Rozdział 13
Rozstrzyganie sporów
w handlu
międzynarodowym
13.1 Rozwój sądownictwa polubownego
13.1.1 Arbitraż w prawie rzymskim
13.2 Arbitraż w Polsce
13.2.1 Postępowanie polubowne w świetle Kodeksu postępowania
cywilnego
13.3 Wybrane z
ródła prawa międzynarodowego
Spory istniały od zawsze i były tym częstsze im bardziej stosunki, z których wynikały
stawały się bardziej skomplikowane. Rozwój sposobów i metod rozstrzygania sporów na
tle wymiany międzynarodowej i obserwowany wysiłek organizacji międzynarodowych
w tej dziedzinie wskazują, że zjawiska sporu międzynarodowego nie udało się
wyeliminować z pejzażu działalności gospodarczej czy handlu zagranicznego.
Powstawanie sporów w międzynarodowym obrocie gospodarczym jest nierozerwalnie
związane z rozwojem wymiany międzynarodowej i towarzyszącej jej złożoności.
Prowadzenie skutecznej działalności w handlu zagranicznym, wykraczającej poza granice
polityczne i celne państwa, w którym ma siedzibę podmiot gospodarczy jest
uwarunkowane wieloma czynnikami jakościowymi, często niezależnymi od woli
i staranności stron kontraktu. Na przykład przejawy siły wyższej, ryzyko ekonomiczne,
atmosferyczne i polityczne niosą osłabienie skutków poprawnego działania,
niejednokrotnie je niwecząc i doprowadzając do napięć pomiędzy kontrahentami i sporów,
których podłożem są wymierne straty finansowe lub nieuchronność ich zaistnienia.
Powodem napięć są też np.: nieporozumienia, co do interpretacji spisanych w kontrakcie
warunków umowy, brak odpowiedzi na roszczenia reklamacyjne jednej ze stron, trudności
w wyegzekwowaniu kar umownych itd. Straty te, obok finansowych, które można
zazwyczaj wyrównać, w pewnych okolicznościach stają się stratami niewymiernymi
wynikającymi z zachwiania czy utraty prestiżu na rynku. Wyklucza to pobłażliwość
i dobrą wolę nawet wobec kontrahenta, którego najbardziej sumiennemu działaniu nie
towarzyszą wymierne pozytywne rezultaty. Konieczność konfrontacji radykalizujących
się stanowisk z osobami trzecimi, postronnymi, które nie będąc zaangażowane w stosunki
handlowe potrafią trzez
wo wskazać rozwiązanie konfliktu jest wówczas  wyjściem z tej
sytuacji.
Kontrakt zagraniczny (patrz rozdział 9), przejaw zgodności oświadczeń woli stron,
precyzujący ich prawa i obowiązki, w transakcji obrotu międzynarodowego jest też
głównym dokumentem, którego postanowienia gwarantują, że określone w nim prawa
będą przestrzegane a obowiązki precyzyjnie wykonane. Istnienie ujednoliconych
sposobów zawierania umów, uzupełniających klauzul kontraktowych (m.in.
zapewniających możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez strony)
i międzynarodowych instytucji, których zadaniem i rolą jest dbanie o przestrzeganie
i urzeczywistnianie zasady bezpieczeństwa obrotu, usprawniają w znacząco rozstrzyganie
sporów.
Przyjęte jest, że spór rozstrzyga się biorąc pod uwagę (w kolejności stosowania):
a) normy prawa bezwzględnie obowiązującego (Kodeks cywilny, Kodeks postępowania
cywilnego, Kodeks handlowy itd.),
b) postanowienia umowy,
c) zwyczaj handlowy,
d) normy prawa względnie obowiązującego.
Nauka prawa międzynarodowego zna wiele sposobów załatwiania sporów
międzynarodowych. Wykształcone metody np. rokowania, dobre usługi, pośrednictwo
(mediacja), koncyliacja, arbitraż czy sądownictwo sprawdzające się na płaszczyz
nie
poważnych sporów i kryzysów politycznych zagrażających nawet pokojowemu
współistnieniu narodów, znalazły swoje zastosowanie także przy sporach gospodarczych
i wynikłych z kontraktów handlu zagranicznego.
Na podstawie powyżej przedstawionych form można stwierdzić, że w praktyce
międzynarodowej dominują sposoby załatwiania sporów nieprowadzące do wiążącego
dla stron rozstrzygnięcia (rokowania, pośrednictwo, dobre usługi, koncyliacja) nad tymi
536
sposobami, które kończą się wiążącym zasądzeniem (arbitraż) .
13.1 Rozwój sądownictwa polubownego
Zainteresowanie arbitrażem, a także jego rozwój wiązał się w czasach nowożytnych
z rozwojem handlu i wymiany międzynarodowej. Pierwsze sądy arbitrażowe tego okresu
powstawały w Europie w XVIII i XIX wieku. Nie możemy zapominać, że rozstrzyganie
spraw spornych w drodze polubownej przy udziale innych osób fizycznych było przede
wszystkim właściwe sformalizowanym formom handlu, jakim były giełdy (zobacz
rozdział 1).
Sądownictwo rozjemcze wykształciło się w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego
w XIX wieku. Strony, które wyrażały wolę połączenia się  węzłem obligacyjnym mogły
dokonać w kontrakcie zapisu na sąd polubowny lub zawrzeć klauzulę arbitrażową -
zobacz rozdział 7), zgodnie, z którymi ewentualne spory na tle wykonania kontraktu
były  z góry , zgodnie z ustalonym wcześniej porządkiem i trybem poddane pod
rozstrzygnięcie określonemu sądowi arbitrażowemu.
Przez sądownictwo polubowne (arbitrażowe) rozumiemy tryb rozstrzygania spraw
cywilnych, charakteryzujący się tym, że organ rozstrzygający (sąd polubowny) nie jest
sądem państwowym (powszechnym) i opiera swoje działanie na umowie (woli stron)
jako z
ródła istnienia uprawnień sądu polubownego. Klauzula arbitrażowa lub zapis na
537
sąd polubowny - odzwierciedlenie uznania kompetencji podmiotu trzeciego do
538
rozstrzygania pomiędzy stronami w sporze, może przybrać również formę kompromisu .
Jakościowe rozróżnienie pomiędzy klauzulą arbitrażową, zapisem na sąd polubowny
i kompromisem sprowadza się do momentu w czasie, kiedy do ich sporządzenia
(zawarcia) dochodzi. Kompromis zawierają strony już w obliczu toczącego się sporu
i dotyczy on decyzji o wyłonieniu arbitrów i rozpoczęciu postępowania. Klauzula i zapis
natomiast powstają w momencie sporządzania kontraktu (tzw. kontraktowe klauzule
uzupełniające), czyli wtedy, kiedy nie wiadomo czy spór w ogóle powstanie.
