Państwo jest to organizacja polityczna obejmująca zakresem swego działania ogół członków
społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium i wyposażona w aparat władzy pozwalający
urzeczywistniać zamierzone przez nią cele. Bez względu na typ, każde państwo pełni dwie pod-
stawowe funkcje, a mianowicie:
- funkcję wewnętrzną  sprawowaną w sferze stosunków wewnątrzpaństwowych,
- funkcję zewnętrzną  sprawowaną w sferze stosunków międzypaństwowych.
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to ogół norm, ustanowionych lub uznanych przez pań-
stwo, zabezpieczonych stosowaniem przymusu, regulujących organizację i zakres działania insty-
tucji oraz postępowania ludzi.
Normami stanowionymi przez państwo są normy prawne, które są rezultatem działalności wła-
ściwych organów władzy i administracji państwowej. Natomiast normami uznawanymi przez
państwo są, dotychczas zwyczajowo uznawane za obowiązujące, reguły postępowania podniesio-
ne do rangi powszechnie obowiązującego prawa, zabezpieczonego właściwa mu sankcją w przy-
padku jego naruszenia.
Rolą prawa jest, z jednej strony, umacniane istniejących stosunków politycznych i społeczno-
ekonomicznych państw, a z drugiej  kształtowanie nowych, zgodnych z wolą ustawodawcy
ujawnianą w różnych aktach normatywnych.
Prawo w znaczeniu podmiotowym to pewne możliwości dowolnego zachowania się i uprawnie-
nia (korzyści), jakie wynikają dla określonych osób z poszczególnych przepisów prawnych (prawa
przedmiotowego).
W każdym państwie, poza normami prawnymi stanowionymi przez właściwe organy państwo-
we, istnieją także inne normy regulujące postępowanie określonych jednostek i zbiorowości. Są to
normy moralne. Ich z
ródłem są powszechnie w określonej społeczności uznawane obyczaje i
zwyczaje, które niejednokrotnie nabierają znaczenia obowiązujących reguł postępowania. Nie-
zgodnie z nimi zachowanie jednostki pociąga za sobą sankcje opinii społecznej, która swoja su-
rowością może niekiedy znaczenie przewyższać surowość sankcji wymierzanej przez właściwe
organy za naruszenie normy prawnej.
Między normami prawnymi a moralnymi istnieją istotne różnice. Są nimi m.in.:
- powszechność obowiązywania norm prawnych, a ograniczony zakres norm moralnych, które
obowiązują tylko członków pewnej społeczności (np. religijnej),
- sankcja  w przypadku naruszenia normy prawnej jest to dolegliwość zadawana przez właściwe
organy państwa, a w przypadku naruszenia normy moralnej jest nią opinią publiczna i towarzy-
sząca jej presja, a także odczuwane wyrzuty sumienia (np. z powodu nie złożenia datku za okre-
ślony cel dobroczynny),
- dwustronny charakter norm prawnych, a jednostronny norm moralnych. Z istniejÄ…cego
obowiązku prawnego jednej osoby wypływa określone prawo żądania innej osoby jego wypeł-
nienia. Normy moralne nakładające określone obowiązki na pewno osoby nie uprawniają do ich
egzekwowania (np. z normy:  miłuj bliz
niego nie wypływa dla nikogo możliwość żądania jego
miłowania),
- o naruszeniu normy prawnej świadczy jedynie wyraz
nie uzewnętrzniony czyn, zachowanie się
człowieka. Norma moralna może zostać naruszona samym odczuciem lub myślą (np. odczuta
zazdrość czy pomyślanym życzeniem mającym przynieść szkodę bliz
niemu).
Szczególnym przypadkiem norm moralnych są normy religijne.
Norma prawna jest to obowiązująca reguła zachowania się adresatów (osób, których dotyczy) w
sytuacji w niej określonej, zabezpieczona środkami państwowego przymusu.
W budowie normy prawnej wyróżnia się trzy elementy:
1.hipotezÄ™,
2.dyspozycjÄ™,
3.sankcjÄ™.
Hipoteza jest tą częścią normy prawnej, która określa stan faktyczny (sytuację) uzasadniający jej
zastosowanie do konkretnego podmiotu (osoby).
Dyspozycja normy prawnej ustala, jak winien zachować się podmiot w sytuacji określonej w hi-
potezie.
Sankcja jest ujemnym skutkiem, jaki staje się udziałem osoby, której zachowanie się nie jest
zgodne z dyspozycja normy.
Normy prawne wyrażane są w przepisach prawnych. Nie oznacza to, że oba te pojęcia są równo-
znaczne.
Przepis prawny jest to część aktu prawnego (np. ustawy) wyodrębniona przez ustawodawcę jako
artykuł, paragraf lub w innej postaci. Przepis prawny jest pojęciem szerszym niż norma prawna.
Są bowiem w aktach ustawodawczych takie sformułowania (zdania), które w swojej istocie są
normami prawnymi (jeżeli zawierają w swojej treści obowiązujące reguły postępowania skiero-
wane do określonych adresatów)  wtedy przepis prawny i norma prawna są pojęciami równo-
ważnymi  ale są w nich też zawarte zdania wyodrębnione w artykuły, paragrafy czy w inną for-
mą, które nie zawierają żadnych reguł postępowania określonych podmiotów prawa i jako takie
nie są normami prawnymi  są wszakże zdaniami mającymi znaczenie przepisów prawnych.
Przestrzeganie prawa przez organy władzy, urzędy i instytucje oraz zgodne z treścią i intencja
ustawodawcy jego stosowania, to podstawowy element praworządności. Wszelkie naruszenia
prawa przez organ władzy czy administracji rządowej i samorządowej wywołuje niepożądane z
punktu widzenia porządku prawnego reperkusje w społeczeństwie, które traci wiarę w prawo jako
czynnik sprawiedliwej regulacji stosunków między ludz
mi i samo skłonne jest do jego omijania.
Znaczącym czynnikiem umacniania praworządności jest znana prawu administracyjnemu instytu-
cja skarg i wniosków, stanowiąca istotny element kontroli społecznej nad organami administra-
cyjnymi.
Pierwotną, sformułowaną w konstytucji gwarancją praworządności jest konsekwentnie dokonany
podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą z wyraz
nym określeniem ich kompe-
tencji. Z punktu widzenia praworządności jest to bardzo wiele znaczące uznanie autonomiczności
poszczególnych władz, z jednoczesnym wszakże ograniczeniem ich kompetencji zapobiegającym
przerostowi jednej z nich nad pozostałymi.
Innym ważnym elementem praworządności jest zasada, że żaden akt prawny nie może być
sprzeczny z konstytucja oraz aktami prawnymi, które legitymują organom niższych szczebli do
wydawania aktów prawnych będących w zakresie ich prawa nieważny, a wydawane na podstawie
takiego aktu decyzje administracyjne kwalifikują się jako nieważne, do zaskarżenia do sądu admi-
nistracyjnego. W szerszym pojęciu zagadnienia praworządności obejmuje także przestrzeganie
prawa i uznawanych przez prawo zasad społecznego współżycia prze poszczególnych obywateli.
Stosowanie prawa jest domeną organów państwowych właściwych do orzekania, czy konkretne
zdarzenia codziennego życia spełnia hipotezę określonej normy prawnej i jakie w danej sprawie,
zgodnie z dyspozycja normy, winno zapaść rozstrzygnięcie. Przykładem takich rozstrzygnięć są
orzeczenia sÄ…dowe, decyzje administracyjne, prokuratorskie nakazy aresztowania. Pewne zadania
organów państwowych w zakresie stosowania prawa można przekazywać organizacjom społecz-
nym, np. związkom zawodowym. Ich decyzje jednak podlegają kontroli organów państwa.
Wykładnia prawa jest to interpretacja (objaśnieni) znaczenia norm zawartych w przepisach
prawnych. Ma ona miejsce wówczas, gdy organ mający zastosować prawo ma wątpliwości doty-
czące znaczenia normy prawnej, która zdaniem organu powinna być zastosowana. Wykładni do-
konują różne organy. Z tego punktu widzenia wyróżniamy:
- wykładnie autentyczną, której dokonuje sam prawodawca. Jej istotą jest wyjaśnienie w samym
tekście ustawy, co należy rozumieć przez użyte w nim określenia. Np. w ustawie o prawie wyna-
lazczym wyjaśnienie, co w rozumieniu ustawodawcy uważać należy za wynalazek;
- wykładnie legalną, której dokonują sądy w procesie stosowania prawa do konkretnych przypad-
ków. Szczególne znaczenie posiada wykładnia Sądu Najwyższego (wytyczne wymiaru sprawie-
dliwości i praktyki sądowej), która, mimo iż nie wiąże sądów niższych instancji  poza roz-
strzygnięciami dokonanymi w konkretnej sprawie  to jednak ze względu na powagę Sądu
Najwyższego ma wpływ na ich orzecznictwo. Wiążącymi sądy niższej instancji są wszakże wy-
tyczne SN dotyczące wymiaru sprawiedliwości;
- wykładnie organów administracji rządowej, której dokonują nadrzędne organy administracji i
odnoszą ją do organów administracji niższych szczebli;
- wykładnie doktrynalną, która jest dokonywana przez pracowników nauki i specjalistów z po-
szczególnych dziedzin prawa. Nie ma ona mocy wiążącej sądów czy organów administracji pań-
stwowej, ale jej autorytet jest tak wielki, że w procesie stosowania prawa jest brana pod uwagę.
y
ródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy państwowe, a także
organy samorządów terytorialnych, zawierające normy prawne lub stanowiące istotny składnik
właściwego uchwycenia treści normy prawnej. Mimo znacznego zróżnicowania, akty normatywne
stanowią system, to znaczy logicznie uporządkowany według dwóch kryteriów: podmiotu (orga-
nu) prawodawczego i rodzaju aktu normatywnego. Ujęcie według tych kryteriów aktów nor-
matywnych pozwala na ustalenie ich hierarchii, która dla naszego prawa przedstawia się następu-
jÄ…co:
1.Konstytucja  jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów usta-
wodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie,
jak również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody kwalifikowanej większości, tzw.
dwóch trzecich co najmniej połowy ogólnej liczby posłów obecnych w czasie głosowania.
