BIOLOGIA
444 oryginalne zadania maturalne
z pełnymi rozwiązaniami i komentarzami.
Książka zawiera 444 oryginalne zadania maturalne z biologii
z lat 2004  2006 z pełnymi rozwiązaniami i komentarzami.
Publikowane zadania, stanowiące niezastąpioną bazę zadań,
pochodzÄ… ze wszystkich przeprowadzonych dotychczasowo
egzaminów maturalnych tj.:
- próbne egzaminy maturalne, przeprowadzone przez Okrę-
gowe Komisje Egzaminacyjne w Jaworznie, Warszawie,
Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu (2004),
- próbny egzamin maturalny (grudzień 2005),
- egzamin maturalny (styczeń 2006),
- egzamin maturalny (maj 2005),
- egzamin maturalny (maj 2006).
Forma egzaminu maturalnego przewiduje, że arkusz egzami-
nacyjny zawiera od 25 do 30 zadań sprawdzających z poziomu
podstawowego lub rozszerzonego. Dla ułatwienia korzystania
z publikacji, zadania zostały podzielone tematycznie na 9
działów.
Trzy pierwsze obejmują zagadnienia występujące na poziomie
podstawowym.
SÄ… to:
1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.
2. Podstawy genetyki.
3. Podstawy ekologii i ochrony środowiska.
Kolejne 6 działów obejmuje zagadnienia z poziomu rozszerzo-
nego, tj.:
4. Budowa i funkcjonowanie komórki.
5. Przemiany metaboliczne.
6. Różnorodność form życia.
7. Genetyka.
8. Ewolucjonizm.
9. Ekologia i ochrona środowiska.
Rozwiązania zadań zawierają wyczerpujące odpowiedzi
a w większości przypadków  szersze omówienie problemu,
zjawiska czy procesu, co przyczynia siÄ™ do lepszego ugruntowa-
nia wiedzy biologicznej i znacznie podnosi walory edukacyjne
tej publikacji.
Książka stanowi doskonały materiał do treningu i ugruntowa-
nia wiedzy dla uczniów szkół średnich, zdających biologię na
egzaminie maturalnym.
Autor: Barbara Januszewska  Hasiec
Wydawnictwo: Centrum Kształcenia Akademickiego CKA
Wydanie: pierwsze sierpień 2006
Format: B5
Ilość stron: 278
Cena detaliczna: 29,90 PLN
ISBN: 83  60206  04  X
Informacje i zamówienia:
BIOLOGIA
444 oryginalne zadania maturalne z pełnymi
rozwiÄ…zaniami i komentarzami
OPRACOWANIE ROZWI
ZAC
:
Barbara Januszewska  Hasiec
Gliwice 2006
AUTOR ROZWI
ZAC
: Barbara JANUSZEWSKA  HASIEC
REDAKCJA: Joanna Skalna  Michalak
Wojciech Michalak
Artur Nowoświat
Katarzyna Nowoświat
SKA
AD: Joanna Skalna  Michalak, Dorota Kołodziej, Wojciech Michalak, Artur Nowoświat.
PROJEKT OKA
ADKI: Wojciech Michalak
ZDJ
CIA NA OKA
ADCE: przód okÅ‚adki: Copyright © Centrum KsztaÅ‚cenia Akade-
mickiego C.K.A. i Corel Corporation. Wszelkie prawa zastrzeżone;
tył okładki: Magdalena Rost, Wojciech Michalak
I SBN 836020604-X
© Centrum KsztaÅ‚cenia Akademickiego C.K.A., Gliwice 2006,
Wydanie pierwsze.
Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentów
niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione.
Wykonywanie kopii metodÄ… kserograficznÄ…, fotograficznÄ…,
a także kopiowanie na nośniku filmowym, magnetycznym lub
9 7 88 3 6 0 2 06 04 1
innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publi-
kacji.