Upowszechnienie sądownictwa polubownego wynika przede wszystkim z niedostatków
sądownictwa państwowego (powszechnego) w sprawach z zakresu międzynarodowych
stosunków handlowych. Rozstrzyganie sporów międzynarodowych w handlu i obrocie
gospodarczym przez sądy powszechne napotyka na trudności wynikające z prawa ustroju
sądów powszechnych, które nakłada na te instytucje państwowe wiele doniosłych
i kluczowych obowiązków, wynikających m.in. z trójpodziału władzy w państwie na
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą), co sprawia, że strona (podmiot gospodarczy,
który poniósł stratę lub może ją ponieść w najbliższym czasie) zainteresowana szybkim
podjęciem sprawy i wydaniem orzeczenia często korzysta z pomocy sądu arbitrażowego.
Sąd polubowny zapewnia w większym stopniu rozstrzygnięcie sprawy zgodnie z jej
specyfiką niż sąd powszechny. Arbitrami są osoby o dużej wiedzy praktycznej z danej
dziedziny obrotu. Sąd polubowny nie jest w trakcie rozpatrywania sprawy i orzekania
związany ścisłym stosowaniem przepisów prawa materialnego i procesowego. Może
oprzeć swoje rozstrzygnięcie o zwyczaj, zasadę dobrej wiary lub słuszności.
Rozstrzygnięcie ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego
(państwowego). Sądy arbitrażowe nieobciążone zadaniami właściwymi sądom
powszechnym a ukierunkowane na szybkość, skuteczność (nie trzeba poszukiwać
biegłych sądowych) i nie skomplikowane procedury (postępowanie jest
jednoinstancyjne). Sądy polubowne są tym miejscem gdzie najchętniej spotykają się
zwaśnieni kontrahenci. Także koszty uzyskania orzeczenia sądu arbitrażowego są niższe
niż w sądzie powszechnym.
Wybór, w drodze negocjacji kontraktowych, arbitrażu (a więc i możliwości wpływu na
skład orzekający) bywa też oprócz powyższego uzasadniony brakiem zaufania
zagranicznego kontrahenta do sądu powszechnego innego państwa (gdzie sędziowie mogą
np. nie być w pełni obiektywni). Sądy arbitrażowe charakteryzują się większą
obiektywnością i niezależnością, poza tym, w składzie orzekającym znajdują się specjaliści
znający praktykę obrotu międzynarodowego w sądach powszechnych dopiero należy
powołać biegłego. Także trzeba tu zaliczyć np.: korzystanie z tłumacza przez stronę
kontraktu z kraju obcego i związaną z tym konieczność przekładania wszystkich pism
procesowych na jej język, także sformalizowanie czy organizacja procesu cywilnego przed
sądami powszechnymi, również, co już było sygnalizowane przeważnie nieznajomość
obszaru, którego spór dotyczy przez sędziego.
Często też zapisy na sądy polubowne wyłączają orzekanie sądów powszechnych dopóki
sprawa nie zostanie rozstrzygnięta przez sad polubowny.
Aby mechanizm sądownictwa polubownego funkcjonował sprawnie w państwie musi istnieć
wola uznawania orzeczeń tego typu sądów, inaczej stałoby się jedynie zwykłym oświadczeniem
arbitrów.
Międzynarodowy arbitraż handlowy występuje w trzech formach:
1) stałych sądów arbitrażowych powoływanych przez organizacje kupieckie według
uchwalonego przez nie regulaminu,
2) sądów arbitrażowych ad hoc dla rozstrzygnięcia konkretnego sporu i działającego według
zasad określonych przez strony; skład ad hoc zostaje powołany do rozstrzygnięcia
konkretnej sprawy w określonym miejscu i czasie po czym ulega rozwiązaniu po wydaniu
orzeczenia w sprawie. Trudności tego typu arbitrażu wynikają głównie z braku
zorganizowanej obsługi administracyjnej (sekretariaty, inna koordynacja). Arbitraż ad hoc
może być również administrowany przez stały sąd arbitrażowy;
3) sądów arbitrażowych administrowanych przez organizacje kupieckie lub stałe sądy
arbitrażowe; są korzystne ze względu na ściśle wyspecjalizowane - zgodnie z zakresem
539
działania organizacji składy orzekające .
Obecnie w większości państw arbitraż ma charakter stały. Sądy arbitrażowe i listy
arbitrów znajdują się przy izbach handlowych lub przemysłowo-handlowych.
Polubowne rozstrzygnięcie sprawy zapewnia też znana z teorii prawa
międzynarodowego koncyliacja nazywana mediacją. Jest to podjęcie rozstrzygnięcia
w sporze przez koncyliatora  osobę trzecią będącą najczęściej specjalistą w kwestii,
której spór dotyczy, w sposób niewiążący dla stron. Wykorzystanie mediatora jest
dobrowolne. Istotną cechą z pogranicza oddziaływania psychologicznego, płynącą
z charakteru koncyliacji jest jej pojednawczy charakter, który często nie powoduje
powstania konfrontacji między stronami, jak się to dzieje, kiedy spór rozstrzyga sąd. Ma
to znaczenie dla dalszej współpracy partnerów handlowych. Jednak z drugiej strony
orzeczenie mediatora nie jest prawnie wiążące i często strona  niezadowolona
poszukuje dalej korzystnych dla siebie rozstrzygnięć odwołując się do sądów
powszechnych.
Strony poddające swój spór mediatorowi ustalają procedurę i normy prawa
materialnego, w oparciu o które mediator będzie rozstrzygał. Zaletami koncyliacji są:
szybkość, fachowość, poufność, niższe koszty, charakter pojednawczy. Wśród wad tej
pozapaństwowej i pozasądowej metody rozstrzygania sporów należy wskazać m.in.
dobrowolność poddania się tej procedurze i zastosowania się do rozstrzygnięcia (brak
sankcji prawnych - poddanie rozstrzygnięciu wynika z dobrej woli strony).
1 stycznia 1988 roku zostały ogłoszone przygotowane przez Międzynarodową Izbę
Handlową w Paryżu Reguły mediacyjne. Z pogranicza prawa modelowego odnoszącego
się do postępowania mediacyjnego są zasady Conciliation Rules z 1980 roku Komisji
540
Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL) .
13.1.1 Arbitraż w prawie rzymskim
Sądownictwo polubowne istniało już w czasach starożytnych. Liczenie się z możliwością
niewykonania postanowień umowy przez kontrahenta i zapisanie tego już na etapie
formułowania kontraktu znane było już w prawie rzymskim. Wykonalność klauzul
541
arbitrażowych nadał Justynian . Umowy o sąd polubowny uzyskały wykonalność
potwierdzoną przysięgą stron umowy, arbitra i na podstawie wydanego przezeń
orzeczenia.
