterminowaniem. Jeśli wyczerpiesz już swoje
ludzkie zapasy sił, a wciąż nie znajdziesz spokoju w sobie, wtedy poddaj siebie Jaźni wszystkiego,
Panu Życia. Takie samopoddanie się jest najlepszą z metod.
P: Czy w medytacji kryją się jakieś niebezpieczeństwa?
O: Medytacja nie jest w najmniejszym stopniu niebezpieczna, lecz jeśli nie jesteśmy przygotowani,
siedzenie z zamkniętymi oczami i wyobrażanie sobie różnych rzeczy będzie po prostu stratą czasu i
energii. Powinniśmy zrozumieć całą metodę i stopniowo nauczyć się być "tymi, co są wewnątrz".
Większość z nas uczy się uczyć, obserwować i weryfikować rzeczy tylko w świecie zewnętrznym.
Uczenie się patrzeć, znajdować i widzieć wewnątrz to zupełnie inna ścieżka. Dlatego systematyczna
medytacja jest użyteczna.
Wielu nauczycieli twierdzi, że ich metody są skrótem i że inne metody są cokolwiek przydługawe. Nie
ma czegoś takiego jak skrót czy przydługi proces; ścieżka całkowicie zależy od możliwości ucznia,
jego uczciwości i zdeterminowania. Nie daj się omamić taką propagandą, hasłami czy reklamami.
Pracuj nad sobą.
P: Jakie są objawy pogłębiającej się medytacji?
O: Medytacja sprawia, że umysł koncentruje się na jednym i zwraca się ku wewnątrz. Kiedy nauczysz
się tak organizować swoje obowiązki, aby nie były przeszkodą w medytacji, i kiedy będziesz
medytować regularnie, wtedy stwierdzisz, że zostałeś obdarowany w szczególny sposób. Umysł
stanie się badawczy, skupiony na jednym


102 S wami Rama
Radzę poszukiwaczom, aby nie biegali tu i ówdzie w poszukiwaniu nauczyciela, lecz raczej aby
przygotowali się obserwując swój własny umysł, swe czyny i słowa, gdyż w każdym z nas kryje się
nauczyciel, którym jest nasze własne sumienie. Jeśli zignorujemy naszego wewnętrznego
nauczyciela, wtedy nauczyciel zewnętrzny na nic nam się nie przyda. Nauczenie się jak słuchać
swego własnego sumienia jest wielkim przygotowaniem do wkroczenia na ścieżkę duchowości.
Czasami ego dochodzi do głosu i zwodzi nas. Umysł jest magikiem, który zna wiele sztuczek, lecz
prawdziwy aspirant nauczy się rozpoznawać kiedy głos wewnętrzny należy do jego sumienia, a kiedy
należy on do zwodniczej i egoistycznej części ^jego osobowości. Radzę uczniom modlić się do
wszechmocnej Jaźni, gdyż odtąd ich modlitwy nigdy nie zostają bez odpowiedzi.
P: Skąd uczeń wie, że robi postępy?
O: Postęp na ścieżce duchowej to nie to samo, co postęp w świecie zewnętrznym. Na ścieżce
wewnętrznej postęp oznacza rozwijanie spokojnego i radosnego umysłu. Uczeń nie czuje się
pobudzony czy podekscytowany. Wewnętrzne doświadczenie jest wystarczającą wskazówką postępu
aspiranta. Aspirant napotyka oczywiście na swej drodze i innych, którzy mają podobne cele, gdyż
prawo natury mówi, że podobieństwa się przyciągają.
P: Czy medytacją można uleczyć problemy emocjonalne?
O: Medytacja jest najlepszą ze wszystkich terapii, pod warunkiem że praktykuje się ją systematycznie.
Stopniowo aspirant uczy się radzić sobie ze swoimi problemami, obawami i nawykami. Każdy człowiek
może robić poste-


Pytania i odpowiedzi na temat medytacji 105
wytrwają, medytując regularnie i z pełnym poświeceniem, z pewnością w krótkim czasie osiągną
najwyższą mądrość. Aspiranci mają wiele marzeń, pragnień związanych z doświadczeniami
wewnętrznymi, oczekują cudów, lecz kiedy zrozumieją, że nie o to chodzi, porzucają te złudzenia i
wkraczają na ścieżkę światła.


104 S wami Rama
i zacznie pojmować subtelniejsze wymiary życia. To właśnie są objawy pogłębiającej się medytacji.
P: Jak pogłębia się poczucie mantry?
O: Na początku po prostu stosuj technikę powtarzania mantry. Później, kiedy ten zwyczaj stanie się
częścią twego życia, zaczniesz doświadczać radości. Pokochasz swój nawyk, a kiedy japa stanie się
niezastąpionym nawykiem twego życia, poczujesz do niej pociąg i będziesz czerpać z niej radość.
P: Jaki jest ostateczny skutek medytacji? Czego należy sią spodziewać? �
O: Wszystkie książki mówią, że ostatecznym skutkiem jest osiągnięcie samadhi. Istnieje wiele
rodzajów samadhi, lecz powiem wam, że medytujący może osiągnąć najwyższy stan mądrości, w
którym umysł nie stawia żadnych pytań, gdyż zna odpowiedzi na wszystkie pytania i wszystkie
problemy. Ten cudowny stan umysłu przynosi spokój w świecie zewnętrznym i wieczny spokój
wewnątrz. Tacy medytujący są świadomi prawdy w każdej chwili życia i stają się nieustraszeni, gdyż
pamiętają, że Pan Życia jest w każdym ich oddechu, i żyją w świecie, którym nie wstrząsają problemy
świata zewnętrznego.
P: Jak długo zajmie szczeremu uczniowi osiągnięcie ostatecznego celu?
O: Zależy to od jakości wewnętrznych stanów ucznia i intensywności jego zdeterminowania, a także
od regularności, z jaką medytuje. Niektórzy uczniowie ekscytują się i emocjonują osiągnięciem celu
najwyższego. Ćwiczą entuzjastycznie przez kilka dni, lecz potem ich zainteresowanie słabnie i rzucają
wszystko. Ci jednakże, którzy



Twpozycje.
Poniższe propozycje mogą ci być nader pomocne w zrozumieniu i praktykowaniu medytacji:
The Art of Joyful Living - Swami Rama
Creative Use of Emotion - Swami Rama
Inner Quest - Pandit Rajmani Tigunait, dr med.
Livlng with the Himalayan Masters - Swami Rama
Path of Fire and Light, tomy I i n - Swami Rama
The Power ofMantra and the Mystery ofinitiation - Pandit
Rajmani Tigunait, dr med.
The Royal Path: Practical Lessons on Yoga - Swami Rama
(poprzednio Lectures on Yoga)
Science of Breath - Swami Rama, Rudolph Ballentine, dr
med. i Alan Hymes, dr lit.
Superconscious Meditation - Usharbudh Arya, dr lit.
Transition to Vegetarianism - Rudolph Ballentine, dr med.
Yoga: Mastering the Basics - Sandra Andersen i Rolf
Sovik, dr psych.
Dostępne są również kasety medytacyjne i relaksacyjne, między innymi:
Guided Meditation for Beginners
A Guide to Intermediate Meditation
First Step Toward Advanced Meditation
Learn to Meditate
31 and 61 Points
107