!
j
u
i
p
o
k
e
i
n
Szanowny Czytelniku,
Książka zawiera 444 oryginalne zadania maturalne z biologii z lat 2004  2006 z pełnymi
rozwiÄ…zaniami i komentarzami. Publikowane zadania, stanowiÄ…ce niezastÄ…pionÄ… bazÄ™
zadań, pochodzą ze wszystkich przeprowadzonych dotychczasowo egzaminów matural-
nych tj.:
- próbne egzaminy maturalne, przeprowadzone przez Okręgowe Komisje Egzaminacyjne
w Jaworznie, Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu (2004),
- próbny egzamin maturalny (grudzień 2005),
- egzamin maturalny (styczeń 2006),
- egzamin maturalny (maj 2005),
- egzamin maturalny (maj 2006).
Forma egzaminu maturalnego przewiduje, że arkusz egzaminacyjny zawiera od 25 do 30
zadań sprawdzających z poziomu podstawowego lub rozszerzonego. Dla ułatwienia korzy-
stania z publikacji, zadania zostały podzielone tematycznie na 9 działów.
Trzy pierwsze obejmują zagadnienia występujące na poziomie podstawowym.
SÄ… to:
1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka.
2. Podstawy genetyki.
3. Podstawy ekologii i ochrony środowiska.
Kolejne 6 działów obejmuje zagadnienia z poziomu rozszerzonego, tj.:
4. Budowa i funkcjonowanie komórki.
5. Przemiany metaboliczne.
6. Różnorodność form życia.
7. Genetyka.
8. Ewolucjonizm.
9. Ekologia i ochrona środowiska.
Rozwiązania zadań zawierają wyczerpujące odpowiedzi a w większości przypadków 
szersze omówienie problemu, zjawiska czy procesu, co przyczynia się do lepszego ugrunto-
wania wiedzy biologicznej i znacznie podnosi walory edukacyjne tej publikacji.
Książka stanowi doskonały materiał do treningu i ugruntowania wiedzy dla uczniów
szkół średnich, zdających biologię na egzaminie maturalnym.
Gliwice sierpień 2006,
Zespół C.K.A.
SPIS TREÅšCI
TREÅšCI ZADAC
 POZIOM PODSTAWOWY 7
1. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka........................................... 9
2. Podstawy genetyki........................................................................................... 63
3. Podstawy ekologii i ochrony środowiska ....................................................... 75
TREÅšCI ZADAC
 POZIOM ROZSZERZONY 85
4. Budowa i funkcjonowanie komórki................................................................ 87
5. Przemiany metaboliczne.................................................................................. 96
6. Różnorodność form życia................................................................................ 107
7. Genetyka.......................................................................................................... 129
8. Ewolucjonizm.................................................................................................. 139
9. Ekologia i Ochrona Åšrodowiska...................................................................... 145
ROZWI
ZANIA ZADAC
155
Stosowane oznaczenia:
Tekst z
ródłowy
Numery treści zadań w książce pochodzących z oryginalnych arkuszy
maturalnych z biologii  poziom podstawowy.
Numer zadania w
Egzamin Maturalny
książce
9, 12, 32, 34, 49, 51, 53, 57, 60,
66, 68, 78, 82, 95, 112, 116, 121,
Ogólnopolska matura Maj 2006
135, 145, 166, 184, 206, 210,
214, 219, 223,226, 247, 248,
249,
1, 10, 30, 35, 37, 41, 42, 43, 73,
87, 90, 93, 99,101, 103, 104,
Ogólnopolska matura zimowa Styczeń 2006
128, 138, 142, 149, 153, 160,
172, 182, 202, 212, 216, 228,
234, 250,
6, 13, 18, 21, 23, 56, 76, 80, 114,
117, 122, 131, 136,146, 151,
Ogólnopolska próbna matura Grudzień 2005
162, 163, 171, 176, 178, 181,
186, 211, 220, 222, 224, 238,
240,
4, 14, 15, 16, 74, 75, 77, 79, 105,
Ogólnopolska matura Maj 2005 119, 129, 130, 139, 140, 147,
148,158, 169, 174, 185, 187,
188, 189, 221,225,227,
5, 17, 19, 20, 61, 62, 81, 82, 106,
Próbna matura OKE Jaworzno 2004 120, 123, 132, 133, 150, 152,
154, 159, 161, 175, 190, 191,
192,193,194, 229, 230,231,
7, 22, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 63,
Próbna matura OKE Kraków 2004 64, 84, 85, 86, 88, 89, 107, 141,
164, 177, 183, 195, 196, 197,
198, 232, 233, 235,
31, 33, 36, 38, 39, 40, 44, 91, 92,
Próbna matura OKE Poznań 2005 94, 108, 109, 110, 124, 134, 155,
165, 167, 199, 200,201, 203,
204, 236, 237, 239, 241,
8, 11, 45, 46, 47, 48, 65, 67, 69,
Próbna matura OKE Warszawa 2004 70, 96, 97, 111, 113, 125, 126,
143,156, 168, 170,205, 207, 208,
209, 242, 243, 244,
2,3, 50, 52, 54, 55, 58, 59, 71,
72, 98, 100, 102, 115, 118, 127,
Próbna matura OKE Wrocław 2004
137, 144, 157, 173, 179, 180,
213, 215, 217, 218, 245, 246,
251,
Numery treści zadań w książce pochodzących z oryginalnych arkuszy
maturalnych z biologii  poziom rozszerzony.
