Jak zmiksować utwór pop?
Część trzecia - wokal i chórki
Jezar, [e-mail]
Przełożył: Jerrvix
W ubiegłym miesiącu zajęliśmy się rozmieszczeniem poszczególnych elementów miksu w
przestrzeni i układaniem całości tak, by znalazło się miejsce na bardzo ważne elementy naszego
miksu - wokal i chórki. Jeśli nie uda wam się uzyskać dobrego brzmienia wokalu, to cały wysiłek
włożony w dotychczas wykonaną pracę pójdzie na marne.
Jakie są wasze cele? Po pierwsze musicie sprawić, by to co śpiewa wokalista było słyszalne. Nie
chodzi tu wyłącznie o fizyczną obecność wokalu, ale o jego prawidłowy, emocjonalny odbiór. Po
drugie musicie "dopasować" wokal do wszystkiego nad czym pracowaliście przez ostatnie parę
godzin. Jeśli do tej pory postępowaliście zgodnie z moimi wskazówkami, to przynajmniej
kontrolnie musieliście już odsłuchiwać wokal. Jeżeli nie, to po zwiększeniu poziomu wokalu w
całym miksie może was spotkać bardzo przykra niespodzianka - wokal będzie brzmiał zupełnie
inaczej niż reszta, a wy uświadomicie sobie, że czeka was jeszcze wiele pracy, by "skleić" go z
pozostałymi instrumentami.
Ale czy nie jest tak, że główny wokal powinien pozostać nietknięty, bez kompresji i korekcji, z
pewną ilością specjalnie przygotowanego pogłosu? Sprawdz
cie to. Jeśli się okaże, że wszystko jest
dobrze, to możecie darować sobie dalszą lekturę; założę się jednak, że większość z was za chwilę
zabierze się do czytania... Nawet jeśli wszystkie instrumenty brzmią świetnie, to wokal często
odstaje od całości i nie brzmi tak, jakbyśmy tego oczekiwali.
Co zatem robić? Zastanówcie się nad użyciem innego pogłosu. Takiego jakiego nie używaliście
jeszcze na żadnej innej ścieżce w miksowanym utworze. Zazwyczaj pogłos do wokalu odróżnia się
od tzw. pogłosu uniwersalnego znacznie mniejszym "tłumieniem", więc - jeśli możecie - spróbujcie
zdjąć z powrotu pogłosu lub jego wysyłki odrobinę niskich tonów. Zarówno wokal jak i jego pogłos
powinny być wyraz
nie słyszalne ponad całą resztą miksu, nie będąc jednak przy tym nadmiernie
głośne. Duży predelay w pogłosie wokalu brzmi bardzo efektownie, ponieważ powoduje, że sam
pogłos sprawia wrażenie jak gdyby odbijał się od przeciwległej ściany audytorium albo góry czy
kanionu. Uważajcie przy tym, by nie przesadzić z samym pogłosem, bo całość może zabrzmieć
staroświecko lub po prostu męczyć uszy.
Spróbujcie też "odchudzić" nieco wokal i dodać odrobinę wysokich tonów co sprawi, że głos
nabierze połysku (powietrza). Niezbędne może się okazać użycie deesera w celu przeciwdziałania
skutkom ubocznym wynikającym z zastosowania tej korekcji. By dodać więcej góry bez
wzmacniania poziomu sybilantów można użyć procesora Aural Excitera lub spróbować przepuścić
wokal przez koder Dolby, który go rozjaśni. W erze analogowej "wyłączanie Dolby" podczas
odtwarzania było standardową techniką stosowaną w odniesieniu do wokalu głównego i chórków.
(Układ redukcji szumów Dolby działał na zasadzie preemfazy i deemfazy. Przy nagrywaniu
następowało podbijanie poziomu wysokich tonów, zależne od dynamiki sygnału, a przy
odtwarzaniu ich tłumienie wraz z towarzyszącymi szumami. Wyłączenie Dolby przy odtwarzaniu
sprawiało, że sygnał miał podbite wysokie tony w sposób, jaki trudno było uzyskać korekcją -
przyp. red.).
Kompresja. Jeżeli wokal wymaga kompresji, wówczas musicie zarezerwować sporo wolnego czasu.