Uchwalana przez Zgromadzenie Narodowe konstytucja wymaga dla jej ważności i obowiązy-
wania przyjęcia przez naród w drodze ogólnokrajowego referendum. W swojej treści zawiera
normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa. Usta-
la podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres
działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiąz-
ki obywateli. Wydawane z upoważnienia konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w
swojej treści z nią sprzeczne.
2.Czołowe miejsce wśród innych  poza konstytucją  aktów normatywnych zajmuje ustawa
(zwykła) sejmowa. Ustawa jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym
przez Senat. Wymaga tez podpisu Prezydenta. Brak zatwierdzenia ze strony Senatu względnie
zgłaszane przez niego poprawki powodują powrót ustawy do Sejmu i ponowne głosowanie. Po-
prawki Senatu są odrzucane prze Sejm bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki
nie odrzucane bezwzględną większością głosów są poprawkami przez Sejm przyjętymi. Podob-
nie przedstawia się sprawa w przypadku całkowitego odrzucenia ustawy przez Senat. Z inicja-
tywą ustawodawczą może wystąpić prezydent, Senat, Rada Ministrów, Rzecznik Praw Obywa-
telskich, komisje sejmowe lub 15 posłów. Ustawa, jak każdy akt normatywny, jest aktem
ogólnym. Może ona zmieniać lub uchwalać wszystkie akty normatywne. Sprawy ważniejszej
wagi państwowej mogą być regulowane wyłącznie ustawami. Nie ogranicza to kompetencji
Sejmu do ingerowania także w inne, mniejszej wagi państwowej dziedziny życia.
3.Rozporządzenie jest aktem normatywnym Prezydenta oraz naczelnych i centralnych organów
administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, poszcze-
gólnych (lub kilku) ministrów i równorzędnych kierowników urzędów centralnych. Rozporzą-
dzenia mogą być wydawana wyłącznie na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu
ustawy (delegacja ustawowa); stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcia przepisów zawartych
w ustawach. Warunkami ważności rozporządzenia są:
 wyraz
nie w konkretnej ustawie sformułowana delegacja ustawowa do wydania rozporządze-
nia;
 zgodność treści rozporządzenia z przepisami ustawy i utrzymanie jej w granicach udzielone-
go upoważnienia.
4. Uchwała jest aktem prawnym kolegialnych organów władzy (Sejmu i Senatu) i administracji
państwowej (Rad Ministrów, kolegialnych organów Rady Ministrów) oraz organów samorządu
terytorialnego. Uchwały podejmują również kolegialne organy różnych organizacji i jednostek 
nie stanowiÄ… one jednak z
ródła prawa państwowego. Uchwały Rady Ministrów mają charakter
wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe temu organowi.
5.Zarządzenia jest aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów
i ministrów oraz kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.
Zarządzenie różni się od rozporządzenia tym, że posiada mniejszy zakres treści niż rozporzą-
dzenie (nie rozwija przepisów ustawy), a w szczególności, że ma charakter wewnętrzny i obo-
wiązuje tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu zarządzenie. Zrządzenia
wydawane przez te organy nie stanowią podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych i
innych podmiotów.
6.Instrukcja, regulamin, statut sÄ… aktami normatywnymi o wyraz
nie mniejszym zasięgu i zna-
czeniu niż dotąd omówione. Ich rolą jest wyjaśnianie i uściślanie przepisów zawartych w aktach
wyższego rzędu. W żadnym przypadku nie mogą być z nimi sprzeczne. Ich głównym celem jest
usprawnienie i uściślenie działalności organów niższego szczebla i jednostek organizacyjnych.
Nazwa organu Rodzaj aktu normatywnego lub podejmowane czynności
Sejm i Senat konstytucja, ustawy, uchwały, umowy międzynarodowe
(ratyfikacja)
Prezydent rozporzÄ…dzenia, zarzÄ…dzenia, podpisywanie ustaw, ratyfika-
cja umów międzynarodowych
Rada Ministrów rozporządzenia, uchwały wykonawcze, uchwały samoistne
Prezes Rady Ministrów, ministrowie, kierownicy cen- rozporządzenia, zarządzenia, instrukcje, regulaminy, statuty
tralnych urzędów
Wojewodowie zarzÄ…dzenia, zarzÄ…dzenia porzÄ…dkowe, obwieszczenia
Organy stanowiące samorządów terytorialnych uchwały
Organy wykonawcze samorządów terytorialnych i ich zarządzenia, zarządzenia porządkowe, obwieszczenia
przewodniczÄ…cy
W systemie prawa Rzeczypospolitej Polskiej wyodrębnione są następujące gałęzie (działy) prawa:
1. prawo państwowe (konstytucyjne), 6. prawo finansowe,
2. prawo cywilne, 7. prawo gospodarcze,
3. prawo rodzinne, 8. prawo karne,
4. prawo pracy, 9. prawo procesowe.
5. prawo administracyjne,
Prawo państwowe (konstytucyjne)  podstawowym jego z
ródłem jest ustawa zasadnicza, czyli Konsty-
tucja oraz inne akty prawne niÄ… zwiÄ…zane, np. ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu. Reguluje ono
podstawowe instytucje ujęte w Konstytucji oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między podmiotami prawa oraz niektóre sprawy niemająt-
kowe, jak np. prawo do nazwiska, ochrony czci, patentów, wzorów użytkowych, praw autorskich i
zwiÄ…zane z nimi roszczenia majÄ…tkowe.
Prawo rodzinne normuje stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami, stosunki między rodzi-
cami i dziećmi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
Prawo pracy zawiera normy prawne regulujące stosunki pracy i płacy. W jego zakresie znajdują się
także zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawo administracyjne stanowi zbiór norm prawnych regulujących stosunki społeczne powstałe w
wyniku działalności organów administracji publicznej.
Prawo finansowe jest zbiorem norm dotyczących finansów publicznych i instytucji zajmujących się
nimi. Dotyczy one budżetów, podatków i opłat, działalności banków, zakładów ubezpieczeń i innych
instytucji finansowych.
Prawo karne jest zbiorem norm określających, co w świetle prawa jest przestępstwem i jaka grozi kara
za jego popełnienie. Z prawem tym łączy się problematykę wykroczeń (ujęte w odrębnym kodeksie)
oraz prawo karne wykonawcze.
Kodyfikacja prawa oznacza ujęcie w jedną, logiczne usystematyzowaną całość przepisów dotyczących
danej dziedziny stosunków społecznych, zawartych w różnych aktach normatywnych, w ramy jednoli-
tego aktu określającego mianem kodeksu.
PRAWO CYWILNE
Nazwa prawa cywilnego wywodzi się od łacińskiego ius civile (prawo obywatelskie). Przedmiotem
prawa cywilnego są stosunki majątkowe i niektóre osobiste, zaistniałe między podmiotami prawa. Ce-
chą istotną i charakterystyczną prawa cywilnego jest równorzędność podmiotów, tzn. że żaden z pod-
miotów w istniejącym stosunku prawnym nie jest podporządkowany drugiemu. Równorzędność pod-
miotów prawa różni prawo cywilne od prawa administracyjnego i prawa finansowego, których
przedmiotem są również stosunki majątkowe. Są to jednak stosunki kształtowane nie na zasadzie rów-
norzędności podmiotów, lecz zwierzchnictwa organów administracyjnych, np. decyzja organu admini-
stracyjnego o wywłaszczeniu czy o nałożeniu podatku na konkretne osoby. Przepisy prawa cywilnego
mają zastosowanie zarówno do osób fizycznych, jak i osób prawnych, i w układzie mieszanym, tzn. że
podmiotami określonego stosunku prawnego są albo wyłącznie osoby fizyczne (poszczególnie obywate-
le), albo wyłącznie osoby prawne (np. przedsiębiorstwa), albo po jednej stronie podmiotem jest osoba
fizyczna, a po drugiej osoba prawna. Działami prawa cywilnego są:
1.część ogólna,
2.prawo rzeczowe,
3.prawo zobowiÄ…zaniowe,
4.prawo spadkowe.