Numer zadania w
Egzamin Maturalny
książce
254, 256, 258, 264,274, 283, 284,
290, 294,296, 305,314, 320,
Ogólnopolska matura Maj 2006 338,354, 362,373, 377,378,
389,391,394,398,403,408,424,438,
444,
252, 261, 266, 271,286, 288,292,
299, 301,307,316, 318,
322,339,355,356, 374, 375,
Ogólnopolska matura zimowa Styczeń 2006
383,392,396, 405, 413,
418,425,426,427,436,
277, 278, 279, 280, 281, 282, 302,
Ogólnopolska próbna matura Grudzień 2005 304, 308, 311, 315,317,
312,325,326, 328, 388, 404, 411,
415,416,420,422,423,429,442,443,
253, 255, 257, 259, 260, 285, 287,
291, 293, 309, 310, 313, 319, 323,
Ogólnopolska matura Maj 2005
324, 327, 351, 352,353, 379, 393,
395, 406,407,421,428,430,
Próbna matura OKE Jaworzno 2004 Nie było poziomu rozszerzonego
Próbna matura OKE Kraków 2004 Nie było poziomu rozszerzonego
262, 263, 265, 295, 297,298, 300,
329,330,331, 332, 333, 334, 357,
Próbna matura OKE Poznań 2005
358, 360,363, 364, 380, 381, 397,
399,400, 409,410,431, 432, 433,
267, 268, 269, 270, 272, 289, 303,
Próbna matura OKE Warszawa 2004 306,335, 336, 337, 340, 341,342,
359, 365,367, 382, 384,385,401,
412, 414, 434,435,437,
273, 275, 276, 312, 343, 344,
345,346, 347, 348, 349, 361, 366,
Próbna matura OKE Wrocław 2004
368, 369,370,371, 372, 376, 386,
387,390,402,417,419,439,440,441,
Treści zadań
Poziom podstawowy
Jednej rzeczy nauczyłem się w moim
długim życiu: że cała nasza nauka w
konfrontacji z rzeczywistością wydaje się
prymitywna i dziecinna - a jednak jest to
najcenniejsza rzecz, jakÄ… posiadamy..
Albert Einstein
 ORYGINALNE ZADANIA MATURALNE
Budowa i Funkcjonowanie
1
Organizmu Człowieka
1. Komórki, z których zbudowane są narządy ludzkiego organizmu, zawierają więk-
szość typowych struktur wymienionych poniżej (A D). Jednak z uwagi na przysto-
sowanie tych narządów do pełnionych funkcji, mogą się one znacznie różnić liczbą
lub aktywnością struktur komórkowych.
A. jądro komórkowe B. mitochondrium
C. aparat Golgiego D. siateczka wewnÄ…trzplazmatyczna
Przyporządkuj każdemu z wymienionych poniżej narządów człowieka jedną ze
struktur (od A do D), której szczególna aktywność stanowi przystosowanie jego ko-
mórek do pełnionej funkcji.
mięsień szkieletowy ............... gruczoł łojowy .........................
zadanie za 2 punkty
2.