Główny wokal szybko obnaża kiepską kompresję, toteż dobranie odpowiednich ustawień może
trochę potrwać. Waszym zadaniem jest uzyskanie wrażenia obecności wokalu przez cały czas
trwania piosenki, a jednocześnie sprawienie, by nie brzmiał jak ściśnięty czy powstrzymywany.
Ponadto wokal powinien być żywy i dawać wrażenie swobodnego ruchu. Wokal
przekompresowany brzmi klaustrofobicznie, choć niekiedy taki efekt może być wręcz pożądany.
Niekiedy mamy do czynienia z sytuacją odwrotną - trzeba "rozkompresować" kiepsko nagrany i
przekompresowany wokal po to, by odzyskał trochę życia. Do tego celu należy zastosować
ekspander, którego prawidłowe ustawienie nie jest wcale czynnością prostą. Uwierzcie mi, że po
tym doświadczeniu nie będziecie więcej mieć ochoty na przekompresowanie głównego wokalu
podczas nagrywania...
Chorus. Często używam chorusa na głównym wokalu. Czy jest to legalne? Otóż tak. Nie mówię tu
o skąpaniu wokalu w chorusie czy sprawieniu żeby zabrzmiał jak dwukrotnie nagrany. Mówię tu o
odrobinie bardzo wolnego chorusa dodanego w takim stopniu, by sam efekt był praktycznie
niesłyszalny. Rezultat tego zabiegu jest taki, że wysokie częstotliwości brzmią pełniej, a wokal
wydaje się większy i potężniejszy w sposób, który trudno opisać. Musicie tego spróbować.
Klasyczny korektor. Użycie "oldskulowego" korektora, takiego jak Pultec lub inny lampowy
klasyk, może wpłynąć na zmianę brzmienia wokalu bez powodowania wrażenia, że poddano go
jakiejkolwiek korekcji. Niejednokrotnie sprawdziłem na własnej skórze, że Pultec (patrz ilustracja
obok) potrafił uratować miks, który wydawał się stracony. Wokal nie pasował do reszty nagrania
bez względu na to, co było robione; ale zaledwie dwie minuty z Pultekiem i wszystko było tak jak
trzeba. Ale nie dam żadnej gwarancji, że w każdej sytuacji to zadziała.
Zasadniczo używajcie na wokalu najlepszych efektów i procesorów jakie znajdują się w waszym
zasięgu. Jeżeli wykorzystaliście je już w trakcie miksowania, wówczas wez
cie pod uwagę
"porwanie" ich do obróbki wokalu, a do innych instrumentów użyjcie tańszych i mniej
stosowanych.
Delay. Użycie na wokalu delaya z całkiem pokaz
nym wybrzmiewaniem (feedback) - albo zgodnym
z rytmem, albo w triolach - może być bardzo efektowne. Niekiedy sprawdza się to w przypadku
całej partii wokalu, ale znacznie częściej w przypadku sporadycznych słów na końcach
poszczególnych zdań.
Przemyślcie sprawę zanim zdecydujecie się na takie właśnie rozwiązanie, gdyż jest to jeden z
najczęściej stosowanych zabiegów i z tego powodu może zabrzmieć nieciekawie i wręcz sztubacko.
Końcowa obróbka. Dokonajcie ostatecznego sprawdzenia brzmienia wokalu i upewnijcie się, czy
nie jest on zanadto "przetworzony". Ludzkie ucho jest szczególnie wyczulone na wokal, ponieważ
głos jest tym, co słyszymy najczęściej. Z tego właśnie względu partie wokalu mogą bardzo łatwo
obnażyć kiepskie przetworzenie sygnału czy nienajlepszy dobór efektów. Najczęściej objawia się to
w ten sposób, że wokal brzmi jakby w jakiś sposób się rozchodził, albo sprawiał wrażenie zbyt
cyfrowego (nawet w systemie analogowym).
Ważna rada na koniec - poziom wokalu powinien być ustawiany podczas odsłuchiwania z bardzo
niską głośnością! Upewnijcie się ponadto, czy słowa są wyraz
nie słyszalne przy każdym poziomie
odsłuchu.
Chórki muszą zabrzmieć jak mocno kontrolowany blok doskonałych współbrzmień. Prawda jest
taka, że zwykle to co znajduje się na taśmie lub twardym dysku nic takiego nie przypomina.