Część ogólna obejmuje przepisy mające zastosowanie we wszystkich działach prawa cywilnego. Mogą
też mieć zastosowanie w innych gałęziach prawa. Ich treścią są istotne i wspólne dla poszczególnych
stosunków prawnych, kształtowanych na gruncie norm zawartych w pozostałych częściach prawa cy-
wilnego, normy i zasady, których pominięcie stawia pod znakiem zapytania ważność czynności prawnej
dokonanej na gruncie prawa rzeczowego, zobowiÄ…zaniowego czy spadkowego.
Prawo rzeczowe jest zespołem przepisów normujących instytucje własności i niektóre inne prawa do
korzystania z rzeczy.
Prawo zobowiązaniowe reguluje stosunki prawne powstające między podmiotami w związku z doko-
nywaną wymianą dóbr i świadczeniem usług. Dotyczy zatem stosunków zachodzących między wierzy-
cielem a dłużnikiem zobowiązanym do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela.
Prawo spadkowe obejmuje zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych,
majątkowych praw i obowiązków osoby zmarłej na spadkobierców.
Podstawowym z
ródłem prawa cywilnego jest kodeks cywilny. Składa się on z czterech ksiąg obejmują-
cych:
1.część ogólną,
2.własność i inne prawa rzeczowe,
3.zobowiÄ…zania,
4.spadki.
CZ
ŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO
Osobą fizyczna jest każdy człowiek. Pozostaje nią od urodzenia aż do śmierci. Każdy człowiek jako
osoba fizyczna posiada zdolność prawną, tj. zdolność do posiadania określonych praw i obowiązków
w zakresie prawa cywilnego. Zdolność tę nabywa z chwilą poczęcia, a traci z chwilą śmierci. Aktem
stwierdzającym śmierci człowieka jest akt zgonu wydawany przez urząd stanu cywilnego, lub w przy-
padkach szczególnych (brak dowodu śmierci, a wszystko wskazuje na to, że dana osoba, która w pew-
nych okolicznościach zaginęła, nie żyje) orzeczenie sądu o uznaniu osoby za zmarłą. Od zdolności
prawnej odróżnić należy pojęcie zdolności do czynności prawnych. Po pojęciem zdolności do czynno-
ści prawnych osoby fizycznej rozumiemy jej możność wywoływania określonych skutków prawnych
poprzez własne oświadczenie wili (czynności prawne). Efektem oświadczeń woli może być nabycie
pewnych praw lub zaciągnięcie określonych zobowiązań. Pełną zdolność do czynności prawnych po-
siada człowiek, który ukończył 18 rok życia, czyli uzyskał pełnoletność. Pełnoletnią staje się też kobie-
ta, która po ukończeniu 16 roku życia zawarła związek małżeński. Ograniczoną zdolność do czynności
prawnych posiada osoba, która ukończyła lat 13. Taką samą zdolność posiada osoba pełnoletnia czę-
ściowo ubezwłasnowolniona orzeczeniem sądu, z powodu uzasadniających to przyczyn. Istota ograni-
czonej zdolności do czynności prawnych polega na tym, że osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona
częściowo może nabywać określone prawa i zaciągać zobowiązania poprzez własne oświadczenia woli
wyłącznie za zgodą swego ustawowego przedstawiciela. Ograniczenia to nie dotyczy drobnych transak-
cji codziennego życia, np. kupna gazeta, jak również rozporządzenia własnym zarobkiem. Tylko ważne
powody mogłyby uzasadnić ograniczenia tej możności przez sąd. Nie dotyczy również dokonywanych
przez te osoby czynności nieodpłatnych.
Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która dotknięta jest choroba psychiczną lub niedorozwo-
jem umysłowym, a jej stan chorobowy nie wymaga ubezwłasnowolnienia całkowitego. Dla osoby czę-
ściowo ubezwłasnowolnionej sąd ustanawia kuratora jako jej ustawowego przedstawiciela. Rolą kura-
tora jest prowadzenia spraw oso by ubezwłasnowolnionej dla jej dobra. Ubezwłasnowolnienie
całkowite jest to  jak wynika z samego określenia  pozbawienia wszelkiej zdolności do czynności
prawnych. Może być ono orzeczone w stosunku do osoby, która ukończyła 13 lat, a także w stosunku do
osoby pełnoletniej, która cierpi na chorobę psychiczną lub niedorozwój umysłowy w stopniu wyż-
szym niż taki, który uzasadniałby ubezwłasnowolnienie częściowe, albo jest dotknięta nałogiem pijań-
stwa lub narkomanii. W przypadku długotrwałego zaginięcia osoby fizycznej istnieje możliwość
uznania jej za zmarłą. Domniemywa się, że osoba zaginiona zmarła w chwili oznaczonej w orzeczeniu
sądu o uznaniu za zmarłą. Możliwość taka ma istotne praktyczne znaczenie dla członków rodziny osoby
zaginionej, ponieważ jednoznacznie określa ich stan prawny i pozwala na dokonywanie czynności
prawnych, które dokonane bez takiego uznania byłyby bezprawne (np. zawarcie ponownego małżeń-
stwa przez opuszczonego małżonka byłoby bigamią, karalną w naszym ustawodawstwie). Podstawo-
wym terminem pozwalającym na uznanie osoby zaginionej za zmarła jest upływ dziesięciu lat od końca
roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości osoba zaginiona jeszcze żyła. Jednak
wystarcza okres pięcioletni, gdyby w chwili uznania za zmarłą osoba zaginiona ukończyła siedemdzie-
siąt lat. Uznanie osoby za zmarłą nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym
ukończyłaby ona dwadzieścia trzy lata. Zaginięcie w przypadkach szczególnych (np. katastrofy samolo-
tu) uzasadnia uznanie osoby zaginionej za zmarłą po upływie krótszych terminów niż przedstawione.
Osoba prawna jest to trwałe, dokonane na podstawie właściwych przepisów prawnych, zespolenie
pewnej grupy osób fizycznych i środków majątkowych dla osiągnięcia określonych celów społecznych
lub ekonomicznych. Mówiąc inaczej, jest to organizacja lub instytucja, która w dziedzinie stosunków
majątkowych może występować jako podmiot praw i obowiązków.
Pojęcie osoby prawnej charakteryzują następujące elementy:
- cel,
- element ludzki,
- majÄ…tek,
- wyodrębnienie organizacyjne,
- przepis prawny uznajÄ…cy dana organizacje za samodzielny podmiot prawa.
Warunkiem nieodzownym powstanie osoby prawnej jest dokonanie jej wpisu do właściwego rejestru.
Z chwilą zarejestrowania osoba prawna nabywa osobowość prawną. Dzięki niej może występować w
obrocie i dokonywać czynności prawnych, czyli nabywać prawa i rozporządzać nimi, jak również za-
ciągać zobowiązania. Czynności tych dokonuje za pomocą kompetentnych organów (dyrektor przedsię-
biorstwa państwowego, prokurent, zarząd spółki, spółdzielni).
Czynność prawna jest to oświadczenie woli człowieka mające na celu wywołanie określonych skutków
prawnych. Zamierzonym stanem czynności prawnej może być powstanie, zmiana lub zniesienie już
istniejÄ…cego stosunku prawnego.
Istotnym elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli, czyli wyraz
ne uzewnętrznienie zamiaru
wywołania pożądanego skutku prawnego. Wola może być przejawiona w różnej formie (pisemnie, ust-
nie), a także przez każde inne zachowanie się osoby, które ujawnia dostatecznie jej zamiar (gest, mimi-
ka, itp.). Są takie czynności prawne, dla ważności których ustawa wymaga zachowania wyraz
nie okre-
ślonej formy (np. forma pisemna, akt notarialny).
PRAWO RZECZOWE
Rzeczami według kodeksu cywilnego są tylko przedmioty materialne będące we władzy człowieka.
Od pojęcia rzeczy odróżnić należy pojęcie mienia (majątku), na który składają się rzeczy, ale także inne
postacie majątku, którymi człowiek dysponuje, tzw. wartości niematerialne i prawne. Są to różnego ro-
dzaju prawa podmiotowe, np. autorskie przysługujące literatom, kompozytorom, plastykom, malarzom,
itp., prawa patentowe i wynalazcze, prawa do firmy i inne, które przynoszą ich podmiotom określone
korzyści materialne i które, podobnie jak rzeczy, mogą stanowić przedmiot różnych transakcji.
Rzeczy dzielimy na:
a) nieruchomości,
b) ruchomości.