Schemat przedstawia w sposób uprosz-
czony przemiany energetyczne w czasie
skurczu mięśni. Podaj nazwy rodzajów
oddychania komórkowego oznaczonych
na schemacie I i II, w których uzyski-
wana jest energia do skurczu mięśnia.
zadanie za 2 punkty
3. Interpretując schemat z poprzedniego zadania, określ, w jakich warunkach może
dojść u człowieka do nadmiernego nagromadzenia kwasu mlekowego w mięśniach.
zadanie za 1 punkt
 TREÅšCI ZADAC
 Poziom podstawowy
4.
Schemat przedstawia budowÄ™ tkanki kost-
nej. Określ cechę budowy tkanki kostnej,
która pozwala zaliczyć tę tkankę do grupy
tkanek Å‚Ä…cznych.
zadanie za 1 punkt
5. Rysunki A, B, C, D, E przedstawiają elementy morfotyczne krwi człowieka.
Podaj, który rysunek przedstawia granulocyt oraz określ podstawową funkcję tej krwinki
w organizmie.
zadanie za 2 punkty
6. Uwzględniając informacje zawarte w poniższym tekście, dokończ schemat w taki
sposób, aby ilustrował zróżnicowanie składu komórko-
wego i chemicznego krwi.
Krew jest tkanką składającą się z elementów morfotycznych (komórek lub
ich fragmentów) oraz płynnego osocza. Najliczniejszą grupę komórek krwi
stanowią krwinki czerwone, transportujące tlen. Bardzo zróżnicowaną
grupą komórek krwi, pełniących funkcje obronne, są krwinki białe. Wśród
nich wyróżniamy między innymi granulocyty i agranulocyty. W krzepnięciu
krwi biorą udział płytki krwi, które są fragmentami komórek. Głównym
składnikiem osocza jest woda oraz inne substancje nieorganiczne
i substancje organiczne. Do tych ostatnich substancji należą białka, wśród
których dominują albuminy. Z pozostałych białek, ze względu na pełnione
funkcje, na uwagę zasługują immunoglobuliny i fibrynogen.
zadanie za 2 punkty
10
 ORYGINALNE ZADANIA MATURALNE
7. Tkanka kostna posiada charakterystyczne cechy, dzięki którym kości mogą być jed-
nocześnie twarde i elastyczne. Zaznacz dwa zdania, przedstawiające takie cechy
tkanki kostnej, które świadczą o podanych powyżej właściwościach. Uzasadnij wy-
bór każdego ze zdań.
A. W istocie międzykomórkowej tkanki kostnej zanurzone są liczne włókna kolage-
nowe.
B. Tkanka kostna jest aktywna pod względem metabolicznym i ulega nieustannym
procesom przebudowy.
C. Substancja podstawowa tkanki kostnej ulega silnemu wysyceniu solami mineral-
nymi, głównie fosforanem wapnia.
D. Komórki tkanki kostnej leżą w niewielkich jamkach i kontaktują się ze sobą wy-
pustkami cytoplazmatycznymi.
zadanie za 3 punkty
8. Wśród wymienionych cech zaznacz te trzy, które dotyczą mięśni gładkich:
A. Komórki wielojądrowe o kształcie cylindrycznym.
B. Budują ściany narządów wewnętrznych.
C. Skurcz tych mięśni jest szybki.
D. W cytoplazmie komórek miofilamenty ułożone są nieregularnie.
E. Regulacja ich skurczów jest niezależna od woli organizmu.
F. Są przytwierdzone do kości.
zadanie za 1 punkt
9. Jedną z cech mięśni gładkich jest zdolność do długotrwałego skurczu niezależnego
od woli. Podaj dwa przykłady narządów w organizmie człowieka, w których wystę-
pują mięśnie gładkie.
zadanie za 1 punkt
10. W organizmie człowieka można wyróżnić dwa typy komórek mięśniowych:
1. oksydacyjne (mięśnie czerwone), tzn. z przewagą oddychania tlenowego, które są
zdolne do długotrwałej pracy i choć kurczą się stosunkowo wolno, to nie ulegają
szybkiemu zmęczeniu; 2. glikolityczne (mięśnie białe), tzn. oddychające głównie
beztlenowo, które są zdolne do szybkich, silnych, ale krótkotrwałych skurczów, bo
łatwo ulegają zmęczeniu. U ludzi mięśnie szkieletowe są zbudowane z włókien obu
typów, lecz w różnych proporcjach (co jest uwarunkowane genetycznie, ale zmienne
osobniczo). Osobnicy posiadający w mięśniach dużą ilość włókien wolnych (czer-
wonych) są biologicznie lepiej przygotowani do trwającej długo aktywności niż
osobnicy, u których więcej jest włókien szybkich (białych). Ci z kolei mogą osiągać
11
 TREÅšCI ZADAC
 Poziom podstawowy
większą siłę skurczu. Rysunek przedstawia przekrój poprzeczny przez tkankę mię-
śnia czworogłowego uda dwóch młodych mężczyzn I i II.