Ćwiczenia relaksacyjne
Napięcie l odprężenie
C^wiczenie to wykonuje się przez trzy minuty na początku sesji hatha jogi. Można je wykonywać przez
kilka tygodni albo póki twoje ciało i umysł nie zaczną same usuwać napięcia poprzez ćwiczenie pozycji
hatha jogi, ćwiczenia oddechowe i medytację.
Technika
Połóż się w pozycji korpusu, rozluźnij i wyrównaj oddech.
Napręż wszystkie mięśnie twarzy, wypchnij je do przodu, ku czubkowi nosa. Potem rozluźnij napięcie i
odpręż się.
Zamknij wolno oczy i trzymaj zamknięte przez resztę ćwiczenia.
Kilka razy łagodnie pokręć głową z boku na bok.
Wypchnij do przodu ramiona. Delikatnie je rozluźnij.
Napręż łagodnie prawe ramię, lecz nie zaciskaj dłoni w pięść ani nie podnoś jednocześnie ramienia z
podłogi. Nie koncentruj się wyłącznie na zewnętrznym aspekcie naprężania mięśni; zanurz umysł
głębiej w ich strukturę. Potem rozluźnij napięcie i odpręż się.
To samo ćwiczenie wykonaj lewym ramieniem.
Napręż biodra i pośladki. Rozluźnij napięcie i odpręż się.
109


108
Swami Rama
Te i inne książki i kasety dotyczące Medytacji dostępne są w Himalayan Institute Press. Katalog i
dalsze informacje dostępne są pod numerem telefonu 800-822-4547 lub 717-253-5551, e-mail:
hibooks�epix.net, fax: [phone].
Uczniom zainteresowanym praktykowaniem japy proponujemy Zestaw Japa zawierający pełne
instrukcje i małe (różaniec jogiczny).


Ćwiczenia relaksacyjne
111
twarzy i nozdrzom, a potem wypuść powietrze z powrotem tą samą drogą. Następnie odetchnij
głęboko cztery razy.
Rozluźnij czubki palców, palce, dłonie, nadgarstki, ramiona, barki, górną część pleców i klatkę
piersiową. Skoncentruj się na środku klatki piersiowej i weź cztery pełne oddechy.
Rozluźnij brzuch, podbrzusze, dolną część pleców, biodra, uda, kolana, łydki, kostki, stopy i palce u
nóg.
Wypuść powietrze, jakby całe twoje ciało je wydychało, a potem w ten sam sposób nabierz powietrza.
Wyrzuć z siebie całe napięcie, zmartwienia i niepokoje. Wdychaj energię witalną, spokój i odprężenie.
Weź cztery głębokie oddechy.
Rozluźnij palce u nóg, stopy, kostki, łydki, uda, kolana, biodra, dolną część pleców, podbrzusze,
brzuch i klatkę piersiową. Koncentrując się na środku klatki piersiowej, weź cztery głębokie oddechy.
Odpręż górną część pleców, barki, ramiona, nadgarstki, dłonie, palce i czubki palców. Potem weź
cztery głębokie oddechy.
Rozluźnij czubki palców, palce, dłonie, nadgarstki, ramiona, barki, szyję, podbródek, szczękę, wargi i
nozdrza. Potem weź cztery głębokie oddechy.
Rozluźnij policzki, powieki, oczy, brwi, przestrzeń między brwiami, czoło i czubek głowy. Teraz, przez
30 do 60 sekund uświadom sobie spokojny i łagodny przepływ twego oddechu. Niech twój umysł zrobi
delikatny, świadomy wysiłek, aby pokierować twoim oddechem i uczynić go spokojnym, głębokim i
nieprzerwanym.
Powoli łagodnie otwórz oczy. Przeciągnij się. Spróbuj utrzymać to poczucie spokoju przez cały dzień.


110
Swami Rama
Napręż prawą nogę w ten sam sposób jak to robiłeś z prawym ramieniem. Potem rozluźnij napięcie i
odpręż się.
To samo zrób z lewą nogą.
Zaczynając od palców u nóg, rozluźnij ciało idąc przez nogi, korpus, ramiona, szyję i głowę.
Pełne ćwiczenie relaksacyjne
Zanim zaczniesz medytować, dobrze jest wykonać pełne ćwiczenie relaksacyjne. Istnieje wiele technik
jego wykonywania. Technika opisana poniżej odpręża mięśnie szkieletu, eliminuje zmęczenie czy
napięcie, które może pojawić się po ćwiczeniu pozycji hatha jogi i dodaje energii ciału i umysłowi.
Podczas tego ćwiczenia zachowaj umysł skupiony i skoncentrowany na oddechu, a jednocześnie
stopniowo rozluźnij mięśnie.
Na początku powinieneś ćwiczyć tę technikę tylko przez dziesięć minut, gdyż jeśli ćwiczyłbyś dłużej,
twój umysł zacząłby się rozpraszać i mógłbyś odczuwać senność.
Technika
Połóż się w pozycji korpusu, zamknij wolno oczy. Oddychaj przez nozdrza powoli, łagodnie i głęboko.
W twoim oddechu nie powinno być żadnego odgłosu ani przerw. Niech płynie w sposób naturalny, bez
żadnego wysiłku z twojej strony, jednym nieprzerwanym ciągiem. Ciało powinno być nieruchome.
Sprawdź swoje ciało mentalnie i rozluźnij czubek głowy, czoło, brwi, przestrzeń pomiędzy brwiami,
oczy, powieki, policzki i nos. Potem weź cztery głębokie oddechy przeponą. Wydychając, rozluźnij
wargi, szczękę, podbródek, szyję, ramiona, ręce, nadgarstki, dłonie, palce i czubki palców. Wyobraź
sobie jakbyś nabierał powietrza od samych czubków palców, w górę ku ramionom, barkom,


Ćwiczenia oddechu
Istnieje wiele ćwiczeń oddechowych mających na celu pomóc początkującym. Przedstawiam tu
ćwiczenia podstawowe, które uczą swobodnego oddychania przeponą w pozycji medytacyjnej.
Pełny oddech na stojąco - ćwiczenie przygotowawcze
Pełny oddech na stojąco pomaga rozwinąć możliwości płuc i świetnie dodaje energii fizycznej i
psychicznej. Podczas tego ćwiczenia oddychaj przez nos, nie przez usta. Jeśli to możliwe, ćwicz przy
otwartym oknie lub na świeżym powietrzu.
Wykonując to ćwiczenie, wyobraź sobie jak napełniasz i opróżniasz szklankę wody. Kiedy ją
napełniasz, poziom wody wznosi się od dna do brzegu szklanki. Kiedy ją opróżniasz, poziom wody
obniża się od brzegu do dna szklanki. Podobnie, kiedy nabierasz powietrza, wyobraź sobie, że oddech
wypełnia całe twoje płuca, a kiedy wypuszczasz powietrze, płuca zostają opróżnione aż do samego
końca.
Technika
Przyjmij prostą pozycję stojącą. Nabierając powietrza, powoli unieś ramiona na boki, wznosząc je
stopniowo ponad głowę, aż zetkniesz czubki
113


