cewki zwykłego mikrofonu dynamicznego, mikro-
Najważniejszy instrument
fon wstęgowy może zapewnić dużo lepszą od niego
Nagrywanie ścieżek wokalnych
jakość przetwarzania dz
więku. Wczesne mikrofony
wstęgowe były bardzo duże i delikatne (wstęgę
mógł uszkodzić nawet kaszel wykonawcy!)
PomijajÄ…c muzykÄ™ czysto instrumentalnÄ…, na
sukces każdego przeboju ma bez wątpienia Zapewniające najwyższą wierność
największy wpływ jego partia wokalna. Choć w przetwarzania mikrofony pojemnościowe mają
pierwszym rzędzie decydujący jest talent i teoretycznie bardzo prostą budowę. Delikatna
charyzma wokalisty, lub wokalistki, to niebagatelne płaska membrana wykonana z metalu lub
znaczenie ma przy tym sposób nagrania i metalizowanego tworzywa, umieszczona jest w
zmiksowania ścieżek wokalnych. Można nawet niewielkiej odległości od metalowej płytki. Do
zaryzykować stwierdzenie, że utalentowany membrany i do płytki przyłożone jest stałe napięcie
realizator dz
więku może również w dużym stopniu rzędu 50  150 V, tworząc w ten sposób
przyczynić się do sukcesu utworu, zwłaszcza naładowany kondensator. Jeśli teraz w wyniku
wówczas, gdy artysta posiada nieco gorsze warunki oddziaływania fal akustycznych membrana zacznie
głosowe. drgać, zmieniając przez to swoją odległość od
płytki, to zmieniać się będzie również pojemność
Ponieważ zawsze warto doprowadzać swoje
tworzonego przez oba elementy kondensatora.
umiejętności do perfekcji, postaramy się w kilku
Ponieważ kondensator jest naładowany napięciem
kolejnych artykułach przybliżyć podstawowe
stałym, zatem w wyniku zmian pojemności będzie
zagadnienia zwiÄ…zane z nagrywaniem i
się zmieniał zmagazynowany w nim ładunek
miksowaniem ścieżek wokalnych w typowych
elektryczny powodując powstawanie sygnału audio.
warunkach studia nagraniowego. Na poczÄ…tek
Membrana takiego mikrofonu jest bardzo lekka i
opiszemy skrótowo mikrofony, stanowiące
ma grubość zaledwie paru mikronów, dzięki czemu
podstawowe narzędzie pracy każdego realizatora
możliwe jest uzyskanie bardzo wysokiej jakości
dz
więku, a potem zajmiemy się nagrywaniem
przetwarzania dz
więku.
wokalu w studiu.
Tak prosta zasada działania samego
przetwornika pojemnościowego nie oznacza
Rodzaje mikrofonów
bynajmniej prostej budowy wykorzystujÄ…cego go
Najpopularniejszym typem używanych
mikrofonu. O ile niskooporowa cewka mikrofonu
współcześnie mikrofonów są mikrofony
dynamicznego pozwala na jego bezpośrednie
pro.megamusic.pl
dynamiczne. Ich zasada pracy oparta jest o
podłączanie do standardowego wejścia miksera czy
zjawisko generowania prÄ…du elektrycznego w
przedwzmacniacza mikrofonowego, o tyle wkładka
przewodniku, poruszającym się w stałym polu
pojemnościowa odznaczająca się bardzo wysoką
magnetycznym. Jeśli ten teoretyczny przewodnik
impedancją musi do takiego wejścia zostać
zastÄ…pimy bardzo lekkÄ… cewkÄ…, przyczepionÄ… do
dopasowana za pośrednictwem specjalnego układu
delikatnej plastykowej membrany i znajdujÄ…cÄ… siÄ™
elektronicznego wbudowanego do mikrofonu.
w pierścieniowej szczelinie magnesu stałego, to
Mikrofon pojemnościowy wymaga więc
otrzymamy uproszczony mikrofon dynamiczny.
dostarczenia niezbędnych napięć zasilających jego
Mikrofony takie posiadają w rzeczywistości wkładkę i układ elektroniczny. Wada ta jest w pełni
nieco bardziej skomplikowaną budowę, mającą rekompensowana przez bardzo wysoką jakość.
zapewnić jak najkorzystniejsze parametry  Większość współczesnych mikrofonów
szerokie pasmo przenoszenia, odpowiednie pojemnościowych zbudowanych z użyciem
charakterystyki kierunkowe i czułość. Z uwagi na układów półprzewodnikowych jest zasilana z
swoją zwartą i nieskomplikowaną budowę, miksera przez przewód mikrofonowy (zasilanie
relatywnie niską cenę i dużą odporność na warunki fantomowe  ang. phantom power). Od kilku lat
klimatyczne, mikrofony dynamiczne cieszą się powracają do studiów nagraniowych mikrofony
największą popularnością. Niektóre współczesne lampowe, dające ciepłe i pełne brzmienie;
konstrukcje zapewniają jakość dz
więku i czułość wymagają one jednak użycia specjalnych zasilaczy.
niewiele ustępującą innym, doskonalszym typom
Oprócz klasycznych mikrofonów
mikrofonów.
