Przygotowanie bydła do uboju
Dokument ten został przetłumaczony i zaadoptowany za zgodą Health and Safety Executive (HSE),
z oryginału opublikowanego przez ww. instytucję i dostępnego na stronie internetowej
http://www.hse.gov.uk/pubns/ais34.pdf
Tłumaczenia dokonano uwzględniając uwarunkowania krajowe, należy się jednak upewnić, czy odpowiednie
polskie prawodawstwo, normy i wymagania zostały w pełni uwzględnione.
Przytaczanie informacji zawartych w dokumencie jest dozwolone pod warunkiem powołania się na tłumaczenie i
oryginał.
Autorzy zarówno oryginalnego dokumentu, jak i tłumaczenia, nie ponoszą odpowiedzialności za wykorzystanie
informacji w nim zawartych.
W niniejszym opracowaniu podano ogólne porady dla rolników na temat utrzymania bydła
w czystości, dzięki czemu ogranicza się konieczność strzyżenia. Przedstawiono również
bardziej szczegółowe porady dotyczące zmniejszenia ryzyka dla ludzi przy strzyżeniu bydła,
w przypadku gdy jest to niezbędne. Jednak rolnicy powinni wiedzieć, że nie ma prawnego
obowiązku, aby bydło było ostrzyżone do uboju, a jedynie, aby było czyste.
W warunkach polskich problem strzyżenia bydła przed wysłaniem go do uboju
praktycznie nie istnieje, gdyż takich wymagań nie stawiają ani ubojnie bydła ani
zakłady przetwórstwa mięsnego. Kwestia ta nie jest poruszana również w
przepisach krajowych, w szczególności w rozporządzeniu ministra rolnictwa i
rozwoju wsi z dnia 4 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowych warunków
weterynaryjnych wymaganych przy przetwórstwie mięsa zwierząt rzez
nych oraz
składowaniu i transporcie przetworów z tego mięsa (DzU nr 192, poz. 1610).
Niniejsze wytyczne brytyjskie mogą być jednak pożyteczne dla polskich hodowców
bydła. Warto bowiem orientować się, jakie działania w tym zakresie podejmują
farmerzy brytyjscy, choćby z tego względu, że w określonym czasie podobna
praktyka zostanie wymuszona w Polsce. Ponadto wytyczne zawierają wiele
praktycznych porad w zakresie bezpieczeństwa obsługi zwierząt hodowlanych,
których nie zawiera podstawowy w tym względzie przepis krajowy, jakim jest
rozporządzenie ministra rolnictwa i rozwoju wsi z dnia 28 września 2001 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich
(DzU nr 118, poz. 1268).
Rolnicy muszą zadbać, aby bydło wysyłane przez nich do rzez
ni spełniało jedną z dwóch
przyjętych klas czystości, ustalonych przez urząd ds. czystości mięsa, który egzekwuje
normy czystości w rzez
niach. Badania wykazały, że im brudniejsza skóra zwierzęcia, tym
większa możliwość zakażenia sztuk ubojowych bakteriami takimi jak E. coli. Urząd ds.
czystości mięsa wyraz
nie deklaruje, że brudne zwierzęta odstawiane do rzez
ni będą
odrzucane i odsyłane na koszt rolnika. Aby spełnić wymagania norm, rolnicy mogą być
zmuszeni do:
" zmiany metod hodowli bydła
" poprawy stanu obór i warunków transportowych
1
" strzyżenia niższych partii ciała zwierząt przed wysyłaniem ich do rzez
ni.
Prawo
W przypadku rolników z Wielkiej Brytanii, przestrzeganie poniższych zaleceń pomoże im
wypełnić przepisy ustawy o bezpieczeństwie i higienie pracy z 1974 r. oraz rozporządzenia
w sprawie zarządzania bhp z 1992 r. Wymienione brytyjskie akty prawne nakładają wymóg
oceny ryzyka związanego z pracą oraz kontrolowania go w możliwie jak największym
stopniu.
Ryzyko
Praca przy dużych zwierzętach nieuchronnie wiąże się z ryzykiem urazu w wyniku
przygniecenia, kopnięcia, uderzenia głową lub ubodzenia przez zwierzę. Ryzyko wzrasta
w przypadku pracy przy zwierzętach, które rzadko były obsługiwane bezpośrednio przez
człowieka. Jeszcze bardziej ryzyko wzrasta w razie konieczności pracy przy dolnych partiach
ciała zwierzęcia, np. przy strzyżeniu sierści na brzuchu, do czego zwierzę nie jest
przyzwyczajone. Rolnicze związki zawodowe i inspekcja pracy otrzymywały niemało zgłoszeń
o urazach twarzy lub rąk, do jakich dochodziło w wyniku kopnięcia przez zwierzę podczas
strzyżenia brzucha.