Ćwiczenia oddechu
115
Wypuszczając powietrze, powoli opuść ramiona. Opróżniasz górną część płuc, potem środkową, a na
końcu dolną. Powtórz to ćwiczenie dwa do pięciu razy.
Oddychanie przeponą
Oddychania przeponą można się nauczyć w trzech etapach. Etapy te oraz ćwiczenia opisano krótko
poniżej.
1. Leżąc na plecach w pozycji shavasana (pozycja korpusu)
Kiedy leżysz na plecach, twoja klatka piersiowa jest w zasadzie nieruchoma, podczas gdy obszar
pępka wznosi się wraz z wdechem, a opada z wydechem. Ten rodzaj oddychania nazywa się czasami
"oddychaniem brzuchem". Nie jest to ostatnie stadium oddychania przeponą, ale pomaga
wyeliminować niezdrowy nawyk oddychania piersią i sprawia, że człowiek uświadamia sobie skutki
ściągania przepony. W tym stadium możesz zacząć rozwijać różne cechy oddychania właściwego,
pogłębiać oddech, wyrównywać go, wyciszać i likwidować przerwy. Aby wzmocnić przeponę, w tej
pozycji ćwicz oddychanie z woreczkiem piasku położonym na brzuchu.
Technika
Połóż się na plecach w pozycji shavasana (pozycja korpusu). Oprzyj głowę i kark na cienkiej
poduszce. Stopy połóż w odległości około trzydziestu centymetrów; ramiona połóż w niewielkiej
odległości od korpusu, dłonie zwrócone ku górze.
Zamknij wolno oczy. Wycisz pracę żeber, aż staną się prawie nieruchome. Wtedy zacznij obserwować
przepływ oddechu. Zauważ jak z każdym oddechem podnosi się i opada twoje podbrzusze. Nie próbuj
wypychać podbrzu-sza. Niech po prostu wznosi się ono i opada wraz z ru-


114
Swami Rama
palców, jakby w modlitwie. Kiedy będziesz unosił ramiona, napełnij najpierw dolną część płuc, potem
środkową, a na końcu górną.

PRZEPONA
Lokalizacja przepony względem żeber i narządów wewnętrznych


Ćwiczenia oddechu
117
W końcu poczuj jak podbrzusze naciska na podłogę, kiedy wdychasz i kurczy się, kiedy wydychasz
powietrze.
Obserwuj jak oddycha twoje ciało, a zwłaszcza cała dolna część torsu - plecy, boki i podbrzusze.
Ćwicz około pięciu minut, odprężając jednocześnie układ nerwowy i umysł.
3. Siedzenie w pozycji wyprostowanej (w jakiejkolwiek pozycji medytacyjnej)
Kiedy siedzisz w pozycji wyprostowanej, mięśnie podbrzusza i dolnej części pleców są aktywne tylko
częściowo, aby utrzymać pozycję. A to ma wpływ na oddech. Jak to się działo w pozycji krokodyla,
przód, boki i plecy rozszerzają się wraz z wdechem. Najłatwiej zauważyć jak pracują boki, podczas
gdy ruch podbrzusza jest zaznaczony cokolwiek mniej, a plecy poruszają się tylko nieznacznie.
Technika
Usiądź wyprostowany w jednej z pozycji medytacyjnych. Odpręż ciało. Rozluźnij mięśnie klatki
piersiowej, dolnej części pleców i podbrzusza, utrzymując jednocześnie wyprostowaną pozycję ciała.
Obserwuj przepływ swego oddechu, poczuj jak dolna część torsu rozszerza się wraz z wdechem i
zwęża z wydechem. Zauważ jak oddychanie wpływa na spokojne rozszerzanie się twoich boków,
klatki piersiowej i pleców - z których każde balansuje rolę odgrywaną przez drugie.
Ruch podbrzusza jest wyraźniejszy w pozycji leżącej niż w pozycji siedzącej. Ruch boków ciała jest
znacznie bardziej wyraźny.
Obserwuj oddech przez następnych pięć minut, odpręż się i naucz wyczuwać oddychanie przeponowe
w pozycji siedzącej. A jednocześnie obserwuj przepływ myśli, skupiając się jedynie na oddechu.



116
Swami Rama
chami przepony. Kiedy wypuszczasz powietrze, obserwuj jak twoje podbrzusze opada.
Przy końcu każdej fazy oddychania odpręż się i pozwól, aby zaczęła się następna faza. Każdy wdech
przechodzi w wydech w sposób naturalny i bez żadnych przerw; każdy wydech przechodzi we wdech
w sposób naturalny i znów bez żadnych przerw.
Niech twój oddech stanie się głęboki i spokojny. Oddychaj bez przerw i nie "próbuj" go kontrolować.
Każdy wdech i wydech powinien być mniej więcej jednakowej długości. Poza tym, w miarę pogłębiania
się i spowalniania oddechu, spróbuj go również wyciszyć.
W końcu obserwuj oddech, jakby to oddychało twe ciało, a ty byś po prostu je obserwował. Odpręż
umysł i zachowaj ten stan przez pięć minut.
2. Leżenie na brzuchu w pozycji krokodyla
Leżąc na brzuchu w pozycji krokodyla zauważysz, że dolne żebra poruszają się swobodnie wraz z
oddechem. Unoszą się wraz z wdechem i opadają z wydechem. Kiedy leżysz na brzuchu, twoje plecy
również poruszają się w oddechu. Jeśli zwrócisz uwagę na boki i plecy oraz na podbrzusze, ten etap
ćwiczenia da ci pełniejsze poczucie dynamiki oddychania przeponą.
Technika
Połóż się na brzuchu. Złóż ramiona nad głową, czoło połóż na przedramionach. Nogi możesz trzymać
razem lub nieco je rozłożyć - palce mogą być zwrócone do wewnątrz lub na zewnątrz. Odpręż całe
ciało.
Obserwuj przepływ powietrza, poczuj jak twoje plecy wznoszą się z każdym wdechem, a z każdym
wydechem opadają.
Potem zaobserwuj ruch boków klatki piersiowej. Żebra unoszą się z każdym wdechem i wracają do
poprzedniej pozycji z każdym wydechem.


Ahamkara - W swobodnym tłumaczeniu: "ego". Razem wzięte, manas, buddhi, chitta i ahamkara
składają się na cztery funkcje umysłu. To właśnie poprzez aham-karę identyfikujemy się z obiektami
tego świata, czując na przykład: "Jestem tym ciałem". Odnosi się ona do umiejętności umysłu, poprzez
którą czysta świadomość fałszywie identyfikuje się z nie-jaźnią, czyli umysłem, ciałem fizycznym i
przedmiotami materialnymi.
Ajapa Japa - Nieustanna, spontaniczna świadomość swojej mantry.
Asana - Dosłownie: "siedzenie", "pozycja" czy "postawa". Czwarty z ośmiu członów rają jogi, który
kładzie nacisk na osiągnięcie nieruchomej i wygodnej pozycji. Później przekształciła się w naukę
kultury fizycznej nazywanej hatha jogą, w której słowo to oznacza jedną z pozycji medytacyjnych.
Atman - Czysta świadomość, prawdziwe Ja, niezmienna, odwieczna prawda, która jest poza całym
światem zamanifestowanym.
Aum (Om) - Dźwięk, który reprezentuje Absolut. Według pism jogicznych nazywanych Upaniszadami,
słowo Aum składa się z trzech liter - A, U oraz M - reprezentujących stan jaźni, snu i snu głębokiego.
Po wypowiedzeniu słowa Aum pojawia się chwila ciszy, która reprezentuje absolut, czyli
transcendentną rzeczywistość leżącą poza tymi trzema normalnymi stanami świado-
119