pojemnościowych z wkładką polaryzowaną z
Odmianą mikrofonu dynamicznego jest mikro- zewnętrznego z
ródła istnieją również mikrofony z
fon wstęgowy, bardzo popularny we wczesnych wkładką samopolaryzującą, tzw. elektretowe. Takie
latach powojennych, a obecnie przywrócony do mikrofony nie wymagają stosowania wysokich
łask w zmodernizowanych konstrukcjach. Elemen- napięć polaryzujących wkładkę i mogą być zasilane
tem poruszanym przez fale dz
więkowe, a zarazem dosłownie z pojedynczej bateryjki R6 - choć
wytwarzającym przebiegi elektryczne jest tu bardzo odznaczają się nieco mniejszą czułością i
delikatna wstążka metalowa, umieszczona pomię- odpornością na przesterowania.
dzy podłużnymi nabiegunnikami magnesu stałego.
Ponieważ jest ona znacznie lżejsza od membrany i
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
 W konstrukcjach mikrofonów pojemnościo- Charakterystyka taka jest bardzo wygodna przy
wych stosowana bywa jeszcze inna zasada. Taka zastosowaniach estradowych, bardzo dobrze tłu-
sama wkładka, jak opisana przed chwilą, nie jest w miąc zakłócenia dochodzące z boku mikrofonu i
ogóle polaryzowana, natomiast służy jako element zmniejszając jego skłonność do sprzężeń akustycz-
modulujący częstotliwość pomocniczego generatora nych, zwłaszcza z podłogowymi monitorami sce-
w.cz., którego sygnał jest następnie demodulowany nicznymi.
(podobnie, jak w odbiornikach radiowych UKF).
IstniejÄ… jeszcze rozmaite specjalne
charakterystyki kierunkowe, jak np. maczugowa
Istnieją jeszcze mikrofony węglowe o (jaką odznaczają się mikrofony superkierunkowe,
najstarszej chyba zasadzie działania, polegającej na tzw.  lufy , używane przy reportażach, czy na
zmianach oporności proszku węglowego, planie filmowym), czy półkulista (którą z kolei
ściskanego przez drgającą membranę; stosowane posiadają mikrofony odbiciowe, lub
były do niedawna w telefonach ze względu na powierzchniowe). Są one jednak rzadko stosowane
wytwarzany w nich bardzo duży sygnał. Mikrofony w studiach nagraniowych, zazwyczaj do uzyskania
piezoelektryczne wykorzystują z kolei efekt specjalnych efektów.
generowania napięć elektrycznych w wyniku
ściskania bądz
skręcania specjalnych kryształów. W
Charakterystyki częstotliwościowe
technikach nagraniowych takie mikrofony nie majÄ…
Idealna charakterystyka częstotliwościowa
zastosowania z uwagi na niezbyt dobrą jakość, choć
mikrofonu to taka, która obejmuje praktycznie całe
stosowane sÄ… szeroko jako przetworniki w
pasmo akustyczne, a nawet zakres nieco większy,
instrumentach akustycznych (gitary, instrumenty
nie posiadając przy tym zbyt dużych zafalowań.
lutnicze, a nawet dęte), ułatwiając ich nagłaśnianie.
Nie zawsze jednak taka charakterystyka jest
potrzebna  a czasem wręcz bywa niepożądana.
Charakterystyki kierunkowe
Przy nagraniach muzyki poważnej celowość
Istnieją cztery podstawowe charakterystyki stosowania takich mikrofonów jest niepodważalna,
kierunkowe mikrofonów: bo tutaj rzeczywiście najważniejsze jest wierne
przeniesienie brzmienia klasycznego
Kardioidalna, lub nerkowa, zwana tak posiadanego
instrumentarium wraz z akustykÄ… sali koncertowej.
przez nią kształtu serca, lub nerki. Mikrofon o
Taka są też charakterystyki mikrofonów studyjnych
takiej charakterystyce odznacza się największą
wysokiej klasy. Przy zastosowaniach estradowych
czułością od przodu, tłumiąc najbardziej dz
więki
pro.megamusic.pl
celowe jest jednak podcięcie dołu pasma celem
docierające z tyłu. Charakterystyka ta jest
skompensowania efektu zbliżeniowego oraz lekkie
najbardziej popularna przy większości zastosowań,
uwypuklenie wyższej średnicy pasma (w okolicy 5
ponieważ pozwala na dobre odizolowanie się od
kHz), zwiększające czytelność wokalu. Większość
zakłóceń, jak również na zminimalizowanie
wokalnych mikrofonów estradowych posiada takie
wpływu akustyki otoczenia; jest najbardziej
właśnie charakterystyki.
odpowiednia przy nagrywaniu większości z
ródeł
dz
więku, z wokalami włącznie. Wszystkie
mikrofony kardioidalne odznaczajÄ… siÄ™ tak zwanym
Zabieramy siÄ™ za nagrywanie wokalu
efektem zbliżeniowym, polegającym na podbijaniu
Podstawowym zagadnieniem przy nagrywaniu
zakresu niskich częstotliwości przy małych
wokalu jest dobór odpowiedniego mikrofonu. Choć
odległościach od z
ródła dz
więku.
