Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Ze zbiorów - Biblioteki Sieciowej
Numer katalogowy - 00003
Autor - Cyprian Kamil Norwid
Tytul - Vade - Mecum
Opracowanie - Marcin Sienko
TYM Z KTÓRYMI BA
OGO, POUFNIE I CZ
STO ROZMAWIAA
EM, POÅšWI
CAM I POSYA
AM.
C.N.
Za wstęp
Ogólniki
1
Gdy, z wiosnÄ… \
ycia, duch Artysta
Poi siÄ™ jej tchem jak motyle,
Wolno mu mówić tylko tyle:
"Z i e m i a -- j e s t k r Ä… g Å‚ a -- j e s t k u l i s t a !"
2
Lecz gdy póz
niejszych chłodów dreszcze
Drzewem wzruszÄ…, i kwiatki zlecÄ…,
Wtedy dodawać trzeba jeszcze:
"U b i e g u n ó w -- s p ł a s z c z o n a n i e c o..."
3
Ponad wszystkie wasze uroki,
Ty! Poezjo, i ty Wymowo,
Jeden -- wiecznie będzie wysoki:
* * * * * * * * *
O d p o w i e d n i e d a ć r z e c z y -- s ł o w o!
` VADE ` MECUM `
I
Klaskaniem mając obrzękłe prawice,
Znudzony pieśnią lud wołał o czyny;
Wzdychały jeszcze dorodne wawrzyny,
Konary swemi wietrząc błyskawice.
Było w Ojczyz
nie laurowo i ciemno
I ju\
ni miejsca dawano, ni godzin
Dla nieczekanych powić i narodzin,
Gdy Bo\
y-palec zaświtał nade mną:
Nie zdając liczby z rzeczy, które czyni,
śyć mi rozkazał w \
ywota pustyni!
1 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
*
Dlatego od was' -- o! laury -- nie wziÄ…Å‚em
Listka jednego, ni ząbeczka w liściu,
prócz mo\
e cieniu chłodnego nad czołem
(Co nie nale\
y wam, lecz -- słońca przyściu').
Nie wziÄ…Å‚em od was nic, o! wielkoludy,
Prócz dróg zarosłych w piołun, mech i szalej,
Prócz ziemi, klątwą spalonej, i nudy'
Samotny wszedłem i sam błądzę dalej.
*
Po-obracanych w przeszłość nie pojętę,
A uwielbionę -- spotkałem niemało!
W ostrogi rdzawe utrafiałem piętę
W ście\
kach, gdzie zbitych kul sporo padało.
Nieraz Obyczaj stary zawadziłem,
Z wyszczerzonymi na jutrznię zębami,
Odziewający się na głowie pyłem,
By noc przedłu\
ył, nie zerwał ze snami.
*
Niewiast, zaklętych w umarłe formuły,
Spotkałem tysiąc -- i było mi smętno,
śe wdzięków tyle widziałem -- nieczuły! --
y
renicą na nie patrząc bez-namiętną.
Tej, tamtej rękę tknąwszy marmurowę,
Wzruszyłem fałdy ubrania kamienne,
A motyl nocny wzleciał jej nad głowę,
Zadr\
ał i upadł' i odeszły, senne'
*
I nic -- nie wziąłem od nich w serca wnętrze,
Stawszy się ku nim, jak one, bezwładny,
Tak samo grzeczny i zarówno \
a d n y,
śe a\
mi coraz szczęście niepojętsze!
-- Czemu? Dlaczego? w przesytu-NiedzielÄ™
Przyszedłem witać i \
egnać tak wiele?'
Nic nie uniósłszy na sercu, prócz szaty --
Pytać was -- nie chcę i nie raczę: k a t y !'
*
PiszÄ™ -- ot! czasem' piszÄ™ n a B a b i l o n
D o J e r u z a l e m ! -- i dochodzÄ… listy,
To zaÅ› mi mniejsza, czy bywam omylon
Albo nie?' piszę -- pamiętnik artysty,
2 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Ogryzmolony i w sobie pochylon --
Obłędny!' ale\
-- wielce rzeczywisty!
. . . . . . . . . . . .
*
Syn -- minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,
Co znika dzisiaj (i\
czytane pędem)
Za panowania Panteizmu-druku,
Pod ołowianej litery urzędem --
I, jak zdarzało się na rzymskim bruku,
MajÄ…c pod stopy katakomb korytarz,
Nad czołem słońce i jaw, ufny w błędzie,
Tak znów odczyta o n , co ty dziś czytasz,
Ale on spomni mnie' bo mnie nie będzie!
II. PRZESZA
OŚĆ
1
Nie Bóg stworzył p r z e s z ł o ś ć , i śmierć, i cierpienia,
Lecz ów, co prawa rwie;
Więc -- nieznośne mu dnie;
Więc, czując złe, chciał odepchnąć s p o m n i e n i a !
2
Acz nie był\
e jak dziecko, co wozem leci,
PowiadajÄ…c: "O! dÄ…b
Ucieka!' w lasu głąb'"
-- Gdy dąb stoi, wóz z sobą unosi dzieci.
3
P r z e s z ł o ś ć -- jest to d z i ś, tylko cokolwiek dalej:
Za kołami to wieś,
Nie jakieÅ› tam c o Å›, g d z i e Å›,
G d z i e n i g d y l u d z i e n i e b y w a l i !'
III. SOCJALIZM
1
Ludzie, choć kształtem r a s napiętnowani,
Z wykrzywianymi r ó \
n Ä… m o w Ä… wargi,
GÅ‚oszÄ…: \
e oto z
l i ju\
i w y b r a n i,
śe ju\
h o s a n n a tylko, albo skargi'
-- Ze Pyton-stary zrzucon do otchłani:
Grosz? -- \
e symbolem ju\
; harmoniÄ…?' -- targi!
2
Och! nie skończona jeszcze Dziejów praca --
Jak bryły w górę ciągnięcie ramieniem;
3 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Umknij -- a ju\
ci znów na piersi wraca,
PrzysiÄ…dz
-- a głowę zetrze ci brzemieniem'
-- O! nie skończona jeszcze Dziejów praca,
Nie-prze-palony jeszcze glob, Sumieniem!
IV. POS
G I OBUWIE
1
Ateński szewc mówił do Rzez
biarza,
RozprawiajÄ…cego jakby Plato:
"Myślenie nic przez się nie utwarza,
Zabija czas!'" Rzez
biarz jemu na to:
2
"O wieczności ja dlatego mówię,
śe pod dłutem zwieńczają się chwile;
Posąg zwykle trwa lat dwakroć tyle,
Ile godzin trwa twoje obuwie!'"
V. HARMONIA
1
I nerwów gra, i współ-zachwycenie,
I to\
samość humoru --
A
Ä…czÄ… ludzi bez sporu:
Lecz b e z w a l k i nie Å‚Ä…czy s u m i e n i e !
2
Trudne z Å‚atwym w przeciwne dwie strony
Rozerwą wprzód człowieka,
Nim harmoni doczeka --
Odepchną wprzód, gdzie zmarłych miliony.
3
W gwiazd harmonię poglądać weselej
Przez wiele lat samotnych,
Ni\
w z
renicach błyskotnych
Wyczytać raz -- co? serca rozdzieli!'
VI. W WERONIE
1
Nad Kapuletich i Montekich domem,
Spłukane deszczem, poruszone gromem,
A
agodne oko błękitu --
2
Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów,
Na rozwalone bramy do ogrodów,
4 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
I gwiazdÄ™ zrzuca ze szczytu --
3
Cypsysy mówią, \
e to dla Julietty,
śe dla Romea, ta łza znad planety
Spada -- i groby przecieka;
4
A ludzie mówią, i mówią uczenie,
śe to nie łzy są, ale \
e kamienie,
I -- \
e nikt na nie nie czeka!
VII. ADDIO!
1
"Jeśli ty mnie szukasz -- P r a w d a woła --
To z namiętnościami czasowemi
Węzeł swój roztargnij, synu ziemi!
Bo nie dojrzysz i cieniu mego zgoła'"
2
Silna na to zakrzyknie P o p u l a r n o ś ć :
"Chodz
! z namiętnościami czasowemi
Złącz się, opieszały synu ziemi,
Ja? nazywam się c z y n n o ś ć, Prawda?' -- m a r n o ś ć!"
3
BÄ…dz
cie\
zdrowe, obiedwie -- do widzenia!
Mnie wołają sny na mech cmentarny;
Ani widzieć chcę tej Prawdy marnej,
Ni tej Popularności, bez sumienia.
VIII. LIRYKA I DRUK
1
Ty powiadasz: " Śpiewam miłosny rym'"
Myślisz? \
e mnie oszukasz:
Nie czujÄ™ strun, dr\
Ä…cych pod palcem twym --
JesteÅ› poezji drukarz!
2
Liry -- nie zwij rzeczą w pieśni wtórą,
Do przygrawek!' nie -- ona
Dlań jak \
ywemu orłu pióro:
A\
z krwią nierozłączona!
3
Treść -- wypowiesz bez liry udziału,
Lecz dać duchowi ducha,
5 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Myśli myśl -- to tylko ciało ciału.
Có\
z tego? -- martwość głucha!'
4
Handlarz tak\
e odda grosz zwierzony,
Lecz nie odda wesela --
Nie uściśnie ręki zawściągnionej;
Masz\
e w nim przyjaciela?
5
O! \
ar słowa, i treści rozsądek,
I niech sumienia berło --
W muzykalny Å‚Ä…czÄ… siÄ™ porzÄ…dek
SÅ‚owem ka\
dym jak perłą!