włókna czerwone
włókna białe
Mężczyzna I Mężczyzna II
Zaznacz dwie dyscypliny sportowe, w których mężczyzna I, wspomagając się od-
powiednim treningiem, teoretycznie mógłby osiągać dobre wyniki.
A. Bieg krótkodystansowy. B. Rzut oszczepem.
C. Maraton. D. Rzut kulÄ….
E. Biegi narciarskie na długim dystansie.
zadanie za 2 punkty
zapisane w tabeli. zadanie za 1 punkt
12
RozwiÄ…zania
zadań
Wiedza to władza. Ale niewiedza,
niestety, nie oznacza jeszcze braku
władzy.
Niels Bohr
 ORYGINALNE ZADANIA MATURALNE
ROZWI
ZANIE ZADANIA 1. Mięśnie szkieletowe potrzebują do pracy (skurczu) ener-
gii w postaci ATP. Jej z
ródłem jest przede wszystkim proces tlenowego oddychania komór-
kowego zachodzący w mitochondriach, stąd obfitość tych organelli w włóknach mięśnia
szkieletowego. Gruczoły łojowe produkują wydzielinę  łój, zawierający w składzie tłuszcze
proste, cholesterol i kwasy tłuszczowe. Procesy syntez tłuszczowców odbywają się na terenie
siateczki endoplazmatycznej gładkiej, natomiast za modyfikację, pakowanie i wysyłanie poza
teren komórki różnych wydzielin opowiada aparat Golgiego. Gruczoły łojowe zawierają dużą
liczbÄ™ tych organelli.
Mięsień szkieletowy: B Gruczoł łojowy: C, D.
ROZWI
ZANIE ZADANIA 2. Praca mięśni (skurcz) wymaga dostarczenia energii.
Bezpośrednim jej z
ródłem jest rozpad ATP, którego pewna ilość, wystarczająca na ułamek
sekundy, znajduje się we włóknach mięśniowych. Następne kilka sekund skurczu odbywa się
dzięki fosfokreatynie, która przekształcając się w kreatynę, dostarcza energii do powstawania
ATP. Po tym czasie w mięśniach uruchamiany jest rozkład glukozy. Oddychanie beztlenowe
czyli przemiana glukozy do kwasu mlekowego (fermentacja mlekowa) oznaczona na schema-
cie jako proces I. Po kilkunastu minutach zaczyna przeważać najwydajniejszy sposób pro-
dukcji energii użytecznej biologicznie  oddychanie tlenowe, czyli tlenowy rozkład glukozy
do CO2 i H2O, oznaczony na schemacie jako II.
ROZWI
ZANIE ZADANIA 3. Kwas mlekowy powstaje w mięśniach u człowieka na
poczÄ…tku ich pracy, jednak po pewnym czasie, kiedy uruchomiony zostaje proces oddychania
tlenowego, produkcja tego związku spada. Oddychanie tlenowe, wydajniejsze pod względem
energetycznym, wymaga stałego dostarczania tlenu. W przypadku, gdy jego ilość jest niewy-
starczająca, powstaje tzw. dług tlenowy i wówczas zaczynają przeważać beztlenowe przemia-
ny glukozy, których efektem jest nagromadzanie się w mięśniach kwasu mlekowego. Jest to
przyczyną zakłócenia ich pracy i bólu. Dług tlenowy (niedostatek tlenu w mięśniach) tworzy
się w przypadku nadmiernego wysiłku fizycznego i/lub przy słabej wydolności układu krąże-
nia.