Funkcję arbitra sprawował sędzia rozjemczy (arbiter ex compromisso) i jeżeli rozstrzygał
w konkretnej sprawie stawał się receptum arbitri, a wykonalność jego orzeczeń była
gwarantowana przez pretora - urzędnika w starożytnym Rzymie o kompetencjach
542
sądowych . Od roku 242 p.n.e. w administracji rzymskiej wprowadzono pretora
peregrinus, który rozstrzygał w sporach pomiędzy obywatelami rzymskimi
a cudzoziemcami (peregrini) a także pomiędzy cudzoziemcami znajdującymi się na
terytorium państwa rzymskiego.
Wykonanie orzeczenia arbitrażowego strony zapewniały poprzez przysięgę lub
przyrzeczenie zapłaty kary umownej. Kompromis przed arbitrem stał się szybkim
rozwiązaniem sporu, jeżeli strony wykazały  dobrą wolę .
13.2 Arbitraż w Polsce
W Polsce Ludowej działały cztery sądy polubowne w zakresie międzynarodowego obrotu
gospodarczego:
1) Kolegium Arbitrów przy Polskiej Izbie Handlu Zagranicznego w Warszawie,
2) Międzynarodowy Sąd Arbitrażowy dla Spraw Żeglugi Morskiej i Śródlądowej w Gdyni,
3) Sąd Polubowny przy Izbie Bawełny w Gdyni,
543
4) Sąd Polubowny przy Izbie Wełny w Gdyni .
Sądy te funkcjonują do dziś.
Najważniejszymi z
ródłami prawa odnoszącymi się do sądownictwa polubownego w tym
okresie były:
1) zarządzenie nr 20 Ministra Handlu Zagranicznego z 10 lutego 1970 roku w sprawie
procesów przedsiębiorstw handlu zagranicznego z kontrahentami zagranicznymi (Dz.
Urz. Min. HZ Nr 4, poz. 17),
2) ustawa z 23 paz
dziernika 1975 roku o Państwowym Arbitrażu Gospodarczym (Dz.U.
Nr 34, poz. 183).
Sądownictwo polubowne w Polsce przed 1989 rokiem nie było w praktyce obrotu
gospodarczego krajowego, funkcjonując jedynie w handlu zagranicznym. Zgodnie
z ustawą z dnia 24 maja 1989 roku o rozpoznawaniu przez sady spraw gospodarczych
(Dz.U. Nr 33, poz. 175) wprowadzono zmiany zapisu Art. 697 ż 1 k.p.c., na podstawie
którego można było dokonywać tzw. zapisu na sąd polubowny. Korzystając, więc
z wprowadzanej wolności gospodarczej, podmioty gospodarcze mogły decydować,
w jakim trybie będą rozstrzygane ich sprawy sporne: przez sąd gospodarczy czy
polubowny. Sądy gospodarcze zostały wyodrębnione w ramach sądów powszechnych
a konstrukcja ta  sądu w sądzie jest np. właściwa wyodrębnionym w ten sam sposób
544
sądom pracy .
Ważnym sądem jest też Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Przed tym
sądem postępowanie może się odbywać zgodnie ze standardowym regulaminem, kiedy
co najmniej jedna ze stron sporu ma miejsce stałego zamieszkania lub siedzibę poza
granicami Polski. Skład zespołu orzekającego jest trzyosobowy. Każda ze stron
zaangażowanych w spór ma prawo wyboru z listy prowadzonej przez Sąd Arbitrażowy
arbitrów, którzy poprowadzą ich sprawę. Z tej listy wybiera się też przewodniczącego
składu. Możliwe jest wskazanie arbitra spoza listy Sądu, kiedy np.: jedna ze stron
dysponuje listami arbitrów ze swego państwa. Spór może zostać również rozstrzygnięty
z udziałem jednego arbitra (jednoosobowo).
Warunkami koniecznymi do wszczęcia sprawy jest wniesienie pozwu i dokonanie opłaty.
W pozwie, powód i pozwany podają wybranego przez siebie arbitra. Zazwyczaj wskazują
też ich zastępców, na wypadek gdyby arbitrzy nie mógł uczestniczyć w rozprawie. Wyboru
arbitra dla strony i jego zastępcy może dokonać również przewodniczący składu. Arbitrzy
otrzymują dokumenty związane ze sprawą np. kontrakt, inne dokumenty świadczące
o zobowiązaniu stron, wykonaniu postanowień kontraktu itd. Przekazują do sekretariatu
sądu arbitrażowego propozycję nazwisk przewodniczącego składu. Sprawa może przed
sądem arbitrażowym być prowadzona w języku obcym, jeżeli skład tak postanowi,
przeważnie jednak odbywa się w języku polskim z udziałem tłumacza. W rozprawie
uczestniczą arbiter-przewodniczący, arbitrzy stron, przedstawiciele stron, jeżeli tacy zawarli
kontrakt w imieniu strony, radcy prawni, adwokaci, świadkowie. Możliwe postępowanie
uproszczone ogranicza się do przedstawienia sprawy przez przewodniczącego, wysłuchania
stron i zapadnięciu orzeczenia jest ostateczne z możliwością zaskarżenia do sądu
powszechnego.
Regulamin Sądu Arbitrażowego zezwala na korzystanie z powszechnie stosowanych
zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są one sprzeczne z prawem krajowym.
Orzeczenie Sądu Arbitrażowego jest ostateczne.
13.2.1 Postępowanie polubowne w świetle Kodeksu postępowania
cywilnego
Zgodnie z postanowieniami Art. 695 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) księgi
trzeciej Kodeksu zatytułowanej  Sąd polubowny , przez taki sąd rozumie się zarówno
sąd zinstytucjonalizowany (stały sąd polubowny) oraz sąd ad hoc (do rozstrzygnięcia
poszczególnego, konkretnego sporu).
Na podstawie Art. 698 ż1 i 2 k.p.c. można stwierdzić, że dokonanie przez strony
kontraktu zapisu na sąd polubowny, który stanowi o poddaniu ewentualnego sporu
wynikłego pomiędzy tymi stronami pod rozstrzygnięcie sądowi polubownemu, powinno
zostać sporządzone w formie pisemnej ze wskazaniem również arbitrów składu
orzekającego i tzw. superarbitra - przewodniczącego składu. Można jednak ograniczyć
się do wskazania w zapisie liczby arbitrów, sposobu ich powołania, powołania
superarbitra - bez ich imiennego wskazania.
Arbitrem w świetle Art. 699 ż 1 i 2 k.p.c. może być każda osoba fizyczna posiadająca
zdolność do czynności prawnych i korzystająca z pełni praw publicznych i obywatelskich
praw honorowych. Artykuł ten dokonuje również istotnego rozgraniczenia ustrojowego
i kompetencyjnego sądu arbitrażowego (polubownego) w stosunku do sądów
powszechnych, poprzez zapis, że arbitrem nie może być sędzia państwowy.