Słownik pojęć
121
Kundalini - Wewnętrzny ogień lub fundamentalna energia życiowa. Kundalini w swym uśpionym,
wyciszonym stanie kryje się u podstawy kręgosłupa. Zachowując dyscyplinę pranayamy, medytacji i
japy, uczeń przygotowuje się do rozbudzenia kundalini.
Kriya - Czyn, aktywność. Kriya joga oznacza ścieżkę czynu.
Mahabhava - Stan ekstazy.
Maitri Asana - Pozycja łatwa, medytacyjna pozycja, w której siedzimy na czymś, na przykład na
krześle.
Manas - Umysł. Jeden z wewnętrznych instrumentów mentalnych. Otrzymuje informacje ze świata
zewnętrznego, które są pomocą dla zmysłów, oraz przedstawia owe informacje wyższej instancji, czyli
intelektowi. Charakteryzuje go także zwątpienie.
Mantra - Kombinacja sylab lub słów odpowiadająca właściwej wibracji energii. Uczeń, zainicjowany
przez wykwalifikowanego nauczyciela, wykorzystuje mantrę jako obiekt medytacji. Jeśli ćwiczy przez
jakiś czas, mantra stopniowo prowadzi go ku coraz głębszej medytacji. Poprzez nieustanne
powtarzanie mantry, i w czasie medytacji, i w życiu codziennym, moc mantry i jej wewnętrzne
znaczenie odkryje się przed nim stopniowo, kiedy uwolnią się uśpione dotąd energie mentalne i
duchowe.
Mudra - Pewne gesty ciała, na przykład zamknięcie palca, które wykorzystuje się, aby pogłębić
medytację.
Nadi - Kanał energii; jeden z subtelnych kanałów ciała.
Nadi Shodhanam - Dosłownie: "oczyszczanie nadi". Ćwiczenie oddechowe, które oczyszcza nadi w
przygotowaniu do bardziej zaawansowanych ćwiczeń pranayamy. Znane również jako kanał
oczyszczenia lub oddychanie naprzemienne, uspokaja umysł i reguluje oddech poprzez
wprowadzenie wolnego, równego rytmu, bez przerw pomiędzy wdechem a wydechem.


120 S wami Rama
mości. Najwyższa z mantr, Aum, jest symbolem najwyższej realizacji i wiedzy.
Bandha - "Zamknięcie". Wewnętrzne ściągnięcie lub zaciśnięcie ciała stosowane dla zatrzymania lub
ukierunkowania prany.
Bhava - Emocje, nastrój, uczucia, oddanie umysłu.
Buddhi - Mentalne umiejętności intelektu. Buddhi pełni trzy podstawowe funkcje: poznaje, ocenia i
podejmuje decyzje.
Chitta - Zbiornik umysłu nieświadomego, w którym zbierają się wszystkie wrażenia odebrane przez
zmysły. Z jego dna powstają, aby utworzyć nieprzerwany strumień swobodnych myśli i skojarzeń.
Dhyana - Medytacja; umysł skupiony na jednym, któremu nie przeszkadzają żadne konstrukcje
myślowe.
Hatha Joga - Nauka zajmująca się zdrowiem fizycznym, z której rozwinął się trzeci człon rają jogi -
asana. Hatha Joga usiłuje, poprzez pozycje fizyczne i ćwiczenia oczyszczające, przygotować ucznia
do bardziej zaawansowanych ćwiczeń jogicznych.
Idą - Jeden z trzech podstawowych kanałów energii przepływającej w kręgosłupie. Kontroluje oddech
w lewym nozdrzu.
Japa - Powtarzanie swojej mantry. Nieustanna japa jest doskonałą techniką skupiania umysłu na
jednym punkcie. Japa jest ćwiczeniem samym w sobie, pod warunkiem, że wykonuje się je świadomie
i z pełnym oddaniem.
Joga - Słowo joga ma sanskrycki korzeń yuj, co znaczy jedność, jest to systematyczne zastosowanie
pewnych ćwiczeń, które dają pewne skutki i korzyści.
Joga Sutras - Podręcznik rają jogi ułożony przez mędrca Patanjali około roku 200 p.n.e. Opisuje on
podstawowe zasady filozofii i praktyki jogi.


Słownik pojęć
123
wieka, które mogą być bardzo atrakcyjne i rozpraszające. Joga nie chce, aby człowiek dał się złapać
przez te ponadnaturalne zdolności, lecz aby wyszedł poza nie.
Siddhasana - Pozycja łatwa. Pozycja siedząca, wykorzystywana w ćwiczeniach oddechowych i
medytacji.
Sushumna - Centralny kanał energii, czyli nadi, które biegnie wzdłuż kręgosłupa od jego podstawy do
czubka głowy. Celem przygotowawczych ćwiczeń oddechowych jest otwarcie owego centralnego
kanału energii, tak aby oddech przepływał jednocześnie przez oba nozdrza. Wtedy umysł wkracza w
stan radości, w którym łatwo jest osiągnąć stan medytacji głębokiej.
Swarodaya - Starożytna nauka oddychania, poprzez którą mędrcy wiele się dowiedzieli o człowieku i
energiach subtelnych.
Swastikasana - Pozycja korzystna. Pozycja siedząca wykorzystywana w ćwiczeniach oddechowych i
medytacji.
Tattva - Pierwiastek. Istnieje pięć pierwiastków fizycznych: ziemia, woda, ogień, powietrze i
przestrzeń, oraz wiele pierwiastków subtelnych.
Trataka - Ćwiczenie w patrzeniu mające wzmocnić koncentrację.


122
Swami Rama
Om - zob. Aum
Padmasana - Pozycja lotosu. Siedząca pozycja w ćwiczeniach oddechowych.
Patanjali - Mędrzec, kodyfikator nauki jogi.
Pingala - Jedna z trzech nadi, czyli kanałów energii biegnących równolegle do kręgosłupa. Kontroluje
ona przepływ oddechu w prawym nozdrzu. Kiedy ten kanał uaktywnia się, zachowanie człowieka
charakteryzuje racjonalizm, aktywność i energia.
Prana - Siła życiowa. Według tradycji jogicznej, prana przybiera dziesięć form, w zależności od swej
natury i funkcji.
Pranayama - Świadoma kontrola nad siłą praniczną; czwarty szczebel rają jogi. Nauka stopniowego
wydłużania i kontrolowania oddechu fizycznego w celu osiągnięcia kontroli nad ruchami prany w ciele
subtelnym na wyższych poziomach jogi.
Rają Joga - Praktyka, duchowa droga. Dosłownie: "osiąganie" lub "wypełnianie".
Sadhana - Szczere wysiłki ucznia czynione na danej ścieżce duchowej wiodącej ku samospełnieniu.
Samadhi - Zaabsorbowanie duchowe; ósmy szczebel rają jogi. Spokojny stan umysłu, w którym umysł
zaprzestaje wszelkiej aktywności.
Samskary - Subtelne wspomnienia pozostawione w umyśle przez nasze przeszłe czyny.
Sankalpa Shakti - Mentalna moc dynamicznej woli lub postanowienia.
Shanti - Pokój.
Shavasana - Pozycja ciała. Pozycja, w której leży się na plecach dla odprężenia.
Siddhi - Osiągnięcie, doskonałość, dokonanie. W ćwiczeniach jogi, w miarę zbliżania się do ośrodka
świadomości, mogą się ujawnić specyficzne potencjały czło-


O autorze.