Nieruchomościami  w świetle kodeksu cywilnego  są części powierzchni ziemskiej stanowiące od-
rębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki, budowle i inne urządzenia trwale z gruntem
związane lub same te obiekty i ich części, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od
grunty przedmiot własności. Ruchomości  tego pojęcia kodeks cywilny nie definiuje, tym niemniej
można je wydedukować z definicji nieruchomości i objąć nim, jako jego desygnaty, wszystkie rzeczy
nie będące nieruchomościami. Własność w rozumieniu kodeksu cywilnego oznacza prawo właściciela
do korzystania z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz pobiera-
niem z niej pożytków i innych dochodów, z wyłączeniem innych osób. Oznacza też możliwość swobod-
nego nią rozporządzania. Prawo korzystania z rzeczy to nie tylko jej używanie i pobieranie z niej po-
żytków, ale to także prawo do jej przekształcania, a także zniszczenia. Rozróżnia się własność publiczną
i prywatną. Do własności publicznej zalicza się własność państwową, czyli własność Skarbu Państwa i
innych państwowych osób prawnych (np. przedsiębiorstw państwowych), oraz własność komunalną
gmin, powiatów i województw, która jest w dyspozycji samorządów terytorialnych. Do własności pry-
watnej zalicza się własność osób fizycznych i niepublicznych osób prawnych zarówno krajowych jak i
zagranicznych. Nabycie własności może mieć charakter pierwotny lub pochodny. Pierwotnymi spo-
sobami nabycia własności są: wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej. Pochodny-
mi sposobami nabycia i utraty własności są przede wszystkim przeniesienie, spadkobranie oraz naby-
cie majątku przez łączenie się osób prawnych. Tu prawo jednych osób przechodzi na inne osoby. Prze-
niesienie własności następuje na podstawie umowy zawartej między dotychczasowym właścicielem a
nabywcą (umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, pożyczki, kontraktacji, umowy o dzieło). Posiadanie
jest to faktyczne władztwo nad rzeczą. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego posiadaczem rzeczy
jest zarówno osoba, która faktycznie rzeczą włada jak właściciel  posiadacz samoistny, jak i ta, która
nią włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub osoba mająca inne prawo, z którym
łączy się określone władztwo nad cudza rzeczą  posiadacz zależny. Przedmiotem posiadania mogą być
zatem rzeczy lub prawa majątkowe, z którymi łączy się bezpośrednie władztwo nad rzeczą.
PRAWO ZOBOWI
ZANIOWE
Zobowiązanie jest to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, w którym jedna zwana wie-
rzycielem może żądać od drugiej zwanej dłużnikiem określonego zachowania się  świadczenia.
Uprawnienie wierzyciela to wierzytelność, a zobowiązanie dłużnika  dług. Uprawnienia wierzyciela i
odpowiadające im obowiązki dłużnika stanowią treść stosunku zobowiązaniowego. Różne mogą być
zdarzenia prawne powodujące powstanie zobowiązań. Są nimi w szczególności:
- umowy i inne czynności prawne,
- akty administracyjne,
- czyny niedozwolone i niektóre czyny dozwolone,
- bezpodstawne wzbogacenie.
Umowa jest to dwustronne oświadczenie woli, mające na celu stworzenie stosunku zobowiązaniowego.
y
ródłem zobowiązania bywa też jednostronne oświadczenie woli, np. darowizna, publiczne przyrze-
czenie nagrody. Akt administracyjny powoduje powstanie zobowiązania nie na zasadzie równorzęd-
ności podmiotów, lecz na zasadzie zwierzchności organu uprawnionego do wydania określonych w
ustawie decyzji. Akty administracyjne wywołują skutki na gruncie prawa cywilnego w wyjątkowych
przypadkach. Cechą charakterystyczną prawa cywilnego jest bowiem równorzędność, a nie zwierzch-
ność podmiotów.
Czynem niedozwolonym jest na ogół zawiniony czyn człowieka wyrządzający drugiemu szkodę ma-
jątkową lub niemajątkową. Pojęcie  czyny niedozwolone obejmuje wiele zagadnień, a wynikająca z
nich odpowiedzialność nie zawsze jest odpowiedzialnością z tytułu winy. Jako czyn niedozwolony, po-
wodujący obowiązek odszkodowania traktuje prawo cywilne również niektóre zdarzenia będące wyni-
kiem niezawinionych działań ludzkich, a powodujące szkody, np. szkody wyrządzone przez zwierzę bez
winy właściciela, wynikające z ruchu zakładów pędzonych siłami przyrody, ruchem pojazdów itp.
Oprócz czynów niedozwolonych, z
ródłem powstania zobowiązania mogą też być niektóre czyny do-
zwolone, np. zapłata świadczeń za światło i gaz w zastępstwie lokatora nieobecnego w domu. Innym
jeszcze z
ródłem mogącego powstać zobowiązania jest bezpodstawne wzbogacenie. Zachodzi ono w
przypadku, gdy ktoś bez podstawy prawnej uzyskuje korzyść majątkową cudzym kosztem, np. z prze-
lewu na niewłaściwy rachunek.
PRAWO SPADKOWE
Prawo spadkowe  to zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, mająt-
kowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. W znaczeniu podmiotowym oznacza uprawnienie
określonych osób do dziedziczenia po sobie zmarłej.
Podstawowymi pojęciami z dziedziny prawa spadkowego są:
1.Spadek  to ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego, który z chwilą śmierci zmarłego (spad-
kodawcy) przechodzi na spadkobierców. Nie należą do spadku prawa i obowiązki majątkowe spadko-
dawcy, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy i wygasają z jego śmiercią, np. prawo do pobie-
rania wynagrodzenia za pracÄ™, do pobierania renty, prawo osoby uprawnionej do otrzymywania
alimentów itp. Należą natomiast do spadku: zaległe wynagrodzenia, renta czy alimenty należne spad-
kodawcy za czas do chwili jego śmierci, lecz jeszcze nie pobrane.
2.Spadkodawca  osoba zmarła pozostawiająca spadek. Może nią być tylko osoba fizyczna.
3.Spadkobierca  to osoba uprawniona do przyjęcia spadku. Może nią być zarówno sobą fizyczna, jak i
prawna, np. fundacja.
4.Dziedziczenia  to przejęcie spadku przez spadkobierców.
5.Dział spadku  to postępowanie mające na celu zniesienie wspólnoty majątkowej spadku i dokonanie
jej podziału zgodnie z przepisami prawa lub wolą spadkodawcy wyrażona w testamencie.
Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci. Sporządzić i odwołać
testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może dokonać tej
czynności prawnej przez przedstawiciela. Warunkami ważności testamentu są:
- świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenia woli,
- niedziałanie pod wpływem błędu,
- niedziałanie pod wpływem groz
by,
- zgodność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego,
- zachowanie wymaganej formy.
Ustawa przewiduje terminy możliwości powołania się na przyczyny nieważności testamentu (3 lata) i
niemożności powołania się na nie (powyżej 10 lat od otwarcia testamentu). W przypadku gdy spadko-
dawca sporządził nowy testament, a nie odwołał w nim poprzedniego, ulegają odwołaniu tylko te posta-
nowienia poprzedniego, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.
W przypadku braku testamentu ma zastosowanie dziedziczenie ustawowe. Z mocy ustawy, w pierwszej
kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach
równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż ź całości spadku.
Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej od spadkodawcy, wówczas jego tzn. dziecka, udział
spadkowy, który by otrzymało, przypada jego dzieciom w równych częściach.
W przypadku braku zstępnych spadkodawcy (jego dzieci, wnuki i prawnuki), dziedziczą z mocy ustawy
małżonek, rodzice (wstępni) i rodzeństwo. Udział małżonka w dziedziczeniu w zbiegu któregokolwiek
z nich wynosi ½ spadku. W przypadku braku innych spadkobierców ustawowych caÅ‚y spadek dziedzi-
czy małżonek. Wyłączonym od dziedziczenia jest małżonek, jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód z
jego winy, a żądanie rozwodu było uzasadnione.
W przypadkach braku jakichkolwiek spadkobierców ustawowych, spadkobiercą ustawowym staje się
Skarb Państwa.
POST
POWANIE CYWILNE
Postępowanie cywilne jest to rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w zakresie prawa cywilnego, ro-
dzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.
W postępowaniu spornym przed sądem uczestniczą; powód, tj. strona wnosząca powództwo i żądająca
ochrony prawnej, oraz pozwany, tj. strona przeciw której skierowane powództwo (w postępowaniu nie-
procesowym  uczestnicy postępowanie).
W procesie cywilnym jest też przewidziany przez prawo udział prokuratora. Z wyjątkiem spraw o roz-
wiązanie małżeństwa może on wytaczać powództwa oraz postępować do już toczącego się postępowa-
nia, broniąc interesu określonej osoby lub interesu społecznego. W postępowaniu przed sądem mogą też
występować organizacje społeczne.
W postępowaniu sądowym strony mogą występować osobiście lub być zastępowane przez pełnomoc-
nika (adwokat, radca prawny, współuczestnik sporu, osoba sprawująca zarząd majątku lub interesów
strony, osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, rodzice, rodzeństwo lub zstępni oraz
osoby pozostajÄ…ce ze stronÄ… w stosunku przysposobienia).
Przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie, jakie ma jedna osoba (powód) w stosunku do drugiej
(pozwany). Pismem określającym to żądane jest pozew (w postępowaniu nieprocesowym  wniosek).
Rozróżnia się następujące rodzaje powództwa:
- o ustalenie stosunku prawnego lub prawa,
- o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa,
- o zasądzenie świadczenia.
Postępowanie cywilne w procesie spornym rozpoczyna się od wniesienia do sądu pozwu. Jeżeli pozew
nie zawiera żadnych uchybień, jego odpis zostaje doręczony pozwanemu, który może wnieść na niego
odpowiedz
, wyłuszczając swoje stanowisko, lub wytoczyć powództwo wzajemne.
Pozew powinien zawierać:
- dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu
sporu, chyba że przedmiotem sporu jest oznaczona kwota pieniężna,
- przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających
także właściwość sądu.