6
Poznam wtedy, przez dr\
Ä…ce powietrze
Pod gestem ręki pró\
nej,
śe od widzialnych strun -- struny letsze
Są -- i lir ordzaj ró\
ny'
IX. CIEMNOŚĆ
1
Ty, skar\
ysz się na ciemność mojej mowy,
-- Czy te\
święcę zapalałeś s a m ?
Czy sługa ci zawsze niósł pokojowy
Światłość?' patrz -- \
e ja ciÄ™ lepiej znam.
2
Knot gdy obejmiesz iskrą, wkoło płonie,
Grzeje wosk, a ten kulÄ… wstawa,
I w biegunie jej nagle tonie;
Światłość jego jest mdła -- bladawa --
3
Ju\
-ju\
mniemasz, \
e zgaśnie, skoro z dołu
Ciecz rozgrzana światło pochłonie -- --
Wiary trzeba -- nie dość skry i popiołu'
Wiarę dałeś?' patrz -- patrz, jak płonie!'
4
Podobne są i słowa me, o! człeku,
A Ty im skÄ…pisz chwili marnej,
Nim, rozgrzawszy pierwej zimnotÄ™ wieku,
Płomień w niebo rzucą, ofiarny'
6 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
X. CZYNOWNIKI
1
C z y n o w n i k ó w ! -- o! -- czynowników
Naspotykałem w \
yciu du\
o;
Nie pomnę liczby ich guzików,
Ani ku czemu wszystkie słu\
Ä…?
2
To wiem tylko: \
e świat się zmienia,
Wojen bronie i natarć szyki,
Chorągwie ludów i natchnienia --
A oni zawsze c z y n o w n i k i !
3
Zrywa się morze, jak słup solny,
I huragan nim miota dziki,
I sądnych trąb zagrzmiał hymn wolny:
A oni?' jeszcze czynowniki!
4
Zielenią strojne dawniej góry
Zmienia nawałność w step Afryki,
Warownie niknÄ…' i mundury!'
-- Oni?' -- z d y m i s j Ä… c z y n o w n i k i.
XI. PIELGRZYM
1
Nad stanami jest i s t a n ó w - s t a n,
Jako wierza nad płaskie domy
SterczÄ…ca, w chmury...
2
Wy myślicie, \
e i ja nie Pan.
Dlatego \
e dom mój ruchomy
Z wielbłądziej skóry'
3
Przecie\
ja -- a\
w nieba Å‚onie trwam,
Gdy ono duszÄ™ mÄ… porywa,
Jak piramidÄ™!
4
Przecie\
i ja -- z i e m i t y l e m a m,
I l e j e j s t o p a m a p o k r y w a,
D o p o k Ä… d i d Ä™ !'
7 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
XII. SZCZ
ÅšCIE
Szczęsny! kto, będąc mę\
em znakomitym,
Otrzyma order o póz
nej siwiz
nie;
Lecz szczęsny dwakroć, kto ma córki przy tym,
Bo na có\
? zdadzÄ… siÄ™ wstÄ…\
ki -- mÄ™\
czyz
nie!'
Dlatego: byłby nad wszystkie zaszczytem
Order p o d w i Ä… z k i , lub z Å‚ o t e j - o s t r o g i,
Gdyby!' dawano oba -- w liczbie mnogiej.*
*Dekoracje zdają się być zawsze dowodem b r a k u a l b o f a ł s z u
j a w n o Å› c i w s p o Å‚ e c z e Å„ s t w i e; z tej to przyczyny
najmniej ich w Anglii widać, a najwięcej w Rosji.
XIII. LARWA
1
Na śliskim bruku w Londynie,
W mgle, podksiÄ™\
ycowej, białej,
Niejedna postać cię minie,
Lecz ty ją spomnisz, struchlały.
2
Czoło ma w cierniu? czy w brudzie? --
Rozeznać tego nie mo\
na;
Poszepty z Niebem o cudzie
W wargach' czy? piana bezbo\
na!'
3
Rzekłbyś, \
e to Biblii księga
Zataczająca się w błocie,
Po któtą nikt ju\
nie sięga,
I\
nie czas myśleć o cnocie!'
4
R o z p a c z i p i e n i ą d z -- dwa słowa --
A
yskajÄ… bielmem jej z
renic.
SkÄ…d idzie?' -- sobie to chowa.
Gdzie idzie?' -- zapewne, gdzie n i c !
5
Takiej to podobna jędzy
Ludzkość, co płacze dziś i drwi;
-- Jak historia?' -- wie tylko: " k r w i!'"
Jak społeczność?' -- tylko: " p i e n i ę d z y !'"
8 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
XIV. LITOŚĆ
Gdy płyną ł z y, chustką je ocierają;
Gdy k r e w płynie, z gąbkami pospieszają;
Ale gdy d u c h wycieka pod uciskiem,
Nie nadbiegną pierwej z ręką szczerą,
A\
Bóg to otrze sam -- piorónów błyskiem:
-- Wtenczas dopiero!'
XV. SFINKS [II]
Zastąpił mi raz Sfinks u ciemnej skały,
Gdzie jak zbójca, celnik lub człowiek biedny,
" P r a w d !" -- wołając, wcią\
prawd zgłodniały,
Nie dawa gościom tchu.
*
-- "C z Å‚ o w i e k ?' -- j e s t t o k a p Å‚ a n b e z - w i e d n y
i n i e d o j r z a Å‚ y '" --
Odpowiedziałem mu.
*
Alić -- o! dziwy'
Sfinks się cofnął grzbietem do skały:
-- PrzemknÄ…Å‚em \
ywy!
XVI. NARCYZ
1
N a r c y z, w siebi wpatrzon przyjemnie:
"Zwa\
! -- wyzywał -- wszelki człowiecze:
Có\
? nad Grecję (bo cóz -- nade mnie)."
E c h o jemu przeto odrzecze:
2
"Te Nmfea i to jezioro,
I safirowych głębie stoków,
Nie same siÄ™ z twej Grecji biorÄ…,
Lecz -- ze światła, chmur i obłoków'
3
Postać twoja, zwa\
, ile? dr\
Ä…ca,
Lubo pozierasz w wody czyste:
-- Zwierciadlanność idzie a\
z s Å‚ o Å„ c a !
9 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Dno jedynie -- stale - o j c z y s t e."
XVII. WIEÅš
I
O! wsi, biała atłasem kwiatów jabłoni
Jako oblubienica.
U zwierciadeł księ\
yca,
Wy-marzajÄ…ca, coÅ›, na ustroni
O jutrze tajemniczym,
O nieodgadnionym-niczym!'
II
Twoja p r z e s z ł o ś ć ?' to -- wczora;
A p r z y s z ł o ś ć ?' Ty nie łamiesz głową,
Zawsze u ciebie p o r a :
W-czasów krówlowo!'
III
Zawsze Ty u s i e b i e, jak umysł zdrów:
Czy w oliwnym kraju posuchy,
Czy w brzóz zieleni -- złocie mchów --
Jak gajowe rozkoszna duchy.
-- Tobie! zda siÄ™, i\
wieków wydą\
a praca,
Jak trzoda jałówce błędnej,
Gdy ku tobie i sam pasterz nawraca
Tłum nie-ogłędny'
IV
Alić oto strach -- milczkiem nadbiega blisko'
W górach, kędyś, prysnęły lody,
Stu chat zalane ju\
ognisko:
Jeziorami -- ogrody !
Brudne fale przez mur cmentarza
PrzerzucajÄ… trumny ciÄ™\
kiemi,
Pławią dęby wyrwane z ziemi'
Cisza -- dwakroć przera\
a.
V
Lecz o górnych tam!' któ? myślił lodach,
Modre przecierajÄ…c szyby;
O czerwonych prędzej jagodach
Lub gdzie? węz
lÄ… siÄ™ grzyby --
. . . . . . . . . . .
Ach!' czy nie ma ju\
miejsca na świecie
Dla N i e w i n n o Å› c i ?
I kiedy\
?' zapomnÄ… o P o w i e c i e
P l a g i l u d z k o Å› c i !
10 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
XVIII. NATURALIA
1
Jeśli ogrodowych rośłin \
ycie
Ma sobie właściwą republikę,
To s y m p a t i e tam sÄ… za krytykÄ™,
N o s t a l g i a za pieśń i lirykę,
A kuchcika nó\
lub gradobicie
Całą reformują politykę!
2
Wszystko się więc dzieje n a t u r a l n i e
I chemicznie wszystko siÄ™ odbywa --
I rzeczpospolita jest szczęśliwa,
Ni ościennych w pomoc sił przyzywa.
-- Radość tam niewielka' lecz i \
al nie:
Co dziÅ› dojrzy?' -- jutro kuchcik zrywa!
XIX. STOLICA
1
O! ulico, ulico'
Miast, nad którymi k r z y \
;
Szyby twoje skrzą się i świecą
Jak z
renice kota, Å‚owiÄ…c mysz.
2
Przechodniów tłum o\
ałobionych czarno
(W b a r w i e s t o i k ó w*),
Ale wydÄ…\
a ka\
dy, \
e a\
parno
Wśród omijań i krzyków.
3
Ruchy dwa, i gesty dwa tylko:
Fabrykantów, ścigających c o ś z rozpaczą,
I pokwitowanych z prac, przed chwilkÄ…,
Co -- tryumfem siÄ™ raczÄ…'
4
Konwulsje dwie, i dwa obrazy:
-- Zakupionego z gory n i e b a ,
Lub -- fabrycznej e k s t a z y
O -- kęs chleba.
5
Idzie Arab, z kapłańskim ruszeniem głowy,
Wśród chmurnego promieniejąc tłoku;
11 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Biały, jak statua z kości słoniowej:
Pojrzę nań' -- wytchnę o k u !