Urodzony w 1925 roku w północnych Indiach, Swami Rama od wczesnego dzieciństwa wychowywany
był przez wielkiego jogina i świętego Ben-galu mieszkającego u stóp Himalajów. W młodości
praktykował różne dyscypliny jogi i filozofii w tradycyjnych klasztorach Himalajów, i studiował wraz z
wieloma adeptami duchowości, takimi jak Mahatma Gandhi, Sri Aurobindo i Ra-bindranath Tagore.
Udał się również do Tybetu, aby tam studiować pod kierownictwem swego mistrza.
Wykształcenie wyższe otrzymał w Bangalore, Prayaga, Yaranasi i na Uniwersytecie w Oxfordzie.
Mając 24 lata został Shankaracharyą w Karvirpitham w północnych Indiach. Jest to najwyższe
duchowe stanowisko w Indiach. Podczas swej kadencji wywarł ogromny wpływ na zwyczaje duchowe
tych czasów: odrzucił bezużyteczne formalności i rytuały, udostępnił świątynie wszystkim członkom
społeczeństwa i umożliwił kobietom uczenie się medytacji. W roku 1952 zrzekł się tego wysokiego
urzędu, aby wrócić w Himalaje i poświęcić się medytacji.
Ukończywszy intensywne praktyki medytacyjne w klasztorach wykutych w jaskiniach, zajął się
energicznie słu-
125


Instytut 9-CimaCajslą
Nałożony w roku 1971 przez S wami Ramę, Instytut Himalajski ma pomagać ludziom rozwijać się
fizycznie, psychicznie i duchowo, dzięki połączeniu najlepszej wiedzy Wschodu i Zachodu. Program
Instytutu kładzie szczególny nacisk na zdrowie holistyczne, jogę i medytację, lecz Instytut to nie tylko
jego program.

Budynek siedziby głównej w Honesdale, Pensylwania
Siedziba Instytutu Himalajskiego położona jest na terenie obejmującym 400 akrów u stóp gór Pocono
w północ-no-wschodniej Pensylwanii. Panująca tu spokojna atmosfera sprzyja rozwojowi wewnętrznej
świadomości. Tereny Instytutu zapewniają uczniom cudownie spokojne i zdrowe otoczenie.
Przyjeżdżają tu uczniowie z całego świata,
127


126
Swami Rama
żeniem ludzkości, zaczął zwłaszcza zapoznawać Zachód z naukami Wschodu. Zachęcony przez
swego mistrza, Swami Rama zaczął studiować zachodnią filozofię i psychologię, oraz nauczać filozofii
Wschodu na zachodnich uniwersytetach. Pracował jako konsultant medyczny w Londynie i asystent w
badaniach parapsychologicznych w Moskwie. Potem wrócił do Indii, gdzie założył aszram w
miejscowości Rishikesh. W roku 1960 zdobył tytuł naukowy w dziedzinie homeopatii na college'u
medycznym w Darbhanga. W roku 1969 powrócił do Stanów Zjednoczonych, niosąc swą wiedzę i
mądrość Zachodowi. Jego nauki łączą w sobie wschodnią duchowość z nowoczesnymi zachodnimi
terapiami.
Swami Rama był wolnomyślicielem kierowanym przez bezpośrednie doświadczenie i wewnętrzną
mądrość. Swych uczniów zachęcał do tego samego. Często im mówił: "Jestem posłańcem niosącym
mądrość himalajskich mędrców mojej tradycji. Moim zadaniem jest zapoznanie was z waszym
wewnętrznym nauczycielem."
Swami Rama przybył do Ameryki na zaproszenie dr. Elmera Greena z Fundacji Menningera w
Topeka, Kansas, jako konsultant w badaniach nad kontrolowaniem odruchów bezwarunkowych.
Uczestniczył w eksperymentach, które przyczyniły się do zrewolucjonizowania poglądów naukowych
dotyczących związków pomiędzy ciałem a umysłem. Zadziwił naukowców demonstrując w warunkach
laboratoryjnych ścisłą kontrolę nad autonomicznym systemem nerwowym, co uważano dotychczas za
niemożliwe.
Swami Rama założył Międzynarodowy Himalajski Instytut Jogi i Filozofii, Himalayan Institute Hospital
Trust w Indiach oraz wiele jego ośrodków na całym świecie. Jest autorem wielu książek dotyczących
zdrowia, medytacji i pism jogicznych. Swami Rama opuścił ciało w listopadzie 1996 roku.


Instytut Himalajski
129
Himalayan Institute/RR l, Box 400/Honesdale, PA 18431--9706 USA.
Szpital i centrum medyczne Instytutu Himalajskiego
Jednym z głównych aspektów pracy Instytutu na całym świecie jest wspieranie obszernego centrum
medycznego w regionie Garhwal leżącym u stóp Himalajów. Śmiała wizja udostępnienia jego usług 15
milionom przeważnie ubogich ludzi, którzy w północnych Indiach w ogóle nie mają żadnej opieki
medycznej, rozpoczęła się skromnie w roku 1989 w Uttar Pradesh od programu opieki nad pacjentami
dochodzącymi.
Dziś wizja ta urosła do w pełni wyposażonego, pięknego szpitala na 500 łóżek leżącego pomiędzy
Dehra Dun i Rishikesh; Szkoły Medycznej i Pielęgniarskiej, programu terapii, która łączy w sobie to, co
najlepsze we współczesnej medycynie Zachodu z odwieczną mądrością tradycyjnych metod leczenia
Wschodu; programu rozwoju wsi, w którym bierze udział ponad 150 wiosek; oraz kwater mieszkalnych
dla personelu, uczniów i krewnych pacjentów.
Projekt ten został obmyślony, zaplanowany i poprowadzony przez Swamiego Ramę, który urodził się
w tej części Indii. Zawsze chciał połączyć to, co najlepsze w Zachodzie i Wschodzie. I to właśnie się
dzieje w tym centrum medycznym, 200 kilometrów na północ od New Delhi. Kierowany przez
Himalayan Institute Hospital Trust, szpital, centrum medyczne i program rozwoju wsi są uważane za
wzór opieki medycznej w całych Indiach.
Wciąż trwa konstrukcja, ekspansja i zbieranie funduszy potrzebnych do zakończenia całego projektu.
Szpital jest obecnie jednym z najlepiej wyposażonych szpitali w In-


128 Swami Rama
aby uczestniczyć w programach o tak różnych tematach, jak hatha joga, medytacja, redukowanie
stresu, Ayurveda, odżywianie, filozofia Wschodu, psychologia i inne. Czy jest to weekendowa
medytacja, tygodniowe seminarium na temat duchowości, miesięczny kurs czy też usługi z zakresu
zdrowia holistycznego, staramy się, aby zapewnić uczniom atmosferę sprzyjającą łagodnemu
rozwojowi wewnętrznemu. Zapraszamy do wzięcia udziału w trwającym nieprzerwanie procesie
rozwoju osobistego.
Instytut jest organizacją niedochodową. Twoje członkostwo pomoże w dalszym prowadzeniu
programów. Informacje można uzyskać telefonicznie lub listownie.
Programy, usługi i udogodnienia, jakie oferuje Instytut
Wszystkie programy Instytutu kładą nacisk na świadomy, holistyczny styl życia i własny rozwój. Można
wziąć udział w różnych programach, a między innymi:
O Specjalny weekend lub rozszerzone seminarium, podczas którego uczniowie opanowują metody i
techniki dbania o zdrowie i cieszenia się życiem.
O Odosobnienie medytacyjne i instrukcje dotyczące medytacji zaawansowanej.
O Kuchnia wegetariańska i kurs właściwego odżywiania.
O Hatha joga i warsztaty.
O Programy samorozwoju.
O Centrum Zdrowia i Leczenia Instytutu oferuje usługi zdrowia holistycznego i Programy Odnowy
Ayurvedyjskiej.
Instytut publikuje bezpłatny Quarterly Guide to Programs and Other Offerings. Aby otrzymać jego
kopię lub więcej informacji, należy zadzwonić pod numer telefonu 800-822--4547 lub 717-253-5551,
fax [phone], e-mail [e-mail] lub napisać pod adresem:


W przygotowaniu książki Swamiego Ramy
DUCHOWOŚĆ
transformacja wewnętrzna i zewnętrzna
SZTUKA ODDYCHANIA
praktyczny przewodnik
KRÓLEWSKA DROGA ŚCIEŻKA OGNIA I ŚWIATŁA
tom l i 2
W sprzedaży wysyłkowej proponujemy
S wami Rama
ŻYJĄC WŚRÓD HIMALAJSKICH MISTRZÓW
oraz ZDROWIE HOLISTYCZNE


130
Swami Rama
diach, lecz zawsze można zrobić jeszcze więcej. Przyjmiemy z wdzięcznością każdą pomoc
finansową. Więcej informacji można otrzymać pod numerem telefonu 800-822-4547 lub 717-253-
5551, w naszej kwaterze głównej w Honesdale, PA, e-mail BMCinfoOhimalayaninsti-tute.org, fax 717-
253-9078 lub pisać pod adresem: RR l, Box 400, Honesdale, PA 18431-9706 USA.
Himalayan Institute Press
Himalayan Institute Press od dawna jest uważany za "źródło życia holistycznego". Publikujemy
dziesiątki tytułów, a także taśmy audio i wideo, które oferują praktyczne metody osiągnięcia
wewnętrznej równowagi i harmonijnego życia. Nasze podejście obejmuje całego człowieka - ciało,
umysł i ducha - integrując najnowszą wiedzę naukową z odwiecznymi metodami leczenia i samoroz-
woju.
Przedstawiamy szeroką ofertę tytułów poświęconych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, rozwojowi
duchowemu, medytacji i innym praktykom jogicznym, oraz pisma święte i filozoficzne, dzięki którym
łatwiej nam będzie iść po ścieżce.
Kolejna nasza oferta to Neti Pot, doskonały środek dla cierpiących na zatoki i alergie, oraz specjalna
poduszka, niezwykły środek, który umożliwi nam naukę prawidłowego oddychania za pomocą
przepony.
Instytut oferuje subskrypcję dwumiesięcznika Yoga International, w którym znaleźć można skłaniające
do zastanowienia artykuły na wszelkie tematy dotyczące medytacji i jogi, łącznie z siostrzaną nauką
jogi, Ayurvedą.


r r
YJĄC WŚRÓD
HIMALAJSKICH
MISTRZÓW
INNY ŚWIAT


"Tę książkę należałoby raczej słuchać, aniżeli czytać. Wyjątkowy nauczyciel dzieli się w niej z nami
przesłaniem i niezwykłą podróżą po swojej duchowej ścieżce, kierując nas do centrum naszej
wewnętrznej świadomości. Bez względu na to czy nasze korzenie sięgają hinduizmu, czy
chrześcijaństwa, słuchanie tej książki służy wzrastaniu w naszej wspólnej i pełnej szacunku tradycji."
"W tej wspaniałej relacji z duchowej podróży mojego drogiego przyjaciela Swamiego Ramy prawda
jest odkrywana w sposób doskonały."



Swami Rama
ZDROWIE
HOLISTYCZNE
Przewodnik praktyczny
Jak osiągnąć
fizyczną i umysłową doskonałość i zrozumieć cel swego iycia

Zdrowie holistyczne to więcej niż tylko fizyczna i umysłowa sprawność, jest to stan, w którym człowiek
rozumie cel swojego życia. Aby to osiągnąć konieczne jest przestrzeganie pewnych zasad
sprawdzonych w ciągu wieków i znajdujących odzwierciedlenie w pismach wielkich duchowych
tradycji.
Każdy z nas ma nadzieję osiągnąć stan holistycznego zdrowia. Swami Rama udowadnia nam, że
konieczna do tego moc znajduje się w naszym wnętrzu i zależy od naszej woli i determinacji. Przez
odpowiednie zajęcie się swoim ciałem, uregulowanie oddychania i kontrolowanie emocji, każdy może
na nowo odkryć wewnętrzne źródło fizycznego zdrowia.
"Ww^^^*flPw|5^^^^M


W przygotowaniu
Swami Rama


praktyczny przewodnik
Adepci jogi, mistrzowie wewnętrznej nauki, przez tysiące lat uważali, że oddech jest podstawowym
pomostem łączącym ciało i umysł, energetyzują-cym "ciało subtelne", łączącym fizyczne i mentalne
aspekty naszego istnienia. W tej książce Swami Rama i dwaj wybitni lekarze amerykańscy
przedstawiają indyjską sztukę oddychania z perspektywy zarówno Wschodu jak i Zachodu,
wyjaśniając jej znaczenie w osiąganiu zdrowia fizycznego i wyższych stanów świadomości. Swami
Rama dzieli się również swą wiedzą o podstawowych technikach oddechowych, praktykowanych
przez żyjących w Himalajach joginów, abyśmy mogli natychmiast wypróbować tę potężną dawną
wiedzę.


W przygotowaniu
Swami Rama
DUCHOWOŚĆ
transformacja wewnętrzna i zewnętrzna
W niniejszej książce Swami Rama skłania nas, abyśmy wrócili do fundamentalnych wartości ludzkich,
tych o których nauczają mędrcy-założyciele wielkich religii świata. Prosi nas, abyśmy zintegrowali te
wartości z wizjami nauki, a dzięki temu stworzyli społeczeństwo bardziej oświecone i odnaleźli własną
wewnętrzną prawdę.
" Nic nie jest bardziej tajemnicze od samego życia i nie ma końca badaniom tej tajemnicy. Leży ona
ukryta głęboko w strumieniu życia. Istnieje pewna odwieczna wiedza, nie w zewnętrznym świecie
jednak, ale w centrum Świadomości."
- Swami Rama


/ Przesyłanie bezpłatnych informatorów wydawniczych.
/ Stabilne ceny.
/ Pozycje książkowe z lat ubiegłych w cenach z czasu ich
wydania lub niższych!!! / Możliwość przechowywania zamówień na książki, które
dopiero się ukażą.
/ Szybką realizację zamówień (średnio od 3 do 14 dni). / Solidną i miłą obsługę. / Atrakcyjne przeceny
książek. / Naprawdę "dobre" książki.
Polecamy:
S TYBETAŃSKA KSIĘGA MĘDRCÓW - Sandy Johnson 320 str., 125x195 mm, cena det. 19 zł.
Ta pełna mocy książka jest wynikiem podróży na Daleki Wschód w poszukiwaniu wiedzy wielkich
mistrzów duchowych Tybetu. Sandy Johnson udało się nakłonić wielu nauczycieli duchowych do
mówienia -często po raz pierwszy - o ich życiu.
/ HARMONIA ŚWIATÓW - Rozmowy z Dalaj Lamą 176 str., 125 x 195 mm, cena det. 13 zł.
Pokolenia żyjące obecnie na Ziemi, jako pierwsze w historii ludzkości, dostrzegają
prawdopodobieństwo zagłady życia i końca naszego świata. Wcześniej powodem było zagrożenie
jądrowe, teraz ekologiczne - poszerzanie się obszarów pustynnych, skażenie powietrza i wody,
ocieplenie planety, szaleńcze wycinanie lasów.
/ KROK PO KROKU - Maha Ghosananda 112 str., 125x195 mm, cena det. 8,60 zł.
Maha Ghosananda, uosobienie łagodnej wspaniałomyślności i niezwyciężonej odwagi serca, to
zarazem człowiek, o którym można powiedzieć, że na jego jedno życie złożyło się kilka żywotów:
znany jest jako praktykujący żyjący w lesie mnich, charyzmatyczny opiekun kam-bodżańskich dzieci,
tłumacz i naukowiec posługujący się piętnastoma językami, mistrz medytacji uczniów z Zachodu,
uczestnik misji pokojowych ONZ. Mówią o nim, że jest żyjącym skarbem Kambodży.