Podkreślana już wola stron poddania się orzeczeniu i rozstrzygnięciu sądu arbitrażowego
została poszerzona o dodatkowe atuty dla umawiających się stron, które mogą  z góry ,
przed rozpoczęciem postępowania określić jego tryb (Art. 705 ż 1 k.p.c.). Mogą również
określić, że związane będą jedynie wyrokiem wydanym jednomyślnie. Jeżeli takiego
ustalenia nie ma, ważny wyrok zapada bezwzględną większością głosów a przy braku
większości przeważa głos przewodniczącego, jak pamiętamy, superarbitra.
Wyrok sądu arbitrażowego, zgodnie z Artykułem 708 ż 1 k.p.c., powinien zawierać:
1) oznaczenie zapisu na sąd polubowny (strona może żądać uchylenia wydanego wyroku,
jeżeli zapisu nie było lub był nieważny),
2) miejsce i datę wydania wyroku,
3) oznaczenie stron i arbitrów,
4) rozstrzygnięcie o żądaniach stron,
5) przytoczenie motywów, którymi kierował się sąd polubowny przy wydaniu wyroku,
6) podpisy wszystkich arbitrów (moc prawną ma wyrok podpisany przez większość arbitrów;
niemożność podpisania wyroku przez arbitra należy zaznaczyć w wyroku).
Postępowanie arbitrażowe jest jednoinstancyjne. Od wyroku sądu nie przysługuje
odwołanie. Można jednak żądać w drodze skargi uchylenia wyroku.
Zapis na sąd polubowny jest umową cywilnoprawną. Moc obowiązująca zapisu jest
oceniana według przepisów kodeksu cywilnego. Sąd polubowny doręcza stronom za
pokwitowaniem lub dowodem doręczenia odpis wyroku podpisany tak jak oryginał.
Wyrok sądu polubownego uznaje się za w pełni skuteczny wobec stron dopiero od chwili
jego doręczenia stronom.
Skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego może wnieść tylko strona. Skarga na
ugodę zawartą przed sądem nie przysługuje. Skarga ma charakter kasacyjny. Sąd
powszechny może uchylić wyrok lub oddalić skargę. Skarga może dotyczyć części lub
całości wyroku. Skarga powinna odpowiadać warunkom przewidzianym dla pozwu Art.
545
187 k.p.c.
13.3 Wybrane z
ródła prawa międzynarodowego
Pierwszym aktem dotyczącym międzynarodowego arbitrażu handlowego był Protokół
genewski o klauzulach arbitrażowych z 1923 roku. Państwa, które podpisały Protokół
zobowiązały się uznawać ważność zapisu na sąd polubowny dokonany przez strony
kontraktu. Państwa podpisujące Protokół zobowiązywały się również do zapewnienia na
ich terytoriach wykonalności orzeczeń sądów arbitrażowych.
W 1927 roku podpisano Konwencję genewską o wykonywaniu obcych orzeczeń
arbitrażowych. Państwa, które ratyfikowały Konwencję zobowiązały się do wzajemnego
uznawania i wykonywania orzeczeń arbitrażowych, które zostały wydane na mocy
klauzul arbitrażowych przewidzianych w Protokole genewskim, jeżeli orzeczenie
arbitrażowe zapadło między podmiotami podlegającymi jurysdykcji państw-stron
546
Protokołu . Polska nie jest stroną tej Konwencji.
10 czerwca 1958 roku na Konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym
Jorku podpisano Konwencję o uznawaniu i wykonalności zagranicznych orzeczeń
arbitrażowych. Konwencja wprowadziła wiele ułatwień w zakresie uznawania
i wykonywania zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Rozszerzając zakres Konwencji
z 1927 roku, wprowadziła uznawanie i wykonywanie orzeczeń arbitrażowych wydanych
na terytorium państwa - strony Konwencji. Postanowieniem Konwencji
o najistotniejszym znaczeniu jest to, które odnosi się do uznawania orzeczeń sądów
arbitrażowych za wiążące i wykonywania ich zgodnie z procedurą obowiązującą
w państwie wykonania. Uznania ważności umowy o arbitraż dokona sąd powszechny
i nada wykonalność orzeczeniu arbitrażowemu podjętemu w innym państwie. Ważność
umowy będzie oceniana pod względem formy, zdolności stron tej umowy do jej zawarcia
w świetle ich rodzimego prawa oraz inne przesłanki materialne. Konwencja nowojorska
została ratyfikowana przez Polskę i opublikowana w oficjalnym publikatorze (Dz.U.
z 1961 roku Nr 9, poz. 41).
21 kwietnia 1961 roku w Genewie ogłoszono Konwencję europejską o międzynarodowym
arbitrażu handlowym. Konwencja stanowi uzupełnienie postanowień Konwencji
nowojorskiej. Zgodnie z Artykułem 1 Konwencja odnosi się do umów o arbitraż
w sporach operacji handlu zagranicznego między podmiotami zamieszkującymi lub
mającymi siedziby w różnych państwach-stronach Konwencji. Konwencja także
ujednolica przesłanki formalne ważności umów o arbitraż, postanawiając, że ich forma
jest pisemna (np. jako element kontraktu) lub uzgodnienie co do arbitrażu jest
sporządzone w formie odrębnej umowy podpisanej przez strony. Postanowienia
Konwencji podkreślają swobodę stron w wyborze sądu arbitrażowego - stałego lub ad
hoc. Konwencja stwarza sądom arbitrażowym możliwość orzekania w oparciu o prawo
wybrane przez strony, prawo wynikające z międzynarodowych norm kolizyjnych (jeżeli
strony nie ustalą jakie prawo będzie miało zastosowanie do regulowania stosunków
spornych pomiędzy nimi), ale także na podstawie zasad słuszności (jeżeli taka jest wola
stron i dopuszcza to prawo krajowe rządzące arbitrażem). Istotne jakościowo dla
postępowania arbitrażowego jest również wprowadzenie postanowieniami Konwencji
zapisu o możliwości włączenia się w toku do postępowania arbitrażowego sądu
powszechnego na podstawie powództwa strony  ale tylko wtedy, kiedy przemawiają za
tym istotne przyczyny.
Wskazuje prawo właściwe dla postępowania arbitrażowego między stronami, kiedy one
tego nie dokonają w klauzuli arbitrażowej. Jeżeli nie można ustalić państwa, które
powinno wydać orzeczenie arbitrażowe, właściwym prawem dla podjęcia orzeczenia
będzie prawo wskazane przez normę kolizyjną obowiązującą w państwie - siedzibie sądu
powszechnego, który włączy się do sprawy. Sąd powszechny badając umowę o arbitraż
zawartą przez strony może ją również uznać za nieważną, jeżeli się okaże, że spór nie
547
może być przedmiotem rozstrzygnięcia arbitrażowego . Konwencja europejska została
ratyfikowana przez Polskę i opublikowana w Dzienniku Ustaw z 1964 roku, Nr 40, poz.
