MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Pyszczek
Planowanie zabiegów uprawowych
321[03].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Renata Kacperska
mgr in\
. Maria Pajestka
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Joanna Wdowska
Konsultacja:
mgr in\
. Marek Rudziński
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].01.03
 Planowanie zabiegów uprawowych , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik ogrodnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas nawo\
enia i ochrony roślin oraz
prowadzenia zabiegów uprawowych 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Potrzeby wodne roślin warzywnych i sadowniczych oraz regulacja stosunków
wodnych w glebie 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzające 14
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3. Urodzajność gleb i zabiegi uprawowe 16
4.3.1. Materiał nauczania 16
4.3.2. Pytania sprawdzające 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 22
4.4. Zmianowanie roślin 23
4.4.1. Materiał nauczania 23
4.4.2. Pytania sprawdzające 24
4.4.3. Ćwiczenia 25
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Wymagania pokarmowe i nawozowe roślin 26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzające 29
4.5.3. Ćwiczenia 30
4.5.4. Sprawdzian postępów 31
4.6. Chwasty, szkodniki, choroby 32
4.6.1. Materiał nauczania 32
4.6.2. Pytania sprawdzające 36
4.6.3. Ćwiczenia 36
4.6.4. Sprawdzian postępów 37
4.7. Metody ochrony roślin 38
4.7.1. Materiał nauczania 38
4.7.2. Pytania sprawdzające 40
4.7.3. Ćwiczenia 41
4.7.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć 43
6. Literatura 48
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności w zakresie planowania
zabiegów uprawowych.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,
- wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez
problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas zajęć w ramach jednostki
modułowej,
- materiał nauczania -  pigułkę wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
umiejętności praktycznych,
- zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy ju\
opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz opanować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian osiągnięć, opracowany w postaci testu, który umo\
liwi Ci sprawdzenie Twoich
wiadomości i umiejętności. Pozytywny wynik testu potwierdzi, \
e dobrze pracowałeś
podczas zajęć i ukształtowałeś umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej umo\
liwiającą pogłębienie Twojej wiedzy z zakresu
programu tej jednostki.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia dotyczące planowania zabiegów
uprawowych urodzajności gleb, stosunków wodno-powietrznych, systemów nawadniających,
potrzeb wodnych roślin warzywnych i sadowniczych, celu uprawy roli, rodzajów zabiegów
uprawowych, zmianowania, nawo\
enia gleb, metody ochrony roślin, występowania szkodników
i chwastów, bezpieczeństwa podczas wykonywania upraw, nawo\
enia i ochrony roślin.
Materiał nauczania umieszczony w poradniku zawiera najwa\
niejsze, ujęte w du\
ym skrócie
treści, dotyczące omawianych zagadnień. Powinieneś korzystać tak\
e z innych z
ródeł
informacji, a przede wszystkim z podręczników wymienionych w spisie literatury na końcu
poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[03].O1
Podstawy zawodu
321[03].O1.01 321[03].O1.02
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa Charakteryzowanie czynników klimatycznych
i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i glebowych
oraz ochrony środowiska
321[03].O1.03
Planowanie zabiegów uprawowych
321[03].O1.04
Planowanie upraw pod osłonami
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyszukiwać podstawowe informacje na temat planowania zabiegów uprawowych, ochrony
roślin, zmianowania w uprawie roli,
- korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
- selekcjonować, porządkować dokumentować i przechowywać informacje,
- dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem i
jego działalnością,
- komunikować się i pracować w zespole,
- dokonywać oceny swoich umiejętności,
- analizować treść działania, dobierać metody i plan rozwiązania problemu,
- samodzielnie podejmować decyzje,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 określić zasady uprawy ró\
nego rodzaju gleby,
 przygotować glebę pod uprawę roślin ogrodniczych,
 określić zasady zmianowania i następstwa roślin ogrodniczych,
 dobrać uprawki i połączyć je w zale\
ności od rodzaju gleby i wymagań uprawy roślin,
 określić sposoby regulacji stosunków wodnych na gruntach ornych,
 scharakteryzować nawozy organiczne i mineralne,
 porównać wartość i skład chemiczny ró\
nych nawozów organicznych,
 określić wpływ nawo\
enia na właściwości gleby, wzrost, rozwój i plonowanie roślin,
 zaplanować kontrolowane nawo\
enie, nawadnianie oraz odwadnianie upraw ogrodniczych,
 wykonać analizy chemiczne próbek gleby i liści,
 określić znaczenie makro- i mikroelementów dla uprawy roślin,
 obliczyć dawkę nawozu według zaleceń w czystym składniku na hektar,
 określić czynniki wpływające na efektywność nawo\
enia,
 określić właściwości kompleksowego nawo\
enia,
 scharakteryzować sposoby i terminy wykonywania zabiegów ochrony roślin,
 wyjaśnić pojęcia: karencja, prewencja, klasa toksyczności,
 rozpoznać choroby, szkodniki i chwasty roślin ogrodniczych,
 dobrać i zastosować bezpieczne metody zwalczania chorób, szkodników i chwastów,
 posłu\
yć się programem ochrony roślin,
 określić znaczenie metody integrowanej w ochronie roślin ogrodniczych,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
uprawy, nawo\
enia i ochrony roślin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas nawo\
enia i ochrony
roślin oraz prowadzenia zabiegów uprawowych
4.1.1. Materiał nauczania
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w rolnictwie określają ustawy i rozporządzenia.
Podstawowym warunkiem bezpiecznej pracy ciągnika, maszyny i narzędzia jest ich sprawność
techniczna. Przed u\
yciem ciągnika, narzędzia i maszyny nale\
y sprawdzić ich stan techniczny
i usunąć wszystkie dostrze\
one usterki. U\
ytkowanie narzędzi, maszyn powinno być zgodne
z ich przeznaczeniem i ich obsługą. Kierowca ciągnika czy maszyny samobie\
nej nie powinien
się od niej oddalać po uruchomieniu silnika. Przed ruszeniem powinien się upewnić czy ciągnik
i doczepione maszyny lub narzędzia nie zagra\
ają osobom postronnym. Ciągniki powinny być
połączone z maszynami i narzędziami oryginalnymi, bezpiecznymi zaczepami; nie wolno
stosować prowizorycznych połączeń gdy\
grozi to wypadkiem. W przypadku współpracy
ciągnika z narzędziami aktywnymi, kierowca musi starannie zało\
yć wszystkie osłony. Nie
wolno u\
ywać narzędzi aktywnych bez wymaganych osłon na ich zespołach roboczych i
elementach układów napędowych.
Wszelkie naprawy i regulacje wykonuje się po wyłączeniu silnika ciągnika. Podczas
wymiany lemieszy u pługa zawieszonego na ciągniku nale\
y pług zabezpieczyć przed
opadnięciem, podkładając pod niego podkładki. Je\
eli maszyna wymaga obsługi zbiorowej,
a więc kilku pracowników, nale\
y wyznaczyć osobę odpowiedzialną za prace. W czasie pracy
maszyny nie wolno przeprowadzać \
adnych napraw, regulacji czy smarowania. Szczególnej
ostro\
ności wymaga się od kierowcy podczas uprawy roli na zboczu ze względu na mo\
liwość
przewrócenia się ciągnika.
U\
ywane w ochronie roślin preparaty są często trujące dla ludzi i zwierząt, tote\
stosując je
nale\
y przestrzegać pewnych zasad, wynikających z rodzaju szkodliwego działania tych
środków. Wszelkie czynności podczas tych prac muszą być wykonywane w odzie\
y ochronnej
(okulary, maski, kombinezony, rękawice gumowe i buty gumowe). Do pracy nie nale\
y
przystępować na czczo, a w jej trakcie nie wolno jeść, pić ani palić. Je\
eli praca trwa dłu\
ej to
nale\
y, co 2 3 godziny myć ręce. Po zakończeniu pracy i zdjęciu odzie\
y ochronnej konieczne
jest umycie rąk i twarzy bie\
ącą wodą z mydłem, kilkakrotne przepłukanie ust, a w miejscach
gdzie są ku temu warunki umycie całego ciała.
Przestrzegania zasad bezpieczeństwa nale\
y rozpocząć od prawidłowego magazynowania
środków ochrony roślin. Nale\
y je przechowywać w miejscach niedostępnych dla osób
niepowołanych, zwłaszcza dzieci, odizolowanych od \
ywności i pasz. Bardzo du\
ym
zagro\
eniem jest czynność przygotowania cieczy u\
ytkowej. Przed przystąpieniem do
przygotowywania cieczy u\
ytkowej nale\
y bezwzględnie zapoznać się z umieszczoną na
ka\
dym opakowaniu etykietką zawierającą instrukcję stosowania środka i przestrzegać
podanych zaleceń dotyczących wymaganej odzie\
y ochronnej. W miejscu wykonywania
zabiegów ochronny zawsze powinny przebywać dwie osoby. Osoba wykonująca zabiegi jest
odpowiedzialna nie tylko za siebie, ale tak\
e za inne osoby, zarówno pozostające w sąsiedztwie
wykonywanego zabiegu, jak i za te, które będą spo\
ywać chronione produkty. Nale\
y zawsze
unikać znoszenia cieczy u\
ytkowej na sąsiednie plantacje w innym wypadku nale\
y powiadomić
właściciela, kiedy i jaki środek trafił na jego pole. Bezpieczeństwo stosowania zabiegów to tak\
e
dbałość o otaczające nas środowisko. Dlatego te\
zabiegi chemicznymi środkami ochrony roślin
nale\
y wykonywać tylko w uzasadnionych przypadkach, wybierając o ile to mo\
liwe środki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
o ni\
szej klasie toksyczności i działaniu selektywnym. Bezwzględnie nale\
y pilnować, aby
preparat czy ciecz u\
ytkowa nie przedostały się do ujęć wody pitnej oraz wód gruntowych
i powierzchniowych. Wszystkie czynności związane z przygotowaniem cieczy u\
ytkowej, jak
i póz
niej, po u\
yciu opryskiwacza, nale\
y wykonywać w specjalnie do tego celu
przygotowanych miejscach nie stwarzających zagro\
enia dla wód. Zabiegi ochrony roślin nale\
y
przeprowadzać w dni bezwietrzne. W razie zapchania się dyszy nale\
y przerwać oprysk, dyszę
odkręcić i dokładnie oczyścić odpowiednimi narzędziami. Dysz nie nale\
y przedmuchiwać
ustami. Po zakończeniu opryskiwania nale\
y ka\
dorazowo przemyć czystą wodą opryskiwacz.
Wszystkie nawozy są szkodliwe dla zdrowia człowieka. Wiele z nich ma ucią\
liwe
właściwości pylące i \
rące. Poza doraz
nymi skutkami mogą one tak\
e powodować po dłu\
szym
czasie choroby skóry, dróg oddechowych, a nawet przewodu pokarmowego. Dlatego w czasie
pracy z nawozami nie wolno spo\
ywać posiłków, nale\
y twarz i ręce mieć natłuszczone a po
pracy całe ciało dobrze zmyć ciepła wodą z mydłem. Przy nawozach mogą pracować tylko
dorośli, zdrowi mę\
czyz
ni, ubrani w pyłoszczelne kombinezony, gumowe buty i rękawice, oraz
zaopatrzeni w specjalne okulary lub maski ochronne. W wypadku podejrzenia zatrucia nale\
y
przerwać prace, zdjąć ubranie ochronne i zasięgnąć porady lekarza. Uszkodzoną skórę nale\
y
prawidłowo opatrzyć a zaprószone oczy przemyć watą namoczoną oliwą lub olejem parafinowym.
Transport środków ochrony roślin nale\
y przeprowadzić pod nadzorem. Nie nale\
y
przewozić ludzi i zwierząt, a tak\
e pasz i artykułów spo\
ywczych tym samym transportem.
Ścisłe przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas nawo\
enia i ochrony
roślin zapobiegnie zatruciom ludzi i innych organizmów oraz środowiska naturalnego.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaką odzie\
stosujemy przy zabiegach chemicznych?
2. Jak nale\
y przystępować do pracy ze środkami ochrony roślin?
3. Jakie środki ostro\
ności nale\
y zachować podczas przygotowania cieczy roboczej środków
ochrony roślin?
4. Jakie zasady bhp obowiązują podczas nawo\
enia?
5. Na czym polega zagro\
enie dla człowieka przy braku bhp podczas nawo\
enia?
6. Jak nale\
y chronić i postąpić w przypadku uszkodzenia skóry przez nawozy?
7. Jak nale\
y przeprowadzać transport środków ochrony roślin?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj zasady bezpiecznej pracy podczas nawo\
enia i składowania nawozów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować przepisy dotyczące pracy z nawozami i ich przechowywaniem,
2) przeanalizować rodzaje nawozów mineralnych,
3) opracować poznane zasady pracy z nawozami.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- podręcznik uprawa ogólna roślin ogrodniczych,
- przepisy BHP podczas pracy z nawozami,
- literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ćwiczenie 2
Dobierz odzie\
ochronną dla pracownika prowadzącego ochronę roślin w gospodarstwie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić strój pracownika do wykonywania zabiegów ochrony roślin,
2) wymienić podstawowe części ubioru do przeprowadzenia zabiegów ochrony roślin,
3) wykonać schemat prawidłowego ubioru do wykonywania zabiegów ochrony roślin,
4) zaprezentować swoje wyniki na forum grupy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- ró\
ne rodzaje odzie\
y ochronnej,
- przybory do pisania, kartki papieru.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić przepisy BHP podczas ochrony roślin?
1
1