Księgarnia Wysyłkowa
Domu Wydawniczego LIMBUS
ul. Garbary 2, tel./fax [phone] Bydgoszcz 2, skrytka poczt. 21
Informacje dotyczące korzystania z oferty Księgarni Wysyłkowej:
/ Koszt pakowania i wysyłki ponosi Księgarnia.
/ Klient ponosi koszt zaliczenia pocztowego w wysokości 2,90 zł* bez względu na wartość zamówienia
(kwotę tę pobiera Poczta Polska za przekazanie płatności na nasze konto).
/ Korzystanie z oferty Księgarni Wysyłkowej jest w pełni dobrowolne i nie pociąga za sobą
konieczności regularnego dokonywania zakupów.
OFERUJEMY:
/ Ponad 100 tytułów z dziedziny parapsychologii, ezoteryki,
metod naturalnego leczenia. / Możliwość otrzymywania każdej wydawanej nowości w
momencie ukazania się jej na rynku. / Korzystne rabaty.
Wysokość opustu u

Izielanego Klientom

w zależności od
wartoś

;i zamówionych
książek

Zamówienie powyżej

Opust

80 zł

5%

160 zł

10%

240 zł

15%

320 zł

20%

* Od l lutego 2000 r.


/ KOSMICZNI OGRODNICY - Dolores Cannon 352 str , 125 x 195 mm, cena det 22 zł
Jesteśmy ogrodem Naszymi ogrodnikami są istoty pozaziemskie, przybywające z różnych światów
Informacje uzyskane podczas regresji hipnotycznej potwierdziły teone, iż to istoty pozaziemskie
przyczyniły się do powstania życia na Ziemi i kierowały ewolucją człowieka Pewien młody mężczyzna
pragnął poznać - poddając się regresji się regresji hipnotycznej - swoje wcześniejsze wcielenia
Niezwykłe zapisy z sesji hipnotycznych, zawarte w tej książce, odsłaniają relacje, jakie w dzisiejszym
świecie łączą ludzi i istoty pozaziemskie Ukazują nadzieje oraz oczekiwania wiązane przez naszych
stwórców z ich ogrodem, czyli z ludzkością
/ ŚCIŚLE TAJNE/MAJESTIC - Stanton T. Friedman 288 str, 145 x 205 mm, cena det. 25 zł.
W tej książce Stanton Friedman dokonuje rzeczy jedynej w swym rodzaju w przekonywający sposób
dowodzi, ze istnieje szeroko zakrojona zmowa milczenia na temat UFO, którą agencje rządu Stanów
Zjednoczonych uznają za sprawę najwyższej wagi
Friedman od ponad dwudziestu pięciu lat prowadzi badania nad UFO W tym czasie niestrudzenie
pokonywał opór, jaki napotykał na każdym niemal kroku
/ SAI BABA - WIZJE WEWNĘTRZNE - Howard Murphet 272 str, 125x195 mm, cena det 19 zł
"Na stronach tej książki starałem się przedstawić, tak jasno jak potrafię, duchowe doświadczenia nie
tylko moje, ale także tych, którzy się mmi ze mną podzielili, gromadzone na przestrzeni trzydziestu lat
Mówiąc o trzydziestu latach z Sathya Sai Babą bynajmniej nie sugeruję jakobym cały ten czas spędził
w Jego fizycznej bliskości Mam na myśli to, ze od pierwszego ranka, kiedy uśmiechnął się do mnie, aż
do teraz, był nieustannie przy mnie a ja przy mm Jest to dla mnie niezaprzeczalny fakt"
/ BUDDYZM PROSTO - Steve Hagen 192 str, 125 x 195 mm, cena det. 17 zł.
Dla każdego, kto pragnie głęboko wejrzeć w naturę egzystencji, jest to
wezwanie do przebudzenia
To książka o świadomości Nie świadomości czegoś szczególnego, ale
świadomości jako takiej - o przebudzeniu, uwazności, śledzeniu tego,
co się aktualnie dzieje
Traktuje ona o stawianiu najbardziej podstawowych pytań związanych
z życiem i odkrywaniu odpowiedzi na me


/ ŻYJĄC WŚRÓD HIMALAJSKICH MISTRZÓW
- Swami Rama
432 str, 145 x 205 mm, cena det. 30 zł.
"Tę książkę należałoby raczej słuchać, aniżeli czytać Wyjątkowy nauczyciel dzieli się w niej z nami
przesłaniem i niezwykłą podróżą po swojej duchowej ścieżce, kierując nas do centrum naszej
wewnętrznej świadomości Bez względu na to czy nasze korzenie sięgają hinduizmu, czy
chrześcijaństwa, słuchanie tej książki służy wzrastaniu w naszej wspólnej i pełnej szacunku tradycji "
/ CZAKRY - Hansh Johan
176 str, 125x195 mm, cena det. 16 zł.
Czakry są cielesnymi ośrodkami psychicznymi działającymi przez cały czas, bez względu na to, czy
zdajemy sobie sprawę z ich istnienia Przez czakry przepływa energia wywołując różne stany
psychiczne Współczesna biologia opisuje to jako zmiany chemiczne zachodzące pod wpływem
działania gruczołów dokrewnych
/ NUMEROLOGIA WEDYJSKA - Hansh Johan 272 str, 125x 195 mm, cena det 19 zł
Numerologia używa liczb jako klucza do ludzkich zachowań i odczytywania naszego przeznaczenia
Jest to łatwa metoda ćwicząca intuicyjną zdolność umysłu w penetrowaniu głębin osobowości To
metoda łączenia mikrokosmosu z makrokosmosem Numerolog poznaje wpływ ciał niebieskich na
ludzkie rozumienie i postępowanie Wszystkie obiekty świata materialnego są powiązane z
dziewięcioma planetami
/ ZDROWIE HOLISTYCZNE - Swami Rama 144 str , 125 x 195 mm, cena det 12 zł
Zdrowie holistyczne to więcej mz tylko fizyczna i umysłowa sprawność, jest to stan, w którym człowiek
rozumie cel swojego życia Aby to osiągnąć konieczne jest przestrzeganie pewnych zasad
sprawdzonych w ciągu wieków i znajdujących odzwierciedlenie w pismach wielkich duchowych tradycji
Każdy z nas ma nadzieję osiągnąć stan holistycznego zdrowia
/ EWANGELIA PRAWDA - Russell Shorto 320 str., 125x195 mm, cena det 22 zł
"Kim był Jezus17" Od mniej więcej ostatnich dwudziestu lat, uczonych w Biblii elektryzują najnowsze
znaleziska archeologów oraz nowe sposoby zastosowania naukowych i społecznych metod w badaniu
danych o życiu i czasach Jezusa, a ich praca zmienia się w żywotny i prężny ruch