270.
14 paz
dziernika 1966 roku podpisano przygotowaną przy znacznym udziale Banku
Światowego Konwencję waszyngtońską powołującą do życia Międzynarodowe Centrum
Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych. Centrum jest organem Banku Światowego, jest
przezeń administrowane, jako powołany postanowieniami prawa międzynarodowego
podmiot niezależny od krajowych systemów prawnych, jest płaszczyzną ułatwiającą
administrowanie procesami arbitrażowymi, co m.in. dokonuje się przez prowadzenie list
arbitrów i mediatorów, które są odnawiane, co 6 lat. Jest podmiotem zarządzanym przez
Radę Administracyjną, której Prezes (Prezes Banku Światowego ma kompetencje do
desygnowania po 10 arbitrów i 10 mediatorów na każdą ze wspomnianych wcześniej list)
oraz Sekretariat z Sekretarzem Generalnym na czele.
Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych jest właściwe
w sprawach sporów prawnych wynikających z międzynarodowych umów
inwestycyjnych zawartych przez podmioty z różnych państw. Charakter realizacji
międzynarodowych projektów inwestycyjnych (zobacz rozdział 1) - specyficzne, złożone
warunki realizacji (wielość ogniw podmiotów realizujących, ogromne nakłady
finansowe, czasochłonność itd.), obciążone wszystkimi rodzajami ryzyka, począwszy od
stadium projektowego, aż do sporządzenia protokołu zdawczo-odbiorczego powodują, że
istnienie takiego podmiotu było w obliczu rozwoju tej formy handlu zagranicznego
nieuniknione. Osiągnięcie  równowagi stron w postępowaniu polubownym czy przed
mediatorem jest szczególnie ważne przy tej formie handlu zagranicznego, kiedy
uprzywilejowanie jednej strony względem partnera wynika np. z tego, ze jest on strona
rządową, postępowanie toczy się na terytorium państwa realizacji projektu lub państwie
wykonawcy.
W rozdziale 3 wskazaliśmy wśród reguł zwyczajowych w handlu zagranicznym Ogólne
Warunki Dostaw, które miały zastosowanie przy precyzowaniu praw i obowiązków stron
kontraktu wywodzących się z państw bloku Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej
(RWPG). Dla ścisłości rozważań należy wspomnieć o podpisanej 26 maja 1972 roku
w Moskwie Konwencji o rozstrzyganiu w drodze arbitrażu sporów cywilnoprawnych
wynikających ze stosunków współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej
i obowiązywała państwa członkowskie RWPG.
Po rozwiązaniu RWPG wiele państw  bloku wschodniego wypowiedziało uczestnictwo
w Konwencji, tak, że obecnie zastosowanie jej postanowień niesie znaczne trudności
548
i wątpliwości .
30 stycznia 1975 roku zawarto Międzyamerykańską Konwencję w sprawie
międzynarodowego arbitrażu handlowego, która stanowi, że dla celów wykonania
wyroku arbitrażowego, który zapadł w państwie - stronie Konwencji, wyrok ten ma moc
ostatecznego wyroku sądowego. Znaczenie tej Konwencji dla sprawnego rozstrzygania
i wykonalności orzeczeń arbitrażowych nie wynika jednak z jej postanowień, ale z faktu,
że stroną tej konwencji są Stany Zjednoczone. Tak więc w sporze, który wynikł
pomiędzy jakimś państwem posiadającym status państwa międzyamerykańskiego np.
latynoamerykańskim a innym państwem stroną, postępowanie arbitrażowe można
prowadzić w Stanach Zjednoczonych. Ma to niebagatelne znaczenie dla sprawności
rozstrzygania i wykonalności zapadłego orzeczenia, niżby będącego wynikiem
postępowania w tym państwie latynoamerykańskim.
16 września 1988 roku w Lugano sporządzono Konwencję o jurysdykcji i wykonywaniu
orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, która weszła w życie w obrocie
gospodarczym w 1992 roku. Konwencja lugańska i Konwencja brukselska z 1968 roku
o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych są
konwencjami równoległymi - stąd te same ich tytuły, układ i tylko w nielicznych
przypadkach różna treść przepisów.
Konwencja lugańska należy do kategorii międzynarodowych umów samowykonalnych
(prawotwórczych), której przepisy znajdują bezpośrednie zastosowanie w państwach -
stronach umowy. Ma to znaczenie dla ujednolicania prawa cywilnego procesowego. Cel
Konwencji - osiągnięcie jednolitości wykonywania orzeczeń sądowych w tych sprawach
w państwach - stronach nie do końca został osiągnięty. Wiele państw zgłosiło
zastrzeżenia do protokołów ratyfikacyjnych. Celem przepisów Konwencji jest
zapobieganie konfliktom jurysdykcyjnym związanym z faktem, że strona wysuwająca
roszczenia (powód) często zmierza do umiejscowienia sporu w swoim państwie i z tego
tytułu pozostaje w stosunku uprzywilejowanym wobec pozwanego - kontrahenta.
Konwencja ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od
rodzaju sądu, jaki w państwie ratyfikującym jest właściwy do rozpoznania spraw z tego
zakresu. Sprawy podatkowe, celne i administracyjne a więc te, które często powodują
powstanie konfliktów w obrocie w handlu zagranicznym są wyłączone spod działania
Konwencji. Intencją twórców Konwencji było ograniczenie zakresu jej zastosowania
jedynie do spraw spornych związanych z międzynarodowym obrotem cywilnym
(gospodarczym) i wyłączenie spraw spornych, które są rozpoznawane w postępowaniu
o szczególnym charakterze. Konwencji nie stosuje się do m.in.: spraw z zakresu
549
upadłości, postępowania układowego i arbitrażu . Konwencję ratyfikowała Polska - jej
przepisy obowiązują od 1 lutego 2000 roku (Dz.U. Nr 10, poz. 132).
Najważniejszymi międzynarodowymi sądami arbitrażowymi są m.in. Sąd Arbitrażowy
przy Międzynarodowej Izbie Handlowej w Paryżu, Sąd Arbitrażowy Federalnej Izby
Gospodarczej w Wiedniu czy Trybunał Arbitrażu Handlowego w Nowym Jorku.