2) wymienić elementy odzie\
y ochronnej?
1
1

3) wskazać zagro\
enia nie stosowania przepisów higieny pracy?
1
1

4) określić zasady przygotowywania cieczy u\
ytkowej ochrony roślin?
1
1

5) omówić transportowanie środków ochrony roślin i nawozów?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Potrzeby wodne roślin warzywnych i sadowniczych oraz
regulacja stosunków wodnych w glebie
4.2.1. Materiał nauczania
Ze składu chemicznego warzyw i owoców wynika, \
e zawierają one 65-96 % wody. Przy
plonie 30-40 ton z hektara 20-28 ton w zebranym plonie stanowi woda. Jest to ilość w chwili
zbioru. Zbadano, \
e na wytworzenie 1 g suchej masy roślina zu\
ywa około 0,6 kg wody.
Przykład niech odda skalę problemu. Kapusta głowiasta w plonie z 1ha gromadzi np. 5 ton
suchej masy. W czasie wegetacji przeprowadza, przez swe tkanki 2.500 tony wody. Ta ilość
równałaby się z opadami w ilości 250 mm/ha, gdyby cała woda z tych opadów, nie spływając
i nie wyparowując została pobrana przez rośliny. W związku z ró\
nymi stratami wymieniona
w przykładzie kapusta do normalnego plonowania wymaga 450-550 i więcej mm opadów
rocznie. Niestety nie mo\
na roślinom podać wody jednorazowo. Analizując okresy \
ycia roślin,
mo\
na stwierdzić, \
e pobierają one wodę z ró\
ną intensywnością w poszczególnych fazach
wzrostu. Na początku \
ycia rośliny warzywnicze potrzebują du\
o wody do pęcznienia nasion
i ich kiełkowania czy te\
podczas pikowania czy przesadzania roślin. Produkcja rozsad
w multiplantach czy doniczkach pozwala na unikanie niedoboru wody podczas wysadzania
rozsad warzyw. W kolejnych okresach wzrostu, zapotrzebowanie na wodę poszczególnych
gatunków coraz bardziej jest zró\
nicowane.
Zu\
ycie wody przez rośliny warzywnicze zale\
y od głębokości ich korzenienia się, co nie
zawsze idzie w parze z ich zapotrzebowaniem na wodę. Rośliny warzywnicze mo\
na podzielić
na korzeniące się:
- płytko np.: szpinak, rzodkiewka, ogórek,
- średnio głęboko np.: groch, fasola, sałata,
- głęboko np.: burak, marchew, kapusta.
Warzywa płytko korzeniące się mają du\
e zu\
ycie wody i wielkie zapotrzebowanie na nią.
Wykazują du\
ą wra\
liwość na brak wody np. ogórek, rzodkiewka, sałata. Cebula zu\
ywa mało
wody ale ma du\
e wymagania co do wilgotności gleby. Im głębiej roślina korzeni się tym łatwiej
sobie radzi bez sztucznego nawadniania. Dla wyników uprawy zwłaszcza warzyw ma znaczenie
tak\
e wilgotność powietrza, na którą rośliny równie\
reagują ró\
nie. Warzywa, których część
jadalną stanowią organy wegetatywne, najwięcej wody potrzebują w okresie intensywnego
przyrostu masy wegetatywnej. Niedobory wody w tym czasie powodują zaburzenia procesów
fizjologicznych, co wpływa na obni\
enie wielkości plonu. Warzywa, których częścią jadalną są
organy generatywne, najbardziej reagują na braki wody w glebie w okresie przechodzenia z fazy
wegetatywnej w generatywną. Niedobory wody powodują u nich, między innymi, opadanie
kwiatów, zawiązków owocowych czy słabe wiązanie nasion. Ró\
nice we wra\
liwości na
niedobory wody wykazują tak\
e odmiany poszczególnych gatunków. Uznaje się, \
e odmiany
heterozyjne, jako bardziej plenne, mają znacznie większe potrzeby wodne ni\
odmiany ustalone.
Do warzyw o du\
ych wymaganiach wodnych zalicza się, między innymi, kapustne, sałatę,
ogórek, cebulowe, karłowe odmiany pomidora i seler. Małe wymagania wodne mają, na
przykład, szparagi, burak ćwikłowy i wysokie odmiany pomidora.
Podobnie rośliny sadownicze, zarówno drzewa jak i krzewy dobrze rosną i planują przy
opadach rzędu 800-900 mm rocznie. Istotna jest nie tylko suma opadów, ale ich rozkład.
Drzewa i krzewy dobrze plonują, jeśli rozkład opadów jest korzystny nawet, gdy suma ich jest
niewystarczająca w granicach 450 mm Plantacje sadownicze największe zapotrzebowanie na
wodę wykazują w maju, kiedy następuje wzrost zawiązków owocowych, wzrost wegetacyjny
oraz zaczyna się ró\
nicowanie pąków generatywnych na rok następny. Potrzeby wodne drzew
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
i krzewów owocowych są ró\
ne, w zale\
ności od gatunku, podkładki (głębokość korzenienia
się). Du\
e znaczenie mają tak\
e warunki termiczne, glebowe, ukształtowanie terenu, poziom
wody gruntowej czy sposób zagospodarowania gleby między rzędami (murawa lub ugór). Im
płytszy jest system korzeniowy, tym większe są potrzeby wodne roślin. Dlatego na niedobory
wody bardziej wra\
liwe są krzewy jagodowe ni\
drzewa owocowe. Drzewa rosnące na
podkładkach karłowych, których system korzeniowy jest poło\
ony płycej, mają większe
zapotrzebowanie na wodę, ni\
drzewa na podkładkach półkarłowych czy silnie rosnących.
Brak wody w komórkach rośliny powoduje słabszą asymilację a to pociąga za sobą mniejsze
wytworzenie suchej masy, co skutkuje ni\
szy plon roślin. Niedostatek wody w warzywach
powoduje obni\
enie jakości plonu poprzez pogorszenie ich smaku, łykowacenie. Dostatek wody
przyspiesza tempo wzrostu, dlatego są delikatne w smaku i soczyste. U roślin sadowniczych
niedobór skutkuje nadmiernym zrzucaniem zawiązków owocowych, zahamowaniem wzrostu,
pogorszeniem jakości i obni\
eniem plonu. Podobnie jak niedobór, nadmiar wody mo\
e wpływać
na rośliny równie\
niekorzystnie. U warzyw powoduje, \
e są mniej aromatyczne, mało słodkie,
zbyt wodniste i z
le przechowują się. Nadmierne opady, zwłaszcza pod koniec lata i jesienią
sztucznie przedłu\
ają wegetację w sadach, opóz
niają drewnienie organów, opóz
niają wejście
w spoczynek zimowy a co za tym idzie zwiększają niebezpieczeństwo przemarzania drzew
i krzewów zimą.
Kolejnym etapem jest poznanie zasad kształtowania stosunków wodno-powietrznych gleb,
niezbędnych do prawidłowego rozwoju roślin. Zabiegi w tym kierunku przyczyniają się do
regulowania stosunków wilgotnościowych i powietrznych gleb. Woda w glebie spełnia wa\
ne
funkcje. Jest niezbędnym składnikiem komórek roślin utrzymującym turgor tkanek roślinnych,
dzięki czemu np. liście zachowują właściwą pozycję w stosunku do promieni słonecznych.
Gleba urodzajna powinna zapewnić roślinom równowagę pomiędzy zawartością wody
i powietrza. Obydwa te czynniki są niezbędne do \
ycia roślin, dlatego te\
zadaniem zabiegów
melioracyjnych i agrotechnicznych jest stworzenie optymalnych stosunków powietrzno-
-wodnych w glebie. Melioracje oznaczają ulepszenie lub przekształcenie środowiska
przyrodniczego w celu stworzenia jak najkorzystniejszych warunków do produkcji roślinnej.
Przez melioracje rolne nale\
y rozumieć zespół zabiegów technicznych i agrotechnicznych,
których zadaniem jest stworzenie w danym siedlisku rolnym podstawy do podnoszenia
produkcji rolnej i \
yzności gleby. Najprostsze melioracje polegają na odprowadzeniu nadmiaru
wody z gleby za pomocą rowów i sączków drenarskich, natomiast trudniejszym zadaniem jest
dostarczenie wody roślinom w okresie jej braku w glebie. W tym celu nale\
y budować systemy
nawadniające, które będą zapewniały prawidłowy rozwój roślin w ekstremalnych warunkach.
Melioracje odwadniające stosowane są na terenach z okresowym lub trwałym nadmiarem wody.
System melioracji powinien być uzale\
niony od przyczyny powodującej nadmiar wody.
Nadmiar wody w glebie, względnie pojawienie się wody powierzchniowej w niepo\
ądanym
okresie, jest powodem ograniczonej produkcyjności lub nieprzydatności do u\
ytkowania
rolniczego. Przyczyny nieprawidłowości mo\
na podzielić na hydrologiczne i wynikające
z budowy profilu glebowego oraz ukształtowania terenu w obrębie zlewni. Po rozpoznaniu
przyczyny nadmiernego uwilgotnienia, podtopienia i zabagnienia terenu nale\
y stosować
odpowiednie środki ( agrotechniczne, agromelioracyjne), zapewniające uregulowanie stosunków
wodnych w glebie. Rozró\
nia się dwa sposoby odwadniania: systematyczne i niesystematyczne.
Odwadnianie niesystematyczne polega na odprowadzeniu za pomocą jednego lub kilku
rowów czy drenów, niewielkich ilości wody gromadzącej się w małych obni\
eniach terenu lub
niewielkich zagłębieniach. Odwadnianie systemowe polega na odprowadzaniu nadmiaru wód
gruntowych lub powierzchniowych większych obszarów meliorowanych, za pomocą systemu
rowów i drenów.
Systemowa sieć odwadniająca, budowana w celu odprowadzania nadmiaru wody z terenów
zabagnionych składa się z następujących elementów:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 odbiornika wody z terenu meliorowanego,
 głównych rowów odpływowych I rzędu,
 głównych rowów odpływowych II rzędu i ni\
szych rzędów,
 rowów zbiorczych, odprowadzających wodę z rowów osuszających do rowów głównych,
 sieci rowów osuszających, wpadających do rowów zbiorczych,
 rowów opaskowych, zabezpieczających odwadniany teren przed napływem wód
powierzchniowych,
 rowów przechwytujących wody obce, będące pod ciśnieniem hydrostatycznym,
 rowów ulgowych,
 uzupełniającej sieci drenarskiej.
W celu obni\
enia zwierciadła wody gruntowej na polach ornych stosuje się dreny
tj. urządzenia podziemne, słu\
ące do odprowadzania wody z gleby w okresie jej nadmiernego
uwilgotnienia. Na obszarach drenowanych woda szybciej wsiąka i odpływa na wiosnę po
rozmarznięciu gleby. Następuje poprawa stosunków powietrznych i cieplnych w glebie, co
umo\
liwia przyśpieszenie pierwszych uprawek wiosennych o 1 2 tygodni. Produkcja na
terenach drenowanych jest tańsza i bardziej wydajna. Ujemną stroną drenowania jest
wymywanie z gleby wapnia i związków azotowych w okresach poza wegetacją roślin,
zwiększenie wysuszenia gleby w okresach suszy, konieczność wtórnego nawadniania upraw
w okresach suszy. W zale\
ności od istniejących warunków terenowych stosuje się następujące
rodzaje drenów:
 kamienne, stosowane do odwadniania budowli in\
ynierskich, czasami tak\
e do odwadniania
sadów oraz ujmowania wód z
ródłowych,
- faszynowe, stosowane głównie w gruntach stale podtapianych wodą np. odwadnianie
pastwisk,
- \
erdziowe, stosowane wyłącznie w torfach,
- skrzynkowe, słu\
ące do odwadniania gleb torfowych,
- z rurek ceramicznych, u\
ywane do odwadniania pól ornych na glebach mineralnych,
- mineralnych tworzyw sztucznych, stosowane tak jak dreny z rurek ceramicznych.
W wielu rejonach kraju ilość opadów atmosferycznych nie równowa\
y ubytków wody na
skutek parowania gleby i transpiracji roślin, co określamy jako ujemny bilans wody. Wielkość
niedoborów wody jest uzale\
niona od gatunków uprawianych roślin, zdolności gleby do
zatrzymywania wody opadowej oraz warunków pogodowych w poszczególnych latach.
Najczęściej stosowanymi metodami uzupełnienia niedoboru wody jest nawadnianie.
Nawodnienie u\
ytków rolnych, stanowi jeden z działów melioracji, i jest stosowany
w systemie zabiegów agrotechnicznych. W praktyce najczęściej mamy do czynienia
z nawadnianiem wegetacyjnym, którego celem jest dostarczenie do gleby brakującej wody
w okresie wegetacji roślin uprawowych.
Systemy nawadniające najczęściej stosowane to:
- nawadnianie podsiąkowe,
-
-
-
- grawitacyjne,
-
-
-
- deszczowanie,
-
-
-
- nawadnianie kroplowe.
-
-
-
Ka\
dy system nawadniający składa się z zespołu urządzeń technicznych, które spełniają cztery
podstawowe funkcje:
- gromadzenie wody w sztucznych zbiornikach retencyjnych lub akwenach naturalnych,
- ujęcie wody w miejscach poboru,
- doprowadzenie wody do obszarów nawadniających,
- rozprowadzenie wody na powierzchni nawadniającej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ze względu na rodzaj i kierunek ruchu wody w czynnej warstwie gleby wyró\
niamy dwie
podstawowe grupy systemów nawadniania:
- podpowierzchniowe, w których gleba zasilana jest wodą podsiąkową,
- systemy nawodnień podsiąkowych,
- system nawodnień wgłębnych,
- powierzchniowe, w których gleba jest zasilana wodą przesiąkającą, przy udziale sił
grawitacyjnych i kapilarnych,
- systemy nawodnień zalewowych (naturalnych i sztucznych),
- system nawodnień nasiąkowych (stokowych i bruzdowych),
- system nawodnień deszczownianych.
Obecnie w produkcji ogrodniczej, zarówno w Polsce jak i w większości krajów, najbardziej
rozpowszechnione jest nawadnianie deszczowniane a jego modyfikacją nawadnianie
kropelkowe. Jest ono najbardziej racjonalne, oszczędne w zu\
yciu wody. Stwierdzono, \
e,
stosowanie tylko nawadniania bez nawo\
enia w latach o przeciętnych opadach mo\
e zwiększyć
plon o 30-50% a w lata suche nawet o kilkaset procent. Najistotniejszymi elementami tego
systemu jest z
ródło wody, magistrale doprowadzające wodę na plantacje i przewody
z kroplomierzami emitujące wodę w litrach/godz. Naziemne linie kropkujące (rys. 1) powinny
być z kompensacją ciśnienia aby wydatek cieczy w ka\
dym punkcie przewodu (na całej długości
rzędu roślin był taki sam). Im wolniejszy kroplomierz tym efektywniejsze wykorzystanie wody
przez roślinę.
Rys.1. Schemat elementu nawadniania kropelkowego [http://ful.cc/rolnictwo]
Potrzeby nawadniania roślin są ustalane na podstawie bilansu opadów w danym roku
i potrzeb gatunkowych roślin. Liczby te są zmienne ka\
dego roku. Ale dane z wielu lat mogą
pozwolić obliczyć i ustalić średni niedobór w danym rejonie (gospodarstwie). Jeśli znamy
przeciętną wymaganą, jednorazową dawkę wody dla danej rośliny np. 25 mm dla jabłoni,
to mo\
emy uzyskać orientacyjną liczbę nawodnień, która powinniśmy wykonać na naszej
plantacji, aby zapewnić optymalny wzrost i plonowanie roślin. Oczywiście planowanie
podawania wody roślinom będzie korygowane przez poziom (w mm) opadów naturalnych
a co za tym idzie, poziomem wilgotności gleby. W praktyce stosuje się dwie metody określania
rozpoczęcia nawadniania: na wyczucie i według wskazań tensjometru. Doświadczony ogrodnik
wykorzystuje obserwacje z wyglądu roślin, turgoru ich liści i stopnia nawilgocenia gleby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Tensjometr precyzyjnie wskazuje wartość potencjału wodnego gleby w okolicach głównej masy
systemu korzeniowego. Sprzę\
ony z komputerem sterującym włączanie sekcji nawodnieniowych,
tensjometr będzie powodował włączanie nawadniania w momencie, kiedy siła ssąca gleby będzie
du\
a.
Potrzeby wodne roślin nale\
y uzupełniać w okresach najbardziej intensywnej wegetacji, przy
czym nale\
y pamiętać o ró\
nych okresach zapotrzebowania wśród warzyw i roślin sadowniczych.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest melioracja?
2. Jakie zabiegi wchodzą w skład melioracji?
3. Wyjaśnij, na czym polega odwadnianie?
4. Jak zbudowany jest system odwadniający?
5. Wymień zalety i wady drenowania?
6. Wyjaśnij cel nawadniania?
7. Wymień elementy systemu nawadniającego?
8. Dlaczego rośliny lepiej plonują na zmeliorowanych gruntach ornych?
9. Od czego zale\
ą wymagania wodne roślin ogrodniczych?
10. Jakie mogą być skutki nadmiaru i niedoboru wody w roślinach warzywniczych?
11. Jakie mogą być skutki nadmiaru i niedoboru wody w roślinach sadowniczych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj postępowanie przy ocenie stanu urządzeń melioracyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować system melioracyjny w swojej miejscowości,
2) dokonać przeglądu rowów melioracyjnych wczesną jesienią lub wiosną,
3) opisać stan rowów,
4) zaplanować kolejność wykonywanych czynności podczas oceniania urządzeń
melioracyjnych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- poradnik dla ucznia,
- mapa geodezyjna okolicy,
- odpowiednie obuwie,
- materiały piśmienne,
- notatnik,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj schemat drenu kamiennego i \
erdziowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacji na temat rodzajów drenów w podręczniku, poradniku dla ucznia,
2) wykonać na arkuszu A4 schematy drenów podając ich z
ródło.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- foliogramy przedstawiające schematy drenów,
- blok techniczny,
- przybory kreślarskie,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wyjaśnij pojęcie melioracja.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacji na temat melioracji,
2) opisać ró\
ne sposoby wyjaśnienia pojęcia melioracja,
3) określić z
ródła,
4) zanotować zdobyte informacje.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- materiały piśmienne,
- dostęp do Internetu,
- literatura z rozdziału 6.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) dokonać klasyfikacji roślin ze względu na korzenienie się?
1
1