na estradach królują mikrofony dynamiczne, to
Ósemkowa, (lub dwukierunkowa), zwana tak od
jednak w studiach nagraniowych używa się prawie
swojego kształtu ósemki. Mikrofon o takiej
zawsze mikrofonów pojemnościowych. Preferowa-
charakterystyce posiada największą czułość po obu
ne są przy tym modele z membraną o dużej średni-
stronach membrany; obie połówki charakterystyki
cy, posiadajÄ…ce bardzo dobre parametry i zapewnia-
są względem siebie w przeciwfazie. Najczęściej jest
jące pełne, ciepłe brzmienie  klasycznym przed-
stosowana do nagrywania dwóch z
ródeł dz
więku
stawicielem takich mikrofonów jest Neumann U87
znajdujÄ…cych siÄ™ naprzeciwko siebie, lub przy
lub AKG C414. Nie oznacza to jednak, że nie moż-
specjalnych technikach stereofonicznych.
na uzyskać dobrze nagranych ścieżek wokalnych
Dookólna, lub bezkierunkowa, posiadająca posługując się dobrymi mikrofonami dynamiczny-
teoretycznie kształt koła (a właściwie kuli). W mi, jak choćby popularnym Shure SM 58. Mając w
rzeczywistości mikrofony dookólne mają od przodu studiu do wyboru kilka różnych modeli mikrofo-
większą czułość dla wyższych częstotliwości, przez nów warto wypróbować je wszystkie i zastosować
co z
ródła leżące poza osią mikrofonu brzmią najbardziej pasujący brzmieniem do głosu wyko-
bardziej matowo. nawcy i charakteru utworu. Najlepiej jest w tym
celu wykonać próbne nagranie, jednocześnie usta-
Hyperkardioida jest skrzyżowaniem charakterysty-
wiajÄ…c wszystkie mikrofony i zapisujÄ…c je na od-
ki kardioidalnej z ósemkową, posiadając zawężoną
dzielnych ścieżkach wielośladu, co pozwoli na
przednią część i niewielki język z tyłu mikrofonu.
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
skuteczne przeanalizowanie rezultatów bez męcze- Otoczenie
nia wokalisty.
Niemniej ważnym czynnikiem, decydującym o
jakości i brzmieniu nagranych ścieżek wokalnych,
sÄ… warunki akustyczne, w jakich nagranie jest do-
Na statywie, czy w ręku?
konywane. Choć w niektórych, szczególnych przy-
Preferowanym sposobem nagrywania wokalu
padkach można skorzystać z pomieszczeń o okre-
w studiu jest zawieszenie mikrofonu na statywie.
ślonym pogłosie, to jednak najlepsze wyniki osiąga
Spory wpływ na jakość nagrywanej ścieżki wokal-
siÄ™ umieszczajÄ…c wokalistÄ™ w martwym akustycznie
nej ma sam sposób zawieszenia mikrofonu na sta-
otoczeniu, co pozwala na uzyskanie bliskiego, czy-
tywie, ponieważ mikrofony pojemnościowe z zało-
telnego wokalu i ukształtowanie żądanego planu
żenia są bardzo wrażliwe na zakłócenia mechanicz-
akustycznego dopiero podczas zgrania z użyciem
ne. Zawsze należy więc stosować przy nagraniach
procesorów efektów. Jeśli wokal zostanie nagrany z
specjalny kosz, jeśli jest do dyspozycji, pozwalają-
pogłosem pomieszczenia, to póz
niejsze wyelimi-
cy na odizolowanie mikrofonu od drgań podłogi i
nowanie jego wpływu będzie już niemożliwe. Po-
statywu (pochodzÄ…cych np. od przytupywania wy-
nieważ praktycznie każde studio nagraniowe posia-
konawcy). W porównaniu z mikrofonem trzyma-
da swój pogłos, celowe jest stosowanie specjalnych
nym w ręce, zawieszanie mikrofonu ma jeszcze
parawanów, pozwalających na utworzenie martwej
jedną zaletę, ponieważ oprócz eliminacji zakłóceń
akustycznie przestrzeni wokół wokalisty (szczegól-
pozwala na zachowanie w miarę stałej odległości
nie jest to istotne w przypadku studia o nienajlep-
od ust wokalisty, co umożliwia utrzymywanie przy
szej, przypadkowej akustyce!). W najprostszym
nagraniach jednakowej barwy jego głosu. Nie
przypadku można użyć kilku odpowiednio poza-
wszyscy artyści jednak lubią śpiewać w ten sposób,
wieszanych zasłon z ciężkiego materiału.