Ponadto można w pozwie zawrzeć wnioski o wezwanie wskazanych świadków i biegłych o zabezpie-
czenie powództwa, o nadanie wyroków i rygoru natychmiastowej wykonalności, o przeprowadzeniu
rozprawy w nieobecności powoda, o dokonanie oględzin, o polecenie pozwanemu dostarczenia na roz-
prawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, o zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w
sądach, urzędach lub u osób trzecich.
Jak każde pismo procesowe pozew powinien również zawierać:
- określenie sądu, do którego jest skierowany,
- imię, nazwisko, zawód i miejsce zamieszkania stron oraz pełnomocników,
- określenie przedmiotu sporu i związane z nim żądanie,
- dowody na poparcie przytoczonych okoliczności,
- podpis strony lub jej pełnomocnika.
Dowodami w postępowaniu cywilnym są:
- dokumenty urzędowe i prywatne,
- zeznania świadków,
- opinie biegłych,
- oględziny,
- przesłuchania stron,
- zapis na taśmie filmowej lub magnetofonowej oraz inne, np. wynik badania grupy krwi.
Wyrok jest orzeczeniem rozstrzygającym spór co do istoty sprawy. Jest ogłaszany w imieniu RP.
Postanowienia w procesie podejmowane są w sprawach, w których nie chodzi o sama istotę sprawy.
Dotyczą one głownie spraw proceduralnych i incydentalnych. Orzeczenia sądu w postępowaniu niepro-
cesowym maja wyłącznie formę postanowień, również jeśli orzekają co do istoty sprawy.
Środkiem odwoławczym od wyroków i postanowień co do istoty sprawy jest apelacja, natomiast do
innych postanowień i zarządzeń sądu  zażalenie.
Apelację można wnieść w terminie 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem lub w ciągu 21 dni
od ogłoszenia wyroku do sądu I instancji, który wydał zaskarżone orzeczenie.
Podstawę apelacji mogą stanowić:
- naruszenie prawa materialnego przez błędna jego wykładnię lub niewłaściwe jego zastosowanie,
- nieważność postępowania,
- niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,
- sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału,
- inne uchybienia procesowe, jeżeli mogły one wpłynąć na wynik sprawy,
- nowe fakty i dowody, których strona nie mogła powołać w I instancji.
PRAWO PRACY
Prawo pracy jest zespołem norm regulujących stosunki pracy podporządkowanej, a także wielu innych
norm zwiÄ…zanych ze stosunkiem pracy.
Przedmiotem prawa pracy są stosunki prawne powstające w związku z pracą i na tle pracy między
pracownikiem i pracodawcÄ…. Stosunek prawny powstajÄ…cy w zwiÄ…zku z pracÄ… jest stosunkiem pracy
podporzÄ…dkowanej, albowiem pracownik nie wykonuje jej dla siebie, lecz dla pracodawcy, pod jego
nadzorem i według jego zaleceń. Z tym wiążą się określone następstwa prawne, m.in. to, że pracownik,
wykonujÄ…c polecenia pracodawcy, nie odpowiada za ich rezultat. Ryzyko zwiÄ…zane z pracÄ… ponosi pra-
codawca, a nie pracownik.
Podstawowym z
ródłem prawa pracy jest kodeks pracy wielokrotnie nowelizowany.
Pod pojęciem stosunku pracy rozumie się stosunek prawny, na podstawie którego pracownik zobo-
wiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownic-
twem, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Jeżeli pracownik wykonuje pracę na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, to jest zatrudniony na
podstawie stosunku pracy, bez względu na to, jak w zawartej umowie stosunek ten został określony
(umowa zlecenie, umowa o dzieło).
Stosunek do pracy może nawiązać osoba pełnoletnia. W określonych przypadkach może być pracow-
nikiem osoba, która ukończyła 15, a nie przekroczyła 18 lat (młodociani).
Wolno zatrudnić tylko tych młodocianych, którzy:
- ukończyli co najmniej szkołę podstawową,
- przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Młodociani nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowa-
nia zawodowego. WyjÄ…tkowo jest dopuszczalne:
- zatrudniani młodociani, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej,
- osób nie mających 15 lat, które ukończyły szkołę podstawową.
Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.
Stosunek pracy może być nawiązany na podstawie:
- umowy o pracÄ™,
- powołania,
- wyboru,
- mianowania,
- spółdzielczej umowy o pracę.
Umowa o pracę jest najczęstszym sposobem nawiązania stosunku pracy. Właściwą formą jej zawarcia
jest forma pisemna. Umowa o pracę może być również zawarta w celu przygotowania zawodowego.
Powołanie jest sposobem nawiązania stosunku pracy przez właściwy organ na określone stanowiska w
przedsiębiorstwach (dyrektorów, zastępców) oraz z niektórymi pracownikami państwowymi i samorzą-
dowymi. Może być ono poprzedzone ogłoszeniem konkursu na dane stanowiska. Pracownik powołany
na określone stanowisko może być odwołany w każdej chwili, bez zachowania przewidywanych w ko-
deksie pracy terminów wypowiedzenia.
Nawiązanie stosunku pracy na podstawie wyboru ma miejsce w odniesieniu do stale urzędujących osób,
wybranych na określone stanowiska w organach państwowych (np. Prezydent RP) i samorządowych
(np. prezydenci miast, burmistrzowie, wójtowie), organizacji społecznych i zawodowych (np. prezesie)
oraz innych instytucji (np. rektorzy uczelni).
Mianowanie jest nawiązaniem stosunku pracy określanego niekiedy mianem stosunku służbowego.
Powstaje on przez doręczenie osobie mianowanej aktu nominacyjnego przez właściwy organ admini-
stracji. Nawiązywany na podstawie mianowania (nominacji) stosunek prawny zawiera przeto dużo ele-
mentów o charakterze administracyjno-prawnym. Stosunek pracy na podstawie mianowania powstaje
m.in. z urzędnikami publicznymi, sędziami, prokuratorami, nauczycielami i nauczycielami akademic-
kimi, kolejarzami.
Spółdzielcza umowa o pracę stwarza stosunek pracy między spółdzielnią a jej członkiem. Warunkiem
niezbędnym jego zaistnienia jest wstąpienie do określonej spółdzielni pracy. Podstawę prawną spół-
dzielczej umowy o pracę stanowi prawo spółdzielcze, a uzupełniającą przepisy kodeksu pracy.
Treścią umowy o pracę jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania określonej pracy na rzecz
pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz pracodawcy do zatrudnienia pracownika za wynagrodze-
niem.
W szczególności umowa o pracę powinna określać:
- rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania,
- wynagrodzenie za pracÄ™,
- termin rozpoczęcia pracy i czas jej trwania.
Ze względu na czas trwania rozróżnia się następujące rodzaje umów o pracę:
- na czas nie określony,
- na czas określony,
- na czas wykonywania określonej pracy.
Każda z wymienionych umów może być poprzedzona zawarciem umowy o pracę na okres próbny nie
przekraczający 3 miesięcy.
Umowa na czas nie określony jest umową o zatrudnienie  na stałe . Zostaje zawarta, jeśli postanowie-
nie o stałym zatrudnieniu znajduje słowne sformułowanie w tekście umowy albo kiedy brak jest jakich-
kolwiek na ten temat ustaleń.
Umowa na okres próbny jest zawierana w celu sprawdzenia przydatności pracownika do określonej
pracy.
Umowa na czas określony powinna zawierać końcową datę jej obowiązania. Z nastaniem określonego
terminu umowa wygasa.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy jest umową zawieraną na czas wykonywania okre-
ślonych czynności (prac) i kończy się z chwilą, kiedy te prace rzeczywiście zostaną wykonane.
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy
lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Do czasu pracy wlicza się także przerwy w
wykonywaniu pracy. Do czasu pracy wlicza się także przerwy w wykonywaniu pracy wynikające z
przyczyn zależnych od zakładu pracy.
Czas pracy z przewidzianymi w kodeksie wyjątkami nie może przekraczać 8 godzin na dobę i prze-
ciętnie 42 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 3 miesięcy
(normalny czas pracy).
W rozkładzie czasu pracy uwzględnia się 39 dodatkowych dni wolnych od pracy, tzw. Wolne soboty
w roku kalendarzowym. W rozkładach czasu pracy obejmujących większą niż 39 liczbę dodatkowych
dni wolnych od pracy, nie przekraczającą jednak 52, dobowy wymiar czasu pracy może być podwyż-
szony do 9 godzin.
Jeżeli dobowy wymiar pracy wynosi co najmniej 6 godzin, pracodawca jest obowiązany wprowadzić
przerwÄ™ w pracy trwajÄ…cÄ… 15 minut wliczonÄ… do czasu pracy.
Celem urlopy jest zapewnienie pracownikowi rzeczywistego wypoczynku pozwalajÄ…cego na zregene-
rowanie sił fizycznych i stanu psychicznego.
Od 1969r. wszyscy pracownicy objęci są jednolitym systemem urlopowym, uzależniającym wymiar
urlopu od stażu pracy, do którego wlicza się również okres nauki po szkole podstawowej.
Podstawowym urlopem pracowniczym jest urlop wypoczynkowy. Do innych urlopów zalicza się urlo-
py okolicznościowe, macierzyńskie i bezpłatne.