Ograniczanie ryzyka za pomocą odpowiednich metod hodowli zwierząt
W Wielkiej Brytanii wydano poradnik dla rolników na temat metod hodowli bydła,
pomocnych w utrzymaniu zwierząt w czystości. Stosując zalecane tam metody, ogranicza się
konieczność czyszczenia bydła przed jego wywozem z gospodarstwa rolnego.
We wspomnianym poradniku zwracano uwagę rolników na wybrane zagadnienia hodowli
bydła. Oto one:
" zakończenie wyprowadzania bydła na pastwisko odpowiednio wcześnie przed
wstawieniem do rzez
ni. Przyczyną nadmiernych, luz
nych odchodów u zwierząt
i wynikającego stąd ich zabrudzenia może być np. zarażenie bydła pasożytami
przewodu pokarmowego, wypasanie na młodej, bujnej trawie lub stosowanie na
pastwiskach dużej ilości azotowych nawozów sztucznych. W takich przypadkach
ograniczenie brudzenia zwierząt jest możliwe dzięki: odpowiedniemu zaplanowaniu
nawożenia i zwalczania pasożytów zwierząt, stosowaniu słomianej podściółki
2
w przypadku wypasania bydła na bujnej trawie oraz stosowaniu podkarmiarki
obrotowej lub pełzającej. W najgorszym przypadku konieczne może być zatrzymanie
bydła w oborze na jakiś czas przed ubojem
" dieta oparta w dużej mierze na kiszonkach i roślinach okopowych, szczególnie
z dodatkami mieszanek zbożowych, jest przyczyną dużych ilości mokrego łajna.
Problem ten można ograniczyć, stosując właściwie zbilansowaną dietę, z dodatkiem
dobrze sporządzonych kiszonek, z dużą ilością słomy (lub sieczki dodawanej do porcji).
Dieta oparta na sianie i mieszankach zbożowych daje zwykle suche łajno, powodujące
niewielkie brudzenie zwierząt
" pomieszczenia dla zwierząt. Trzymanie zwierząt w zagrodach otoczonych drewnianymi
barierkami pomaga w utrzymaniu bydła w czystości, pod warunkiem właściwego
wykorzystywania zagród i dostosowania wielkości stada, zależnie od wieku zwierząt i
obszaru zagrody, a także stosowania podściółki słomianej w zagrodach, gdzie
przetrzymuje się zwierzęta na sprzedaż. Zagrody z podściółką słomianą również
wymagają utrzymania w czystości, aby zapewnić odpowiednią czystość bydła. Trzeba
zadbać o to, aby pomieszczenia dla zwierząt spełniały zalecenia odnośnie do ich
wentylacji, odprowadzania ścieków i stanu ogólnego
" ogólny stan zdrowia bydła. Właściwy program prewencji ogranicza ryzyko
występowania chorób u zwierząt lub przenoszenia przez nie organizmów
chorobotwórczych, a w konsekwencji zapobiega czyszczeniu u zwierząt oraz zatruciu
żywności dla ludzi
" używanie przez pewien czas przed ubojem osobnej zagrody dla zwierząt
przeznaczonych na sprzedaż  na okres od kilku dni w przypadku zwierząt mokrych
i mało zabrudzonych, nawet do kilku tygodni w przypadku zwierząt bardziej
zabrudzonych. W tego typu zagrodzie potrzebna jest duża ilość słomianej podściółki
dobrej jakości oraz wystarczająco duża przestrzeń dla zwierząt.
Ograniczanie ryzyka poprzez strzyżenie zwierząt
Nawet przy stosowaniu dobrych metod hodowli zwierząt, czasami konieczne może być
strzyżenie wybranych partii ciała bydła przed wstawieniem do rzez
ni. W takim przypadku
niezbędne są pewne środki ostrożności pomocne w ograniczeniu ryzyka urazu.