czujÄ…c siÄ™ bardziej komfortowo trzymajÄ…c mikrofon
Jak już wspomniałem, znakomita większość
w ręku, tak, jak podczas koncertu. Jeśli mamy do
mikrofonów, zwłaszcza tych tańszych, posiada
czynienia z doświadczonym wokalistą, który potrafi
jednÄ… tylko charakterystykÄ™ kierunkowÄ…: kardio-
zachowywać stałą odległość od mikrofonu, to moż-
idalnÄ…. Taka charakterystyka jest najodpowiedniej-
na spróbować nagrać wokal w ten sposób, ponie-
sza do nagrywania wokalu, ponieważ tłumiąc
waż na pewno będzie bardziej ekspresyjny, a nie-
dz
więki dobiegające spoza osi mikrofonu w dużym
wielkie pogorszenie jego jakości na pewno da się
stopniu eliminuje pogłos pomieszczenia. Dlatego
skompensować podczas zgrania. Ponieważ duże i
nawet dysponując mikrofonem wyższej klasy z
ciężkie studyjne mikrofony pojemnościowe nie za
przełączanymi charakterystykami warto stosować
bardzo się do takiej pracy nadają, należy skorzystać
pro.megamusic.pl
charakterystykę kardioidalną, chyba, że mikrofon
z typowego mikrofonu estradowego dobrej klasy
ma posłużyć do nagrania kilku osób jednocześnie,
(najlepiej pojemnościowego), który jest z założenia
które nie zmieszczą się przed mikrofonem. Można
wyposażony w elastyczne zawieszenie wkładki i
wówczas użyć charakterystyki ósemkowej, lub
osłonę przeciwwietrzną, tłumiącą zgłoski wybu-
nawet dookólnej; w tym ostatnim przypadku należy
chowe.
jednak pamiętać o większym wpływie akustyki
pomieszczenia.
Osłony i ekrany
Studyjne mikrofony pojemnościowe na ogół
Odległość
nie posiadają osłon przeciwwietrznych, należy więc
Odległość wokalisty od mikrofonu ma decydu-
skorzystać z zewnętrznego ekranu, tzw.  pończo-
jący wpływ na brzmienie jego głosu, z uwagi na
chy  cienkiej nylonowej tkaniny napiętej na obrę-
wspomniany wcześniej efekt zbliżeniowy, zmienia-
czy i umieszczonej kilka centymetrów przed mikro-
jący się wraz odległością. Najlepiej jest więc za-
fonem, która eliminuje ze ścieżki wokalnej niepo-
chowywać stałą odległość, co może okazać się
żądane udarowe dz
więki wywołane zgłoskami
trudne w przypadku bardziej ekspresyjnych wyko-
wybuchowymi, chroniÄ…c zarazem membranÄ™ mikro-
nawców. Zachowanie stałego brzmienia jest szcze-
fonu przed wilgocią i kropelkami śliny. Czasem
gólnie bardzo istotne, jeśli po przesłuchaniu nagra-
mamy jednak do czynienia z tak ekspresyjnym
nej partii wokalista zdecyduje siÄ™ na dokonanie
wokalistą, że osłona nie tłumi do końca uderzeń
poprawek metodÄ… tzw. podrzutek.
powietrza. Konieczne więc będzie poeksperymen-
towanie z odpowiednim ustawieniem mikrofonu. Punktem wyjścia przy ustalaniu właściwej
odległości jest dystans mniej więcej 15 cm. Jeśli
Nagrywając wokalistę przy użyciu ręcznego
odległość będzie większa, większy będzie wpływ
mikrofonu nie mamy możliwości skorzystania z
akustyki pomieszczenia. Z kolei przy mniejszych
dodatkowego ekranu. Nie jest jednak zalecane
odległościach efekt zbliżeniowy stanie się bardzo
używanie gąbkowych osłon przeciwwietrznych,
intensywny, a niewielkie ruchy wokalisty będą
ponieważ z założenia tłumią wysokie częstotliwo-
powodować duże zmiany barwy i poziomu. Wielu
ści, pogarszając brzmienie.
doświadczonych wykonawców potrafi wykorzy-
stywać takie zmiany dostosowując odległość do
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
charakteru wykonywanego utworu i różnic pomię- cji zakłóceń, lub do niewielkiej korekty barwy
dzy jego częściami. Mikrofon najlepiej wyjściowo głosu, jeśli odczuwana jest taka potrzeba.
ustawić na wysokości ust, a następnie po próbie
Na kreatywne użycie korekcji, kompresji i
skorygować jego wysokość tak, żeby wokalista nie
urządzeń efektowych przyjdzie czas podczas zgry-
musiał się ani pochylać, ani zadzierać głowy. Cza-
wania materiału.
sem korzystne jest umieszczenie mikrofonu nieco
Do tej pory zajmowaliśmy się raczej zagadnieniami
powyżej, lub poniżej linii ust, co pozwala na wy-
technicznymi. Na jakość i ekspresję nagrywanego
eliminowanie wpływu zgłosek wybuchowych (o
wokalu ma jednak wpływ bardzo wiele innych,
czym już wcześniej mówiliśmy). Jeśli w takiej
niezbyt z techniką związanych czynników, z któ-
sytuacji mamy do czynienia z wokalistą, który lubi
rych wagi bardzo często nie zdajemy sobie sprawy.