6
Idzie pogrzeb, w ulice spływa boczne
Nie-pogwałconym krokiem;
W ślad mu pójdę, g e s t e m wypocznę,
WypocznÄ™ -- o k i e m !'
7
Lub -- nie patrzÄ…c na niedobliz
nionych bliz
nich lica,
Utonę myślą wzwy\
:
-- Na lazurze balon się rozświeca;
W obłokach?' -- k r z y \
!
XX. SPECJALNOÅšCI
1
Czemu? ten świat -- nie jako Eden,
Czemu -- nie Ideałem?
-- Słuchaj, d w ó c h ludzi znałem:
Ach! z tych dwóch' có\
byłby za j e d e n !
2
Bo pierwszy z nich, choć zabił dziecię
Niegodnym wychowaniem,
Pił, kłął, \
ył w kości graniem --
"N a j l e p s z e s e r c e m i a Å‚ n a Å› w i e c i e !"
3
Bo drugi znów dobrego słowa
Nie był wart -- lecz mówiono,
Jak o pierwszym: "T o, p o n o,
N a j l e p s z a w Å› w i e c i e g Å‚ o w a !"
4
Więc -- stąd to świat nie jest jak Eden!
Ale będzie' -- gdy głowy
Wnijdą na swe tułowy.
-- Choć nie zawsze z dwóch byłby choć jeden!'
[XXIII.] TYMCZASEM
1
Pokolenia przechodzÄ…,
Mając gdzie stawić nogę;
Jeśli łany ogrodzą,
12 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Zostawują choć drogę!
2
PrzechodzÄ… i Epoki,
A czas liczy siÄ™ na nie --
Lecz moje dni -- to odwłoki,
Lata moje -- czekanie'
3
Có\
siÄ™ ju\
nie wracało,
Odkąd na ten świat patrzę? --
Rzeczywistością całą
Jest\
e entr'acte w teatrze?
4
śycie? -- czy zgonu chwilką!
Młodość? -- czy dniem siwizny,
A Ojczyzna? -- czy tylko
Jest t r a g e d i Ä… - o j c z y z n y.
XXIV. SIEROCTWO
1
Mówią, \
e Postęp nas bogaci co wiek;
Bardzo mi to jest miło i przyjemnie:
Niestety! co dnia mniej cieszÄ™ siÄ™ ze mnie,
Śmiertelny człowiek!
2
Cywilizacji dwie -- widzÄ™ ustawnie:
Jedna -- chce wszystko o d k r y w a ć na serio,
Druga -- chce wszystko p o k r y w a ć zabawnie
ÅšwietnÄ… liberiÄ…!'
3
OdkrywajÄ…ca?' -- wciÄ…\
idzie do słońca:
"C z e k a j c i e ! -- mówiąc pokoleniom -- b o w i e m,
G d y s z e r e g o d k r y ć m y c h s p e ł n i ę d o k o ń c a,
C o Å› -- i w a m p o w i e m !'
4
Zakrywająca?' -- cieszy znów inaczej:
Poka\
jej łez zdrój?' -- ona odpowiada:
"n i e t r z e b a z w a \
a ć n a t o ' c o ? t o z n a c z y !'
M o \
e -- d e s z c z p a d a."
5
Dwie, takie błogie, mając opiekunki,
Ludzkość, w sieroctwie znikłaby głębokiem,
13 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Gdyby glob nie był ramieniem piastunki,
Słońce?' -- jej okiem!
XXV. WAKACJE
Spotykam Wodza -- pytam: "Jakie nowiny?
I co? siÄ™ dzieje'"
On mi na to: "E p o k a z a m k n i Ä™ Å‚ a c z y n y
W c z a s ó w k o l e j e;
N i e r o b i s i ę n i c'" To usłyszawszy, zboczę,
Szemrząc (nieśmiele),
śe coś, widać, są Wodze na d n i r o b o c z e
I -- na n i e d z i e l e!
XXVI. CZEMU NIE W CHÓRZE?
1
ÅšpiewajÄ… wciÄ…\
wybrani,
U \
łobu, gdzie jest B ó g;
Lecz milczÄ… zadyszani,
Wbiegając w próg'
2
A cóz dopiero? owi,
Co ledwo wbiegli w wieÅ› --
Gdzie jeszcze ucho Å‚owi --
N i e w i n n i Ä… t r z e z
!'
3
Åšpiewajcie\
, o! wybrani,
U \
łobu, gdzie jest Bóg;
Mnie jeszcze ucho rani
Pogoni róg'
4
Åšpiewajcie\
, w chór zebrani -- --
Ja? -- zmięszać mógłbym śpiew
TriumfujÄ…cej lianii:
Jam widział k r e w !'
XXVII. MISTYCYZM
1
Mistyk? jest błędnym -- pewno!
Więc i m i s t y c y z m nie istnieje?
14 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Tylko jest pró\
niÄ… rzewnÄ…,
Snem -- nim roz-dnieje!'
2
Góral? na Alpów szczycie
Je\
eli się zabłąka w chmurę --
Czy wÄ…tpi o jej bycie
* * * * * * * * *
Błądząc -- po wtóre?
XXVIII. SATURNALIA
Na Filozofię Moralność się gniewa,
A na Moralność Filozofia -- niemniej
Swarliwa -- ognie i wymy wyziewa:
Te -- coraz jaśniej, owe -- coraz ciemniej.
*
"Ja? (Filozofia mówi) jestem, która
Bez Moralności-praktyk się obchodzę."
"Jak ja?' bez ciebie!'" -- jej odwrzaśnie wtóra.
*
"Milczcie! -- zawoła ktoś -- kijem was zgodzę,
Przeto i\
wczora syn mi się narodził;
Gdyby więc swar ów potrwać miał tak długo,
Jak długo syn mój by od szkoły chodził,
To -- minÄ…Å‚by siÄ™ i z jednÄ…,i z drugÄ…!"
*
Tu -- MÄ…\
(nazwany mÄ™\
em poświęcenia)
Zrobił uwagę, \
e p o s t Ä™ p przed wszystkiem,
śe więc nie ma co szczędzić pokolenia
Lub, w braku z a s a d, wyprawić je z światkiem!!
XXIX. OBOJ
TNOŚĆ
1
Jeśliś zdradzony w \
yciu k i l k a razy,
Och! jaki\
to wielki ból'
Współczuję skargę twą ponad wyrazy:
A
ez moich tyś Pan! tyś król!
2
Lecz skoro w roku zdradzili ciÄ™ ludzie
T r z y s t a - s z e ś ć d z i e s i ą t y - r a z ? '
Serca mi nie stać i byłbym w obłudzie,
15 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Nie będąc głuchym, jak głaz.
3
I m m n i e j k t o z d r a d z a n , t y m s r o \
e j ]
z d r a d z o n y !--
Lecz kto nie doznał, jak zdrad,
Męczeńskich nie dość mu palm i korony,
Nad które -- có\
dawa świat'
XXX. FATUM
1
Jak dziki zwierz przyszło N i e s z c z e ń ś c i e do człowieka
I zatopiło weń fatalne oczy'
-- Czeka -- --
Czy, człowiek, zboczy?
2
Lecz on odejrzał mu, jak gdy artysta
Mierzy swojego kształt modelu;
I spostrzegło, \
e on patrzy -- c o ? skorzysta
Na swym nieprzyjacielu:
I zachwiało się całą postaci wagą
-- -- I nie ma go!
XXXI. "RUSZAJ Z BOGIEM"
1
Przyszedł ktoś kiedyś i stanął pod progiem,
Mówiąc: "Bez chleba dziś jestem!'"
-- Lecz odzrzeczono mu słowem i gestem:
"R u s z a j \
e z B o g i e m !'"
2
Więc dalej ruszył po takiej nauce,
WestchnÄ…wszy w sobie:
"ZaprawdÄ™, nie wiem, co teraz ju\
zrobiÄ™,
Tu zaś -- nie wrócę'"
3
I lata przeszły, chleb znowu był tanim --
Raz księdza w drodze spotyka,
Który szedł z B o g i e m do paralityka;
R u s z a on za nim.
4
Idzie -- z drogÄ™ wskazujÄ… im wprawni
16 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Ludzie (bo du\
a parafia),
A\
oto patrzy, \
e w miejsce utrafia,
Gdzie \
ebrał dawniej'
5
Więc nie wszedł w dom ów, tylko kląkł na progu,
Wołając: "Wszechmocny Panie!
Zmiłuj się nad nim, mo\
e nie był w stanie:
Któ\
równy Bogu?'
6
Nie powiem dalej, bo mo\
e przelęknę --
To nadmieniÄ™ tylko jeszcze,
śe -- nie zmyślili sobie tego wieszcze,
Bo -- zbyt jest piękne!
XXXII. WIERNY - PORTRET
Malarz skończywszy Tassa wizerunek
Owinionego w aksamitnej szubie,
Pyta -- co? w dziele oceniam i lubiÄ™.
*
"LubiÄ™ -- s p Å‚ a c o n y r z e t e l n i e r a c h u n e k ,
I d e l i k a t n o ś ć A b r a h a m a s ł a w i ę ,
Å› e n i e t k n Ä… Å‚ s z u b y , g d y j Ä… m i a Å‚ w ]
z a s t a w i e '"*
* Objaśnienie do powy\
szego wiersza, według autografu Torquata: "Io
sottoscritto dichiaro d'aver debito col signior Abraham Levy, di
venticinque lire per quali ritiene in pegno una giuba di mio padre,
sei camice, quattro lenzoli e due tovaglie.