2) określić rośliny płytko korzeniące się?
1
1

3) wyjaśnić, co powoduje brak wody w komórkach roślin?
1
1

4) wyjaśnić kiedy jest największe zapotrzebowanie na wodę
w plantacjach sadowniczych?
1
1

5) wyjaśnić pojęcie melioracja?
1
1

6) wyjaśnić pojęcie odwadnianie?
1
1

7) określić cel odwadniania gleby?
1
1

8) scharakteryzować rodzaje odwadniań?
1
1

9) wyjaśnić zalety i wady drenowania?
1
1

10) wyjaśnić cel nawadniań?
1
1

11) wyjaśnić potrzeby wodne roślin warzywnych?
1
1

12) wyjaśnić metody nawadniania powierzchniowego?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3. Urodzajność gleb i zabiegi uprawowe
4.3.1. Materiał nauczania
Oddziaływanie człowieka w kierunku najlepszego wykorzystania poszczególnych rodzajów
gleb, zwiększenie ich urodzajności, zdolności do gromadzenia wody i składników
pokarmowych, przy jednoczesnym zapewnieniu korzeniom roślin niezbędnej ilości tlenu,
uwarunkowana jest znajomością uprawianej gleby. Podczas omawiania tego tematu zostaną
omówione zagadnienia związane z urodzajnością gleb i uprawkami polepszającymi ten stan.
Urodzajność jest to zdolność gleby do wydawania plonów, mierzona masą plonu uzyskiwanego
z jednostki powierzchni. Urodzajność zale\
y od zasobności i \
yzności gleb, klimatu i przebiegu
pogody (długotrwałe okresy suszy mogą być przyczyną bardzo niskich plonów na ró\
nych
typach gleb), właściwości plonotwórczych uprawianych odmian, od zmianowania oraz w wielu
przypadkach od nakładów finansowych (mechaniczna uprawa, nawo\
enie mineralne, środki
ochrony roślin i inne).
Wyró\
niamy dwa rodzaje urodzajności gleby lub siedliska:
- urodzajność potencjalną,
-
-
-
- urodzajność aktualną.
-
-
-
Urodzajność potencjalna gleby jest to plon maksymalny, który jest mo\
liwy do uzyskania
w danych warunkach siedliskowych, przy wykorzystaniu wszystkich warunków i zabiegów
uprawowych niezbędnych do jego uzyskania. Urodzajność potencjalna to zasadnicza cecha,
która powinna być brana pod uwagę przy planowaniu upraw na glebach lokalnych.
Urodzajność aktualna zale\
y w bardzo du\
ym stopniu od ogrodnika i mo\
e być ró\
na na
tych samych glebach. Dą\
eniem ka\
dego ogrodnika powinna być troska o osiągnięcie
optymalnej kultury rolnej, aby uzyskać plony z jednostki glebowej przestrzeni produkcyjnej
zbli\
one do pełnych jej mo\
liwości. Urodzajność gleb ma charakter dynamiczny,
uwarunkowany działaniem wszystkich czynników wpływających na rośliny. W ka\
dym
siedlisku wysoka urodzajność gleby zale\
y od dostatecznego współdziałania ze sobą wszystkich
grup czynników w optymalnym stosunku. Od poznania i uzupełnienia braku jakiegoś czynnika
lub całej grupy czynników zale\
y zwiększenie plonów na naszych glebach. Ka\
de siedlisko ma
gorsze strony, które nale\
y poznać i ulepszyć przez odpowiednie zabiegi agrotechniczne,
agrochemiczne, agromelioracyjne oraz nale\
ytą ochronę środowiska glebowego przed
czynnikami degradującymi jego aktualne mo\
liwości produkcyjne.
Kultura gleby jest to taka cecha, która umo\
liwia szybkie i stosunkowo łatwe doprowadzenie
roli do stanu sprawności, przy czym sprawność ta utrzymuje się przez dłu\
szy okres czasu.
Kultura gleby nie jest cechą naturalną, lecz nadaną przez człowieka w drodze wieloletniej
celowej i przemyślanej działalności. Oprócz uprawy muszą być w tym celu wykorzystane
wszystkie czynniki wpływające na powstawanie struktury gruzełkowatej, w tym uprawa,
wieloletnia roślin motylkowatych, nawo\
enie organiczne, wapnowanie, odpowiedni płodozmian.
Kultura gleby umo\
liwia uzyskanie du\
ych i wiernych plonów, wskutek łatwo utrzymywanej
długotrwałej sprawności.
Rola, inaczej warstwa uprawna, jest to wierzchnia część gleby, poddawana działaniu
narzędzi uprawowych. Uprawa roli to całokształt zabiegów wykonywanych narzędziami
i maszynami uprawowymi w celu stworzenia uprawianym roślinom optymalnych warunków
wzrostu i rozwoju oraz podniesienia kultury roli.
Zasadniczym celem uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju roślin.
Realizację tego celu osiąga się poprzez wykonanie takich zabiegów uprawowych, które
poprawią jej właściwości fizyczne, nadadzą jej odpowiednią strukturę, zniszczą roślinność
konkurencyjną oraz zapewnią dobre wymieszanie resztek po\
niwnych i nawozów. Uprawa ma
na celu nie tylko przygotowanie roli dla roślin uprawianych w najbli\
szym sezonie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
wegetacyjnym, ale tak\
e ma cel perspektywiczny tj. utrzymanie \
yzności gleby na
dotychczasowym poziomie lub jej wzrost, oraz ochronę środowiska. Cele te mo\
na uzyskać
przez realizację zadań:
- poprawienie struktury gleby,
- regulację stosunków wodno-powietrznych,
- pobudzenie aktywności mikroorganizmów glebowych,
- ułatwienie głębokiego przerastania gleby przez korzenie roślin,
- wprowadzanie do gleby resztek po\
niwnych, nawozów organicznych i mineralnych,
- zwalczanie chwastów i walka z erozją,
- przygotowanie wierzchniej warstwy roli pod siew roślin.
Podstawowym zabiegiem uprawowym stosowanym w jest orka, wykonywana głównie
pługiem lemieszowym (rys. 2).
Rys. 2. Pług ciągnikowy zawieszany: a) budowa pługa, b) urządzenia regulacyjne pługa: 1) korpus płucny,
2) rama pługa, 3) wspornik pługa, 4) oś wykorbiona, 5) pokrętło do obracania osi wykorbionej,
6) pokrętło do przesuwania ramy pługa wraz z korpusami, 7) łącznik ruchomy, 8) odejmowana obsada
koła kopiującego, 9) pokrętło do regulacji koła kopiującego, 10) koło kopiujące, 11) krój tarczowy,
12) cięgła dolne układu trzypunktowego, 13) łącznik górny, 14) wieszak prawy układu
trzypunktowego. A  regulacja szerokości orki, B  regulacja nacisku na ściankę bruzdową. B1 nacisk
mniejszy, B2 nacisk większy [1, s. 83]
Orka jest zabiegiem najsilniej oddziałującym na glebę i jest podstawą do całości uprawy pod
określoną roślinę. Zadaniem orki jest odwrócenie, pokruszenie i wymieszanie warstwy ornej
gleby uzyskując:
- przykrycie i wymieszanie z glebą resztek po\
niwnych, chwastów, nawozów organicznych
i mineralnych,
- silne spulchnienie oraz przewietrzenie gleby pobudzając jej aktywność mikrobiologiczną,
- przemieszczenie z głębszych warstw składników pokarmowych oraz równomierne
rozmieszczenie w glebie składników i próchnicy.
Orka spełnia te zadania w ró\
nym stopniu, zale\
nie od: głębokości i szerokości wyoranej
skiby, prędkości orki, typu odkładnicy pługa, wilgotności uprawianej gleby, doboru
dodatkowych zespołów roboczych pługa (pogłębiacze, kroje, przedpłu\
ki). Ze względu na
zadania, jakie orka spełnia w uprawie roli, wyró\
niamy orki zasadnicze, uzupełniające,
specjalne.
Podstawowe rodzaje orek to podorywka, orka siewna i orka przedzimowa. Podorywka jest to
orka płytka rozpoczynająca zespół uprawek po\
niwnych, wykonywana latem bezpośrednio po
zbiorze roślin, na głębokość 5 8 cm. Celem podorywki jest: zniszczenie systemu korzeniowego
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
roślin oraz przerwanie wytworzonych w glebie przestworów kapilarnych, którymi woda
podsiąka do góry i paruje. Ma ona równie\
za zadanie:
- przykrycie resztek po\
niwnych wyniku czego szybciej ulegają one rozkładowi,
- zniszczenie niektórych szkodników i chorób roślin,
- stworzenie warunków do kiełkowania chwastów, które póz
niej będzie mo\
na zniszczyć
broną,
- ułatwienie wykonania następnej orki.
Orka siewna jest orką zasadniczą wykonywaną na średnią głębokość 15-20 cm, na 3 4
tygodni przed siewem roślin.
Orka przedzimowa zwana zięblą, jest to głęboka orka wykonywana jesienią na polach
przeznaczonych pod rośliny jare. Orka przedzimowa umo\
liwia uzyskanie wysokiej sprawności
roli w okresie siewu, głębokiego spulchnienia i przewietrzenia roli, tworzenia struktury
gruzełkowatej oraz ograniczenia występowania niektórych chorób i szkodników roślin.
Zadaniem tego typu orki jest równie\
niszczenie chwastów poprzez głębokie przyorywanie
części nasion oraz podcięcie i umo\
liwienie przemarznięciu oraz głębokiemu przykryciu
organów podziemnych chwastów wieloletnich.
Orka wiosenna jest zabiegiem powodującym silne przesuszenie roli i przemieszanie do
wierzchniej warstwy nasion chwastów, które zwiększają zachwaszczenie pola. Jej wykonanie
staje się niezbędne w następujących przypadkach:
- w celu przyorania stosowanego na wiosnę obornika lub międzyplonów ozimych
uprawianych na zielony nawóz,
- na glebach cię\
kich i zlewnych, nadmierne zagęszczonych przez opady deszczu w ciągu
zimy,
- pod póz
no uprawiane rośliny, jak pomidor, ogórek, fasola,
- na glebach bardzo wilgotnych oraz nie zaoranych jesienią.
Orki uzupełniające są to dodatkowe orki wykonywane obok orek zasadniczych, wyró\
niamy
dwie orki tzw. odwrotna i orka wiosenna. Orka odwrotna jest orką płytką lub średnią,
wykonywaną jesienią w celu przyorania obornika, lub nawozów zielonych pod rośliny jare. Orka
ta jest stosowana po podorywce a 2 3 tygodni przed orką przedzimową. Orka wiosenna jest orką
płytką lub średnią, której wykonanie pociąga za sobą na ogół silne przesuszenie warstwy ornej
gleby oraz wydobycie na jej powierzchnię nasion chwastów. Orki wiosenne wykonuje się
równie\
, w celu przyorania wiosną obornika pod okopowe, po przypadłych oziminach dla
dokonania przesiewów.
Orki specjalne to orka terenów zadawnionych i orka agromelioracyjna. Są to orki średnie,
głębokie i bardzo głębokie. Ich celem jest poprawienie właściwości powietrzno-wodnych oraz
chemicznych i biologicznych głębszych warstw gleby.
Do narzędzi zastępujących pracę pługa nale\
ą pługi i brony talerzowe, glebogryzarki oraz
pługofrezarki. Brony talerzowe mają jako części robocze wklęsłe tarcze o średnicy 45 56 cm,
zestawione w 2 lub 4 sekcje, które mo\
na ró\
nie ustawiać do kierunku jazdy. Przy prostopadłym
ustawieniu sekcje talerze przecinają rolę, wycinając wąskie paski. W miarę zmniejszania kąta
ustawienia talerze wycinają coraz szersze pasy, intensywniej kruszą mieszają i odwracają rolę.
Bronowanie jest zabieg mający na celu:
- spulchnienie powierzchniowej warstwy roli, na skutek czego głębsze warstwy gleb
chronione są przed utratą wody, przykrycie nawozów mineralnych i wymieszanie ich z glebą
na poziomie, w którym rozwijają się korzenie roślin uprawowych,
- wyciąganie z gleby rozłogów perzu,
- przykrycie nasion po siewie.
W zale\
ności od wymagań agrotechnicznych, które wynikają z warunków uprawy
wyró\
niamy ró\
ne typy bron: brony lekkie, cię\
sze. Specyficznym typem brony jest brona
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
talerzowa, która mo\
e zastępować pług w czasie przykrywania resztek po\
niwnych.
Glebogryzarki są aktywnymi maszynami uprawowymi mającymi poziomy wał obrotowy
ustawiony poprzecznie do kierunku ruchu. Bezpośrednio na wale lub na specjalnych tarczach, są
umieszczone elementy robocze w postaci zębów sprę\
ynowych, bądz
sztywnych no\
y łukowych
lub kątowych. W zale\
ności od prędkości obrotowej i budowy zespołu roboczego mo\
na
wyró\
nić glebogryzarki kruszące szybkoobrotowe i krojące łopatkowe. Glebogryzarki kruszące
są przeznaczone do płytkiej uprawy, do głębokości około 10 15 cm. U\
ywa się ich jako
narzędzi do doprawiania gleby pod zasiew. Na glebach próchnicznych, w dobrej kulturze mogą
być wykorzystane do podstawowej uprawy roli zamiast pługa. Glebogryzarki kruszące dają
dobre wyniki przy uprawie roli na wiosnę, zastępując cały zespół uprawek wiosennych.
Glebogryzarki krojące mają zęby sztywne, działają na glebie mniej energicznie, ale do większej
głębokości, nawet do 20 cm. Mają one zastosowanie do rozdrobnienia grud po orce i do uprawy
wiosennej, łącznie z wymieszaniem nawozów organicznych z glebą. Jednym z typów
glebogryzarki krojącej skonstruowanej w postaci motyki obrotowej, jest maszyna, która swym
działaniem przypomina kopanie gleby z a pomocą łopaty. Jest to tak zwana łopata obrotowa
pracująca na głębokości do 35 cm i wykorzystywana do spulchniania gleby w szklarniach
gruntowych. Innym rodzajem uprawek mającym na celu przygotowanie pola do uprawy jest
kultywatorowanie.
Kultywatorowanie jest to głębokie spulchnianie, kruszenie i mieszanie roli bez jej
całkowitego odwracania. Zabieg ten wykonuje się przy pomocy części roboczych  zębów:
sprę\
ynowych, półsztywnych lub sztywnych. Głębokość zabiegu zale\
y od celu i wynosi od
6 cm przy powierzchniowym spulchnianiu i niszczeniu chwastów do 15 cm przy głębokim
przykryciu nawozów mineralnych. Kultywatorowanie wykonuje się powoli, poprzecznie lub
ukośnie do kierunku orki.
Gleby nale\
ące do ró\
nych kategorii cię\
kości mają często odmienne właściwości fizyczne,
chemiczne, biologiczne. Aby zapewnić optymalne warunki dla wzrostu i rozwoju roślin, nale\
y
w uprawie roli na glebach o ró\
nych właściwościach kierować się odmiennymi zasadami.
Wzrost cię\
kości gleby powoduje wzrost oporów, jakie gleba stawia maszynom i narzędziom
uprawowym. Uprawa gleb lekkich jest stosunkowo łatwa. Zadaniem uprawy gleb lekkich jest
zwiększenie zapasu wody oraz zapobieganie utlenianiu próchnicy. Tym rodzajom gleb nale\
y
zapewnić stały dopływ masy organicznej w postaci obornika, kompostów lub masy zielonej,
a liczbę zabiegów uprawowych ograniczyć do minimum. Uprawa gleb cię\
kich
w przeciwieństwie do gleb lekkich jest bardzo trudna i jej powodzenie zale\
y od uchwycenia
optymalnego stanu wilgotności gleby. Głównym zadaniem uprawy jest poprawienie stosunków
powietrznych przez zwiększenie przewiewności i pulchności tych gleb. Na tych glebach jest na
ogół mniejszy dostęp tlenu, co zmniejsza szybkość rozkładu próchnicy, dlatego liczba
stosowanych uprawek mo\
e być znacznie większa ni\
na glebach lekkich.
Wykonanie pojedynczego zabiegu uprawowego nie wystarcza do osiągnięcia określonego
celu agrotechnicznego. Nale\
y w odpowiednim czasie wykonać szereg odpowiednio dobranych
zabiegów uprawowych.
Rys. 3. Brona talerzowa z wałem [www.poettinger.at]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Aby skrócić czas wykonywania zabiegów uprawowych, ograniczyć liczbę przejazdów
stosuje się agregaty zło\
one, które wykonują jednocześnie ró\
ne zabiegi agrotechniczne (rys. 3).
Wyró\
nia się 5 zespołów zabiegów uprawowych:
- po\
niwne,
- przedsiewne pod rośliny ozime,
- przedzimowe,
- wiosenne,
- pielęgnowania.
Pierwszym zespołem zabiegów po\
niwnych jest podorywka połączona z bronowaniem lub
włókowaniem. Zespół tych uprawek ma za zadanie: przykrycie resztek po\
niwnych,
ograniczenie straty wody, niszczenie chwastów i ułatwienie poprawnego wykonania orki
siewnej lub przedzimowej. Zespół zabiegów przedsiewnych pod rośliny ozime ma na celu:
głębokie spulchnienie roli, wprowadzenie i wymieszanie z glebą nawozów, doprawienie roli do
siewu oraz nadanie jej sprawności na okres kiełkowania i wschodów roślin, przykrycie resztek
po\
niwnych i chwastów. Typowy zespół zabiegów przedsiewnych wymaga:
- orki siewnej z bronowaniem i okresem 3 4 tygodniowe odle\
enie roli,
- bronowaniu bezpośrednio przed siewem lub kultywatorowaniu + wałowanie strunowe,
- wysiewanie nasion.
Zespół przedzimowych zabiegów uprawowych jest zabiegiem wykonywanym jesienią pod
zasiewy wiosenne. Zadaniem tego zabiegu jest: głębokie spulchnienie i przewietrzenie roli,
gromadzenie wody opadowej, wykorzystanie strukturotwórczego działania mrozu, zniszczenie
niektórych szkodników oraz grzybów i bakterii wywołujących choroby roślin, wprowadzenie do
roli nawozów. Zespół zabiegów uprawowych przedzimowych sprowadza się do:
- rozrzucenia obornika,
- orki odwrotnej połączonej z bronowaniem,
- orki głębokiej przedzimowej.
Zabiegi uprawowe wykonywane wiosną na polach przygotowywanych do siewu lub
sadzenia roślin tworzą zespół wiosennych zabiegów uprawowych w skład, których wchodzą:
wyrównanie powierzchni i ograniczenie strat wody, przyśpieszenie ogrzewania roli,
wprowadzenie do roli nawozów i pestycydów, zniszczenie wschodzących chwastów, nadanie
roli sprawności na okres kiełkowania i wschodów roślin. W zale\
ności od rodzaju uprawy
stosuje się ró\
ne zabiegi wiosenne np. dla ziemniaków:
- włókowanie lub bronowanie,
- stosowanie obornika, orka wiosenna + wał Campbella,
- sadzenie ziemniaków.
Sposoby uprawy roli powinien uwzględniać nie tylko wymagania poszczególnych gatunków
roślin i przebieg pogody, ale równie\
typ gleby. W zale\
ności od zawartości w niej części
spławianych i substancji organicznej, ró\
na będzie wielkość oporu stawianego przez glebę,
pojemność wodna i powietrzna, skłonność do erozji, podatność na zachwaszczenie. Ró\
ny jest
równie\
cel uprawy gleb lekkich  gdzie najwa\
niejsze jest zmagazynowanie wody, a gleb
cię\
kich  gdzie dą\
y się do poprawy ich stosunków powietrznych. Stosowanie wszystkich
zabiegów, przewidywanych w uprawie tradycyjnej, jest pracochłonne i kosztowne. Uprawa roli
w systemie płu\
nym polegającym na wykonaniu wielu uprawek spulchniających
i zagęszczających glebę jest bardzo energochłonna, pochłania, bowiem ok. 30% wszystkich
nakładów energetycznych na produkcję roślin. Dlatego w ostatnich latach coraz większą uwagę
zwraca się na celowość stosowania poszczególnych zabiegów uprawowych, dą\
ąc do ich
ograniczania, tam gdzie nie powoduje to obni\
ki plonu i wzrostu zachwaszczenia. Ograniczenie
liczby zabiegów uprawowych mo\
na realizować poprzez:
- ograniczenie liczby stosowanych zabiegów uprawowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- modyfikację uprawy płu\
nej dzięki stosowaniu narzędzi o nowych konstrukcjach,
- zastosowanie uprawy zminimalizowanej lub zerowej.
Coraz szersze zastosowanie zwłaszcza w prowadzonej na du\
a skalę produkcji rolniczej,
znajdują zestawy uprawowe zło\
one z kilku narzędzi, ustawionych jedno za drugim,
przygotowując rolę bezpośrednio pod siew. W pierwszej kolejności w zestawach takich znajdują
się narzędzia spulchniające glebę za nimi znajdują się narzędzia kruszące, a na końcu lekko
spulchniające i wyrównujące glebę. Taki sposób uprawy zapobiega nadmiernemu zagęszczeniu
roli, jakie obserwuje się przy wielokrotnych przejazdach cię\
kim ciągnikiem.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zadania uprawy roli?
2. Co to jest urodzajność i scharakteryzuj rodzaje?
3. Jakie są rodzaje orek i zadania, jakie mają spełnić?
4. Jak nale\
y wykonać podorywkę?
5. Kiedy dopuszczalne jest wykonanie orki wiosennej?
6. Jakie znaczenie dla właściwego wykonania orki ma dobór odkładnicy, głębokości
i prędkości orki, wilgotność gleby?
7. Jakie są cele i sposoby wykonania podorywki, orki siewnej i przedzimowej?
8. Jakie są kierunki zmian w uprawie roli?
9. Jakie są zadania poszczególnych zespołów zabiegów uprawowych?
10. Jakie są ró\
nice w uprawie gleb lekkich i gleb cię\
kich?
11. Na czym polega siew bezpośredni?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj projekt orki wiosennej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rodzaje wykonywanych orek i ich metodami
2) skorzystać ze schematów wykonywania orek,
3) zaplanować odpowiednią orkę w zale\
ności od okresu jej wykonania,
4) wyznaczyć kierunek orki,
5) rozplanować pole do orki,
6) zaplanować wyoranie bruzd, linii zagonów,
7) zaplanować zaoranie całego pola,
8) zapisać w notatniku kolejność czynności do wykonywania.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- zestawienie maszyn i narzędzi,
- literatura z rozdziału 6,
- przybory do kreślenia i pisania,
- notatnik.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Ćwiczenie 2
Zaplanuj zespół wiosennych zabiegów uprawowych dla roślin wczesnego wschodu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacje na temat zabiegów uprawowych wiosennych w literaturze,
2) określić zabiegi stosowane dla ró\
nych roślin wiosną,
3) dobrać narzędzia do zabiegów uprawowych,
4) przedstawić na schemacie zespół zabiegów uprawowych na glebach lekkich i cię\
kich.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- materiały piśmienne,
- notatnik,
- kartka papieru,
- literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj projekt realizacji prac związanych z uprawą gleby pod plantację warzywniczą
i sadowniczą
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić metody uprawy roli w produkcji sadowniczej i warzywniczej,
2) zebrać informacje o przeprowadzanych zabiegach uprawowych,
3) zaprojektować zabiegi uprawowe,
4) porównać dane z ró\
nych gospodarstw,
5) dokonać oceny uprawy na podstawie ró\
nych danych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6,
- mapa glebowa,
- materiały piśmienne,
- notatnik,
- kartka papieru.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić cele uprawy roli?
1
1