śpiewać prosto do mikrofonu, można spróbować
Jednym z takich zagadnień jest moment sesji,
użyć dwóch mikrofonów, z których jeden będzie
w którym wokalista (lub wokalistka) rozpoczyna
pełnił rolę atrapy, do której będzie śpiewał wokali-
nagrywanie swoich partii. Nieczęsto mamy do
sta mając zapewniony w ten sposób komfort pracy,
czynienia z takimi zespołami muzycznymi, które
a drugi będzie mógł być ustawiony zgodnie naszy-
preferują nagrywanie materiału  na setkę , grając
mi z potrzebami.
wspólnie ze sobą w studiu. W takim przypadku
wokalista nagrywa swojÄ… partiÄ™ razem ze wszyst-
Co dalej?
kimi, znajdujÄ…c siÄ™ w odseparowanym akustycznie
Niewielki sygnał wychodzący z mikrofonu pomieszczeniu i mając zapewniony kontakt wzro-
musi zawsze zostać wzmocniony do poziomu li- kowy (również i słuchowy  za pośrednictwem
niowego, odpowiedniego do wysterowania urzą- słuchawek) z resztą zespołu. W najgorszym razie
dzenia rejestrującego. Każdy stół nagraniowy ma ścieżka wokalna może póz
niej zostać wymieniona
wbudowane przedwzmacniacze mikrofonowe, na nowÄ….
stanowiące nierozerwalny fragment każdego kanału
Najczęściej jednak nagrywanie wokalu odbywa się
wejściowego. Ponieważ większość tańszych stołów
według utartego schematu. Zespół mozolnie, ścież-
mikserskich posiada przedwzmacniacze mikrofo-
ka po ścieżce, nagrywa kolejne instrumenty, a asy-
nowe nienajlepszej jakości, warto rozważyć zakup
stujący kolegom wokalista marnuje swoje siły wy-
specjalnego przedwzmacniacza wyższej klasy,
słuchując kolejnych nieudanych wersji. Kiedy
który może zostać podłączony prosto do wejścia
przyjdzie jego pora, do dyspozycji pozostaje zaled-
wielośladu, eliminując wpływ rozbudowanej elek-
wie kilka ścieżek (a w najgorszym razie jedna), co
troniki miksera (im krótsza droga sygnału, tym
pro.megamusic.pl
zawsze stawia wszystkich uczestniczÄ…cych w na-
mniejsza jego degradacja). Szczególnie godne uwa-
grywaniu wokalu przed trudnym dylematem: czy
gi są urządzenia lampowe, dające bogate i pełne
pozostawić ostatnią, nienajgorszą wersję, czy też
brzmienie.
kasując ją ryzykować nagrywanie następnej i w
Kolejnym urządzeniem, używanym z założenia razie niepowodzenia spędzić kolejne godziny pra-
przy nagrywaniu wokalu, jest kompresor, pozwala- cując z wokalistą, któremu powoli zaczyna być
jący na zmniejszenie olbrzymiej rozpiętości dyna- wszystko jedno, co i jak nagrywa.
micznej, jaką odznacza się głos ludzki. Niektóre
Dużo lepszą metodą jest nagranie w takiej sytuacji
zewnętrzne przedwzmacniacze mają od razu wbu-
wokalu natychmiast po zarejestrowaniu najważniej-
dowany kompresor, a jeśli wykorzystywany jest
szych ścieżek instrumentalnych  sekcji rytmicznej
przedwzmacniacz w stole mikserskim, kompresor
i jakiegoÅ› instrumentu harmonicznego. Wokalista
należy włączyć w punkt insertowy kanału wejścio-
ma wówczas do dyspozycji znacznie więcej ście-
wego. Nie należy jednak przesadzać ze stosowa-
żek, na których bez stresów może nagrać wiele
niem głębokiej kompresji podczas nagrywania
wersji i póz
niej spokojnie dokonać wyboru (bądz

ścieżek wokalnych, ponieważ podobnie jak każdy
też wykonać montaż z najlepszych fragmentów
zabieg wykonywany na dynamice sygnału, kompre-
kilku wersji). DodatkowÄ… zaletÄ… takiej metody jest
sja jest nieodwracalna. Na ogół wystarczy ograni-
dogrywanie rozmaitych solówek, kontrapunktów i
czyć nieco szczyty sygnału, co pozwoli na lepsze
innych dodatków do materiału zawierającego wo-
wysterowanie urzÄ…dzenia rejestrujÄ…cego. Z tych
kal, co znakomicie inspiruje nagrywajÄ…cych te
samych powodów nie należy podczas nagrywania
ścieżki muzyków, pozwalając zarazem na szybką
stosować bramek szumów, czy ekspanderów do
rezygnacjÄ™ z niepotrzebnych partii instrumental-
redukcji zakłóceń, ponieważ łatwo można w nie-
nych.
odwracalny sposób podciąć niektóre zgłoski. Pod-
Drugim ważnym zagadnieniem, często w ogóle
czas pracy z wielośladem zawsze zresztą obowiązu-
nie zauważanym, jest odsłuch słuchawkowy woka-
je zasada jak najmniejszej ingerencji w każdy na-
listy. Najodpowiedniejsze są do tego celu słuchaw-
grywany sygnał.
ki typu zamkniętego, ponieważ zapewniają mini-
Podobna reguła obowiązuje również w przy-
malne przesłuchy podkładu na mikrofon wokalny.