A di 2 di marzo del 1570. Torquato Tasso"
XXXV. IRONIA
1
śeby to mo\
na arcydzieło
Dłutem wyprowadzić z grubych brył --
I \
eby dłuto nie zgrzytnęło,
Ni młot je ustawnie bił a bił!'
2
śeby to tchem samym harmonii
Mo\
na było kręcić wozów oś,
I bez s-krzypnięcia wstecz ironii
17 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
śeby się udało zrobić coś'
3
Och! jak\
e s p a Å‚ b y s o b i e c z Å‚ o w i e k ,
W y \
s z y nad skargi ustawiczne,
Lecz có\
? -- gdy jeszcze i u powiek
Roz-siędą się sny ironiczne!!'
4
Uczucie zwiedza bez ironii
Szlaki b i t e c u d z y m c i e r p i e n i e m,
Lecz kto był PIERWEJ TAM, wie o niej,
śe jest -- koniecznym bytu cieniem.
5
Ty myśłisz mo\
e, \
e wiek złoty
Bez walk, sam, przyjdzie do ludzkości --
A gdzie\
?' powiodÄ… pierw t e c n o t y,
O d k t ó r y c h c o f a s t r a c h ś m i e s z n o ś c i!'
XXXVI. POWIEŚĆ
1
Opiszę najprzód mego bohatera,
Jak wchodzi do szkół i chłostę pobiera:
Z zadowoleniem wielkim czytelników,
Przeczuwających p o w i e ś ć - n a r o d o w ą,
Pełną cybuchów, facecyj i krzyków
(Nie dokończoną wcią\
, więc zawsze nową!)
2
Gdzieniegdzie f a r s Ä™ dwuznacznÄ…, francuskÄ…,
PrzebiorÄ™ w kontusz; indziej -- p r z y p o w i a s t k Ä™
G b u r n ą osłonię wełnianą krakuską:
Rozeg\
ę starców i spłonę niewiastkę --
Tymczasem h e r o s wnijdzie w armiÄ™ ruskÄ…
I ju\
dobiegnie rangi oficera
(Gdy młodszy jego brat -- chłostę pobiera!')
3
Tu -- zrobię małe, lecz rzewne zboczenie,
WracajÄ…c na wieÅ› mego bohatera;
OpiszÄ™ kuchniÄ™ -- sosy i korzenie --
I jak się złoty hydromel podbiera;
Pannę ośpiewam, gdy swe łzy ociera,
Potem znów ucztę i zmów rozrzewienie!
4
Końca takowej nie ma odysei,
18 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Przeprowadzonej krwiÄ… przez pokolenia;
Wiersz ka\
dy z wierszem, jak krańce alei,
W perspektywiczne z-wiejÄ… siÄ™ odcienia,
Lipowym z góry osypując kwiatem
PrzechadzajÄ…ce tam i sam istnienia --
Cichość' gdzieniegdzie śmiech -- lub groz
ba batem.
5
I -- jako w Danta piekle narodowym
(Więcej toskańskim ni\
sama Florencja),
Tak w mojej pieśni, zamiotem wirowym,
Zbierze się cała poezji esencja --
Czytelnik kichnie?' -- niechaj będzie zdrowym!
(Z tego jest respekt starszych i atencja')
6
Lecz! -- pod stopami dr\
Ä… mi sarkofagi,
Wzdryga siÄ™ niebo i piorun rozlega --
śe pióro więcej miałoby powagi,
BielejÄ…c martwo gdzieÅ› u stawu brzega!
Tam -- podjÄ…Å‚by je d z i k i c h Å‚ o p i e c n a g i,
Nie -- u k s z t a Å‚ c o n y l i t e r a t ' kolega!'
XXXVII. SYBERIE
1
Pod-biegunowi! na dziejów-odłogu,
Gdzie całe dnie
Niebo się zdaje przypominać Bogu:
"Zimno i mnie!'"
2
Wrócicie\
kiedy? -- i którzy? i jacy? --
Z śmiertelnych prób,
W drugą Syberię: pieniędzy i pracy,
Gdzie wolnym -- grób!
3
Lub pierw, czy? obie takowe Syberie,
Niewoli dwóch,
Odepchnie nogÄ…, jak stare liberie,
Wielki-Pan' Duch!
* * * * * * * * * *
XXXVIII. ZAWODY
1
19 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Bydło zjada kwiatów pąk młody,
Nie myśląc o owocu stracie:
-- Uskar\
acie siÄ™ na zawody:
Na bydło się nie uskar\
acie!'
2
Zawodów treść w naturze le\
y:
Serce dotrzymać lubi więcej,
Więcej zawsze, ni\
siÄ™ nale\
y --
Niz
li przyrzekło najgoręcej!
3
Uszanujcie\
ten kwiat sercowy,
Tę szlachetność, co chce być zbytkiem,
Lub obietnic przyjmijcie połowy --
A zawód sam -- będzie nabytkiem!
4
Tego ja nie zwÄ™ ogrodnikiem,
Co w pośpiechu otrząsnął kwiaty,
By z jesienią stał się nędznikiem
I klął ogród, \
e niebogaty.
5
Tego -- zowiÄ™ ja rozpustnikiem,
Choćby w progu ubogiej chaty
Nie podzielał się ucztą z nikim:
-- Bo i j a b ł o ń - C n ó t ma swe kwiaty!
XXXIX. CENTAURY
Dla cnót, dla zasług, dla czynów powszednich
Niebo ma nagród mnóstwo odpowiednich,
A innnym ka\
da dyjademem świeci;
Nawet i cacka ró\
ne sÄ… dla dzieci!
-- Lecz pokolenia na wyspach zdziczałe,
Gdzie umysł twardym skamieniał odłogiem,
Wszystko, co nie jest, jak poziom ich, małe,
Umieją tylko zwać P a n e m! zwać B o g i e m!
Ró\
niec tam nie ma' zaÅ› ludzi siÄ™ ceni,
Czy d o Å› c i g n i e n i ? ? -- albo: p r z e Å› c i g n i e n i ? ?
XL. CENZOR - KRYTYK
1
Noszą pióra na głowach dzicy --
Takie te\
jest i twoje pióro,
20 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Skoro nie wiesz nawet ró\
nicy
Między K r y t y k ą a C e n z u r ą.
2
Drugiej niwa, czy złą, czy \
yznÄ… --
Nigdy własną!' lecz pierwszej siły
Są jej własne, są jej spuścizną
Po tych, co dzieła ich prze\
yły!
3
SkÄ…d\
e zaś? moc twoja się wzięła,
Rajco! efemerycznych sporów:
A u t o r ó w -- s ą d z ą i c h d z i e ł a,
Nie -- a u t o r z y a u t o r ó w!
4
Bo i ró\
nica by zginęła,
Co? gościnny druh, a co? szynkarz:
Pamfletami byłyby dzieła,
Krytykiem?' -- byłby pojednynkarz!
XLI. KRÓLESTWO
1
Na probierczy kamień dość przeszłości;
Było jej dość, by sprawdzić co? boli --
Więc nie słuchaj, co dziś o w o l n o ś c i
Mówią -- co dziś mówią o n i e w o l i.
2
Kto czyniłby to przez całe \
ycie,
Co sam tylko dla siebie uchwalał,
Nie dopiÄ…Å‚by on nic nale\
ycie,
Lecz gryzłby się jak Neron, i szalał.
3
Kto zaś nigdy nic po woli własnej
Nie spełniłby -- nic o własnym skrzydle:
W widnokrÄ…\
ek coraz więcej ciasny
Zakląłby się i spętał, jak bydlę!
4
Lecz ten z wszystkich nieudolny lekarz,
Kto, nie wiedząc, z chorób leczyć którą?
Pomięsz dwie -- nie m ę d r z e c ! -- a p t e k a r z !
--Prawda? -- nie jest p r z e c i w e Å„ s t w m i k s t u r Ä…'
5
Orzeł? -- nie jest pół-\
ółwiem, pół-gromem.
21 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Słońce? -- nie jest pół-dniem a pół-nocą.
Spokój? -- nie jest pół-trumną, pół-domem.
A
zy? -- nie deszcz są, choć jak deszcz wilgocą.
6
Nie niewola ni wolność są w stanie
Uszczęśliwić cię' nie! -- tyś osobą:
Udziałem twym -- więcej!' -- p a n o w a n i e
N a d w s z y s t k i m n a Å› w i e c i e , i n a d s o b Ä….
XLII. IDEE I PRAWDA
I
Na wysokościach myślenia jest sfera,
SkÄ…d widok stromy -- --
Mąci się w głowie i na zawrót zbiera;
W chmurach -- na gromy.
-- Płakałbyś mo\
e, lecz Å‚zÄ™ wiatr ociera
Pierw, nim błysnęła -- --
Po có\
się wdzierać, gdzie światy są zera,
Pył -- arcydzieła?!'
II
Zły anioł jednak uniósł ECCE-HOMO
Na opok szczyty,
Gdzie, stojÄ…c jeden i patrzajÄ…c stromo,
Człek -- gardzi byty.
-- Jakoby wyrwał się z jawu, kryjomo,
Skrzydły nikłemi,
I mierzyć chciał się, sam, z swoją widomą
WagÄ…, na ziemi.
III
I ściągałby go magnetyzm globowy
W sfery dotkliwe,
Gdzie nie doświadzcza nic zawrotów głowy --
Nic!' co szczęśliwe.
-- A\
wielki smętek lub kamień grobowy
Z tych sfer, bezpiecznych,
Wypchnie znów na szczyt myślenia budowy,
W obłęd dróg mlecznych.