ROZWI
ZANIE ZADANIA 4. Tkanki łączne cechuje wielka różnorodność budowy
i pełnionych funkcji. Ich cechą wspólną jest to, iż komórki pogrążone są w dużej ilości sub-
stancji międzykomórkowej, której specyficzne cechy nadają właściwości danemu typowi
tkanki. Większość tkanek łącznych cechuje wysoki metabolizm, dobre ukrwienie i unerwie-
nie (wyjątek stanowi tkanka chrzęstna).
Komórki kostne  osteocyty  jak widać na schemacie, ułożone są w jamkach kostnych
i zanurzone w obficie występującej substancji międzykomórkowej. Kontakt pomiędzy ko-
mórkami jest możliwy dzięki licznym, cienkim kanalikom, w których znajdują się pasemka
cytoplazmy.
157
 ROZWI
ZANIA ZADAC
 Poziom podstawowy
ROZWI
ZANIE ZADANIA 5.
Granulocyt rozpoznać można po charakterystycznych ziarnistościach na terenie
cytoplazmy oraz płatowatym jądrze komórkowym. Podstawową funkcją tych
komórek jest obrona organizmu przed inwazją drobnoustrojów oraz niszczenie
obcych białek, np. alergenów.
Prawidłowa odpowiedz
: C.
Pozostałe elementy morfotyczne krwi człowieka.
A, B  monocyty
D  trombocyty (płytki krwi)
E  erytrocyt
ROZWI
ZANIE ZADANIA 6. Schemat przedstawiający zróżnicowanie składu che-
micznego i komórkowego krwi powinien uwzględniać wszystkie informacje znajdujące się
w tekście. Może on wyglądać następująco:
albuminy
substancje organiczne białka
immunoglobuliny
fibrynogen
osocze woda
substancje nieorganiczne
krew
czerwone krwinki
granulocyty
składniki komórkowe
białe krwinki
(morfotyczne)
agranulocyty
płytki krwi
ROZWI
ZANIE ZADANIA 7. Przytoczone zdania charakteryzujÄ… budowÄ™ tkanki kost-
nej, która cechuje się niezwykłymi właściwościami mechanicznymi  jest zarówno twarda jak
i elastyczna. Twardość swoją kość zawdzięcza obecności soli mineralnych (głównie fosforanu
wapnia), które wysycają substancję podstawową tej tkanki łącznej (zdanie C). Elastyczność
kości zawdzięczają licznym włóknom kolagenowym (osseinowym) zanurzonym w substancji
międzykomórkowej (zdanie A).
ROZWI
ZANIE ZADANIA 8. Tkankę mięśniową cechuje specyficzna zdolność do
wykonywania skurczów. Wyróżniamy dwa główne typy mięśni: gładkie oraz poprzecznie
prążkowane. Wśród tych ostatnich wyróżniamy jeszcze tkankę mięśniową poprzecznie prąż-
kowaną szkieletową i sercową. Różnią się one budową włókien mięśniowych oraz pewnymi
158
 ORYGINALNE ZADANIA MATURALNE
cechami skurczu. Mięśnie gładkie budują ściany narządów wewnętrznych (B), mają wydłu-
żone włókna o wrzecionowatym kształcie i jednym jądrze komórkowym położonym central-
nie. W cytoplazmie komórek mięśnia gładkiego miofilamenty są ułożone nieregularnie (D).
Skurcze są raczej powolne, choć mogą trwać długo np. kilka godzin, a ich regulacja jest nie-
zależna od woli organizmu (E).
ROZWI
ZANIE ZADANIA 9. Mięśnie gładkie występują w wielu narządach we-
wnętrznych (z wyjątkiem serca) np. w tętnicach i żyłach, jelicie, żołądku, pęcherzu moczo-
wym i moczowodach, macicy.
ROZWI
ZANIE ZADANIA 10. Na rysunku, przedstawiającym przekrój poprzeczny
przez tkankę mięśnia czworogłowego uda, u mężczyzny I widać dużą ilość włókien czerwo-
nych  oksydacyjnych. Z tekstu z
ródłowego wynika, że osobnicy, posiadający tak zbudowane
mięśnie, zdolni są do długotrwałego wysiłku, tak więc mężczyzna I będzie osiągał lepsze wy-
niki w takich dyscyplinach jak maraton (C) oraz długodystansowe biegi narciarskie (E).
159