Główne zagrożenia to przygniecenie przez zwierzęta w czasie przeprowadzania ich z zagrody
do klatki lub specjalnego pomieszczenia celem wykonania strzyżenia oraz kopnięcie przez
zwierzę w trakcie sięgania do dolnych partii ciała podczas strzyżenia. Strzyżenie powinno być
wykonywane tylko odpowiednio zaprojektowanymi narzędziami i zgodnie z zasadami
bezpiecznej pracy. Dlatego zasadnicze znaczenie ma dokonanie oceny, czy sprzęt
3
i urządzenia używane przy obsłudze zwierząt są odpowiednie, czy też potrzebne są jakieś
modyfikacje w ich konstrukcji lub zmiana metod pracy. W przypadku używania elektrycznej
maszynki do strzyżenia istnieje także ryzyko porażenia prądem, jednak zagadnienie to nie
jest tutaj omawiane.
Należy pamiętać, że:
" niektóre zwierzęta hodowlane są półdzikie, nieprzyzwyczajone do obsługi przez ludzi
" strzyżenie brzucha zwierzęcia nie może odbyć się bezpiecznie w ciasnej przegrodzie ze
ściankami bocznymi lub w przegrodzie z belkami pionowymi i poziomymi
zamontowanymi na stałe, blisko brzucha zwierzęcia
" boki i nogi można ostrzyc stosunkowo bezpiecznie, stojąc z tyłu zwierzęcia, jednak
strzyżenie brzucha zawsze będzie wykonywane częściowo w pobliżu tylnych nóg
zwierzęcia.
Jeżeli podczas obsługi zwierząt nie są spełnione kryteria bezpieczeństwa opisane w tej
informacji lub w odpowiednich normach, zawsze będzie istniało ryzyko poważnego urazu.
Przy przeprowadzaniu zwierząt należy dopilnować, aby:
" zwierzęta mogły łatwo wejść do wybiegu transportowego
" miały one dobrą widoczność na klatkę i dalej, dzięki czemu będą chętnie posuwać się
wzdłuż wybiegu
" brzegi wybiegu były odpowiednio obudowane ściankami przymocowanymi do ziemi i
połączonymi ze sobą
" możliwe było odgrodzenie zwierzęcia, które stoi w wybiegu jako pierwsze, czekając na
swoją kolej do strzyżenia. Odpowiednie będą drzwi na zawiasach lub przesuwane,
jednak pod warunkiem, że można je zamknąć od zewnątrz wybiegu, bez potrzeby
zbliżania się do zwierząt.
Używając klatki do strzyżenia zwierząt należy pamiętać o następujących zaleceniach:
" dolne połówki obudowy klatki powinny się otwierać całkowicie
" po otwarciu drzwiczek nie powinno być zamocowanych na stałe belek pionowych, które
mogłyby uwięzić dłoń operatora w momencie kopnięcia przez zwierzę
" aby można było pracować bezpiecznie, obydwa boki klatki powinny się otwierać i
powinno być wystarczająco dużo miejsca z każdej strony klatki. W przeciwnym razie
konieczne może być sięganie pod ciałem zwierzęcia, co nie należy do bezpiecznych
metod pracy
" głowa zwierzęcia powinna być unieruchomiona w stabilnej przegrodzie z przodu 
najlepiej zamykanej automatycznie
" tylne drzwiczki lub barierka powinny być zawsze zamykane, co ograniczy do minimum
przemieszczanie się zwierzęcia do przodu i do tyłu
4
" klatka musi być przymocowana bezpiecznie do podłoża lub, w przypadku klatek
ruchomych, do przewożącego ją pojazdu
" kopanie przez zwierzę należy skutecznie ograniczyć, np. używając specjalnego sprzętu
" podczas strzyżenia należy unikać sięgania zbyt daleko z jednego miejsca, gdyż
wówczas głowa pracownika może przesuwać się do dołu i w kierunku zwierzęcia
" należy starać się pracować z twarzą zwróconą w stronę głowy zwierzęcia, dzięki czemu
uniknie się pochylania w stronę, skąd zwierzę może kopać.
Sprzęt ograniczający kopanie przez zwierzęta
W sprzedaży jest kilka rodzajów sprzętu przeznaczonego do ograniczania swobody zwierząt,
tak aby nie mogły one kopać w trakcie obsługi. Są to na przykład zamykane poziome
poprzeczki utrudniające kopanie oraz fartuchy utrudniające kopanie, naciągane przed
tylnymi nogami zwierzęcia. Z doświadczeń rolników używających takiego sprzętu wynika, że
są to rozwiązania skuteczne. Jednak bez względu na rodzaj używanego sprzętu, zwierzę
musi być całkowicie unieruchomione z przodu przy głowie i od tyłu.
Dokument oryginalny:
Preparing cattle for slaughter
http://www.hse.gov.uk/pubns/ais34.pdf
Tłumaczenie z języka angielskiego:
Elżbieta Kossakowska
[e-mail]
5