IV
Bo w górze -- g r ó b j e s t I d e o m człowieka,
W dole -- g r ó b c i a ł u;
I nieraz s z c z y t n e wczorajszego wieka
Dziś -- tyczy kału'
* * * * * * * * *
Prawda siÄ™ r a z e m d o c h o d z i i c z e k a !
22 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
XLII. PURYTANIZM
(Z LISTU DO M. S. )
Na p u r y t a n i z m , jak na rzecz obrzydłą,
Czemu? siÄ™ gniewam (pytasz). Primo: wcale
śe się nie gniewam na najczystsze mydło
Którego p i a n ę, to jest: w a r t o ś ć, chwalę --
Pozwól mi tylko gęsim skreślić piórem
(Które pluskało się przez \
ywot cały),
śe mydło -- nie jest rzeziebnym marmurem:
Dobre na bańki, nie -- na i d e a ł y !
*
Zaś -- ideały są wryte jak czyny,
Cokolwiek o nich trzyma gmin obecny,
RobiÄ…c swych w i e l k i c h m Ä™ \
ó w z s t e a r y n y. *
( S p o s ó b d o ś ć t a n i , a l e b a r d z i e j n i e - c n y .)
*
SÅ‚owem -- \
e w mydło wierzę niezachwianie,
Lecz gdyby kto chciał, abym przez to samo
Wziął się do pracy: stawić z nim mieszkanie
Bogów, gościnne tryumfalną bramą,
Z tak niesłychanie przeczystej materii,
Jak p u r y t a n i z m, to' zrobiłbym mo\
e
Nie kościół, ale -- utrapienie Bo\
e,
Alabastrowe jak śniegi Syberii!
*
I -- byłbym biały jak owa dziewica
Biała, w szelestnej sukni atłasowej,
Mająca perły i jaśmin u lica,
Bez przyganienia od stopy do głowy.
Lecz -- skąd? te perły' -- d l a n i e j t a j e m n i c a
( B o j e s t n i e w i n n Ä…, i o tym -- ni mowy!),
Pokąd się perły nie rozpłaczą gradem,
PozostowujÄ…c cierniowy dyjadem.
*
Ergo: uwa\
am za istne prawidło
(W którego kole zaklętym się kręcę),
śe marmur -- marmur, zaś mydło jest mydło,
śe -- r o b i ć z m y d ł a , t o -- u m y w a ć r ę c e !
*
Lubo -- gdy wspomnę praczki polskie, które
Ponad stawami coÅ› klepiÄ…, jak chmurÄ™
23 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
OciÄ™\
ałego wilgocią i mrokiem --
A\
poprawujÄ… fartucha pod bokiem
I amazonne ręce swoje błocą'
(Z czego ktoś piękny zrobiłby obrazek.
Ile \
e stawy te się słońcem złocą) --
Dwakroć oceniam m y d ł a - w y n a l a z e k !
XLIV. COÅš
1
Z intencji rodzisiÄ™ wszelki uczynek --
Ty! -- będąc c z y n u - c z ł o w i e k i e m --
Gardzisz intencjÄ…? -- uwielb pojedynek
I głoś: \
eś na równi z wiekiem!
2
Mniejsza -- czy senat pobłądził? czy rynek?
Bo czyjakolwiek bÄ…dz
wina,
Najlepszym sędzią -- zawsze pojedynek:
Garść prochu -- butelka wina!
3
Ani kłopoczmy się' cedr? czy barwinek?
Na grobie urośnie?' po co?'
Wszelaką trudność kończy pojedynek
(Zwłaszcza -- nie w Dziejach, i nocą!).
4
W Azji częstokroć lichy mandarynek,
Gdy okradł kasę, podpala --
Po\
ar siÄ™ szerzy!' on wpada na rynek --
Wołają: " M i a s t o o c a l a!'"
5
Tak -- hałas strzałów, tak -- gorzałki kminek,
Kroków odmierzania \
wawsze
CzyniÄ… -- \
e, końcem końców, pojedynek
Jest to C o Å›' i o c o Å› zawsze.
L. BLISCY
1
Tu, gdzie im krótszy czas, tym lepiej skrywa
Szybkość swą, wa\
ność i miarę,
A człowiek ledwo rzec mo\
e, \
e bywa
Zdrowych lat kilka' lub parÄ™ --
2
24 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Ludzie? -- znikomość tę? -- czy mieli siły
Wziąść za coś więcej ni\
plagÄ™'
Choć krzy\
sam, waląc się na grobie, zgniły,
Razem traci kształt i wagę!
3
Jakby siÄ™ nieme rzeczy te\
siliły
Nieustannymi jękami
Przedłu\
ać nicość swą i zlepiać pyły
A
zÄ… -- a\
i Å‚za siÄ™ wyplami.
4
Więc gdy na chustki ostatniej ju\
brzegu
A
zy ślad spełznie swym ostatkiem;
Więc gdy ostatni z przyjaciół szeregu
Wspomni CiÄ™ j u \
, j u \
, przypadkiem --
5
Wtedy -- o! wtedy -- myśl i \
ycia wÄ…tek,
I ślad dramatyczny bytu
Twego, w swój wtóry wnikłszy o d - p o c z ą t e k,
Zbudzi siÄ™ T o b Ä… do sytu.
6
Bo teraz wszędzie jeszcze Twoje n i e j a
Obejmać musisz sumieniem;
I nie Twój jesteś rozum i nadzieja,
I jesteÅ› Twoim zwÄ…tpieniem!
7
Lecz i tu ludzi trzy widziałem sfery,
Trzy obcowania ich strony:
J e d n i, co znajÄ… CiÄ™, jak siÄ™ litery
Zna - pókiś ku nim zwrócony'
8
I póki twarzą w twarz przestajesz z niemi,
ZaÅ› - ani chwilÄ™ ju\
potem:
Tak kły pszeniczne ruszają się z ziemi,
WyzieleniajÄ…c za grzmotem'
9
D r u d z y - mniej rzÄ…dni oblicz i gestu,
Mniej osobistej poręki,
Bo całe \
ycie pamiętni, jak Chrzestu,
Tych, których dotknęli ręki.
10
I t r z e c i wreszcie - - rzadcy niesłychanie,
Co, choćbyś umarł od wieku,
Weszli w poufne z TobÄ… obcowanie,
25 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Jak - siedzący człek przy człeku.
11
- - A którzy znikną z Elektrą Twej siły
Lub znajdÄ… siÄ™ w \
ycia składni,
A których czekać u swojej mogiły
Będziesz? - -
- ja, nie chcÄ™' s a m z g a d n i j'
LI. MORALNOÅšCI
I
KochajÄ…cy - koniecznie bywa artystÄ…,
Choćby nago jak Herkules stał;
I m o r a l n o ś ć nie tylko jest osobistą:
Jest i wtóra - m o r a l n o ś ć - z b i o r o w y c h - c i a ł.
II
Dwie było tablic - dwie! - prawowitego cudu:
Jedna - władnie do dziś wszech-sumieniem,
Druga - całym pękła kamieniem
O twardość ludu.
III
Z pierwszej?' - mamy zarys i siłę mamy
Od niesienia rąk w dzieło zaczęte,
Ale - drugiej odłamy
Między Ludów Ludami
Jak menhiry* stoją rozpierzchnięte!
IV
Wobec pierwszej?' ka\
dy a ka\
dy - r z e s z Ä… !
Lecz - by d r u g ą od-calić,
Czoła się nam moj\
eszÄ…
I zaczynają się lica blaskiem palić.
- Wiatr ogromny, jak na Synai szczycie,
Tętnią echa i gromy z błyskawicami;
DÅ‚oniÄ… czujesz, \
e tknÄ…Å‚eÅ› \
y c i e'
Podejmując prawa odłamy.
V
A\
przyjdzie dzień' gdy g n i e w , c o z b i ł t a b l i c e,
Stanie się z a p a ł e m , k t ó r y t w o r z y :
Rozniepodziane zło\
y
I pogodne odkryje lice.
* M e n h i r - wysoki głaz druidyczny.
26 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
LII. TAJEMNICA
" T a j e m n i c a !' wielka to tajemnica!'"
C h ó r
"Czego? durzyć szlachcica'"
* * *
Jak umysł chciwy wiedzy wy\
szej od polemik,
Przechadzał się, przez cichy laurów bujnych szpaler,
Słynny pisarz (niejakich orderów kawaler,
Portretowany, ile zwykł być akademik)
I dumał: "Skąd? pochodzi, \
e za dni Augusta,
Gdy retoryka kwitła tak prozą, jak rymem,
Gdy więc szukano prawdy tak rymem, jak prozą,
Nikt nie widział i nie znał niczego za Rzymem:
Co? Judea głosiła światu złotousta -
Co? śpiewał Dawid z chwałą lub Jeremias z zgrozą -
Co? Ezechiel' bylo im nie znane tak bardzo,
Tak bezbrzmiące dla uszów w swej zatyłych dumie'"
- Jak gdy się czyje umysły umyślnie zatwardzą,
Lub' jak kiedy s i ę k o c h a ć L u d z k o ś c i n i e u m i e !
LIII. ZAGADKA
Z wszelakich kajdan, czy? te sÄ…
Powrozowe, złote czy stalne?'
Przesiąkłymi najbardziej krwią i łzą -
N i e w i d z i a l n e !'
. . . . . . . . .
LIV. JAK...
Jak gdy kto ciśnie w oczy człowiekowi
Garścią fijołków i nic mu nie powie'
*
Jak gdy akacja zwolna zakołysze,
By woń, podobna jutrzennemu ranu.