Urlop wypoczynkowy to czas corocznie udzielanego pracownikowi zwolnienia z obowiÄ…zku wykona-
nia pracy przy zachowaniu normalnego wynagrodzenia. Jest to czas przeznaczony na odpoczynek i re-
generację sił. Urlop wypoczynkowy stanowi niezbywalne prawo pracownika.
Według nowej regulacji prawnej od 01.01.97r. pracownik uzyskuje prawo do pierwszego urlopu z
upływem 6 miesięcy pracy w wymiarze połowy wymiaru urlopu przysługującego u po przepracowaniu
roku.
Wymiar urlopu wynosi:
- po roku pracy  18 dni roboczych,
- po 6 latach pracy  20 dni roboczych,
- po 10 latach pracy  26 dni roboczych.
Nie wlicza się do urlopu dodatkowych dni wolnych, tzw. Wolnych sobót.
Do okresu zatrudnienia wlicza się okres poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy, jakie
mogły mieć miejsce w zatrudnieniu pracownika (czasowe pozostawanie bez pracy) oraz sposób ustania
stosunku pracy. Jest to uregulowanie bardzo korzystne dla pracownika w dokonanej nowelizacji kodek-
su pracy.
Do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wliczane są też okresy nauki w szkołach:
- zasadniczej (lub równorzędnej)  do 3 lat,
- średniej ogólnokształcącej  4 lata,
- średniej zawodowej  do 5 lat,
- policealnej  do 6 lat,
- wyższej  do 8 lat.
Pracownik zatrudniony przy pracy sezonowej uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 1,5 dnia za każdy
przepracowany miesiÄ…c.
Poza urlopem wypoczynkowym pracownik ma prawo do:
- urlopu macierzyńskiego przysługującego pracownicy w związku z urodzeniem dziecka,
- urlopu wychowawczego przysługującego pracownicy (lub pracownikowi) sprawującemu osobistą
opiekę nad dzieckiem, które nie ukończyło 4 lat lub nad dzieckiem do 18 lat, którego stan zdrowia
wymaga sprawowania nad nim opieki,
- urlopu okolicznościowego przysługującego pracownikom w związku z określonymi zdarzeniami
osobistymi i rodzinnymi. W przypadku ślubu pracownika, urodzenia się dziecka, zgonu i pogrzebu
małżonka, dziecka, matki, ojca  2 dni, w przypadku ślubu dziecka, zgonu i pogrzebu brata, siostry,
teściów, babci, dziadka, a także innej osoby będącej pod opieką pracownika  1 dzień.
PRAWO ADMINISTRACYJNE
Pod pojęciem administracji publicznej rozumiemy działalność państwa i samorządów terytorialnych,
wykonywaną poprzez ich organy, która polega na organizowaniu bezpośredniej, praktycznej realizacji
zadań w zakresie ich władzy wykonawczej. Nie należy do niej działalność ustawodawcza i sądownicza.
Administracja publiczna obejmuje wszystkie dziedziny i zjawiska życia społeczno-gospodarczego. W
zakresie jej działalności znajdują się zagadnienia dotyczące: ewidencji ludności, aktów stanu cywilnego,
dowodów osobistych, paszportów, gospodarki komunalnej, spraw wodnych, górniczych, ruchu drogo-
wego, oświaty, kultury, służby zdrowia, porządku publicznego, obronności kraju i in.
Prawo administracyjne jest ogółem norm regulujących organizację administracji, formę i przedmiot jej
działalności oraz powstające w rezultacie tej działalności stosunki prawne.
W skład administracji publicznej wchodzi:
- administracja rządowa (państwowa),
- administracja samorządowa (samorządów terytorialnych).
Organy administracji rządowej dzielą się na: naczelne i centralne oraz wojewódzkie.
Organami naczelnymi są: Rada Ministrów i poszczególni ministrowie.
Rada Ministrów jest wykonawczym i zarządzającym organem administracji rządowej. Kieruje cało-
kształtem działalności administracji rządowej, podejmując uchwały, wydając rozporządzenia i wytyczne
dla organów podporządkowanych.
W kompetencji Rady Ministrów znajdują się wszystkie sprawy polityki państwa, których ustawy nie
zastrzegły dla Prezydenta, innego organu administracji państwowej lub samorządu terytorialnego.
W skład Rady Ministrów wchodzą:
- Prezes Rady Ministrów (premier),
- wiceprezesi Rady Ministrów,
- ministrowie.
Ministrowie jako członkowie Rady Ministrów kierują resortami, w skład resortu wchodzi jeden lub
kilka działów administracji rządowej. W celu wykonania ustaw sejmowych i na ich podstawie wydają
rozporzÄ…dzenia i zarzÄ…dzenia.
Centralnymi organami administracji rządowej są kierownicy centralnych urzędów, nie zaliczanych
do organów naczelnych. Kierownicy urzędów centralnych nie są członkami rządu. Kierują oni określo-
nymi, wyodrębnionymi, z reguły wąskimi zakresami zagadnień. Podlegają Prezesowi Rady Ministrów
lub właściwemu ministrowi.
Organami administracji rządowej w województwie są przede wszystkim wojewoda sprawujący wła-
dzę administracji ogólnej oraz:
- działający pod zwierzchnictwem wojewody kierownicy zespolonych służb, inspekcji, straży,
- organy administracji niezespolonej.
Ponadto administrację rządową na obszarze województwa wykonują:
- organy samorządu terytorialnego działające w ramach ustaw lub zadań zleconych,
- działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży,
- ewentualnie organy innych samorządów działających w ramach ustaw lub zadań zleconych.
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i
Administracji. Wojewoda jest:
- przedstawicielem Rady Ministrów w województwie,
- zwierzchnikiem zespolonej administracji rzÄ…dowej,
- organem nadzoru nad jednostkami samorzÄ…du terytorialnego,
- organem wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym,
- reprezentantem Skarbu państwa w odniesieniu do mienia mu powierzonego.
Jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału państwa są: gminy, powiaty i województwa.
Wszystkie województwa, powiaty i gminy są zlokalizowane na określonym terytorium. Województwo,
powiat i gmina mają osobowość prawną.
Województwo jest równocześnie:
- jednostkÄ… samorzÄ…du terytorialnego,
- największą jednostką zasadniczego podziału kraju w celu wykonywania administracji publicznej.
Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową. Wykonuje on określone ustawami zadania publiczne o
charakterze ponadgminnym.
Gmina obejmuje obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy, przestrzenny oraz więzi
społeczne i gospodarcze zapewniające zdolność do wykonywania zadań publicznych.
Władzę samorządów terytorialnych składają się z organów:
- stanowiących, które są również organami kontrolnymi,
- wykonawczych, które tworzą administrację samorządową.
Organami stanowiącymi są: rady gmin (miast), rady powiatów i sejmiki województw. Wybierane są
one w wyborach powszechnych na okres 4 lat. Do wyłącznej właściwości organów stanowiących należy
m.in. uchwalenie statutu, stanowienie aktów prawa miejscowego, wybór i odwoływanie organów wyko-
nawczych, uchwalanie budżetów i kontrola ich wykonania, podejmowanie uchwał o lokalnych podat-
kach i opłatach, a także w sprawach mienia komunalnego i działalności podmiotów samorządowych.
Organy stanowiące wybierają ze swego grona przewodniczącego i do trzech zastępców, którzy organi-
zujÄ… ich pracÄ™.
Organami wykonawczymi samorządu terytorialnego są: zarządy gmin (miast), zarządy powiatów i
zarządy województw. W skład zarządów wchodzą jako przewodniczący: wójt w gminie, burmistrz lub
prezydent w mieście, starosta lub prezydent w powiecie i marszałek województwa oraz ich wiceprze-
wodniczący i do czterech członków zarządu. Przewodniczących zarządów wybierają organy stanowiące,
a na ich wniosek pozostałych członków zarządu. Ponadto organy stanowiące powołują na wniosek
przewodniczących zarządów sekretarzy i skarbników (głównych księgowych budżetu samorządów tery-
torialnych), gmin (miast), powiatów i województw, którzy uczestniczą w pracach zarządu bez prawa
głosu.
Typową, właściwą dla administracji formą działania, poza działalnością w zakresie stanowienia prawa
(rozporządzenia, zarządzenia), jest akt administracyjny. Akt administracyjny jest to wynik czynności
organu administracyjnego dotyczący z reguły konkretnej osoby czy sprawy. Akt administracyjny jest
aktem jednostronnym. Może być wydany na wniosek osoby zainteresowanej, ale może też być wyda-
ny z inicjatywy samego organu. Jeżeli adresatem aktu administracyjnego jest organ administracyjny
niższego szczebla, to mówimy o aktach wewnętrznych, a jeżeli adresatami są inne osoby (fizyczne,
prawne), to mówimy o aktach zewnętrznych.
W zależności od wywołanych skutków prawnych akty administracyjne dzielą się na:
1.akty konstytutywne,
2.akty deklaratywne.
Akty konstytutywne są to akty, które tworzą nowe albo zmieniają lub uchylają istniejące stosunki
prawne.
Akty deklaratywne nie tworzą nowych stosunków prawnych, lecz stwierdzają, po prostu, istnienie
określonego stosunku prawnego lub zdarzenia (np. akt urodzenia).