2) wyjaśnić termin kultura roli?
1
1

3) scharakteryzować rodzaje orek?
1
1

4) wyjaśnić co to jest urodzajność?
1
1

5) określić, od jakich czynników zale\
y urodzajność?
1
1

6) wyjaśnić w jakim celu wykonujemy podorywkę?
1
1

7) wskazać ró\
nice między podorywka a orką przedsiewną?
1
1

8) wyjaśnić, ró\
nicę w uprawie gleb lekkich i cię\
kich?
1
1

9) scharakteryzować zespoły uprawek?
1
1

10) przygotować glebę pod rośliny warzywne?
1
1

11) dobrać uprawki w zale\
ności od rodzaju gleby?
1
1

12) wyjaśnić na czym polega siew bezpośredni?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.4. Zmianowanie roślin
4.4.1. Materiał nauczania
Zmianowaniem nazywamy następstwo roślin, w którym są uwzględnione ich wymagania
przyrodnicze (glebowe, klimatyczne) oraz agrotechniczne, a kolejno uprawiane na danym polu
gatunki stwarzają sobie nawzajem dobre warunki wzrostu i plonowania, oraz wpływają na
podnoszenie \
yzności gleby. Zmianowanie powinno uwzględniać następujące czynniki:
- głębokość ukorzeniania się roślin,
- wpływ systemu korzeniowego roślin na glebę,
- wra\
liwość na chwasty,
- wykorzystywanie składników pokarmowych z nawozów organicznych,
- wra\
liwość na choroby i szkodniki.
Przykłady zmianowania:
- Warzywniczy na bardzo dobrych glebach:
1) kapusta na oborniku
2) cebula lub por
3) korzeniowe  marchew lub burak ćwikłowy
4) ogórki na oborniku
5) pomidory
6) warzywa strączkowe.
- Szkółkarski dla drzewek:
1) \
yto lub owies z wsiewką koniczyny
2) koniczyna,
3) koniczyna,
4) pierwszy rok szkółki,
5) drugi rok szkółki,
6) trzeci rok szkółki,
7) okopowe na oborniku,
8) warzywa z wyjątkiem kapustnych.
Ka\
da wysiewana roślina jest przedplonem dla następnej. Przedplonem są w szczególności
rośliny uprawiane przed plonem głównym. Są to rośliny o krótkim okresie wegetacji i mogą być
uprawiane przed siewem nasion lub sadzeniem rośliny głównej. Natomiast poplonem jest roślina
uprawiana po zbiorze plonu głównego. Dobór gatunków, a nawet odmian do uprawy poplonowej
zale\
y od terminu zbioru rośliny głównej. Zmianowanie opracowane dla kilku pól i na kilka lat
nazywamy płodozmianem. Opracowując płodozmian nale\
y uwzględnić cały szereg czynników,
które mo\
na zgrupować następująco: przyrodnicze, agrotechniczne i ekonomiczno-
organizacyjne.
Układając zmianowanie nale\
y uwzględnić następujące czynniki przyrodnicze: wymagania
wodne roślin, wymagania pokarmowe i nawozowe, sposób korzenienia się, długość okresu
wegetacji, zachwaszczenie gleby, zmęczenie gleby oraz pozostałości pestycydów w glebie.
Wprowadzanie roślin na gleby nieodpowiednie dla nich wymaga poniesienia większych
kosztowna nawo\
enie i ochronę roślin przy du\
ym ryzyku osiągnięcia ni\
szych od
spodziewanych plonów. W tej grupie nale\
y równie\
uwzględnić ukształtowanie terenu.
Warunki klimatyczne danego rejonu, a zwłaszcza ilość i rozkład opadów w okresie wegetacji,
terminy występowania przymrozków wiosennych i jesiennych, a w zimie silnych mrozów bez
okrywy śnie\
nej są równie\
niezwykle istotne. Nie uwzględnienie ich mo\
e przynieść du\
e
straty. Warunki pogodowe wyznaczają początek i koniec wegetacji roślin. Nale\
y pamiętać, \
e
do czynników przyrodniczych zalicza się roślinę, która wpływa na siedlisko poprzez system
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
korzeniowy i części nadziemne. Rozmieszczenie i wielkość systemu korzeniowego decyduje
o ilości pobranej wody i składników pokarmowych poszczególnych warstw gleby i o tworzeniu
struktury gruzełkowatej. Szybkość wzrostu decyduje o zachwaszczeniu się plantacji oraz
o ochronie przed ubijającym działaniem deszczu czy spiekającym glebę działaniem słońca.
Wa\
ną cechą biologiczną rośliny, którą nale\
y uwzględnić przy opracowywaniu zmianowania
jest podatność na choroby i szkodniki glebowe.
Nie przestrzeganie tych zasad zmianowania roślin rolnik będzie uzyskiwał ni\
sze plony przy
wy\
szych nakładach, co doprowadzi do wy\
szej ceny produktu, a tym samym w gospodarce
rynkowej przegra z innymi producentami.
Do agrotechnicznych czynników zmianowania zaliczamy nawo\
enie organiczne i mineralne,
wapnowanie, uprawę roli oraz termin siewu. Dobór gatunków i odmian oraz ich kolejność będą
decydowały o miejscu i częstotliwości stosowania nawozów organicznych i wapnowania,
a tak\
e mo\
liwości wykonywania zespołów uprawek.
Konsekwencją nie przestrzegania zasad przyrodniczych i agrotechnicznych zmianowania są
ni\
sze plony, często gorszej jakości, a tak\
e konieczność ponoszenia większych kosztów, na
nawo\
enie, ochronę roślin, nasiona (większa norma wysiewu). Nie prowadzenie zmianowania
roślin, mo\
e spowodować niekorzystne zmiany w środowisku. Wówczas występuje zjawisko
zmęczenia gleb, którego skutki mogą być ró\
norodne. Do wa\
niejszych mo\
na zaliczyć: wzrost
zachwaszczenia z jednoczesnym wyselekcjonowaniem się trudnych i ucią\
liwych do zwalczania
chwastów, wzrost chorób i szkodników roślin i gleb, zachwianie bilansu wodnego,
nieprawidłowa uprawa roli.
Uprawiana roślina wywiera określony wpływ na środowisko poprzez swoją fizjologię,,
a przede wszystkim system korzeniowy, ilość pozostawianych resztek po\
niwnych, stosowane
zabiegi uprawowe i nawo\
enie. Większość gatunków roślin nale\
ących do okopowych wymaga
nawo\
enia organicznego, stosowanego w pełnej dawce. Wszystkie rośliny z grupy okopowych
są bardzo dobrymi przedplonami, poniewa\
:
- dzięki nawo\
eniu organicznemu gleba jest zasobna w składniki pokarmowe,
- pole jest dobrze odchwaszczone dzięki uprawkom międzyrzędowym.
Płodozmian w gospodarstwie rolnym ujmuje w ramy organizacyjne produkcję roślinną
w zakresie planowania zasiewu pól, zapotrzebowania na nasiona, nawozy organiczne
i mineralne, pracę ludzką, maszyn i narzędzi, a tak\
e wielkości produkcji uprawianych roślin
i ich zagospodarowania. Wyró\
niamy następujące typy płodozmianów:
- płodozmiany polowe, mają w strukturze zasiewów głównie rośliny towarowe, przeznaczone
na sprzeda\
,
- płodozmiany specjalne, zlokalizowane w terenie falistym mają za zadanie ograniczyć
występowanie erozji wodnej. Do płodozmianów specjalnych zalicza się te, w których
występują plantacje nasienne, dostarczające materiału siewnego kwalifikowanego.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest zmianowanie?
2. Jaka jest ró\
nica między płodozmianem a zmianowaniem?
3. Co decyduje o plonie poplonu?
4. Jakie są przyrodnicze podstawy zmianowania?
5. Czym jest powodowane zmęczenie gleb?
6. Które rośliny zostawiają dobre stanowisko i dlaczego?
7. Jakie są typy płodozmianów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaplanuj zmianowanie roślin warzywniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać informacje o zmianowaniu,
2) wyjaśnić pojęcie zmianowanie,
3) zaplanować zmianowanie roślin z uzasadnieniem,
4) zanotować w notatniku proponowane zmianowanie roślin warzywniczych,
5) przedstawić na forum grupy proponowany płodozmian.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Zaplanuj przykłady zmianowania, w których mo\
na wprowadzić poplony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odnalez
ć informacje na temat zmianowania,
2) opracować przykłady zmianowania z uzasadnieniem,
3) zapisać przykłady w notatniku,
4) przedstawić na forum grupy proponowany płodozmian.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- notatnik,
- przybory piśmienne,
- literatura z rozdziału 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić co oznacza termin zmianowanie?
1
1

2) wyjaśnić co to jest poplon?
1
1

3) wyjaśnić ró\
nicę między płodozmianem a zmianowaniem?
1
1

4) opracować zmianowanie przykładowych roślin?
1
1

5) określić czynniki agrotechniczne zmianowania?
1
1

6) wyjaśnić znaczenie zmęczenia gleb?
1
1

7) okreslić rośliny zostawiające dobre stanowisko?
1
1

8) scharakteryzować rośliny które nie powinny być uprawiane po sobie?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Wymagania pokarmowe i nawozowe roślin
4.5.1. Materiał nauczania
Podstawowym warunkiem uzyskania wysokich plonów roślin jest nale\
yte zaspokajanie ich
zapotrzebowania na składniki pokarmowe. Naturalnym z
ródłem tych składników jest gleba,
w której występują w postaci połączeń przyswajalnych dla roślin oraz nieprzyswajalnych. Ilość
poszczególnych składników w glebie jest wielkością zmienną, uwarunkowaną właściwościami
fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, klimatem oraz stosowanymi zabiegami
agrotechnicznymi, jak: melioracja, uprawa, zmianowanie roślin, nawo\
enie. Du\
a część
składników pokarmowych (94-99%) pochodzi z powietrza, pozostałe składniki od\
ywcze
pochodzą z gleby. Tak mała część składników pokarmowych pochodzących z gleby decyduje
najczęściej o wielkości plonów. Na podstawie składu chemicznego części nadziemnych
i podziemnych roślin mo\
na obliczyć w przybli\
eniu ilość składników pokarmowych
potrzebnych w okresie wegetacji. Na ogół, ze wzrostem plonów zwiększają się wymagania
nawozowe roślin.
Znajomość wymagań pokarmowych oraz tempa pobierania poszczególnych składników
w czasie wegetacji jest niezbędna do prawidłowego nawo\
enia roślin. Rynek warzyw staje się
coraz bardziej wymagający. Konsumenci oczekują tanich produktów wysokiej jakości.
Producenci dą\
ą do obni\
enia kosztów (mo\
liwego często do osiągnięcia przez rezygnację
z nawo\
enia pierwiastkiem, występującym w glebie w wystarczającej ilości) oraz poprawy
jakości warzyw (uzyskana dzięki prawidłowemu nawo\
eniu jest często niewidoczna, ale ujawnia
się po dłu\
szym przechowywaniu lub podczas analizy zawartość składników od\
ywczych
i witamin). Oba te cele mo\
na zrealizować przez racjonalne nawo\
enie, które ma decydujący
wpływ na jakość warzyw. Podstawą zaś racjonalnego nawo\
enia jest analiza gleby, za
poprawność wyników analizy odpowiada laboratorium.
Z hektara pobiera się tylko około 0,5 litra gleby, dlatego wa\
ne jest staranne pobranie prób
jednostkowych, tak by próba ogólna (dostarczana do laboratorium) była jak najbardziej
reprezentatywna dla badanej powierzchni. Na próbę ogólną powinno się składać 15 25 prób
jednostkowych, pobranych z głębokości 0 20 cm, najlepiej specjalną laską glebową. Próba
ogólna powinna pochodzić z obszaru o podobnych warunkach przyrodniczych (podobny rodzaj
gleby, ukształtowanie terenu) i agrotechnicznych (przedplon, zabiegi uprawowe, nawo\
enie).
Prób nie nale\
y pobierać równolegle do kierunku wykonywanych zabiegów agrotechnicznych,
bezpośrednio po przeprowadzeniu nawo\
enia (zarówno mineralnego, jak i organicznego),
a tak\
e w okresach nadmiernej suszy czy wilgotności, z miejsc o nietypowym (słabym lub
nadmiernie wybujałym) wzroście roślin i brzegu pola. Próby jednostkowe trzeba dokładnie