Zacznijcie od połączenia poszczególnych głosów znajdujących się na oddzielnych ścieżkach tak,
żeby stworzyły przyjemny brzmieniowo efekt. Najlepiej robić to bez podkładu muzycznego,
całkowicie "na sucho". Zróbcie z nich mały stereofoniczny miks z oddzielnym pogłosem dla każdej
partii (każdy głos może wymagać różnego poziomu pogłosu). Można tu zastosować różne typy tego
efektu, zarówno krótki, szybko wybrzmiewający, jak i długi, mięsisty. Można też spróbować
umieścić każdy głos w innej przestrzeni, ale to wymaga eksperymentów i stałej kontroli tego co
robimy. Ważne jest, by chórki zabrzmiały jak jednolita harmonicznie bryła, a nie zbiór
indywidualności.
Poziomy głośności poszczególnych głosów w chórkach przeważnie do siebie nie pasują, więc ze
spokojnym sumieniem możecie je maksymalnie skompresować praktycznie bez żadnych
zahamowań! W muzyce pop to norma, a ponieważ chórki będą w miksie ustawione dosyć cicho,
więc kompresja będzie albo niezauważalna, albo wręcz poprawi brzmienie całości. Po zastosowaniu
maksymalnej kompresji trudno jest manipulować dynamiką stereofonicznych chórków, więc na
etapie miksu niezbędne będzie stosowanie automatyki głośności (lub odpowiednio spreparowanych
obwiedni w programie wielośladowym).
Chórki i chorus. Jeżeli chórki nie brzmią zbyt dobrze lub po prostu nie stroją (nagminny problem),
dobrym pomysłem jest dodanie do nich trochę chorusa. Jeśli dysponujecie chorusem pracującym w
pełnym trybie stereo (stereofoniczne wejście i stereofoniczny wyjście, w przeciwieństwie do
chorusów z monofonicznym wejściem), spróbujcie ustawić powrót lub wysyłkę chorusa tak, aby
był odwrócony. Chodzi o to, by lewa strona chórków miała obrobiony chorusem dz
więk z prawej
strony i na odwrót. Nadaje to chórkom ładne stereofoniczne brzmienie bez zbytniego
wyodrębniania poszczególnych wykonawców. Po tym zabiegu koniecznie skontrolujcie brzmienie
chórku w trybie mono. To najlepszy sposób na sprawdzenie czy nie przedobrzyliście z efektem i
czy brzmienie jest tak samo atrakcyjne w mono.
Nasycenie chórków. By jeszcze bardziej nasycić brzmienie chórków spróbujcie użyć excitera albo
kodowania Dolby. Można też po prostu dodać trochę wysokiej góry (12kHz), pamiętając o
korzystaniu z deesera w razie konieczności usunięcia nadmiernie wyeksponowanych sybilantów.
Na sam koniec rozważcie kompresję stereofonicznego miksu chórków jako całości. Jeszcze więcej
kompresji? Czy ja kompletnie oszalałem? Ani trochę. Kompresja grupy ma odmienny efekt niż
kompresja poszczególnych głosów i często obydwa jej rodzaje są konieczne, żeby otrzymać ten
charakterystyczny "dz
więk jak ściana", który sprawia, że dobre popowe chórki brzmią tak
spektakularnie.
Jeżeli używacie systemu komputerowego możecie na tym etapie zgrać miks chórków do jednego
pliku, co pozwoli odpocząć trochę waszemu procesorowi. Gdy chórki już wcześniej zmiksowano do
stereo, to albo musicie mieć nadzieję, że zostały potraktowane przy użyciu powyższych technik,
albo do ścieżki stereo jako całości spróbujcie dodać korekcji, odwróconego chorusa stereo,
korekcji, excitera, kompresji itd. i zobaczcie czy to pomoże. Jeśli wcześniej zmiksowane chórki
mają niezbyt równe poszczególne głosy, wówczas niezbędne może okazać się stosowanie korekcji
o bardzo wąskim paśmie w obrębie zakresu nut składających się na daną harmonię.
I co? W dalszym ciągu sądzicie, że chórki to taka prosta rzecz?
Za miesiąc zajmiemy się precyzowaniem głównych poziomów miksu, czyli ustawianiem poziomów
głośności przy odsłuchiwaniu oraz wyrównywaniem miksu. A w dalszej części tego numeru EiS
znajdziecie obszerny artykuł na temat korekcji.