padku korekcji i filtrów, które powinna być używa-
Bardzo istotna jest przy tym jakość słuchawek,
ne bardzo oszczędnie, zazwyczaj tylko do elimina-
mająca niebagatelny wpływ na samopoczucie i
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
komfort pracy wokalisty (jakże często w studiach jego brak  co lubią niektórzy wykonawcy). Istotne
widuje się do dzisiaj rozmaite zdezelowane wyroby jest też, żeby w reżyserce nie znajdowały się niepo-
rodzimego przemysłu elektroakustycznego, pamię- trzebne osoby (kolega, który przyszedł coś poży-
tające nierzadko czasy poprzedniej epoki politycz- czyć itp.), zwłaszcza wówczas, gdy wokalista widzi
nej!). przez szybę jej wnętrze. Ważny jest tak samo dobór
odpowiedniej pory do nagrania  znakomita więk-
Wielu wykonawców lubi odchylać od ucha jedną ze
szość wykonawców nie lubi śpiewać rano, a więc
słuchawek dla poprawienia słyszalności własnego
warto odpowiednio zaplanować pory nagrywania
głosu. Warto w takiej sytuacji wyłączyć odchyloną
wokalu, nie próbując nagrywania materiału wokal-
słuchawkę, lub odpowiednio wyregulować panora-
nego w każdej wolnej chwili  bo np.  wydawca
mę, zmniejszając niepożądane przesłuchy i ryzyko
już czeka na materiał i się niecierpliwi . Często
wystąpienia sprzężenia.
właśnie wokalista, którego partia jest przecież naj-
Przy ustawianiu głośności słuchawek zawsze nale-
ważniejsza w utworze, dostaje do dyspozycji naj-
ży zacząć od niskiego poziomu, stopniowo go
mniej czasu, w porównaniu z wielogodzinnym,
zwiększając aż usatysfakcjonowania wokalisty.
żmudnym ustawianiem brzmienia i rejestrowaniem
Podobnie należy postąpić z sygnałem z mikrofonu
sekcji rytmicznej, musząc pracować o różnych
zleceniowego. Podczas regulowania odsłuchu słu-
dziwnych porach, niezbyt korzystnych dla kapry-
chawkowego użyteczna jest druga para identycz-
śnego przecież aparatu głosowego.
nych słuchawek, podłączona do tego samego z
ró-
W trakcie sesji wokalnej warto umiejętnie i często
dła, z którego są sterowane słuchawki w studiu.
posługiwać się przyciskiem zleceniowym, ponie-
Realizator może wówczas w łatwy sposób ustawić
waż sytuacje, w których wykonawca po nagraniu
żądane proporcje i głośność w słuchawkach wyko-
kolejnej wersji widzi przez szybę zawzięcie dysku-
nawców, zapewniając im odpowiedni komfort pra-
tujących kolegów przy absolutnej ciszy w słuchaw-
cy.
kach, działają na niego deprymująco i odbierają
Do wysyłania sygnału z kanałów do słuchawek
ochotę do kreatywnych działań. Istotna jest przy
należy wykorzystać wysyłki Aux, pracujące sprzed
tym umiejętność właściwego formułowania przeka-
tłumika w torach powrotów z wielośladu, dzięki
zywanych przez słuchawki uwag, tak, żeby niczym
czemu proporcje w słuchawkach nie będą się zmie-
nie urazić człowieka, pracującego w dużym napię-
niały podczas operowania tłumikami przez realiza-
ciu, a wręcz zachęcić go do podjęcia dodatkowego
tora. Nie jest konieczne podawanie sygnału ze
wysiłku.
wszystkich nagranych ścieżek; najczęściej wystar-
W poprzednich odcinkach poczyniliśmy odpo-
czą tylko te elementy nagrania, które pozwolą wo-
pro.megamusic.pl
wiednie przygotowania techniczne i postaraliśmy
kaliście na możliwie najlepsze wykonanie swoich
się o zapewnienie wokaliście (lub wokalistce) od-
partii. Często podaje się też dz
więki, nie mające nic
powiednich warunków i atmosfery przy pracy.
wspólnego z końcowym materiałem, jak ścieżka
Możemy zatem rozpocząć już sesję nagraniową,
metronomu (uwaga na przesłuchy, często niemoż-
która ma chyba najważniejszy wpływ na jakość i
liwe do wyeliminowania!), czy pomocnicze dz
wiÄ™-
walory artystyczne każdego nowo powstającego
ki z syntezatora ułatwiające zachowanie poprawnej
przeboju.
intonacji. Warto również rozważyć możliwość
dodania pogłosu do nagrywanego wokalu, lub in- W zależności od potrzeb, rodzaju nagrywanej
nych elementów nagrania, który dodatkowo popra- muzyki, stylu pracy wokalisty i producenta nagra-
wi komfort pracy (choć są i tacy artyści, którzy nia można przyjąć odpowiednią metodę nagrywa-
przy nagrywaniu nie lubią pogłosu). nia. Można więc nagrywać ścieżki wokalne w cało-
ści, od początku do końca utworu, można też na-
Niezwykle istotna jest głośność własnego głosu
grywać częściami (zwrotka po zwrotce, refren po
wokalisty w słuchawkach. Jeśli odsłuch będzie za
refrenie), albo nawet po jednej linijce, czy wręcz po
głośny, wykonawca będzie przejawiał tendencję do
jednym słowie (nawet po sylabie!). Najważniejsze
obniżania dz
więków (nawet dysponując znakomi-
jest jednak przy tym, żeby obrana metoda była
tym słuchem), ponieważ jest to związane z psycho-
wygodna dla wokalisty, lub też żeby potrafił się on
akustyczną właściwością ludzkiego słuchu. Wystę-
do niej dostosować, koncentrując się np. na kolej-
pujÄ…ce w trakcie sesji nagraniowej problemy z
nych nagrywanych linijkach i przechodzÄ…c do na-
intonacją można najczęściej rozwiązać ściszając po
stępnych po perfekcyjnym nagraniu poprzednich,
prostu słuchawki.