Formy działania administracji
prowadzenie
wydawanie wykonywanie
wydawanie aktów działalności o
ogólnie czynności
administracyjnych charakterze
obowiÄ…zujÄ…cych materialno-
społeczno-
przepisów technicznych
organizacyjnym
Pod pojęciem postępowania administracyjnego rozumiemy ogół przepisów regulujących władcze
działanie organów administracji w rozstrzyganiu indywidualnych spraw osób fizycznych i prawnych.
Rozróżniamy dwa rodzaje postępowania administracyjnego:
- postępowanie ogólne,
- postępowanie szczególne.
Zadaniem Naczelnego SÄ…du Administracyjnego jest orzekanie w sprawie skarg na decyzje administra-
cyjne. Siedzibą NSA jest Warszawa. Istnieją też jego ośrodki zamiejscowe, tworzone dla jednego lub
kilku województw. Nadzór nad NSA sprawuje Sąd Najwyższy poprzez rozpatrywanie rewizji nadzwy-
czajnych do jego orzeczeń, ustalanie wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej oraz po-
dejmowanie uchwał zawierających odpowiedzi na pytania prawne.
Kodeks postępowania administracyjnego normuje postępowanie:
- przed organami administracji publicznej, w należących do właściwości tych organów sprawach indy-
widualnych, rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnych,
- w sprawach rozstrzygania sporów o właściwość między organami administracji publicznej oraz mię-
dzy tymi organami a sÄ…dami,
- w sprawach zaskarżania decyzji administracyjnych do Naczelnego Sądy Administracyjnego z powodu
ich niezgodności z prawem,
- w sprawach wydawania zaświadczeń.
POST
POWANIE EGZEKUCYJNE W ADMINISTRACJI
Zdarzają się przypadki, że ostateczne decyzje administracyjne nie są wykonywane przez osoby, których
dotyczą. W takich sytuacjach zachodzi konieczność zastosowania przymusu (egzekucji).
Rozróżnia się trzy rodzaje postępowania egzekucyjnego:
1.egzekucje należności pieniężnych,
2.egzekucję obowiązków niepieniężnych,
3.postępowanie zabezpieczające.
Przedmiotem egzekucji pieniężnych są:
- podatki i wszelkie daniny publiczne,
- grzywny czyli kary pieniężne, i różne kary pieniężne o charakterze porządkowym,
- inne należności pieniężne z zakresu administracji.
Środkami przymusu w egzekucji należności pieniężnych są:
- egzekucja z pieniędzy,
- egzekucja z wynagrodzenia za pracÄ™,
- egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych,
- egzekucja z innych wierzytelności i innych praw majątkowych,
- egzekucja z nieruchomości.
Egzekucja obowiązków niepieniężnych (np. opróżnienie pomieszczenia, wydanie rzeczy, wykonanie
czegoś) ma inny charakter niż egzekucja należności pieniężnych. Właściwymi dla niej środkami egze-
kucyjnymi sÄ…:
- grzywna w celu przymuszenia,
- wykonanie zastępcze,
- odebranie rzeczy ruchomej,
- odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń,
- przymus bezpośredni.
Postępowanie egzekucyjne
w administracji
egzekucja należności egzekucja obowiązków
pieniężnych niepieniężnych
postępowanie
zabezpieczajÄ…ce
PRAWO FINANSOWE
Prawo finansowe reguluje w szczególności proces gromadzenia i dystrybucji dochodów pienięż-
nych, stosunki społeczne powstające w tym procesie oraz działalność organów i instytucji finan-
sowych. Prawo finansowe jest bardzo obszerną dziedziną prawa, obejmującą w szczególności następu-
jące działy:
- prawo finansów publicznych,
- prawo podatkowe,
- prawo bankowe,
- prawo ubezpieczeniowe,
- prawo o papierach wartościowych i ich obrocie.
Prawo finansowe nie jest skodyfikowane, a jego formalnymi z
ródłami są ustawy i wydawane na ich
podstawie rozporządzenia, często zmieniane na skutek różnych zachodzących procesów gospodarczych.
PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdy-
sponowaniem. Åšrodkami publicznymi sÄ…:
- dochody publiczne obejmujące podatki i inne daniny publiczne, które obowiązkowo muszą być uisz-
czane prze różne podmioty na rzecz państwa lub samorządów terytorialnych oraz inne dochody na ich
rzecz z innych tytułów, np. opłat, najmu, dzierżawy, sprzedaży rzeczy i praw,
- środki pochodzące ze z
ródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi,
- przychody podmiotów sektora finansów publicznych pochodzące z ich działalności, przeznaczone na
pokrycie ich wydatków,
- przychody państwa i samorządów terytorialnych ze sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji
majątku, otrzymanych pożyczek i kredytów oraz ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicz-
nych.
Budżet (państwa lub samorządu terytorialnego) jest planem gromadzenia środków pieniężnych (docho-
dy) przeznaczonych na finansowanie zadań publicznych (wydatki). Budżet państwa jest uchwalany
przez Sejm w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego. Budżet samorządów terytorial-
nych (gmin, powiatów, miast, województwa) są uchwalane przez ich organy stanowiące (rady gmin,
powiatów, miast oraz sejmiki wojewódzkie) w formie uchwały budżetowej.
PRAWO PODATKOWE
Prawo podatkowe wiąże się z prawem finansów publicznych. Dotyczy głównych z
ródeł dochodów
budżetowych oraz stosunków powstających między podatnikami a organami podatkowymi. Aktami
prawnymi regulujÄ…cymi dziedzinÄ™ prawa podatkowego jest ordynacja podatkowa oraz ustawy podat-
kowe dotyczące poszczególnych rodzajów podatkowych. Ordynacja podatkowa normuje:
- organy podatkowe i ich właściwości,
- zobowiÄ…zania podatkowe,
- informacje podatkowe,
- postępowanie podatkowe,
- kontrolÄ™ podatkowÄ…,
- czynności sprawdzające,
- tajemnice skarbowÄ….
Podatek jest to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na
rzecz Skarby Państwa lub samorządu terytorialnego, wynikające z ustawy podatkowej.
Przedmiotem podatku może być sprzedaż, dochód, import lub majątek. Podmiotem podatku jest po-
datnik, czyli osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości praw-
nej, która z mocy prawa jest zobowiązana do uiszczenia podatku. Natomiast osoba zobowiązana do ob-
liczenia i pobrania od płatnika i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu nazywa
się płatnikiem (np. pracodawca z zakresie podatku dochodowego potrącanego z uposażenia pracowni-
kowi; ZUS z tytuł podatku dochodowego potrącanego z emerytur i rent).
Rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy, chyba że ustawa podatkowa stanowi inaczej.
Stopa procentowa jest procentowym określeniem tej części podstawy opodatkowani, którą należy od-
prowadzić jako podatek.
Stawka podatkowa jest to określona suma pieniędzy, wyrażona w złotych, stanowiąca obciążenie po-
datkowe.
Aktualnie pobierane są m.in. następujące podatki:
- od towarów i usług,
- akcyzowy,
- dochodowy,
- rolny,
- leśny,
- od nieruchomości,
- od środków transportowych.
Podatek od towarów i usług (PTU) obliczany jest przez sprzedawcę towarów i usług, a płacony przez
ich nabywcę. Przedmiotem opodatkowania i podstawą do ustalenia podatku jest więc wartość obrotu,
czyli wartość sprzedaży towarów i usług, zarówno w obrocie krajowym, jak i zagranicznym.
Podatek akcyzowy nakładany jest na tzw. Towary akcyzowe, do których m.in. należą: wyroby spirytu-
sowe, piwo, wino, wyroby tytoniowe, paliwo, samochody, kamery wideo, sól. Obowiązek podatkowy
ciąży na producencie i importerze tych towarów, a przedmiotem opodatkowania jest ich sprzedaż prze
producenta i import. W sprzedaży eksportowej te towary wolne są od podatku akcyzowego.
Podatek dochodowy jest podatkiem obciążającym dochód brutto osób fizycznych, osób prawnych oraz
jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Postępowanie podatkowe uregulowane w ordynacji wyborczej stanowi odrębny rodzaj postępowania
administracyjnego prowadzonego przez organy podatkowe. Jest ono dwuinstancyjne. Wszczyna siÄ™ je
na żądanie strony lub z urzędu. Etapami postępowania podatkowego są:
1.postępowanie wyjaśniające,
2.ustalenie obowiÄ…zku podatkowego,
3.decyzja dotyczÄ…ca zobowiÄ…zania podatkowego i ewentualnie:
4.postępowanie odwoławcze,
5.postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.
Postępowanie podatkowe
ustalenie decyzja
postępowanie
postępowanie
wielkości zobowiązująca postępowanie
zabezpieczajÄ…ce
wyjaśniające
zobowiązania do uiszczenia odwoławcze
i egzekucyjne
podatkowego podatku
W toku postępowania organ podatkowy podejmuje różne postanowienia  decyzje incydentalne, np.
dotyczące dopuszczenia dowodów czy świadków, a w zakończeniu postępowania wydaje decyzję
główną, która załatwia sprawę pod względem merytorycznym.