Z kwiaty białymi na białe klawisze
Otworzonego padła fortepianu'
*
Jak gdy osobie stojÄ…cej na ganku
Daleki ksiÄ™\
yc wpląta się we włosy,
Na pałającym układając wianku
27 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Czoło - lub w srebrne ubiera je kłosy'
*
Jak z niÄ… rozmowa, gdy nic nie znaczÄ…ca,
Bywa podobną do jaskółek lotu,
Który ma cel swój, acz o wszystko trąca,
Przyjście letniego prorokując grzmotu,
Nim błyskawica uprzedziła tętno -
Tak'
'lecz nie rzeknę nic - bo mi jest smętno.
LV. KÓA
KO
Jak niewielu jest ludzi i jak nie ma prawie
Pragnących się o b j a w i ć !' - Przechodzą - przechodzą -
Odpychają się, tańcząc z sobą lub w zabawie
Poufnej, kłamią płynnie, serdecznie się zwodzą:
Ni w s p ó ł c z e ś n i, ni bliscy, ani sobie znani,
Ręce imając, śliniąc się szczelnym uściskiem.
Głebia pomiędzy nimi wre i oceani
A na jej pianach - oni; bliscy czym?' - nazwiskiem!
Świat zaś mówi: "T o - s w o i, t o - k ó ł k o d o m o w e,
T o n a s i !" szczerzej Niebo Å‚Ä…czy lazurowe
Tysiąc ludów, co r\
nÄ… siÄ™ przez wieki, bo szczerzej
Z ka\
dego aby jeden w spólne Niebo wierzy.
- Oni zaś tańczą: łonem zbli\
eni do Å‚ona,
Polarnie nieświadomi siebie i osobni;
Dość, \
e nad nimi jedna lampa zapalona
I moda jedna wszystkich wzajemnie podobni.
- "T o n a s i !" - M a p Ä™ - \
y c i a gdyby ktoÅ› z wysoka
Kreślił jak m a p ę - g l o b u ?' góry i pustynie
Przeniosły by się w krótkie jedno mgnienie oka,
Ocean by zaś przepadł, gdzie łza drobna płynie!
LVI. CZUA
OŚĆ
Czułość - bywa jak pełny wojen krzyk,
I jak szemrzÄ…cych z
ródeł prąd,
I jako wtór pogrzeby'
*
I jak plecionka długa z włosów blond,
Na której wdowiec nosić zwykł
Zegarek srebrny - - -
28 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
LVII. NIEBO I ZIEMIA
"Rzeczywistym bÄ…dz
! - co? ci siÄ™ wciÄ…\
o n i e b i e troi
Podczas gdy grób, prądami nieustannemi,
Kości twoich, prochów twych porząda!"
*
- Och! tak, wszelako, gdziekolwiek człowiek stoi
O w i e l o k r o ć w i ę c e j n i e b i o s o g l ą d a,
N i \
e l i z i e m i '
LX. J
ZYK OJCZYSTY
"Gromem bÄ…dz
my pierw niz
li grzmotem,
Oto tętnią i r\
Ä… konie stepowe;
Górą c z y n y !'
- a słowa? a myśli?'
- potem!'
Wróg pokalał ju\
i ojców mowę -"
Energumen tak krzyczał do Lirnika
I uderzał w tarcz, a\
się wygięła.
Lirnik na to: . . . . . . .
. . . " Nie miecz, nie tarcz - bronią Języka
Lecz - arcydzieła!" -
LXI. BOGOWIE I CZA
OWIEK
1
Dziś autorowie są jak Bóg:
Dość ju\
, \
e tchną, wnet arcydzieło wstawa;
W skrzydlany lot posuwa ciÄ™\
ki pług,
Trud jest jakoby zabawa!
2
Nie samo ju\
słońce rzuca cień
Wawrzynów - skłania je i wiatr \
yczliwy;
Dwadzieścia lat sławy za jeden dzień
Dając - za dzień jeden szczęśliwy!
3
I od Wirgiliusza kształtnych pień
ZalatujÄ… jeszcze l u d z k i e natchnienia'
On! dwadzieścia lat pracy dał za dzień,
Za jeden dzień stworzenia!
29 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
LXII. ZAPAA

PowiadajÄ… - \
e piękne były one wieki,
Gdy o g i e ń - ś w i ę t y wznosił się złotym filarem,
A Rzym od białych dziewic wyglądał opieki,
Dziewic zasiadajÄ…cych, jak Senat, z Cezarem.
Wtedy i Drujd, i horda Litwy tajemnicza
Klęła kozła swojego pod grzechów cię\
arem,
A czoła jej ozłacał \
ywy płomień Z n i c z a.
Lecz z świętym-ogniem stało się jak z niebios darem:
Po legendowych wiekach - przyszły historyczne,
Ogień-boski za-przestał być dziejów skazówką.
(Natomiast - tanie mamy z a p a Å‚ k i - c h e m i c z n e,
Które gdy zręcznie ujmiesz - obrócisz w dół główką
I o obuwie potrzesz?' płomyk wraz wybucha,
A Turki palą fajkę z długiego cybucha!')
LXIII. PRAC - CZOA
O
" P r a c o w a ć m u s i s z" - głos ogromny woła -
Nie z potem dłoni lub twojego grzbietu
(I \
p r a c - p o c z Ä… t e k, doprawdy, \
e nie tu),
Pracować musisz z potem twego czoła!
- BÄ…dz
sobie, jak tam chcesz? - r e a l n y m c z Å‚ e k i e m:
Nic nie poradzisz!' ka\
de twoje dzieło,
Choćby się z trudów herkulejskich wszczęło,
Niedopełnionem będzie i kalekiem'
- Pokąd pojęcia-pracy korzeń jeden
Nie trwa? - dopóty wszystkie tracą zgoła;
GÅ‚os grzmi nad tobÄ…: "P o s t r a d a Å‚ e Å› E d e n !"
Grzmi dookoła: " P r a c u j z p o t e m c z o ł a !"
*
Najprostszy cieśla, co robi toporem,
Choćby on nie wiem jak był pracowity -
I choćby cieśli tyryjskich był wzorem -
Je\
eli w duszy smutem ma ukryty
Lub trumnę ciosze, gdy dławi go \
ałość,
A
zy własne widząc w \
elaza połysku,
Wyrobić musi pierw: u m y s ł u - s t a ł o ś ć -
Bez której nie ma sił, ciągu ni zysku.
Więc prac początek, pierwsza prac litera,
Nie tam, gdzie wasza dzoÅ› r e a l n a - s z k o Å‚ a
Uczy - zarówno płytka, jak nieszczera:
Pracować musisz zawsze z p o t e m - CZOA
A!
*
Reformatorów zbierz wszystkich i nagle
30 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Spytaj ich, co jest pracy abecadłem?
Zacząć mam z czego? gdy na skały wpadłem
Lub wiatr ustąpił, zerwawszy pierw \
agle -
Od czego zacząć? czy - od d ł o n i - p o t u ?
Lub r a m i o n - p o t u ?' gdy brak i narzędzi,
Gdy wkoło otchłań, a ty - na krawędzi:
Zacznij: b y w g Å‚ o w i e n i e b y Å‚ o z a w r o t u -
Więc głos ogromny znów jak pierwej woła:
"Musisz pracować z p o t e m t w e g o c z o ł a !"
*
Spustoszałemu powiedz Narodowi:
Niech siÄ™ zbogaci jak mo\
e najprędzej,
A majÄ…c p o s a g, resztÄ™ postanowi,
Do-rychtowawszy [do onych pieniędzy]
[końca brak]
[LXIV.] CO SA
YCHAĆ?
Je\
eli ten list wierszem piszÄ™, to z przyczyny
Prozaiczniejszej niz
li prozÄ…-gadaniny -
I czynię jak ów doktor, wolny od pustoty,
Co wtedy tylko tańczył, gdy miał brać na poty.
- Wkrótce albowiem wszystko Ludzkość z-u\
yteczni,
Ludzie będą, dla wprawy w gimnastykę, grzeczni:
Jak kichnie kto?' będzie to hasłem dla sąsiada,
śe Bursa stoi słabo i \
e renta spada -
Jak poprawi krawatÄ™, prosty z tego wniosek,
śe wiele jest o cenach bawełny pogłosek.
"J a k s i ę m a s z ?" - będzie stawką, a "b ą d z
z d r ó w " - wykrętem,
Panny będą rachować fijołki z procentem.
Arbuzy pójdą w górę. Kapusta Czerwona
Zburczy Ró\
Ä™ StolistnÄ…, \
e nioceniona,
I ka\
e jej do Chwastów wdzięczyć się za płotem;
Niezapominkę zmięsz z błotem, jak nic-potem!
Z Słonecznikiem, choć ten jest osobą stateczną,
Zajdzie w ulotnÄ… sprzeczkÄ™, ale niebezpiecznÄ…,
Którą on zniesie, patrząc w niebo jak astronom.
Na Hijacynty gorzej wpadnie ni\
ekonom
I nie wstrzyma jej kuzyn Pasternak, ni Czosnek,
Sławny z rozsądku, błahych nieprzyjaciel piosnek -
On, co jeszcze na puszczy, z Cebulą do współki,
Ledwo \
e nie zbuntował Moj\
eszowe pułki,
Padząc, by lud w nim uznał rzecz nad wolność starszą
I wrócił wielbić Czosnek z amnestią monarszą.
- - - - - - - - - -
31 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Lecz Ogrodnik có\
na to?' - p o s k r o b i e s i Ä™ w g Å‚ o w Ä™
I u d a, \
e n i e s Å‚ y s z y, b o m a w d o m u k r o w Ä™.