Z wymienionych, istotne znaczenie dla kreowania orzecznictwa sadowego i wpływu na
praktykę handlową ma Sąd przy Międzynarodowej Izbie Handlowej w Paryżu, co wiąże
się z rolą tej instytucji w handlu międzynarodowym, o czym wielokrotnie była już mowa
w poprzednich rozdziałach. Z tej też przyczyny jest on często wskazywany przez strony
550
sporu jako  instancja odwoławcza od orzeczenia innego sądu arbitrażowego .
Przykładowe pytania sprawdzające:
1. Wskaż, co może być podłożem sporu w handlu zagranicznym.
2. Scharakteryzuj znaczenie jakościowe sądownictwa polubownego dla stron sporu.
3. Czym jest koncyliacja?
4. Co to jest UNCITRAL i jaka jest jej rola w dziedzinie rozstrzygania sporów
międzynarodowych?
5. Jaka jest rola Krajowej Izby Gospodarczej w Polsce dla rozstrzygania sporów handlu
zagranicznego?
6. Określ znaczenie Konwencji waszyngtońskiej z roku 1966 dla problematyki sporów
międzynarodowych?
Bibliografia
Atanasow S., 2000, Faktoring jako skuteczny sposób finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstw,
Monitor Rachunkowości i Finansów, Nr 4 (17) 2000
Atanasow S., 2000, Faktoring  aspekty prawne obrotu wierzytelnościami i zasady współpracy z faktorem,
Monitor Rachunkowości i Finansów, nr 6(19) 2000
Bańkowski A., 1995, Słownik wyrazów obcych, PWN Warszawa
Battley N., 1998, Kontrakty futures i opcje na giełdach towarowych. Wprowadzenie, K.E. Liber s.c.,
Warszawa
Bednarczyk T.H., 2000, Instrumenty wspierania eksportu. Kredyty i ubezpieczenia, Wyd. Naukowe PWN,
Warszawa
Bernaś B., 1999, Finanse międzynarodowe, Wyższa Szkoła Zarządzania i Finansów, Wrocław
Białecki K.S., 1996, Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa
Białecki K.P., 1997, Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa
Białecki K.P., Dorosz A., Januszkiewicz W., 1993, Słownik handlu zagranicznego, PWE, Warszawa
Bliz
niak D., Gontarski L., 1997, Giełda towarowa. Materiały pomocnicze, KW Zakamycze, Kraków
Boruc R., 2003, Ryzyko (u)bezpiecz(o)ne, Businessman Magazine, 05. 03 03.
Breen G.E., Blankenship A.B., 1995, Badania marketingowe w twojej firmie, PWE Warszawa
Bryl B., Gola A., Żyznowski T., 1994, Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych, gospodarczych
i rejestrowych, Warszawa
Bryła P., 1999, Wierzytelności w praktyce gospodarczej, BART
Byrne J.E., 1998, Excerpts from  The official commentary on the international standby practices , Institute
of International Banking Law & Practice, Inc.
Caves R.E., 1985, International Trade and Industrial Organization in: European Economic Review, No.
28/1985
Clark L.S., Kinder P.D., 1991, Law and Business. The Regulatory Environment, McGraw-Hill Inc., New
York
Czachórski W., 2002, Zobowiązania, LexisNexis Warszawa
Dalka S., 1987, Sądownictwo polubowne w PRL, Warszawa
Drewiński M., 1997, Giełdy towarowe, PWE, Warszawa
Garbarski L., Rutkowski I., Wrzosek W., 1992, Marketing, PWE Warszawa
Geldner M., 1986, Przyczynek do teorii zagranicznych inwestycji bezpośrednich, Warszawa
Głogowski E., Mq
nch M., 1996, Nowe usługi finansowe, Wyd. Naukowe PWN Warszawa
Gołda M., 1999, Leasing. Zagadnienia prawne, Warszawa
Gołębiowski M., /red/, 1999, Materiały do studiowania przedmiotu: Rynki Formalne, Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin
Góralczyk W., 1989, Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie, PWN Warszawa
Grabowski W., 1998, Instrumenty pochodne a współczesne kryzysy finansowe, BiMB, Warszawa
Gromadzki L., 1997, Bankowe gwarancje, poręczenia i awale, Poltext, Warszawa
Gromadzki L., 2001, Gwarancyjne sposoby zabezpieczeń bankowych, Wyd. WSPiZ, Warszawa
Groppelli A.A., Nikbakht E., 1999, Wstęp do finansów, WIG Press, Warszawa
Grzelak Z., Kostrzewa A, 1999, Ryzyko płatności i wybór waluty w kontraktach handlu zagranicznego,
Politechnika A
ódzka, A
ódz

Hague P.N., Jackson P., 1992, Badania rynku  zrób to sam, Signum, Warszawa
Hermanowski J., 1992, Poradnik samodzielnego importera, EDITEX Warszawa
Hermanowski J., 2002, Handel Zagraniczny  poradnik, UNIVERS Warszawa
Heropolitańska I., 1991, Weksel w obrocie gospodarczym, Poltext, Warszawa
Heropolitańska I., 1997, Prawo czekowe polskie i zagraniczne, Twigger, Warszawa
Hirschleifer J., 1965, Investment Decision under Uncertainly: Choice  Theoretic Approaches, in: The
Quarterly Journal of Economics, vol. LXXIX No.4
Holliwell J., 2001, Ryzyko finansowe. Metody identyfikacji i zarządzania ryzykiem finansowym, KE Liber
s.c., Warszawa
Holly R., /red/, 2003, Ubezpieczenia finansowe i gwarancje ubezpieczeniowe, Poltext, Warszawa
Jajuga K., Jajuga T., 1996, Inwestycje, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
Jednolite reguły dla gwarancji płatnych na żądanie  Publikacja MIH 458 1991, ICC-WBO, ZBP,
Warszawa
Jednolite reguły dotyczące inkasa, Publikacja MIH nr 522, 2001, ICC Poland  ZBP, Warszawa
Jedynak P., Teczke J., Wyciślak S., 2001, Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwach zorientowanych
międzynarodowo, Księgarnia Akademicka, Kraków