lub też nagrywając cały utwór za jednym zama-
Podobnie jak komfort odsłuchu, niebagatelne
chem i dokonując następnie poprawek słabszych
znaczenie ma ogólny komfort pracy wokalisty,
miejsc metodą podrzutek. Można oczywiście pra-
który pozwala mu na wczucie się w nastrój wyko-
cować mieszając ze sobą różne sposoby.
nywanego utworu i przekazanie możliwie najwięcej
Wspomniałem w poprzednim odcinku, że war-
ze swojego talentu i charyzmy na ścieżkę urządze-
to jest zostawić do nagrywania wokali kilka wol-
nia rejestrującego. A więc warto zadbać o odpo-
nych ścieżek. Jeśli jednak z jakichś przyczyn do
wiednią temperaturę i świeże powietrze w studiu,
dyspozycji pozostaje już tylko jedna wolna ścieżka,
jak również o odpowiednie oświetlenie (lub wręcz
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
kolejne wersje można nagrywać tylko w miejsce niej. Czasem warto jednak dokonać świadomego
istniejących, a wprowadzanie poprawek jest możli- ograniczenia liczby bieżąco nagrywanych wersji,
we jedynie poprzez wykonywanie podrzutek z np. do trzech, mimo większej liczby wolnych ście-
kasowaniem poprzedniej zawartości śladu. Popra- żek; łatwiej jest dokonywać właściwego wyboru,
wiając w takiej sytuacji jakieś miejsce należy mieć jeśli trzecia, najgorsza wersja jest za każdym podej-
absolutną pewność, że jest to konieczne. Jeśli po- ściem eliminowana. Jeśli okaże się, że wokalista nie
prawka okaże się gorsza, lub też jeśli podrzutka nie jest już w stanie nagrać lepszej wersji, można wów-
wyjdzie, może to oznaczać konieczność spędzenia czas skorzystać z czwartego śladu i spróbować
dodatkowego, często długiego czasu na ponownym dograć na nim poprawki tylko dla najgorszych
poprawianiu tego miejsca, a nawet wręcz cofnięcie miejsc najlepszej wersji.
się o całą frazę wstecz. Takie problemy na szczę-
MajÄ…c pozostawione trzy ostateczne wersje
ście przechodzą powoli do przeszłości, ponieważ
wystarczy wykonać dla nich trzy pionowe rubryki
coraz popularniejsze wieloślady twardodyskowe,
wzdłuż kartki z tekstem utworu i zaznaczyć najlep-
czy wręcz systemy komputerowe pozwalają nawet
sze fragmenty dla odpowiednich ścieżek (jeśli nie
przy jednej wolnej fizycznej ścieżce zachowywać
zostanie zaakceptowana jedna wersja w całości). W
poprzednie wersje podrzutek dla póz
niejszego do-
tym celu trzeba oczywiście wysłuchać wszystkich
konania wyboru  choć przecież wciąż istnieje
wersji, a następnie odpowiednio przełączając kana-
grono użytkowników wielośladów analogowych,
Å‚y miksera znalez
ć najodpowiedniejszy wariant ich
dla których te rozważania są bardzo istotne.
montażu. W razie wystąpienia trudności z połącze-
Najbardziej komfortowa sytuacja to jednak niem wersji w jakimś miejscu można ponownie
taka, w której mamy do dyspozycji kilka ścieżek, spróbować nagrać odpowiednią poprawkę na wol-
ponieważ daje to duży komfort psychiczny zarówno nej ścieżce.
wykonawcy, jak i pozostałym pracującym w studiu
Te czynności są znakomicie ułatwione, jeśli
osobom. Bardzo często wokalista woli nagrać cały
ścieżki montuje się na komputerowym systemie
utwór bez zatrzymywania taśmy, gdyż pozwala to
edycyjnym, który pozwala nawet na przemieszcza-
mu na zbudowanie odpowiedniej ekspresji i inter-
nie wzdłuż utworu żądanych fragmentów, lub
pretacji. Przy kilku wolnych ścieżkach można na-
wręcz na ich kopiowanie, jeśli w utworze znajduje
grać kilka pełnych wersji, a następnie wybrać naj-
się np. kilka identycznych refrenów. Każdy użyt-
lepszą z nich. Można też dokonać wyboru najlep-
kownik takiego systemu ma zresztÄ… swoje metody
szych fragmentów z poszczególnych ścieżek, a jeśli
pracy.