wymieszać i część tej gleby nale\
y w stanie naturalnej wilgotności dostarczyć do laboratorium.
Je\
eli nie mo\
na przekazać jej bezpośrednio po pobraniu, najlepiej przechować próbki w niskiej
temperaturze, ze względu na mo\
liwość przemian składników pokarmowych, zwłaszcza azotu.
Wa\
ne jest, aby dostarczając glebę do laboratorium, określić składniki, których ma dotyczyć
analiza oraz jakie gatunki będą na tym polu uprawiane.
Analizy gleby mo\
na podzielić na dwa typy: wykonywane pod uprawę roślin rolniczych oraz
pod uprawę roślin ogrodniczych wykonywane metodą uniwersalną. W obu typach analiz mo\
na
określić tak\
e zawartości mikroelementów czy innych pierwiastków, na przykład siarki. Na
podstawie analizy gleby metodą uniwersalną pod uprawę roślin ogrodniczych, uzyskujemy
informacje o zawartości składników w mg/dm3 gleby. W wersji podstawowej bada się zwykle
zawartość azotu azotanowego, fosforu fosforanowego, potasu, magnezu, wapnia, chlorków oraz
odczyn (pH bada się w wodzie i jest ono wy\
sze od badanego w analizie pod uprawę roślin
rolniczych  w 1M KCl) i zasolenie, które jest podawane w gramach NaCl na dm3 gleby.
W uprawach polowych zazwyczaj nie są przekraczane dopuszczalne granice zasolenia, pod
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
osłonami zasolenie gleby jest często zbyt wysokie. Analizy gleby są niezastąpione przy
określaniu potrzeb nawo\
enia przed rozpoczęciem uprawy roślin. Określenie odczynu gleby,
materii organicznej i jej zasobności w makro i mikroelementy w tym czasie umo\
liwia
wprowadzenie (w razie potrzeby) wapna bądz
nieprzemieszczającego się w glebie fosforu oraz
potasu (na glebach cię\
szych), do głębszych warstw gleby, co jest bardzo trudne bądz
wręcz
niemo\
liwe w sadzie czy na plantacji ju\
zało\
onej.
Nawo\
enie to stosowanie nawozów celem utrzymania lub zwiększenia zawartości w glebie
składników pokarmowych potrzebnych roślinom (azot, potas, fosfor) oraz poprawienia
właściwości chemicznych, odczyn gleby, fizykochemicznych, zwiększenie zdolności
sorpcyjnych, fizycznych, polepszenie struktury gleby oraz zwiększenie pojemności wodnej,
biologicznych poprzez wpływ nawozów na występowanie po\
ytecznej mikroflory, z którą wią\
e
się prawidłowy rozkład resztek po\
niwnych. Nawo\
enie zapobiega obni\
aniu się \
yzności
gleby, która jest skutkiem wywo\
enia plonów poza gospodarstwo rolne, a więc i składników
mineralnych, z których się te plony składają, wypłukiwania składników w głąb gleby, np.
w czasie obfitych opadów. Celem nawo\
enia jest dostarczenie roślinom pokarmów niezbędnych
do uzyskania określonych plonów oraz oddziaływania na te właściwości gleby, które polepszają
warunki plonowania roślin.
W celu ustalenia dawek nawozu musimy poznać potrzeby pokarmowe roślin, ale tak\
e
nale\
y uwzględnić czynniki glebowe i klimatyczne, które mają wpływ na potrzeby nawozowe
roślin. Musimy znać właściwości poszczególnych gatunków roślin, gdy\
w jednakowych
warunkach glebowych i klimatycznych jedne z nich mogą pobierać małe ilości składników
pokarmowych inne du\
e ilości. Ró\
nice między roślinami w pobieraniu składników
pokarmowych wynikają z długości okresu wegetacji i budowy systemu korzeniowego. Potrzeby
nawozowe roślin określa wiele czynników zale\
nych i niezale\
nych od ogrodnika zmiennych
w ró\
nych gospodarstwach, gospodarstwach nawet na poszczególnych, polach. Dlatego we
wszystkich wskazówkach dotyczących potrzeb nawozowych roślin podaje się orientacyjne
dawki nawozów, mniejsze i większe, licząc na znajomość warunków glebowych przez rolnika
w swoim gospodarstwie.
Nawo\
enie ma zapewnić optymalizację właściwości fizycznych i chemiczno-biologicznych
gleb z zastosowaniem nawozów organicznych, wapnowania i nawozów mineralnych. Rola
nawozów organicznych polega na utrzymaniu lub zwiększeniu ilości substancji próchnicowych
gleby w całym zmianowaniu i dostarczeniu części składników pokarmowych. Wapnowanie ma
na celu polepszenie właściwości fizycznych, biologicznych i chemicznych (pH gleby). Nawozy
fosforowe i potasowe pokrywają potrzeby pokarmowe roślin w pierwszym i następnych latach
a nawozy azotowe głównie w pierwszym roku.
Nawozy organiczne, a głównie obornik, stosuje się zazwyczaj, co trzy lata, w dawkach od 30
do 60 ton na hektar. W pierwszym roku rośliny wykorzystują składniki pokarmowe w ilościach
50%, w drugim 30%, a w trzecim 20%. Nawo\
enie fosforowe i potasowe, ze względu na
działanie następcze, trzeba stosować corocznie, naliczając ilości konieczne dla wszystkich roślin
w zmianowaniu, dokonując podziału pod poszczególne rośliny osobno.
Znajomość przemiany nawozów w glebie określa ich stosowanie. Nawozy fosforowe,
potasowe, wapniowe i magnezowe stosuje się przedsiewnie, dokładnie mieszając z glebą.
Nawozy azotowe w zale\
ności od rodzaju stosuje się przedsiewnie, pogłównie lub dolistnie.
Określenie potrzeb nawozowych polega na badaniach chemicznych gleby i oznacza się przede
wszystkim zawartość potasu i fosforu, magnezu, odczyn gleby. Ustalenie dawek nawozu
azotowego polega na wynikach doświadczeń polowych prowadzonych w ró\
nych warunkach
Polski. Na ich podstawie ustalono średnią optymalną dawkę dla ka\
dej rośliny i odchylenia od
tej średniej zale\
nie od kompleksu przydatności rolniczej gleb, warunków klimatycznych,
przedplonu, gatunków i odmian roślin, poziomu agrotechnicznego, ochrony roślin. W zale\
ności
od rodzaju roślin rolnik sam dokonuje określenia dawki nawozu. I tak przy warunkach mało
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
korzystnych dla efektu nawo\
enia stosuje się małe dawki, w warunkach średnich średnie,
i w warunkach najkorzystniejszych dla działania nawozów dawki du\
e i bardzo du\
e. Dawki
nawozów fosforowych potasowych, zale\
ą głównie od potrzeb pokarmowych roślin i zasobności
gleb. Aby otrzymać odpowiednie plony ten typ nawozów dawkuje się inaczej ni\
nawozy
azotowe.
Nawozy dzielimy na dwie grupy, nawozy organiczne i nawozy mineralne. Nawozy
organiczne produkowane są przewa\
nie z materiału pochodzenia roślinnego. Natomiast nawozy
mineralne są produkowane w fabrykach, i są wyrabiane z kopalin lub otrzymywane przez
syntezę chemiczną.
Do nawozów organicznych zaliczamy:
- obornik,
- gnojowicę,
- gnojówkę,
- komposty,
- nawozy zielone,
- torfy,
- trociny,
- inne np. ptasi pomiot, słomę.
Wszystkie te nawozy zawierają substancje organiczne, które po zło\
onych przemianach
tworzą z nich związki próchnicowe, wywierając bardzo korzystny wpływ na właściwości
fizyczne, chemiczne i biologiczne decydujące o urodzajności gleby. Nawozy organiczne
zawierają substancje pochodzenia roślinnego, w których znajdują się wszystkie niezbędne do
\
ycia makro- i mikroskładniki pokarmowe. Często z tego powodu nawozy te nazywane są
pełnymi. Dostęp do składników dla roślin jest mo\
liwy po mineralizacji nawozów organicznych
glebie. Nawozy te przewa\
nie działają wolno i długo, rośliny mogą z nich korzystać przez cały
okres wegetacji, a nawet w latach następnych. Nawozy organiczne zawierają bardzo du\
o
korzystnych cech i są bardzo cenione w rolnictwie ekologicznym. W nawozach organicznych
pomimo ich zalet, są małe ilości najwa\
niejszych składników pokarmowych, które nie zawsze
odpowiadają wymaganiom pokarmowym roślin i potrzebom nawozowym. Dlatego wskazane
jest, aby stosować jednocześnie nawozy organiczne i nawozy mineralne.
Nawozy mineralne w przeciwieństwie do organicznych, zawierają na ogół jeden składnik,
pomimo to są to nawozy o du\
ej koncentracji, szybko działające, zwykle zawierają składniki
bezpośrednio dostępne dla roślin lub szybko przechodzące w formy dostępne. Mogą one szybko
zaspokoić potrzeby pokarmowe roślin i uzupełnić zasoby gleb w brakujące składniki. Nawozy
mineralne i organiczne odpowiednio stosowane doskonale się uzupełniają w \
ywieniu roślin
i zaspokajają ich potrzeby pokarmowe. Nawozy mineralne dzielimy na grupy w zale\
ności od
podstawowego składnika pokarmowego:
- nawozy azotowe,
- nawozy fosforowe,
- nawozy potasowe i magnezowe,
- nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe,
- mikronawozy,
- nawozy wieloskładnikowe.
Nawozy azotowe produkowane są z syntetycznego amoniaku, wyró\
niamy cztery grupy tych
nawozów:
- amonowe (siarczan amonowy, woda amoniakalna), zawierają azot w postaci amonowej,
- saletrzane (saletra wapniowa, saletra amonowa, saletrzak magnezowy), zawierają azot
w postaci azotanowej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- saletrzano-amonowe (saletra amonowa, saletrzaki), zawierające azot w postaci azotanowej
i amonowej,
- amidowe (mocznik), zawierające azot w postaci amidowej.
Nawozy wieloskładnikowe to takie, które zawierają w swoim składzie dwa lub więcej
podstawowych składników pokarmowych. Mogą tak\
e zawierać mikroelementy. Nawozy te
nabierają coraz większego znaczenia w nawo\
eniu roślin warzywnych i ozdobnych, zwłaszcza
uprawianych pod osłonami. Nawozy wieloskładnikowe dzielimy na nawozy kompleksowe
stanowiące połączenia chemiczne składników pokarmowych, uzyskane w procesie
technologicznym, oraz nawozy mieszane otrzymywane przez mechaniczne zmieszanie
poszczególnych nawozów pojedynczych. Nawozy kompleksowe są bardziej skoncentrowane
i zawierają mniej balastu jak Cl, SO4, wobec czego w intensywnej uprawie mniejsze jest ryzyko
zasolenia gleby. Do nawozów kompleksowych zaliczamy:
- mikroflor 1, jest otrzymywany z saletry amonowej i siarczanu potasu z dodatkiem soli
mikroelementów. Stosuje się go posypowo lub z nawadnianiem w uprawie pod osłonami
w okresie intensywnego wzrostu roślin.
- mikroflor 2, otrzymuje się go przez zmieszanie saletry sodowej i potasowej oraz soli
mikroelementów. Stosuje się go tak jak mikroflor 1.
- florowit jest nawozem płynnym produkowanym w oparciu o kwasy ligninosulfonowe,
mocznik, azotan potasu, siarczan magnezu i mikroelementy. Przeznacza się go głównie do
nawo\
enia dolistnego po rozcieńczeniu z woda w stosunku 1:100 dla roślin młodych i 1:50
dla roślin starszych.
- fosforan amonu jest mieszaniną fosforanu dwuamonowego (NH4)2HPO4 z fosforanem
jednoamonowym NH4H2PO4. otrzymuje się go w wyniku działania amoniakiem na kwas
fosforowy. Nadaje się do nawo\
enia wszystkich gleb, z wyjątkiem bardzo kwasnych
i zasadowych.
- polifoski są nawozami trójskładnikowymi, zawierającymi azot, fosfor i potas w ró\
nych
proporcjach ilościowych.
Stosowane w ogrodnictwie mieszanki nawozów są wytwarzane fabrycznie, mieszanie
nawozów w gospodarstwie jest mniej dokładne i pracochłonne. Do cech ujemnych nawozów
wieloskładnikowych nale\
y zaliczyć wy\
szy koszt produkcji 1 kg czystego składnika ni\