Jeleński B., 2000, Polska Polityka Handlu Zagranicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,
Gdańsk
Kaczmarek T.T., 1992, Badanie wiarygodności handlowej i finansowej kontrahenta zagranicznego, A
ódz

Kaczmarek T.T., 1996, Oferta i kontrakt w eksporcie, PTE, Warszawa
Kaczmarek T.T., 1998, Poradnik eksportera do krajów Unii Europejskiej, ODDK Gdańsk
Kaczmarek T.T., 2000, Wzory dokumentów w transakcjach handlu zagranicznego, ODDK Gdańsk,
Kaczmarek T.T, 2001, Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportującym, ODDK, Gdańsk
Kaczmarek T.T, Stalmaszczyk M., 1992, Nowy poradnik dla eksporterów, CDK HZ, Warszawa
Kaniewski A.,2001, Targi  nieoceniona pomoc dla firm, Businessman Magazine 20.03.01
Katner W. J., Stahl M., Nykiel W., 1996, Umowa sprzedaży w obrocie gospodarczym, Warszawa
Koch R., 1997, Słownik Zarządzania i Finansów. Narzędzia, terminy, techniki od A do Z, Kraków
Koz
miński A.K., 1999, Zarządzanie międzynarodowe, PWE Warszawa
Kreczmeńska K., 1997, Faktoring w teorii i w praktyce, BART
Kruczalak K. , 2000, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, PWN Warszawa
Kruczalak K., 2001, Zarys międzynarodowego prawa prywatnego. Część ogólna, Wyd. Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk
Krugman P.R., 1979, A Model of Innovation, Technology Transfer and the World Distribution of Income
in: Journal of Political Economy
Krzyżkiewicz Z., 1993, Operacje i innowacje bankowe, BiMB, Warszawa
Krzyżkiewicz Z., 1996, Międzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltext, Warszawa
Kurzac M., 1999, Nie tylko akredytywa, Home & Market Nr 8 (82), Lipiec 1999
Ladko A., 1994, Wybrane instrumenty rynku pieniężnego i kapitałowego, BiMB, Warszawa
Leszczyńska E., 2002, Rynek kontraktów swapowych w Polsce, Materiały i studia nr 144, NBP, Warszawa
A
opuski J., 2001, Konwencja lugańska, Branta Bydgoszcz
Małecki W., 1992, Terminowe rynki finansowe, BMiB Warszawa
Międzynarodowe Praktyki Dotyczące Standby, 2002, Polski Komitet Narodowy MIH, Związek Banków
Polskich, Warszawa
Młynarski S., 1995, Badania rynkowe w warunkach konkurencji, Kraków
Mojak J., 1999, Prawo papierów wartościowych. Wprowadzenie,. Zbiór przepisów, Lubelskie
Wydawnictwa Prawnicze, Lublin
Monkiewicz J., 2002, Podstawy ubezpieczeń, tom II Produkty, Poltext Warszawa
Najlepszy E., 2000, Zarządzanie finansami międzynarodowymi, PWE Warszawa
Nelson C.A., 1990, Global Success. International Business Tactics for the 1990s, Liberty Hall Press,
Dryden
Noga M., 1994, Państwo a inwestycje w gospodarce rynkowej z uwzględnieniem procesu transformacji,
Dolnośląska Oficyna Wydawnicza, Wrocław
Nowak A.Z., 1994, Brytyjski system finansowy, Wyd. Adam Marszałek, Toruń
Nowicki M. , 2002, Factoring  remedium na recesję, FINANSISTA 01/2002
Opioła L., 2000, Charakter prawny faktoringu, Przegląd Prawa Handlowego, 09.2000
Osuchowski W., 1981, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa
Pazdan M., /red/, 2002, Międzynarodowe prawo handlowe, Diffin Warszawa
Penc J., 1997, Leksykon Biznesu, Warszawa
Pietrzak E., 1992, Międzynarodowe operacje walutowe, BMiB, Warszawa
Pomykało W., /red/, 1995, Encyklopedia Biznesu, Warszawa
Regulacje Międzynarodowej Izby Handlowej dotyczące operacji dokumentowych UCP 500 i URR 525,
1999, ZBP, Warszawa
Reilly F.K., 1994, Investment Analysis and Portfolio Management, International Edition, The Dryden
Press, Fort Worth
Rose P.S., 1997, Zarządzanie bankiem komercyjnym, ZBP, Warszawa
Rugman A.M., Hodgetts R.M., 2003, International Business, FT Prentice Hall, Londyn
Rutkowski J., 2002, Zarządzanie ryzykiem kredytów eksportowych w Polsce, Zarządzanie Ryzykiem,
Instytut Zarządzania Ryzykiem Wyższej Szkoły Ubezpieczeń i Bankowości w Warszawie,
Warszawa
Rymarczyk J., /red/, 1996, Handel zagraniczny. Organizacja i technika, PWE, Warszawa
Rymarczyk, J., /red/, 2002, Handel zagraniczny. Organizacja i technika, PWE Warszawa
Salomon A., 2003, Spedycja w handlu morskim. Procedury i dokumenty, Gdańsk
Sangowski T., 2001, /red./, Ubezpieczenia Gospodarcze, Poltext, Warszawa
Sitek E., 1997, Determinanty bezpośrednich inwestycji zagranicznych przedsiębiorstwa, Wydawnictwo
Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa
Sitek E., 2000, Inwestycje bezpośrednie przedsiębiorstwa na rynku zagranicznym, Wydawnictwo
Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa
Soroczński S., Stachowicz J., 1994, Kontrakty futures i opcje, KW Zakamycze, Kraków
Stecki. L, 1996, Factoring w praktyce bankowej, TNOiK Toruń
Stecki L., 1997, Franchising, Dom Organizatora TNOiK, Toruń
Stecki L., 1997, Forfaiting, TNOiK Toruń
Szczepaniak T., 2002, Transport i spedycja, PWE Warszawa
Tarczyński W., Mojsiewicz M., 2001, Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa
Targi w opinii wystawców, Wyniki badań Polskiej Korporacji Targowej, www.polfair.com.pl
Targi w Polsce w 2002 r.,. Raport, Polska Korporacja Targowa, www.polfair.com.pl
Tomaszewski J., 1999, Giełdy towarowe i terminowe kontrakty terminowe na świecie, w: Rynek
terminowy, Nr 3 (5)/99
UNCTAD, 1999, World Investment Report, N.Y.