to konieczne, dokonać odpowiednich poprawek,
Posiadacze wielośladów taśmowych, cyfro-
pro.megamusic.pl
zgrywając póz
niej wszystkie fragmenty na jednÄ…
wych, lub analogowych, skazani są na międzyzgra-
ścieżkę w celu zwolnienia pozostałych śladów dla
nie ścieżek wokalnych, jeśli konieczne jest zwol-
dalszych partii instrumentalnych.
nienie pewnej ich liczby dla dalszych partii instru-
Każda metoda jest tu dobra, pod warunkiem
mentalnych. Podczas tej operacji najlepiej skorzy-
zachowania jednorodnego brzmienia wszystkich
stać z miksera z automatyką, w którym można
ścieżek. Należy więc dbać o zachowanie stałej
zaprogramować samoczynne przechodzenie ze
odległości od mikrofonu, zaznaczając pozycję wo-
ścieżki na ścieżkę zgodnie z dokonanym wyborem
kalisty na podłodze studia, jak również należy przez
żądanych fragmentów, razem z ewentualnymi ko-
cały czas stosować takie same ustawienia korekcji,
rektami poziomu. Jeśli posiadamy zwykły mikser,
kompresji i proporcji odsłuchu.
czeka nas dużo więcej pracy, choć można sobie ją
Istotne jest odpowiednie gospodarowanie znacznie ułatwić wykonując co jakiś czas podrzutkę
ścieżkami. Czasem zdarza się, że wersja nagrana za na docelowej ścieżce.
pierwszym razem jest najbardziej zbliżona do do-
Podczas wykonywania międzyzgrania warto się
skonałości, ponieważ wokalista pod wpływem
postarać o wyrównanie pomiędzy sobą poziomów i
wyzwolonej adrenaliny wkłada w nią najwięcej
barwy poszczególnych fragmentów, co znacznie
energii i po rozluz
nieniu nie jest już w stanie nagrać
uprości pracę przy ostatecznym zgraniu utworu.
nic lepszego. W takim przypadku koniecznie trzeba
Nadal jednak nie warto stosować zbyt intensywnej
tę wersję zostawić w całości i próbować nagrywać
kompresji i korekcji, pozostawiajÄ…c te operacje na
kolejne wersje na innych ścieżkach, kasując pierw-
koniec. Warto też postarać się o usunięcie przy tej
szÄ… dopiero z chwilÄ… zaakceptowania wersji jeszcze
okazji wszystkich niepożądanych dz
więków, jak
doskonalszej.
mlaśnięć, niepotrzebnych oddechów, czy szelestu
W wielu wypadkach wokalista dochodzi jednak przewracanych kartek. Posiadacze wielośladów
do doskonałości dopiero po nagraniu kilku kolej- analogowych powinni pamiętać, żeby nie wykony-
nych, coraz lepszych wersji. Jeśli dla kolejnych wać nigdy międzyzgrania na ścieżkach sąsiadują-
wersji nie ma już wolnych ścieżek, trzeba wówczas cych ze z
ródłowymi, bo może to czasem wręcz
kasować za każdym razem wersję najgorszą. Arty- spowodować sprzężenia akustyczne. Każde mię-
sta ma wówczas świadomość, że dysponuje już dzyzgranie na takich maszynach powoduje ponadto
jakąś w miarę dobrą wersją i pracuje dużo spokoj- pogorszenie jakości dz
więku.
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001
 Po nagraniu zasadniczej ścieżki wokalnej może Choć obecnie istnieje na rynku wiele cyfro-
okazać się konieczne zdublowanie wokalu (najczę- wych procesorów do uszlachetniania ścieżek wo-
ściej w wybranych miejscach dla zwiększenia eks- kalnych, lub wręcz do tworzenia współbrzmień, to
presji), jak również nagranie chórków, wzbogacają- najlepsze, najbardziej naturalne efekty uzyskuje się
cych najczęściej refreny. Obowiązują tu takie same nagrywając rzeczywiste wokale towarzyszące z
reguły nagrywania, jak w przypadku głównej partii użyciem prostych trików. Takim prostym, lecz
wokalnej. Wszelkie nierówności pomiędzy zasadni- bardzo skutecznym sposobem jest nagrywanie
czym śladem wokalnym, a śladami towarzyszącymi drugiej ścieżki (dubla) chórku, lub zasadniczego
mogą spowodować rozmycie się pewnych zgłosek, wokalu przy nieco zmienionej prędkości przesuwu
powodując zmniejszenie czytelności tekstu. Uży- magnetofonu (varispeed). Powoduje to niewielką
tecznym środkiem zaradczym jest tu pomijanie, lub zmianę barwy wokalu, dającą w końcowym efekcie
cichsze śpiewanie pewnych spółgłosek, jak  c ,  znaczne poszerzenie brzmienia. Ta metoda może
s ,  t , czy  p . Nie jest to zbyt trudne do wykona- być jednak trudna do zastosowania w przypadku
nia po pewnym treningu. wokalistów obdarzonych słuchem absolutnym!
pro.megamusic.pl
Piotr Madziar  Nagrywanie Å›cieżek wokalnych. - Wszelkie prawa zastrzeżone © MEGA MUSIC 1989-2001