Decyzja słowna zawiera:
1.oznaczenie organu podatkowego,
2.datÄ™ jej wydania,
3.oznaczenie strony,
4.powołanie podstawy prawnej,
5.rozstrzygnięcie,
6.uzasadnienie faktyczne i prawne,
7.pouczenie o trybie odwoławczym,
8.podpis osoby upoważnionej, z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego.
PRAWO BANKOWE
Prawo bankowe jest to zespół norm regulujących organizację i działalność banków oraz zasady spra-
wowania nadzoru bankowego. Zakresem prawa bankowego objęte są zasady:
- prowadzenia działalności bankowej,
- sprawowania nadzoru bankowego,
- postępowania naprawczego, likwidacji i upadłości banku.
Podstawowym zadaniem banków jest gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych,
dokonywanie rozliczeń pieniężnych oraz udzielanie kredytów Centralnym bankiem państwa jest Na-
rodowy Bank Polski (NBP). Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalenie i realizo-
wania polityki pieniężnej. Podstawowymi czynnościami bankowymi są:
- przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz
prowadzenie rachunków tych wkładów,
- prowadzenie innych rachunków bankowych,
- udzielanie gwarancji kredytowych,
- udzielanie kredytów,
- emitowanie bankowych papierów wartościowych,
- przeprowadzenie bankowych rozliczeń pieniężnych,
- wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek
Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisję Nadzory Bankowego. Organami banku pań-
stwowego sÄ… rada nadzorcza i zarzÄ…d.
Bank spółdzielczy może być utworzony z zachowaniem trybu określonego przepisami ustawy  prawo
spółdzielcze, z uwzględnieniem innych właściwych przepisów, na podstawie zezwolenie Komisji Nad-
zoru Bankowego wydane na wniosek założycieli. Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko
osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla założenia spółdzielni. Założycielami banku w formie spółki
akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, w liczbie nie mniejszej niż 3. Bank w formie spółki
akcyjnej może być utworzony na podstawie zezwolenie Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w
uzgodnieniu z Ministrem Finansów i zachowaniem trybu określonego w przepisach kodeksu handlowe-
go o spółkach akcyjnych. Ponadto od 1 stycznia 1998r. mogą powstawać banki hipoteczne. Bank hi-
poteczny może być utworzony wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Do podstawowych jego czynności
należy udzielanie kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz emitowanie hipotecznych i publicznych li-
stów zastawnych. Hipoteka polega na zabezpieczeniu roszczeń pieniężnych, zwłaszcza pożyczek i kre-
dytów, na nieruchomości. List zastawny zabezpieczony hipotekami jest papierem wartościowym emi-
towanym prze bank hipoteczny o określonym nominale. Emitent w liście zastawnym zobowiązuje się
wobec nabywcy (posiadacza) do wykupienia go w terminie i wypłaty odsetek. Środki uzyskane ze
sprzedaży listów zastawnych służą do udzielania kredytów hipotecznych. Działalność banków, ich od-
działów i przedstawicielstw banków zagranicznych podlega nadzorowi sprawowanemu przez Komisję
Nadzoru Bankowego działającego w ramach NBP. Celem nadzoru jest zapewnienie:
- bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych,
- zgodności działalności banków z przepisami ustawy prawo bankowe i ustawy o Narodowym Banku
Polskim, statutem oraz decyzjÄ… o wydanie zezwolenia na utworzenie banku.
PRAWO UBEZPIECZENIOWE
Ubezpieczenia polegają na gromadzeniu funduszy przeznaczonych na wspieranie działań ludzkich w
różnych trudnych sytuacjach życiowych oraz wyrównanie strat i zaspokojenie potrzeb wywołanych
przez zdarzenia losowe, to jest przez klęski żywiołowe i nieszczęśliwe wypadki.
Ubezpieczenia
Społeczne Zdrowotne Majątkowe Osobowe
pracownik rolników
ów i indywidua
innych lnych
osób
obowiÄ…zkowe dobrowolne
Ubezpieczenie społeczne obejmują:
- ubezpieczenie emerytalne, polegające na dożywotniej miesięcznej wypłacie pieniężnej dla osób, które
osiągnęły wiek emerytalny (dla kobiet 60, dla mężczyzn 65 lat),
- ubezpieczenie rentowe, polegające na wypłacie dla osób z tytułu niezdolności do pracy, ich szkolenia i
pielęgnacji oraz dla rodzin zmarłych osób ubezpieczonych,
- ubezpieczenia chorobowe, polegające na wypłacie zasiłków w razie chorób i wynagrodzeń za urlopy
macierzyńskie,
- ubezpieczenia wypadkowe, polegające na wypłacie odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych.
Ubezpieczenia zdrowotne obejmuje świadczenia udzielane w razie choroby lub urazu, ciąży, porodu i
połogu, powszechnej akcji zapobiegania chorobom oraz konieczności dokonania oceny stanu zdrowia.
Ubezpieczenia majÄ…tkowe obejmujÄ… w zasadzie wszelkie dobra majÄ…tkowe, np. budynki, urzÄ…dzenia,
materiały, towary, gotówkę, zwierzęta, czyli odnoszą się do poszczególnych elementów mienia osoby
ubezpieczone, a także do kreślonych wartości majątkowych związanych z ubezpieczeniem odpowie-
dzialności cywilnej.
Zakres ubezpieczeń osobowych jest zbliżony do zakresu ubezpieczeń społecznych, a ich przedmiotem
jest życie, zdrowie i zdolność człowieka do pracy oraz całość i sprawność jego ciała, np. artysty, spor-
towca.
Papierami wartościowymi są dokumenty wskazujące na istnienie praw majątkowych. Ich realizacja
wymaga przedłożenia dokumentów i z reguły ich zwrotu.
Papiery wartościowe ze względu na wynikające z nich prawa dzieli się na określające:
- wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, listy zastawne, bony pieniężne NBP i bony skarbowe oraz
obligacje),
- wierzytelności pieniężne uwarunkowane zdarzeniami losowymi (losy loteryjne, polisy ubezpiecze-
niowe),
- prawa udziałowe w spółkach akcyjnych (akcje),
- prawa do rozporzÄ…dzania towarami (konosamenty, listy przewozowe, dowody przechowania towaru i
inne).
Weksel jest to dokument (papier wartościowy) wystawiony w formie określonej przepisami ustawy,
którego treścią jest zobowiązanie do zapłacenia określonej sumy osobie wskazanej na wekslu. Osobą
zobowiązaną  zależnie od rodzaju weksla  może być albo sam wystawca, albo osoba trzecia wskazana
prze wystawcÄ™ weksla.
Prawo wekslowe rozróżnia dwa rodzaje weksla:
- weksel własny (prosty, nazywany tez sola weksel),
- weksel trasowany (ciÄ…gniony albo po prosty trata).
Weksel
własny trasowany
wystawca
remitent
wystawca
trasat (akceptant)
remitent
ew. indosanci
ew. żyranci
żyranci-poręczyciele
Prawo czekowe jest zespołem norm regulujących obrót czekami.
Czek jest papierem wartościowym występującym jako środek zapłaty. W swojej istocie wykazuje pew-
ne podobieństwo do weksla trasowanego, albowiem podobnie jak ten zawierz w swojej treści bezwa-
runkowe polecenie skierowane do trasata wypłacenia wykazanej na nim sumy pieniężnej, z tym, że tra-
satem jest zawsze bank, w którym wystawca ma złożone pieniądze.
Indos umieszczony na odwrocie czeku  podobnie jak indos wekslowy  może być indosem zupełnym
lub indosem in blanco. Również, podobnie jak w odniesieniu do weksla, może być umieszczony na
czeku awal, czyli jego poręczenie co do całości sumy czekowej lub jej części. Poręczyciel  którym nie
może być trasat  odpowiada łącznie z osoba, za którą poręczył.
Czek rozrachunkowy  jak wynika z samej nazwy  nie jest przeznaczony do wypłaty gotówki, lecz do
księgowego rozliczenia. Taki charakter nadaje czekowi umieszczone na nim zastrzeżenie  przelać na
rachunek .
Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłuż-
nikiem właściciela obligacji (obligatoriusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego
świadczenia (wykupu obligacji). Świadczenie to może mieć charakter pieniężny (zapłata należności
głównej i należności ubocznych  odsetek) lub niepieniężny prawo do zamiany na akcje, do udziału w
zyskach, pierwszeństwo do objęcia nowych obligacji). Emitentami obligacji mogą być:
- Skarb Państwa,
- NBP,
- banki,
- samorzÄ…dy terytorialne,
- podmioty mające osobowość prawną.
Powstał rynek papierów wartościowych, który jest elementem rynku kapitałowego.
Istotą publicznego obrotu papierami wartościowymi jest proponowanie nabycia lub nabywanie emi-
towanych w serii papierów wartościowych skierowane do więcej niż 300 osób albo do nie oznaczonego
adresata przy wykorzystaniu środków masowego przekazu albo w inny sposób oraz samo ich nabywa-
nie.
Wprowadzenie papierów wartościowych do publicznego obrotu wymaga zgody Komisji Papierów
Wartościowych i Giełd. Papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa i NBP są z mocy prawa
dopuszczone do publicznego obrotu. Papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu nie mają
formy dokumentu. Prawa z tych papierów wartościowych powstają z chwilą zapisania ich po raz pierw-
szy na rachunku papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Warto-
ściowych SA w Warszawie.