/ MOJE SPOTKANIA Z ANIOŁEM - Julia M Busch 272 str, 114x165 mm, cena det. 16 zł.
W czasach gdy Ziemia wchodzi w siódmy krąg, Hammal Cahone, przywódca Kosmicznych Sił
Anielskich, kontaktuje się z Julią Busch aby oznajmić, iż Ziemia była już niszczona siedmiokrotnie -
zawsze kiedy zbliżała się do siódmego kręgu Ale tym razem, aby ocalić ludzkość przybywają
Kosmiczne Siły Anielskie
/ WAHADEŁKO - PODRĘCZNIK UZDRAWIANIA
- Walter Lubeck
240 str, 125x195 mm, cena det 18 zł
Jeśli chcesz poznać każdy aspekt pracy z wahadełkiem, w szczególności w odniesieniu do metod
leczenia alternatywnego, to mniejsza książka jest właśnie dla ciebie Odpowiada ona na pytania, które
pojawiają się zwykle po pierwszych doświadczeniach z wahadełkiem Poza tym, zawiera istotne i
ciekawe informacje, które mogą okazać się ważne w pracy z wahadełkiem również dla
profesjonalistów
/ UZDRAWIAJĄCA MOC UMYSŁU - Rolf Alexander 176 str, 125x195 mm, cena det 17 zł
Czujesz się słaby, może wręcz chory, gaśniesz w oczach swoich i w oczach innych, brak ci siły życia''
Zajrzy) do tej książki, a odbijesz się wprost ku niebu zdrowia, siły i niczym me ograniczonych
możliwości
/ ŚWIĘTY - Susan Trott
144 str , 125 x 195 mm, cena det 14 zł.
Buddyzm i bezsenność nasunęły Susan Trott pomysł alternatywy wobec liczenia owiec, liczyła ludzi
czekających w kolejce na spotkanie ze świętym Ta umysłowa zabawa, którą co noc przerywał
nadchodzący sen, stanowiła inspirację ŚWIĘTEGO
Każda przypowieść tej zachwycającej książki to historia jednego tylko pielgrzyma i jego problemu
/ LOTOS I MIASTO - David Fontana 288 str, 125x195 mm, cena det 18 zł
Wymogi współczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego stwarzają przerażający konflikt nacisków
materialnych oraz obowiązków społecznych, rodzinnych i zawodowych Jak pośród takiego zamętu
możemy doświadczyć wzbogaconej rzeczywistości duchowej i psychicznej'' W jaki sposób odnaleźć
"kwiat lotosu" w kurzu Miasta1*
W swym przełomowym dziele David Fontana zgłębia dylemat, przed którym stoimy wszyscy,
próbujący iść przez życie bez wycofywania się ze świata


/ ROZMOWY Z BOGIEM - księga pierwsza
- Neale Donald Walsch
288 str, 125x195 mm, cena det 19 zł
Ta książka przeznaczona jest dla każdego A stanowi wspaniały dar dla tych, którzy łakną odpowiedzi i
cenią pytania, którzy ze szczerym sercem, otwartym umysłem i tęsknotą w duszy poszukują prawdy
Ta książka to prawdziwy nauczyciel duchowy
/ MEDYTUJĄCY UMYSŁ - Daniel Goleman 272 str, 125x195 mm, cena det 19 zł.
To jedna z tych wyjątkowych książek, których czytanie sprawia przy-jemnośc i daje praktyczne
korzyści Piękna książka autora INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
/ ENCYKLOPEDIA MEDYCYN ŚWIATA
- Tom Monte oraz wydawcy magazynu Eastl West Natural Health 352 str, 165x235 mm, cena det 35 zł
Ilustrowany międzykulturowy przewodnik po anatomii, fizjologii i metodach uzdiawiania ludzkiego ciała
Sześć tradycyjnych systemów medycznych O Medycyna chińska O Hinduska ayurweda O
Współczesna medycyna konwencjonalna O Homeopatia O Naturopatia O Medycyna grecka
Wspaniała książka dla każdego, kto interesuje się różnymi ścieżkami prowadzącymi do zdrowia i
uzdrawiania
Bernie S. Siegel
/ HIPNOZA - teoria, praktyka, zastosowanie
- Raphael H Rhodes
144 str, 125x195 mm, cena det 16 zł
Co to jest hipnoza7 Jak się ją wywołuje7 Dlaczego przynosi takie zadziwiające wyniki7 Wśród lekarzy
oraz psychologów, najbardziej zasłużonych w tej dziedzinie, nie ma zgodności w odpowiedziach na te
pytania
/ SAI BABA MÓWI O ZWIĄZKACH
- Stephan v Stepski Doliwa
448 str., 145 x 205 mm, cena det. 29 zł
W dzisiejszych czasach wielu, bardzo wielu ludzi poszukuje prawdy Jednakże ze względu na własną
karmę oraz na skutek negatywnych wpływów rzadko są w stanie iść prostą drogą do szczęścia


KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA Domu Wydawniczego LIMBUS
OFERTA SPRZEDAŻY WYSYŁKOWEJ
Pragnąc ułatwić Państwu zakup naszych książek, wprowadzamy atrakcyjną formę sprzedaży
wysyłkowej.
OFERUJEMY:
O wysyłanie nowości równocześnie z ukazaniem się ich na rynku
O nieosiągalne już często w księgarniach pozycje z lat ubiegłych po starych cenach
O pełne informacje o wydanych dotąd seriach, tytułach i cenach
O pokrywanie kosztów przesyłki
a zapłatę za zaliczeniem pocztowym przy odbiorze książek
a DLA KAŻDEGO ZNIŻKI DO 20% CENY DETALICZNEJ W ZALEŻNOŚCI OD WARTOŚCI ZAKUPU.
Proponujemy przesłanie zamówienia na kartce pocztowej lub w liście. Książki zostaną dostarczone do
domu.
ZAMÓWIENIA PROSIMY WYSYŁAĆ:
KSIĘGARNIA WYSYŁKOWA Dom Wydawniczy LIMBUS
Spółka z o.o. ul. Garbary 2, 85-959 Bydgoszcz 2
skr. poczt. 21 tel./fax [phone]


Dla zainteresowanych postacią i naukami Sathya Sai Baby
Dotychczas ukazały się:
* Arthur Osborne
NIEZWYKŁY SAI BABA
* M. N. Das
CUDA WIELKICH NAUCZYCIELI
* Erlendur Haraldsson
CUDA TO MOJE WIZYTÓWKI
* Peggy Mason & Roń Laing
UCIELEŚNIENIE MIŁOŚCI
* Phyllis Krystal
JAK POSKROMIĆ MAŁPI UMYSŁ oraz DOŚWIADCZAĆ BOGA
* mta Bmce WIZJA SAI księga pierwsza i druga
* Kristina Gale-Kumar
GDY WYPEŁNIAJĄ SIĘ PROROCTWA
* Stephan v. Stepski-Doliwa (spisał)
SAI BABA MÓWI DO ZACHODU oraz SAI BABA MÓWI O ZWIĄZKACH
* Conny Larsson
MAŁY BOŻY KLOWN
* David Bailey
PODROŻ DO MIŁOŚCI
* Howard Murphet
SAI BABA - WIZJE WEWNĘTRZNE
* Barbara Gardner
PROROCTWO
* Naresh Bhatia
TWARZĄ W TWARZ Z BOGIEM
W przygotowaniu:
* Swarni Maheshwaranand
SAI BABA I GÓRSKI ASZRAM
* Indra Devi
SAI BABA I SAI JOGA


ZGŁOSZENIE
l
1) Proszę o przysłanie pełnej informacji, wraz z cenami, o wydanych książkach oraz warunkach sprzedaży
wysyłkowej ......................................... D*
2) Proszę o przysłanie za zaliczeniem pocztowym następujących tytułów z oferty ..................... D*
Tvt ł Ilość y egzemplarzy
1).................................... D
2).................................... D
3).................................... D
4).................................... D
5).................................... D
6).................................... D
ADRES
imię i nazwisko
ulica, nr domu, mieszkanie
kod, miejscowość
LJ Prosimy zakreślić
MEDYTACJA I JEJ PRAKTYKA