w nawozach pojedynczych oraz stały stosunek składników pokarmowych, utrudniający
dostosowanie nawo\
enia do zasobności gleby i wymagań pokarmowych roślin.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich składników pokarmowych jest z
ródłem gleba?
2. Co decyduje o potrzebach nawozowych i pokarmowych roślin?
3. Jakie są rodzaje nawozów?
4. Co to są nawozy organiczne?
5. Jaka są zasady stosowania obornika?
6. Jakie są zasady nawo\
enia nawozami mineralnymi?
7. Jakie są produkowane nawozy azotowe?
8. Jakie są produkowane nawozy potasowe?
9. Jakie są zasady mieszania ze sobą nawozów mineralnych?
10. Jakie są zasady dawkowania nawozów?
11. Jakie są zasady przechowywania nawozów mineralnych?
12. Jakie są zasady higieny i bezpieczeństwa pracy przy nawozach mineralnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj nawozy mineralne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować charakterystykę nawozów,
2) porównać ilości składników,
3) rozpoznać nawozy po barwie,
4) przeanalizować zapach,
5) porównać organoleptycznie cechy poszczególnych nawozów,
6) sprawdzić rozpuszczalność,
7) zanotować w notatniku rozpoznane nawozy.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- zestawy nawozów w nieoznaczonych i oznaczonych w pojemnikach,
- probówki, bibuła filtracyjna, sączki,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Oblicz zapotrzebowanie na nawozy dla roślin warzywniczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy wyników zasobności gleby,
2) dokonać analizy potrzeb pokarmowych roślin,
3) zanotować informacje, określające potrzeby nawozowe roślin,
4) dokonać obliczenia zapotrzebowania na nawozy dla rośli warzywniczych.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- tabele dawkowania ró\
nych nawozów,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 3
Opracuj wymagania pokarmowe ró\
nych roślin warzywniczych (trzy rośliny do wyboru).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać informacje na temat potrzeb pokarmowych trzech gatunków roślin,
2) scharakteryzować potrzeby pokarmowe roślin w zale\
ności od stopnia ich rozwoju,
3) opracować informacje w notatniku,
4) podzielić się uwagami z pozostałymi uczniami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- literatura z rozdziału 6,
- tablice dawkowania nawozów,
- materiały piśmienne,
- notatnik.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić z
ródła składników pokarmowych?
1
1