Urban S., Olszańska A., 1997, Zorganizowane rynki towarowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej
im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
Williams C.A, Smith M.L., Young P.C., 2002, Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, Wyd. Naukowe
PWN, Warszawa
Wojciechowski H., 1998, Międzynarodowe rynki towarów i usług, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,
Poznań
Zabielski K., 1999, Finanse międzynarodowe, PWN, Warszawa
Zalewski L., 1992, Sposoby zawierania umów w handlu międzynarodowym, A
awica Poznań
Zboińska B., 1985, Formy zapłat w obrotach międzynarodowych, SGPiS Warszawa
Zdanowski M., 2001, Społeczna rola ubezpieczeń społecznych. Zarządzanie Ryzykiem, Instytut
Zarządzania Ryzykiem Wyższej Szkoły Ubezpieczeń i Bankowości w Warszawie, Warszawa
Żołnierczuk M., 1978, Rzymskie sądownictwo polubowne, Lublin
Spis rysunków
1. Schemat tranzytu aktywnego i pasywnego................................................ 15
2. Tranzyt pośredni i bezpośredni.................................................................. 15
3. Obrót uszlachetniający aktywny i pasywny............................................... 17
4. Zależności inwestycyjne w modelach wejścia........................................... 23
5. Transfer zasobów za granicę poprzez BIZ ............................................... 25
6. Formy działalności firm zagranicznych .................................................... 26
7. Transakcje wiązane  poziome i pionowe ................................................ 36
8. Schemat płatności clearingowej ............................................................... 38
9. Użyteczność targów. Odsetek badanych wskazujący targi jako
instrument przydatny do osiągnięcia wymienionych celów ...................... 43
10. Ranking organizatorów targów według powierzchni targowej netto
- procentowy udział w rynku .................................................................... 45
11. Swap czysty i kombinowany ..................................................................... 58
12. Schemat płatności w swapie towarowo-finansowym ................................ 59
13. Handel tranzytowy..................................................................................... 70
14. Agent jako pośrednik w handlu zagranicznym.......................................... 72
15. CIF-agent jako pośrednik zleceniodawców handlu zagranicznym ........... 74
16. Komisant jako pośrednik w handlu zagranicznym.................................... 76
17. Konsygnatariusz jako pośrednik w handlu zagranicznym......................... 77
18. Aukcjonator jako pośrednik w handlu zagranicznym................................ 79
19. Dystrybutor jako pośrednik w handlu zagranicznym ............................... 80
20. Miejsce dokumentów składowych w transakcji
na giełdzie towarowej ............................................................................. 106
21. Schemat płatności czekiem...................................................................... 125
22. Schemat płatności wekslem własnym .................................................... 131
23. Schemat płatności wekslem ciągnionym ................................................. 132
24. Schemat płatności inkasem dokumentowym (D/P) ................................. 139
25. Schemat płatności akredytywą dokumentową......................................... 145
26. Schemat płatności poleceniem przelewu ................................................ 162
27. Schemat płatności w kredycie akceptacyjno-rembursowym .................. 169
28. Schemat rozliczeń w ramach faktoringu.................................................. 172
29. Schemat transakcji forfaitingowej ........................................................... 180
30. Schemat finansowania kredytem dostawcy ............................................. 185
31. Schemat finansowania kredytem nabywcy.............................................. 186
32. Metodologia ustalania wartości celnej towaru......................................... 203
33. Fazy przebiegu procesy spedycyjnego ................................................... 269
34. Rozkład ryzyka całkowitego ................................................................... 283
35. Schemat ubezpieczenia kredytu kupieckiego ......................................... 299
36. Schemat gwarancji ubezpieczeniowej .................................................... 305
Spis tabel
1. Obowiązki stron transakcji franchisingowej.............................................. 19
2. Różnice pomiędzy transakcjami forward i futures .................................... 60
3. Różnice pomiędzy opcjami, a kontraktami futures ................................... 61
4. Pośrednicy w handlu zagranicznym .......................................................... 70
5. Podstawowe zasady reguł Incoterms ......................................................... 89
6. Korzyści z wykorzystania przez strony kontraktu jednej
z uwarunkowanych form rozliczeń w handlu zagranicznym................... 152
7. Podstawowe różnice pomiędzy faktoringiem a forfaitingiem ................. 182
8. Obecnie funkcjonujące w Polsce wolne obszary celne ........................... 207
9. Funkcjonujące w Polsce składy wolnocłowe........................................... 208
10. y
ródła informacji o potencjalnym rynku................................................. 221
11. Przykładowa kalkulacja ceny przy poszczególnych bazach dostawy Incoterms 2000
230
12. Ryzyka systematyczne i specyficzne....................................................... 284
13. Struktura składki przypisanej brutto w dziale ubezpieczeń
pozostałych osobowych i majątkowych według grup ubezpieczeń
w latach 1999  2002............................................................................... 292
14. Produkty ubezpieczeniowe oferowane przez KUKE S.A. ...................... 303
15. Gwarancje oferowane przez KUKE S.A. ................................................ 307
16. Podstawowe różnice między ubezpieczeniami kredytu
a gwarancją ubezpieczeniową.................................................................. 309
536
Dla zapoznania się z zagadnieniami załatwiania sporów międzynarodowych zobacz szerzej: Góralczyk W., 1989, Prawo
międzynarodowe publiczne w zarysie, PWN Warszawa, s. 358 i kolejne - przyp. autora
537
Logicznie rzecz biorąc elementy te nie powinny być rozdzielone alternatywą bo klauzulę wypełnia zapis; rozróżnienie
wskazuje, że poddanie w postanowieniach kontraktu sporów wynikających z jego realizacji może przybrać formę
klauzuli lub zapisu, których treścią będzie wskazanie wynikające w polskim prawie z Art. 698 ż 1 i 2 Kodeksu
postępowania cywilnego (k.p.c.)  przyp. autora
538
szerzej na ten temat: Pazdan M., op cit, str. 304
539
szerzej zobacz też: Pazdan /red/ 2002, op cit, str. 300
540
W roku 1985 w wyniku prac Komisji Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL) powstało prawo
modelowe jako wzór dla ustawodawstwa arbitrażowego, ogłoszone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Dokonania
Komisji, jak to przedstawiono w poprzednich rozdziałach, mają istotne znaczenie dla ujednolicania prawa
międzynarodowego, tu w zakresie arbitrażu. Prawo modelowe jest systemem norm międzynarodowego arbitrażu
handlowego. Jest pewnego rodzaju ustawą wzorcową. Prawo modelowe zostało przyjęte również w Polsce  przyp.
autora
541
szerzej na ten temat: Pazdan M.,/red/, op cit, s. 299  przyp. autora
542
szerzej na ten temat: Żołnierczuk M., 1978, Rzymskie sądownictwo polubowne , Lublin, s. 162  przyp. autora
543
szerzej na ten temat: Alka S., 1987, Sądownictwo polubowne w PRL, Warszawa, s. 22 i kolejne  przyp. autora
544
Kruczalak K., 2000, Umowy w obrocie krajowym i międzynarodowym, PWN Warszawa, s. 20
545
szerzej na ten temat: Brył B., Gola A., Żyznowski T., 1994, Wzory pism procesowych w sprawach cywilnych,
gospodarczych i rejestrowych, Warszawa, s. 279 i nast. przyp. autora
546
szerzej na ten temat: Pazdan M., /red/, 2002, op cit, str. 306 i kolejne
547
szerzej na ten temat: Pazdan M., /red/, op cit, s. 324  przyp. autora
548
szerzej na ten temat: Pazdan M., /red/, op cit, s. 315
549
szerzej na ten temat: A
opuski J., 2001, Konwencja lugańska, Branta Bydgoszcz, s. 31 i kolejne  przyp. autora
550
Wkład w rozwój międzynarodowego arbitrażu handlowego miała też Międzynarodowa Rada ds. Arbitrażu
Handlowego (ICCA), składającą się z 25 specjalistów upowszechniających idee arbitrażu.
 przyp. autora