Pisałem w Pary\
u w 1865
[LXVII.] KRZYÅ› I DZIECKO
1
- Ojcze mój! twa łódz

Wprost na most płynie -
Maszt uderzy!' wróć'
Lub wszystko zginie.
2
Patrz! jaki tam krzy\
,
Krzy\
niebezpieczny -
Maszt siÄ™ niesie w z-wy\
,
Most mu poprzeczny -
3
- Synku! trwogi zbÄ…dz
:
To- znak-zbawienia;
Płyńmy! bądz
co bÄ…dz
-
Patrz, jak? siÄ™ zmienia'
*
Oto - wszerz i w z-wy\

Wszystko to\
samo.
*
- Gdzie\
się podział k r z y \
?'
*
- Stał się nam b r a m ą.
1866
LXIX. POCZ
TEK BROSZURY POLITYCZNEJ...
Nie trzeba robić z pokoleń ofiary,
I\
one nie sÄ… tylko: d a l s z y m c i Ä… g i e m;
Strona jest, z której człek rodzi się stary,
Choć kształtowanym urasta posągiem.
Przenosić w drugich swą własną zawziętość
Godzi się t y l e' ile czcisz ich świętość.
Lecz jeśli mniemasz, \
e T y - t w o r z y s z c z Å‚ e k a,
32 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
J a k B ó g, n a o b r a z T w ó j ?' - to rad bym wiedział,
Czemu jest czasów i pokoleń przedział?'
Skąd postęp? czemu? się go w dali czeka'
*
Nie trzeba robić się karykaturą
Twórcy - mniemając o naszym planecie,
śe on wszech-świata środkiem, albo górą;
Gród zaś ojczysty, \
e - najpierwszym w świecie,
A w grodzie jeszcze, \
e nad geniusz wszelki -
Sąsiad, z którym się wypienia butelki.
*
Nie trzeba s i e b i e, wciÄ…\
s i e b i e, mieć środkiem,
By, mimowiednie, się nie stać wyrodkiem -
Nie trzeba myśleć, \
e jest podobieństwo
Być demokratą - bez Boga i wiary
(Czego jak świat ten nie bywało stary!)
Ni bez wyznania \
e bywa męczeństwo.
*
Nie trzeba kłaniać się Okolicznościom,
A Prawdom kazać, by za drzwiami stały;
Przedawać laury starym znajomościom,
Myśląc, \
e dziejów-rytm zgłuszą tymbały!
*
Nie trzeba s t y l u nastrajać ulicznie
Ni Ewangelii brać przez rękawiczkę;
Być zacnym ckliwo, być podłym praktycznie,
Zapełniać p r ó \
n i Ä™ - s e n s u przez p o t y c z k Ä™.
I rejterować' lubo - heroicznie!'
LXX. LAUR DOJRZAA
Y
1
Nikt nie zna dróg do potomności,
Jedno - po samodzielnych bojach;
Wszak\
e w Świątyni jej nie gości
W tych, które on wybrał pokojach.
2
Ni swoimi wstępuje drzwiami,
Lecz które jemu odemknięto -
A co? w \
yciu było s k r z y d ł a m i,
Nieraz w dziejach jest ledwo p i Ä™ t Ä… !'
3
Rozwrzaskliwe czasów przechwałki,
33 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Co, mniemałbyś, \
e sÄ… trÄ…b graniem? -
To - padające w urnę gałki'
Gdy cisza jest g ł o s ó w - z b i e r a n i e m.
LXXI. CZAS I PRAWDA
Ilu\
? ja świerzych ksią\
ek widziałem skonanie -
W samej wiośnie ich \
ycia!' a nie były tanie'
I kiedy je składano, czekał świat, by wyszły,
Przewidując wzruszenie, albo oklask przyszły;
I kiedy je sznurówką zejmano w poszyty,
Świat szeptał, jak w alkowach przed balem kobiety.
A gdy wyszły?' - zostały porwane - a potem
Chwila cieniu i ciszy, jak bywa przed grzmotem,
Lecz czułeś, \
e znienacka światło się rozpostrze,
I wiew kart, i jak po nich biegło no\
a ostrze,
Czułeś - - a w dni niewiele słyszałeś, co chwila,
W rozmowach sąd, i w którą się stronę przechyla,
I jak przerwany bywa wniesieniem herbaty;
N a w s i ? - przeja\
d\
kÄ…, w m i e Å› c i e ? - kupnem nowej szaty;
A w tydzień ju\
się same okładki tych ksią\
ek
Odchylają, jak krańce u\
ywanych wstÄ…\
ek,
Gdzieniegdzie i pył leci, jak w p o p i e l n ą - ś r o d ę,
Na niebotyczny u s t Ä™ p, na skrzydlatÄ… o d Ä™,
I słychać' \
e ktoś chyłkiem wzmiankował niechcący
O pewnej innej ksiÄ…\
ce, wyjść wkrótce mającej.
- Tak jest dziÅ› tu i owdzie' lecz u n a s ?' wychodzÄ…
K s i Ä… \
k i ?' - za póz
no, c z y n y ?' za wcześnie się rodzą.
Co jeśli potrwa?' Mę\
e będą mieli s i ł y
Nienarodzonych wnuków, a rozum?' - mogiły!
*
Towarzystwo-uczonych niebawem w tej mierze
GdzieÅ› - kiedyÅ› - siÄ™ zgromadzi, skoro s k Å‚ a d k i zbierze,
I dnia tego feuilleton zaświta w Poznaniu,
P o Å› w i Ä™ c o n y onemu rzeczy sprawozdaniu,
A który czytać będzie dobry Obywatel:
Tak\
e - przez p o Å› w i Ä™ c e n i e' (nie dla czczych bagatel!).
Wtedy - sam Długosz wyjdzie; "Kurierek" zamieści:
"Z B e r l i n a. Słychać' krą\
ą niewątpliwe wieści,
Jakkolwiek owym wieściom Mę\
e-zaufania
PrzeczÄ… - i rozdzielone sÄ… krÄ…\
Ä…ce zdania."
- Lecz nie śpi korespondent- "Czasu_ ' ten wymaca
Grunt prawdy i firmament przekreśli jak raca,
Po o b ł o k a c h - t ł u m a c z e ń pozłoci rzęsisto,
By wszystkimi orzeknąć języki myśl - czystą!
*
34 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
W ka\
dym kraju inaczej Prawda siÄ™ udziela,
Lubo wszędzie jednego ma nieprzyjaciela,
A tym jest k Å‚ a m s t w o, tudzie\
l e n i s t w o i p y c h a,
I n e r w ó w - w s t r ę t, co, aby mieć pokój, ucicha,
Mało dbając (choć prawie to wiedzy zarodkiem),
śe bywa słowo pierwej c e l e m niz
li Å› r o d k i e m,
I \
e dziś Język kształcąc, nie zgadujem wcale.
Jakie? głosić nim będą wesela i \
ale
Za sto lat' - \
e więc r a d o ś ć, \
e b o l e ś ć, \
e m o d Å‚ a
Dlatego się w Lakonizm zawrzeć nie umieją,
I\
wzdychajÄ… za p r z y s z Å‚ y c h, Å‚kajÄ…c jako z
ródła,
Do których inni przyjdą, w dzbany swe naleją
I będą pić, ochłodę wyczerpując z dzbana;
Lub - nie znalazłszy z
ródeł, pójdzie im z ust - piana!
LXXIII. GRZECZNOŚĆ
1
Znalazłem się był raz w wielkim Chrześcijan natłoku,
Gdzie jest biuro lasek, płaszczów i m a r e k;
- Ka\
dy za swój chwytał się zegarek,
Nie ufajÄ…c bliz
niej ręce i oku!'
2
Jeden tylko MÄ…\
zwrócił moją uwagę:
Z przezornością albowiem szczególniejszą
A
ączył wdzięk i względność, i powagę,
W niczym od chrześcijańskiej nie zimniejszą -
3
"Któ\
jest? - pytam - tyle uprzejmy dla gości
Wśród podejrzewających się bliz
nich owych?"
* * * * * * * *
(Był to stra\
nik f i g u r w o s k o w y c h
Z pobliskiego M u z e u m - c i e k a w o Å› c i !')
LXXIV. BOHATER
1
Czy ju\
nie wróci czas siły-zupełnej
Ani ma jeszcze zasłynąć
Wiek, gdy po R u n o wa\
ono się płynąć
Ze z Å‚ o t e j u w i t e w e Å‚ n y ?'
2
Lec na kolchidzkiej tkaniny kobierce
35 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Nikt\
e ju\
więcej nie pragnie? -
Lub, bohaterów czuli spadkobierce,
WolÄ…\
się u j ą ć z a j a g n i ę ?'
3
Smoka czy wielki Å‚eb dziÅ› wyzwie kogo,
Rykiem otrębując turniej;
Lub jest\
e, kto by rad go potrzeć nogą,
I wynieść się nadeń górniej?'
4
Czy ramion marmur - czy muszkułów granie
I cało-strojność budowy,
Nie ma ju\
więcej nic za powołanie
Nad strawność dobrą? byt zdrowy?
5
Bohaterowie wszak od wieków w wieki
Kraj zdobywajÄ… z a k l Ä™ t y -
I od Achilla mniej bywa kaleki,
Kto nie wyzuł z ostróg pięty!'
6
Miała\
by słodycz chrześcijańska, nowa,
Zawistnym byz
Męstwa druhem? -
Gdy ona raczej jako białogłowa
Wierna - współ-zwycię\
a duchem!
7
Miała\
by włosów srebrność księ\
ycowa
Wyzwalać z D z i e j ó w - z a c i ą g u ? -
Lecz starość, w czas swój, bywa więcej zdrowa
Od bark greckiego posÄ…gu.