2) określić potrzeby nawozowe?
1
1

3) rozróznić nawozy organiczne?
1
1

4) scharakteryzować nawozy organiczne?
1
1

5) określić zastosowanie nawozów organicznych?
1
1

6) dokonać klasyfikacji nawozów mineralnych?
1
1

7) scharakteryzować nawozy azotowe?
1
1

8) scharakteryzować nawozy potasowe?
1
1

9) scharakteryzować nawozy fosforowe?
1
1

10) wyjaśnić zasady stosowania nawozów mineralnych?
1
1

11) wyjaśnić zasady nawo\
enia roślin uprawowych?
1
1

12) wyjaśnić zasady mieszania nawozów mineralnych?
1
1

13) wyjaśnić zasady przechowywania nawozów mineralnych?
1
1

14) wyjaśnić przykłady niedoboru nawozów?
1
1

15) wyjaśnić zasady bhp obowiązujące przy stosowaniu nawozów
mineralnych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6. Chwasty, szkodniki, choroby
4.6.1. Materiał nauczania
Chwastami nazywamy rośliny, których obecność jest niepo\
ądana w uprawie. Są to
przewa\
nie rośliny dzikie, ale mogą to być te\
samosiewy roślin uprawowych. W niektórych
przypadkach chwasty są traktowane jako rośliny u\
ytkowe, np. zioła, gatunki występujące na
u\
ytkach zielonych, rośliny miododajne. Na zachwaszczonych plantacjach zbiera się ni\
sze
plony i gorszej jakości. Większość chwastów ma mniejsze wymagania klimatyczne i pokarmowe
ni\
rośliny uprawowe o znacznie szybszym wzroście. Chwasty zagłuszają i wypierają rośliny
uprawowe, zabierając miejsce i światło roślinom wolno rosnącym. Niektóre chwasty paso\
ytują
na roślinach uprawowych, osłabiając, a nawet niszcząc swoje rośliny \
ywicielskie.
Są \
ywicielami chorób i szkodników roślin uprawowych, utrzymują się do końca wegetacji
a często dłu\
ej. Na polach zachwaszczonych wzrasta liczba zabiegów uprawowych, przez co
zwiększają się nakłady produkcji. Nasiona chwastów dostają się do plonów zanieczyszczając je,
co powoduje często trudności w oddzieleniu nasion chwastów od plonu głównego. Chwasty
występujące w uprawach ogrodniczych mo\
na podzielić na dwie grupy:
- chwasty krótkotrwałe (rozmna\
ają się z nasion i po ich wydaniu giną),
- chwasty wieloletnie (po wydaniu nasion nie giną, ale odradzają się przez wiele lat
z rozłogów podziemnych, cebulek, pączków na korzeniach).
Chwasty krótkotrwałe:
- chwastnica jednostronna (to chwast jary nale\
ący do rodziny traw),
- gorczyca polna często znana pod nazwą ognich (chwast jary nale\
ący do rodziny
krzy\
owych),
- gwiazdnica pospolita (chwast jary nale\
ący do rodziny goz
dzikowatych),
- jasnota ró\
owa (tworzy formy jare i ozime),
- komosa biała (rys. 4) zwana lebiodą (roślina jara),
Rys. 4. Komosa biała [http://portalwiedzy.onet.pl]
- pokrzywa \
egawka (chwast jednoroczny, nale\
y do rodziny pokrzywowatych),
- rdest ptasi zwany świńską trawą (chwast jednoroczny lub dwuletni nale\
y do rodziny
rdestowatych),
- sporek polny (chwast jary nale\
y do rodziny goz
dzikowatych),
- starzec zwyczajny (roślina jednoroczna jara lub ozima nale\
y do rodziny roślin zło\
onych),
- szarłat szorstki (roślina jara nale\
y do rodziny szarłatowatych),
- tasznik pospolity (roślina jara lub ozima z rodziny krzy\
owych),
- tobołki polne (chwast jary lub ozimy z rodziny krzy\
owych),
- \
ółtlica drobnokwiatowa (roślina jara nale\
y do rodziny zło\
onych).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Chwaty wieloletnie:
- babka lancetowata (rys. 5, nale\
y do rodziny babkowatych),
Rys. 5. Babka lancetowata [http://portalwiedzy.onet.pl]
- mlecz polny (nale\
y do rodziny zło\
onych),
- ostro\
eń polny zwany ostem (rodzina zło\
onych),
- perz właściwy (z rodziny traw),
- powój polny (nale\
y do rodziny powojowatych),
- skrzyp polny (ucią\
liwy chwast trwały, nale\
y do rodziny skrzypowatych).
Szkodniki roślin ogrodniczych.
Szkodnikiem nazywamy zwierzę roślino\
erne, które wskutek masowego rozmna\
ania się
i uszkadzania roślin powoduje du\
e straty rolnictwie. Rośliny są zasiedlane przez bardzo liczne
gatunki organizmów zwierzęcych. Prawidłowe określenie gatunku ułatwia walkę z nimi. Aby
prawidłowo oznaczyć szkodniki konieczna jest znajomość:
- stadium rozwoju, w którym wyrządza szkody,
- roślina \
ywicielska i uszkadzane organy,
- sposób \
erowania i okres występowania,
- powodowane uszkodzenia.
Do uszkodzeń roślin powodowanych przez szkodniki zaliczamy:
- \
erowanie na powierzchni roślin,
- zwijanie liści,
- tworzenie galasów, narośli i nabrzmień,
- wygryzanie w roślinach chodników,
- minowanie liści.
Szkodniki nale\
ą do dwóch grup zwierząt. Rodzina bezkręgowych, do których zaliczamy:
nicienie, skorupiaki, wije, pajęczaki, owady i ślimaki. Rodzina kręgowców to: gryzonie i ptaki.
Ze względu na sposób \
erowania szkodników wyró\
nia się grupy: monofagiczne, oligofaniczne,
polifagiczne.
Nicienie są to bardzo drobne i widoczne dopiero pod lupą robaki obłe. Nicienie \
erują
w częściach podziemnych roślin, zaatakowana roślina \
ółknie i zasycha. Roztocze nale\
ą do
gromady pajęczaków. Roztoczami \
erującymi na roślinach są przędziorki, pordzewiacze,
i szpeciele, \
erujące najczęściej w szklarniach i sadach. Wysysają soki roślinne powodując
powstawanie białych drobnych plamek na liściach. Owady stanowią najliczniejszą grupę
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
szkodników roślin, są przystosowane do bytowania w rozmaitych warunkach środowiskowych
na kuli ziemskiej. Do owadów nale\
ą stonka ziemniaczana, bielinek kapustnik. Ślimaki
uszkadzają ró\
ne części roślin, wygryzając otwory w liściach, ogryzając łodygi i pędy, zjadając
wysiane nasiona. Występują na terenach wilgotnych i w wilgotne mokre lata. Ptaki najczęściej
są po\
yteczne i chronione przez człowieka. śywią się przewa\
nie owadami, niektóre jednak
powodują szkody np. gołębie, szpaki, wróble. Gryzonie powodują straty w uprawach
i magazynach. Najgroz
niejszymi gryzoniami są mysz polna, nornik polny, szczur śniady
i wędrowny, oraz zwierzęta większe takie jak zając, królik.
Choroby roślin
Chorobą nazywamy długotrwałe zaburzenie w czynnościach biologicznych, powodujące
zmiany w funkcjach \
yciowych i wyglądzie roślin. Zmiany chorobowe mogą być powodowane
przez czynniki infekcyjne (patogeniczne), czyli mikroorganizmy np. grzyby bakterie, oraz
nieinfekcyjne, np. niedobór lub nadmiar składników pokarmowych, złe warunki klimatyczne,
zanieczyszczenie powietrza i gleby przez przemysł. Objawy chorobowe roślin to zmiany
w organizmach roślin wywołane czynnikami chorobotwórczymi, i mogą być wewnętrzne
i zewnętrzne. Zasięg objawów chorobowych na roślinie jest ró\
ny, mo\
e dotyczyć pora\
enia
jednego organu lub opanowania całej rośliny. W tym drugim przypadku mówimy
o systemicznym pora\
eniu roślin typowym dla większości chorób wirusowych. Najczęściej
występujące objawy chorób roślin to:
- więdnięcie,
- zgnilizny,
- zniekształcenia,
- skarłowacenia,
- narośla,
- wydzieliny,
- obumieranie,
- rany.
Rys. 6. Najczęściej spotykane objawy chorób roślin [6, s. 327]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Czynniki powodujące infekcyjne choroby roślin powodowane są głównie przez grzyby,
bakterie, wirusy.
Grzyby są to organizmy cudzo\
ywne, od\
ywiające się gotowymi związkami organicznymi,
czerpanymi z martwych lub \
ywych tkanek roślin. Wydzielają do podło\
a enzymy, które
rozkładają substancje organiczne na związki przyswajalne dla roślin. Grzyby atakują części
zielone rośliny, ziarno, bulwy, drewno. Przenoszone mogą być przez narzędzia uprawowe,
wodę, wiatr, owady. Większość grzybów zimuje w stadium grzybni lub zarodników
przetrwalnikowych na resztkach po\
niwnych w glebie, na roślinach w polu, sadzie. Pod
względem rozwoju i cech morfologicznych wyró\
niamy 4 klasy grzybów:
1. Klasa pragrzyby charakteryzuje się brakiem grzybni właściwej, przedstawicielami tej grupy
są parch prószysty ziemniaka i kiła kapusty.
2. Klasa glonowce to grzyby mające grzybnię jednokomórkową. Do glonowców nale\
ą
sprawcy zgorzeli siewek, mączniaków rzekomych.
3. Klasa workowce obejmuje grzyby mające z reguły dwa stadia rozwojowe. Workowce to
bardzo liczna grupa grzybów i są sprawcami wielu chorób: mączniaków prawdziwych,
zgorzeli, zgnilizn, plamistości, septorioz, parcha jabłoni i gruszy.
4. Klasa podstawczaki wytwarzają podstawkę, w której powstają zarodniki. Podstawczaki są
przyczyną rdzy, głowni i śnieci u zbó\
i innych roślin.
Oprócz nich wyró\
niamy grupę grzybów niedoskonałych.
Grzyby niedoskonałe nie rozmna\
ają się płciowo. Większość tych grzybów powoduje
plamy na liściach, łodygach i owocach roślin, atakują tak\
e wiązki przewodzące roślin lub
rozkładają tkanki bulw, korzeni, owoców.
Bakterie są organizmami jednokomórkowymi o prostej budowie, lecz wyposa\
onymi w zło\
ony
aparat enzymatyczny. Do chorób bakteryjnych zaliczamy: bakteriozę pierścieniowa ziemniaka,
rak bakteryjny drzew owocowych, zarazę ogniową gruszy i jabłoni. Głównym z
ródłem bakterii
chorobotwórczych mo\
e być zaka\
ony materiał rozmno\
eniowy (nasiona, bulwy) i resztki
po\
niwne.
Wirusy rozmna\
ają się tylko na \
ywych organizmach, kosztem ich składników. Są
przyczyną wielu chorób objawiającymi się deformacjami, mozaikowymi przebarwieniami
całych roślin, liści, \
ółtaczkami, zniekształceniami w postaci karłowatości, liściozwoju,
rozetkowatości, staśmień kędzierzawki, zahamowaniem wzrostu i rozwoju zwłaszcza u roślin
ozdobnych, pogorszeniem smaku owoców. Wektorami wirusów są owady o aparacie gębowym
kłująco-ssącym, mogą być te\
przenoszone przez narzędzia uprawowe, odzie\
pracowników,
zaka\
ony materiał rozmno\
eniowy oraz stykanie się egzemplarzy chorych roślin ze zdrowymi.
W rozwoju roślin rozró\
nia się pewne etapy, które nazywa się fazami rozwojowymi.
W ka\
dej fazie rozwojowej roślina ma inny wygląd zewnętrzny. Za początek fazy przyjmuje się
moment, kiedy osiągnęło ją 10% roślin, a za pełnię, gdy osiągnęło ją 50% roślin. Znajomość faz
rozwojowych roślin uprawowych ma zasadnicze znaczenie w podejmowaniu decyzji o terminie
i potrzebie wykonania zabiegu ochrony roślin. Na opakowaniu środka ochrony roślin znajduje
się instrukcja stosowania, która zawiera najbardziej aktualne i obowiązujące dane dotyczące jego
stosowania w odniesieniu do niektórych cech zwalczanego agrofaga (np. liczebność, stadium lub
faza rozwojowa, stopień nasilenia jak równie\
fazy rozwojowej chronionej rośliny uprawowej).
Istotą praktycznej znajomości faz rozwojowych roślin uprawnych jest fakt potencjalnego
zagro\
enia w poszczególnych ich stadiach ze strony wielu agrofagów (chwastów, szkodników,
grzybów). Ochronę roślin rozpoczynamy jeszcze przed siewem poprzez przygotowanie gleby,
zaprawę roślin. Następnym etapem w terminach ochrony roślin są fazy wzrostu i rozwoju roślin
oraz nasilenie się rozwoju chwastów i szkodników.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy chwastami?
2. Na czym polega szkodliwość chwastów?
3. Jakie znasz chwasty krótkotrwałe?
4. Jakie znasz chwasty wieloletnie?
5. Co to są szkodniki roślin?
6. Jakie są rodzaje uszkodzeń powodowane przez szkodniki?
7. Jakie są rodziny szkodników?
8. Co to są nicienie?
9. Co nazywamy chorobą roślin?
10. Jakie są objawy chorobowe roślin?
11. Co to są grzyby?
12. Jakie są rodzaje i klasy grzybów?
13. Co nazywamy bakteriami?
14. Gdzie mogą znajdować się z
ródła bakterii chorobotwórczych?
15. Jakie są objawy chorób wirusowych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj objawy chorobowe na roślinach warzywnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać 10 roślin z ró\
nymi objawami chorobowymi,
2) oddzielić rośliny z objawami chorób powodowanymi przez czynniki nieorganiczne,
3) oddzielić rośliny z objawami chorób powodowanymi przez czynniki organiczne,
4) wskazać rodzaje objawów i widoczne stadia rozwojowe organizmów chorobotwórczych,
5) zanotować spostrze\
enia w notatniku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- rośliny z objawami chorób,
- atlas chorób roślin warzywnych,
- atlas szkodników roślin warzywnych
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik i materiały piśmienne.
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj chwasty na plantacji truskawek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać 10 ró\
nych chwastów,
2) dokonać rozdziału na chwasty krótkotrwałe i wieloletnie,
3) opisać rodzaje chwastów,
4) zanotować rozpoznane nazwy chwastów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- atlas chwastów,
- dostęp do internetu,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 3
Rozpoznaj i opisz rodzaje uszkodzeń powodowane przez szkodniki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać informacje dotyczące szkodników,
2) opisać uszkodzenia powodowane przez szkodniki,
3) wskazać rośliny uszkodzone przez poszczególne szkodniki,
4) określić poszczególne szkodniki.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- atlas szkodników,
- atlas chwastów i ich chorób,
- literatura z rozdziału 6,
- zestaw chwastów uszkodzonych przez szkodniki,
- notatnik i materiały piśmienne.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, co to są chwasty?
1
1

2) scharakteryzować chwasty?
1
1

3) dokonać klasyfikacji chwastów?
1
1

4) scharakteryzować szkodniki roślin?
1
1

5) scharakteryzować objawy chorobowe roślin?
1
1

6) wyjaśnić, co to są grzyby?
1
1

7) wymienić klasy grzybów?
1
1

8) scharakteryzować z
ródła chorób bakteryjnych?
1
1

9) scharakteryzować rodzaje bakterii w uprawach ogrodniczych?
1
1

10) rozpoznać objawy chorobowe roślin?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.7. Metody ochrony roślin
4.7.1. Materiał nauczania
Celem ochrony roślin jest opracowanie wielu metod i sposobów ograniczenia zagro\
enia
upraw przez agrofagi. Mo\
na wyró\
nić dwie zasadnicze grupy metod ochrony roślin przed
szkodnikami i chorobami. Są to metody zapobiegawcze (prewencyjne), do których zaliczamy
kwarantannę, metody agrotechniczne i hodowlane. Druga grupa to metody bezpośredniego
zwalczania (interwencyjne). Zaliczamy do nich metody mechaniczne, fizyczne, chemiczne,
biologiczne. W praktyce stosuje się wzajemne uzupełnianie metod, w zale\
ności od potrzeb
i warunków.
Kwarantanna roślin jest to zespół przepisów prawnych i działań mających na celu
niedopuszczenie do rozprzestrzeniania się po kraju, wa\
nych gospodarczo patogenów,
szkodników i chwastów. Kwarantannę dzieli się na wewnętrzną dotyczącą nadzoru wewnątrz
kraju, i zewnętrzną dotyczącą wymiany towaru z zagranicą. Obiekty kwarantannowane to
szkodliwe organizmy, które powodują powa\
ne straty gospodarcze i wprowadzone do nowego
środowiska mogą się w nim rozprzestrzeniać i rozmna\
ać. Na obowiązującej w Polsce liście
kwarantannowej w 2006 roku znajduje się 49 chorób, 42 szkodniki i 9 chwastów.
Metody agrotechniczne są to zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne roślin, stwarzające
optymalne warunki rozwoju roślinom uprawnym oraz uniemo\
liwiające rozwój chorób,
szkodników i chwastów. Stanowią jedną z najstarszych metod w ochronie roślin szeroko
stosowaną i o du\
ym znaczeniu. Do metod agrotechnicznych zaliczamy ju\
wcześniej poznane
metody uprawy roli (podorywka, orka, nawo\
enie, płodozmian). Wymienione zabiegi
agrotechniczne sprawiają wysoką skuteczność ochrony roślin przed rozwojem chorób, chwastów
i szkodników.
Metody hodowlane polegają na wyhodowaniu odmian nie tylko lepiej plonujących
i smaczniejszych, ale i odporniejszych na choroby i szkodniki. Pomimo znacznego postępu, nie
ma jednak odmian całkowicie odpornych, pozwalających unikać strat w dłu\
szym okresie. Du\
e
znaczenie w hodowli odmian odpornych ma in\
ynieria genetyczna.
Metody fizyczne polegają na wykorzystaniu ró\
nych form energii w zwalczaniu chorób,
szkodników i chwastów. Do tej grupy mo\
na zaliczyć termiczne odka\
anie gleby, ochronę
sadów przed przymrozkami przez odymianie. Patogenny glebowe mo\
na niszczyć wysoką
temperaturą, przez kompostowanie, lub działanie światła słonecznego.
Metody mechaniczne są najstarszymi metodami stosowanymi w ochronie roślin. Polegają
one na zbieraniu i niszczeniu szkodników i ró\
nych formach odstraszania zwierząt. Stosuje się
ró\
nego rodzaju pułapki: chwytne, lepowe, feromonowe, które pozwalają na ustalenie terminu
i nasilenia lotu owadów dorosłych, czyszczenie ziarna i usuwanie nasion chwastów, a tak\
e
bezpośrednie niszczenie chwastów. W ochronie przed chwastami stosuje się zabiegi uprawowe
poprzedzające siew, jak równie\
zabiegi pielęgnacyjne wykonywane po wschodzie lub jeszcze
przed wschodem roślin. Zabiegi mechaniczne w ochronie roślin przed chorobami to usuwanie
z pola chorych roślin lub ich części będących z
ródłem infekcji, niszczenie resztek po\
niwnych.
Metody biologiczne polegają na wykorzystywaniu organizmów \
ywych w celu ograniczenia
występowaniu agrofagów. Metody biologiczne sprowadzają się do stosowania dwóch kierunków
działań. Pierwszy to wykorzystanie procesów naturalnych zachodzących w środowisku, na polu,
w sadzie, stworzenie optymalnych warunków rozwoju miejscowych organizmów po\
ytecznych.
Największe znaczenie z krajowych gatunków sprzyjających ochronie upraw mają ptaki,
biedronki, drapie\
ne roztocza w sadach. Drugi kierunek działań to introdukcja naturalnych
wrogów szkodników, która polega na wprowadzaniu gatunków po\
ytecznych i namno\
eniu ich
populacji przy jednoczesnym utrzymaniu na niskim poziomie szkodników. Stosowanie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
biopreparatów zawierających mikroorganizmy (bakterie) chorobotwórcze dla owadów.
Stosowane jest równie\
wprowadzanie awirulentnych wirusów indukujących odporność roślin
na szczepy wirulentne tych samych wirusów.
Metody chemiczne ochrony roślin polegają na u\
yciu chemicznych środków ochrony roślin,
czyli pestycydów w zwalczaniu chorób, szkodników i chwastów. Są to najbardziej
rozpowszechnione metody ochrony roślin. W zale\
ności od zwalczanego obiektu oraz jego
nasilenia występowania dobiera się sposób stosowania środków ochrony roślin. Mo\
e to być
opryskiwanie, aerozolowanie, zaprawianie, stosowanie granulatów, zakładanie zatrutych przynęt
lub substancji odstraszających. Chemiczne środki ochrony roślin stosowane w ogrodnictwie
zawierają jako główny składnik substancję biologiczno czynną (składnik aktywny), powodującą
zniszczenie określonego organizmu szkodliwego. Oprócz substancji biologicznie czynnych
w skład preparatów wchodzą rozpuszczalniki, nośniki i inne nieaktywne biologicznie składniki
dodatkowe. Środki ochrony roślin dostępne na rynku występują w postaci ciekłej i stałej formy
u\
ytkowej. Środki ochrony roślin mogą być stosowane tylko wtedy, gdy zostaną zatwierdzone
do obrotu przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Lista dopuszczonych środków jest
ogłaszana co roku. Środki ochrony roślin klasyfikuje się na szereg grup, przyjmując za podstawę
ich formę, sposób i mechanizm działania, ich przeznaczenie, zastosowanie do zwalczania
określonej grupy organizmów szkodliwych. Według takiego kryterium środki ochrony roślin
dzieli się na:
- herbicydy (przeznaczone do walki z chwastami),
- insektycydy (środki owadobójcze),
- fungicydy (przeznaczone do zwalczania chorób),
- akarcydy (do zwalczania szkodliwych roztoczy),
- repelenty (środki odstraszające np. ptaki).
Środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania niepo\
ądanej roślinności, chwastów,
noszą nazwę herbicydów lub środków chwastobójczych. Stosowanie herbicydów stanowi
uzupełnienie mechanicznych zabiegów uprawowych. Zalety stosowania herbicydów to:
- szybkie i wczesne usunięcie konkurencji chwastów,
- zmniejszenie liczby uprawek pielęgnacyjnych, przez co zmniejsza się przenoszenie chorób
wirusowych, słabsze jest ugniatanie, przesuszanie gleby i mineralizacja próchnicy,
- łatwiejszy zbiór roślin.
Ujemne strony stosowania herbicydów to mo\
liwość nasilenia się występowania
w uprawach gatunków chwastów odpornych na herbicydy, a tak\
e wpływ utrzymujących się
pozostałości herbicydów w glebie na rośliny następcze i pozostawanie ich resztek w roślinach
(owocach). Klasyfikacji herbicydów dokonujemy ze względu na:
- sposób działania (kontaktowe i układowe),
- sposób stosowania (nalistne, doglebowe i nalistno-doglebowe),
- termin stosowania (przedsiewne i posiewne),
- charakter substancji aktywnej (grupy chemiczne).
Zoocydy to związki chemiczne do zwalczania lub odstraszania szkodników na polach,
w sadach, w ogrodach, w lasach, w magazynach, a tak\
e do niszczenia owadów szkodliwych
pod względem sanitarnym. Najliczniejszą grupę zoocydów stanowią insektycydy, czyli środki
owadobójcze. Podział zoocydów.
- w zale\
ności od drogi, którą te substancje wnikają do zwalczanego organizmu:
powierzchniowe, wgłębne, układowe,
- w zale\
ności od sposobu działania na szkodniki: \
ołądkowe, kontaktowe,
- w zale\
ności od czasu powstawania danej grupy mo\
na łączyć je w generacje: I generacja,
- II generacja, III generacja.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Fungicydy są przeznaczone do ochrony upraw przed chorobami pochodzenia grzybowego.
Ich stosowanie ma charakter zapobiegawczy, interwencyjny i wyniszczający Skuteczna ochrona
roślin wymaga, aby preparat znalazł się na roślinie przed zainfekowaniem.
Integrowana ochrona roślin, jest to łączne wykorzystywanie dostępnych sposobów i metod
zwalczania agrofagów, uwzględniające agrotechnikę, odmiany odporne, wrogów naturalnych
oraz biologiczne i chemiczne zwalczanie w celu skutecznego, bezpiecznego i opłacalnego
obni\
enia liczebności agrofagów do takiego poziomu, poni\
ej którego nie wyrządzają one szkód
gospodarczych. Integrację w ochronie roślin stosuje się, poniewa\
\
adna z metod stosowana
oddzielnie nie zapewnia pełnej ochrony roślin. Integrowana ochrona to przyszłość dla
większości systemów gospodarowania rolniczego. Pełne wykorzystanie zalet zale\
y od wiedzy
i umiejętności zastosowania ogrodnika, zgromadzeniu wielu informacji i właściwego ich
wykorzystaniu. Integrowana ochrona roślin znalazła szerokie zastosowanie w sadach i uprawach
szklarniowych. Wykorzystuje się tam owady drapie\
ne i paso\
ytnicze, biopreparaty, odmiany
odporne, progi ekonomicznej szkodliwości, metody agrotechniczne, a tak\
e chemiczne preparaty
selektywne.
Ochrona zdrowia ludzi i zwierząt jak równie\
środowiska, ma pierwszeństwo przed poprawą
poziomu produkcji roślinnej. Jest to podstawowe zalecenie obowiązujące przy dopuszczaniu do
obrotu środków ochrony roślin, które są związkami biologicznie aktywnymie w stosunku do
roślin, zwierząt i mikroorganizmów, ich stosowanie nie jest wolne od wad i zagro\
eń. Poznanie
zjawisk, zachodzących w środowisku po zastosowaniu środków ochrony roślin, umo\
liwia
podejmowanie działań niedopuszczających lub ograniczających negatywne skutki dla roślin,
gleby, zwierząt i ludzi. Po zastosowaniu preparatu chemicznego ulega on oddziaływaniu
procesów fizycznych, chemicznych i biologicznych wpływajacych ne jego działanie, trwałość
i przemieszczanie się. Procesy te wpływają korzystnie jak i ujemnie na ich skuteczność, jak te\

na środowisko. Dlatego w ochronie chemicznej wprowadzono się pojęcia: tolerancja, karencja
i prewencja. Tolerancja określa ile pozostałości substancji biologicznie czynnej mo\
e się znalez
ć
w \
ywności lub paszy w czasie zbioru. Okresem karencji nazywamy minimalny czas, podawany
w dniach, jaki musi być zachowany od oprysku do zbioru. W tym czasie substancja chemiczna
rozkłada się na związki nietoksyczne dla ludzi i zwierząt, a zawartość pozostałości powinna
zmniejszyć się do zera lub do ilości praktycznie nieszkodliwych dla zdrowia. Prewencja to
ustalona liczba godzin lub dni, w ciągu, których pszczoły, zwierzęta domowe i ludzie nie
powinny stykać się z roślinami, na których wykonano zabieg ochronny.
4.7.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel ochrony roślin?
2. Jakie są metody ochrony roślin?
3. Na czym polegają metody zapobiegawcze?
4. Na czym polegają metody agrotechniczne?
5. Co to jest kwarantanna roślin?
6. Jakie są metody mechaniczne ochrony roślin?
7. Jakie są metody chemiczne ochrony roślin?
8. Jakie zalety i wady stosowania herbicydów?
9. Jaka jest klasyfikacja herbicydów?
10. Co to są zoocydy?
11. Na czym polega integrowana ochrona roślin?
12. Co to jest tolerancja?
13. Co to jest karencja i dlaczego nale\
y jej przestrzegać?
14. Co to jest prewencja?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj chwastobójcze działanie herbicydu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obsiać poletko nasionami marchwi,
2) dokonać oprysku herbicydem,
3) obserwować wschód marchwi i chwastów,
4) zanotować zaobserwowane zmiany w notatniku.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- poletko do uprawy marchwi,
- nasiona marchwi,
- opryskiwacz ręczny,
- herbicyd,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 2
Dobierz interwencyjną metodę zwalczania chwastów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) posłu\
yć się programem ochrony roślin,
2) rozpoznać chwasty występujące na plantacji,
3) zaplanować metodę zwalczania chwastów na kilku plantacjach: pomidorów, cebuli, grochu,
4) zanotować propozycję w notatniku,
5) podzielić się uwagami z pozostałymi uczniami.
Wyposa\
enie stanowiska pracy
- aktualny program ochrony roślin,
- materiały piśmienne,
- literatura z rozdziału 6,
- notatnik.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj preparaty ochrony roślin.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać treść etykiet na opakowaniach,
2) zwrócić uwagę na nazwy substancji biologicznie czynnych,
3) zwrócić uwagę na klasę toksyczności, formę u\
ytkową, zastosowanie,
4) zanotować rozpoznane środki ochrony roślin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- etykiety środków ochrony roślin,
- katalogi preparatów,
- literatura z rozdziału 6,
- materiały piśmienne,
- notatnik.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić cel ochrony roślin?
1
1

2) wymienić metody ochrony roślin?
1
1

3) scharakteryzować metody ochrony roślin?
1
1

4) wymienić wady i zalety herbicydów?
1
1

5) dokonać klasyfikacji herbicydów?
1
1

6) scharakteryzować integrowaną ochronę roślin?
1
1

7) wyjaśnić, dlaczego nale\
y przestrzegać karencji?
1
1

8) wyjaśnić, na czym polega prewencja?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Przeczytaj zestaw zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących eksploatowania maszyn, instalacji i urządzeń
technicznych o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dą poprawną odpowiedz
mo\
esz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane są
cztery mo\
liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; zaznacz ją
znakiem X.
7. Staraj się wyraz
nie zaznaczyć odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za poprawną.
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłó\
rozwiązanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Po rozwiązaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na karcie odpowiedzi.
11. Na rozwiązanie testu masz 35 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Celem uprawy roli jest
a) wprowadzanie chemizacji roli.
b) nadanie roli najlepszej sprawności.
c) pozostawienie roli jako ugoru.
d) szybkie osuszenie gleby.
2. Kultura roli to
a) intensywne wykorzystywanie roli pod uprawę.
b) zdolność do szybkiego nabywania sprawności i utrzymania jej przez dłu\
szy czas.
c) konserwacja cieków i rowów odpływowych.
d) ilość składników pokarmowych w glebie.
3. Orka nale\
y do
a) podstawowych zabiegów uprawowych.
b) czynników degradujących glebę.
c) pomocniczych zabiegów ochronnych.
d) nawo\
enia gleb.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
4. Zadaniem orki jest
a) nawadnianie gleb.
b) intensywne wysuszanie gleb.
c) odwrócenie i wymieszanie warstwy ornej.
d) wprowadzenie urządzeń drenarskich.
5. Podorywką nazywamy
a) orkę wiosenną.
b) orkę zimową.
c) orkę płytką.
d) orkę kombinowaną.
6. Do po\
niwnych zabiegów uprawowych zaliczamy
a) zabiegi po\
niwne i roboty melioracyjne.
b) siew i zbiór plonów.
c) zabiegi wiosenne i oczyszczanie rowów.
d) zabiegi po\
niwne i przedzimowe.
7. Nawo\
enie roślin to
a) zabiegi uprawowe i melioracyjne.
b) znajomość wymagań pokarmowych roślin.
c) konserwacja cieków urządzeń drenarskich
d) wykonywanie oprysków ochronnych.
8. Celem nawo\
enia jest
a) dostarczenie wody do gleby.
b) osuszenie gleby z nadmiaru wody.
c) dostarczanie roślinom pokarmu.
d) wprowadzanie środków ochronnych do gleby.
9. Nawozy dzielimy na:
a) obornik i herbicydy.
b) kompost i związki nieorganiczne.
c) organiczne i mineralne.
d) rędziny i szadz
.
10. Do nawozów mineralnych zaliczamy:
a) nawozy azotowe i potasowe.
b) pomiot ptasi i kompost.
c) nawozy magnezowe i obornik.
d) obornik i gnojowice.
11. Mieszanie nawozów mineralnych jest dopuszczane
a) ka\
dy z ka\
dym.
b) według zasad mieszania.
c) nie jest dopuszczalne.
d) tylko podczas produkcji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
12. Ochrona roślin polega na
a) wysiewaniu nasion z chwastami.
b) zwalczaniu tylko szkodników.
c) nauce o chwastach, chorobach i szkodnikach.
d) nauce o potrzebach pokarmowych roślin i chwastów.
13. Do chwastów wieloletnich zaliczamy:
a) rdest ptasi, gorczycę polną.
b) komosę białą, babkę lancetowatą.
c) starzec zwyczajny, sporek polny.
d) ostro\
eń polny, perz właściwy.
14. Do szkodników bezkręgowych zaliczamy:
a) sikorki, pliszki.
b) gołębie, ślimaki.
c) mysz polna, wróble.
d) skorupiaki, pajęczaki.
15. Choroby infekcyjne powodowane są przez
a) zdrowe rośliny.
b) zachwaszczenie uprawy.
c) bakterie i grzyby.
d) zanieczyszczenia powietrza.
16. Klasa IV grzybów to
a) narośla.
b) rany.
c) wirusy.
d) podstawczaki.
17. Kwarantanną nazywamy
a) przepisy dopuszczające środki ochrony roślin do obrotu.
b) zespół przepisów i zabiegów niedopuszczających do rozprzestrzenienia się patogenów,
szkodników i chwastów.
c) zabiegi melioracyjne w tym konserwacja urządzeń.
d) stosowanie zabiegów uprawowych.
18. Chemiczne metody ochrony roślin polegają na
a) ręcznym usuwaniu roślin.
b) u\
yciu środków ochrony roślin.
c) mechanicznym usuwaniu roślin.
d) monitoringu upraw ogrodniczych i występujących w nich chwastów.
19. Integrowana metoda ochrony roślin polega na
a) zwalczaniu chwastów i melioracji pól.
b) niestosowaniu chemicznych metod ochrony roślin.
c) wykorzystywaniu dostępnych metod i sposobów zwalczania agrofagów.
d) prowadzeniu zmianowania upraw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
20. Podczas zwalczania szkodników i chwastów środkami chemicznymi nale\
y przestrzegać
a) zasad konkurencyjności producentów.
b) przepisów o ruchu drogowym.
c) przepisów bhp podczas ochrony roślin.
d) zasad spo\
ywania posiłków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Planowanie zabiegów uprawowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
6. LITERATURA
1. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996.
2. Fotyma M., Kryński K., Kuś J.: Technologia produkcji roślinnej. Horpress, Warszawa 1999
3. Gawroński A.: Podstawy produkcji roślinnej. Hortpress, Warszawa 2000
4. Grochowicz E., Korytowski J.: Ochrona gleb. WSiP, Warszawa 1997
5. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
6. Kołoty E.: Podstawy ogrodnictwa. WSiP, Warszawa 2000
7. A
opata K. Rudnik E.: Tajemnice gleby  Chroń swoje środowisko. WSiP, Warszawa 1997
8. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
9. Pyłka-Gutowska E.: Ekologia z ochroną środowiska. Wydawnictwo Oświatowe Warszawa 1996
10. Sitek J. R.: Uprawa, nawo\
enie roślin ogrodniczych. PWRIL, Warszawa 1997
11. Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSiP, Warszawa 2001
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48