8
Moj\
esz - wiek blisko prze\
ywszy, powstawa
Wyswobodzicielem ludu -
Heroizm czysty wcześnie nie dostawa,
I nie dostawa - bez c u d u !
9
Owszem - śmierć sama i jej piekieł-krater
Có\
sÄ…?' - rzecz wielka lub licha:
W miarÄ™ do tego, jak? jaki bohater?
Dopełnił swego kielicha -
10
Niech\
e więc Kolchów wiek sobie nie wraca,
Współczesność w równej mam cenie:
H e r o i z m będzie trwał, dopóki p r a c a;
Praca? - dopóki stworzenie!'
36 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
LXVIII. STYL NIJAKI
S z k o ł a - s t y l u kłóciła się z s z k o ł ą - n a t c h n i e n i a,
Zarzucając jej dziką niepoprawność. - Ale!'
P o t o m n i nie sÄ… tylko grobami z kamienia,
Ciosanymi cierpliwym dłutem doskonale:
Są oni pierw W s p ó ł c z e ś n i, których przeznaczenia
Od d o - r a z
n e g o w chwili \
e zale\
ą słowa;
Przestawa być wymową s p ó z
n i o n a w y m o w a !
LXXIX. RÓśNOŚĆ ZDAżÿ
(POD WIZERUNKIEM ALFREDA DE MUSSET)
Jedni twierdzÄ…, \
e M u s s e t mistrza nie ma,
Nowe wniósłszy sztuki prawidło;
Drudzy - \
e naśladowcą jest B e r g h e m a
(Który - malował ślicznie' bydło!').
LXXX. WIELKIE SA
OWA
1
Czy te\
o jedną rzecz zapytaliście,
O jednÄ… tylko, jakkolwiek nie nowa!
To jest: g d z i e ? p a p i e r p r z e p a d a j a k l i Å› c i e.
PozostawujÄ…c same w i e l k i e s Å‚ o w a'
2
Gdzie? tych słów wielkich jest wspólna kraina,
Jedna dla ludzi wszystkich i ta\
sama,
Która nie kończy się, lecz wcią\
zaczyna -
Dla nas Ojczyzna dziÅ›, jak dla Adama!
3
Sfera s ł ó w w i e l k i c h, jakich nieraz parę
Przez zgasły wieków przelata dziesiątek
I wpierw uderza ciÄ™, ni\
dajesz wiarÄ™,
Godząc - jak strzały ordzewionej szczątek - -
4
Ktoś je lat temu wypowiedział tysiąc,
Lecz one dzisiaj grzmiÄ… - - i ty, za stosem
37 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Ksiąg drukowanych, gotów byłbyś przysiąc,
śe - bli\
sze ciebie dą myślą i głosem!
5
Czy wy spytaliście tylko o tyle -
Tylko o jednÄ… tÄ™ ksiÄ…g tajemnicÄ™,
Z trupimi głowy na skrzydłach motyle,
Którym w ruiny stawię \
ółtą świecę?'
6
Czy zapytaliście czemu C i c e r o ?
P a w e ł ? lub S o k r a t ? tych słów rzekłszy parę,
śyją' do dzisiaj cię za piersi bierą.
A ty, choć im nierad, dawasz wiarę.
7
Księgi zaś Twoje, mimo złote wargi
Kart z pergaminu, i twoje dzienniczki
Z elektrycznymi okrzyki lub skargi
Gasną - jak ckliwe o południu świeczki.
8
I wrzeszczysz: " D z i s i a j !" - ty, gdy twa korona
Dzisiaj jest w rękach, co z dawna umarły:
Jak gałąz
, włosy wziąwszy Absalona,
SkrzypiÄ…ca jemu i hufcowi: "K a r Å‚ y !"
LXXXI. KOLEBKA PIEÅšNI
(DO SPÓA
CZESNYCH LUDOWYCH PIEÅšNIARZY)
I
Gdzie t o n i m i a r a równe są przedmiotowi,
Gdzie przedmiot siÄ™ harmoniÄ… dostraja,
Tam jest i pieśń, i rym - jak kto je powie -
Tam z - s i e d m i a siÄ™ brzmienie i tam siÄ™ z - t r a j a,
I spadkuje się same ku końcowi'
II
- Umiej słowom wyrazić ich w y g ł o s - p i e r w s z y -
To jest całą wra\
eń tajemnicą:
Rym?' - we wnętrzu le\
y, nie w końcach wierszy,
Jak i gwiazdy nie tam są, gdzie świecą! *
III
Podobnie\
i pieśń gminna to nie jest t o,
Co wy dziś zrobiliście z niej - -
Płynność słów? - to - oko błysłe łzą,
38 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
To - ciepły dech, nie zawołanie: "Tchnij!'"
Tak - wywęz
la siÄ™ kwiatu pÄ…k i tak ptaszÄ™
Coraz bystrzej i pełniej widzi dzień,
Nim nad rozpękłą wzleci czaszę -
Wra\
enia pierw mając przez s w ó j - r d z e ń !
IV
StÄ…d to nie sÄ… n a s z e - p i e Å› n i - n a s z e,
Lecz boskiego coÅ› bierÄ… w siÄ™;
Stąd, choć ja śpię' nie ja to śnię c o? śnię:
Ludzkości-pół na globie współ-śni ze mną;
Dopomaga mnie - i c i c h o, i g Å‚ Ä™ b o k o,
I u r o c z y Å› c i e, i c i e m n o:
Jak - wszech-oko!'
V
Tam to wszczęła się pieśń gminna, jakby z dna
Uspokojonej na skroś głębi
Czerpiąc tok swój i jęk gołębi;
A Bóg ją sam zna!'
LXXXII. ŚMIERĆ
1
Skoro usłyszysz, jak czerw gałąz
wierci,
Piosenkę zanuć lub zadzwoń w tymbały;
Nie myśl, \
e formy gdzieś podojrzewały;
Nie myśł - o śmierci'
2
Przed-chrześcijański to i błogi sposób
Tworzenia sobie l e k k i c h rekreacji,
Lecz c i Ä™ \
k i e j wiary, \
e śmierć: t y k a o s ó b,
N i e s y t u a c j i - -
3
A jednak ona, gdziekolwiek dotknęła,
T ł o - nie istotę, c o n a t l e rozdarłszy,
Prócz chwili, w której wzięła - nic nie wzięła:
- Człek od niej starszy!
LXXXIII. SENS-ÅšWIATA
1
Do uczty gdy z gwarem siadano za stół,
Mnie jednemu zbrakło siedzenia -
Tłumaczy to zwyczaj, bym za złe nie wziął,
39 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
Wró\
Ä…c: i\
taki traf - o \
e n i a !
2
Więc - toast podniosłem, lecz stało się znów,
śe wlano mi ostatek wina.
(Co zwyczaj wykłada z f a w o r u wdów,
Lub, \
e mo\
esz mieć wkrótce syna!')
3
Płynąłem za morze' skąd puścił ktoś wieść,
śe się rozbił okręt w podró\
y - -
Wiele stąd tłumaczeń, lecz spólna ich treść
Długi i błogi \
ywot wró\
y.
4
Sens z tego, \
e dziwnie przewrotnym jest świat:
Bo gdy nie masz miejsca, to ciÄ™ \
eniÄ…,
A skoro pogrzebiÄ…m dodajÄ… sto lat,
A gdy zapominajÄ… - ceniÄ…!
LXXXIV. CZEMU
Pró\
no się będziesz przeklinał i zwodził,
I wiarołomił zawzięciu własnemu-
Powrócisz do niej - będziesz w progi wchodził
I dr\
ał, \
e mo\
e nie zastaniesz?...
c z e m u!...
*
Sam sobie będziesz słówkiem jednym szkodził,
Nie powierzonym, prócz tobie jednemu.
Będziesz się b e z n i e j z n i ą kłócił - i godził,
I wrócisz wątpiąc czy zastaniesz?...
c z e m u!...
*
Szczęśliwi przyjdą, jak na domiar złemu:
Kołem osiędą ją - chwilki nie będzie,
By westchnąć szczerze...ach! czemu i czemu
Przyszli szczęśliwi? rozparli się wszędzie,
Wszędzie usiedli z czołem rozjaśnionem-
Dom napełnili - stali się Legionem!...
*
Przeczekasz wszystkich?... to - d w ó c h ci zostanie,
A j e d e n w progu jeszcze ma pytanie
I choć, na zegar pojrzawszy, się sro\
y,
Ty - nawyknÄ…Å‚eÅ› ju\
nie ufać jemu:
Wróci i znowu kapelusz poło\
y,
40 z 41 2008-08-20 19:49
Vade - Mecum file:///D:/Norwid%20Cyprian%20Kamil%20-%20Vade-Macum.htm
I rękawiczki zdejmie jeszcze--
c z e m u?
*
A\
chwila przyjdzie, gdy w y j ś ć ? - lepiej znaczy,
Ni\
eli zostać po obojętnemu;
Wstaniesz-i pójdziesz, kamienny z rozpaczy,
I nie zatrzymasz siÄ™, precz idÄ…c--
c z e m u?
*
A ksiÄ™\
yc będzie, jak od wieków niemy,
Gwiazda siÄ™ \
adna z miejsca nie poruszy-
PatrzÄ…c na ciebie oczyma szklistemi,
Jakby nie było w Niebie \
ywej duszy:
Jakby nie mówił nikt N i e w d z i a l n e m u ,
śe trochę ni\
ej - tak wiele katuszy!
I nikt, przed Bogiem, nie pomyślił:
c z e m u?
K O N I E C
41 z 41 2008-08-20 19:49