Temat: Kim byliśmy, kim jesteśmy, kim będziemy, czyli o poszukiwaniu
tożsamości. Portrety Polaków w literaturze i filmie na przykładzie Lalki B. Prusa
oraz Gadających głów K. Kieślowskiego
Opracowanie: Iwona Gałężewska
Etap edukacyjny: lekcja dla klasy drugiej szkoły ponadgimnazjalnej o profilu rozszerzonym
Przedmiot: j. polski
Czas: dwie jednostki lekcyjne
Cele:
uczeń:
- definiuje pojecie tożsamości
- określa cechy poetyki filmu dokumentalnego na przykładzie Gadających głów
- charakteryzuje bohaterów filmu Kieślowskiego, określając ich tożsamość
- interpretuje wybraną scenę z filmu Gadające głowy
- charakteryzuje społeczeństwo polskie w Lalce, przygotowując materiały potrzebne do
realizacji projektu edukacyjnego inspirowanego filmem Kieślowskiego
Metody pracy: projekt edukacyjny
Środki dydaktyczne:
K. Kieślowski, Gadające głowy, broszura z omówieniem filmu
B. Prus, Lalka
materiały dydaktyczne ze strony internetowej Filmoteki Szkolnej: Zrobiłem i mam, Film o całym życiu
arkusz papieru
karty pracy
instrukcja
Uwagi:
Zestawienie filmu Kieślowskiego z powieścią Prusa, oraz zastosowanie pracy metodą projektu
edukacyjnego umożliwia pogłębienie i podsumowanie wiedzy na temat charakterystyki społeczeństwa
polskiego w Lalce. Jednocześnie lekcja stanowi punkt wyjścia do głębszej refleksji na temat
tożsamości i świadomości Polaków, ich związku z rzeczywistością, w jakiej żyli czy żyją.
Schemat lekcji z wykorzystaniem filmu Kieślowskiego można zastosować również podczas
przeprowadzania lekcji podsumowującej epokę romantyzmu (świadomość i tożsamość romantyków),
omawiania Wesela, itp.
Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie  kim jesteśmy? (pytanie o tożsamość)
Uczniowie metodą burzy mózgów odpowiadają na pytanie: Kim jestem? Co decyduje o tym, kim
jestem? (Zapis w formie mapy mentalnej). Następnie nauczyciel prosi jednego z nich
o prezentację zadania domowego (uczeń miał w domu przygotować informacje na temat
tożsamości, np. na podstawie internetu). Uczeń odpowiada na pytania: Czym jest tożsamość? Co
ją kształtuje? w jakim kontekście możemy mówić o tożsamości? z jakimi słowami, pojęciami ją
kojarzymy? (zapis na arkuszu papieru). Uczniowie zapisują wnioski w zeszycie.
2. Praca metodą projektu edukacyjnego.
Nauczyciel omawia zasady pracy metodą projektu. Przedstawia uczniom temat, nad którym będą
pracowali przez trzy tygodnie. Dzieli uczniów na cztery grupy, rozdaje im instrukcję, z którą
uczniowie się zapoznają oraz karty pracy nr 1, 2, 3, 4, 5.
a) Interpretacja i analiza filmu Gadające głowy  poetyka filmu dokumentalnego, portrety
Polaków z końca lat 70-tych XX w. (tożsamość społeczno-polityczna).
1
www.filmotekaszkolna.pl
Przed obejrzeniem filmu nauczyciel prosi grupy o skoncentrowanie się na konkretnym zadaniu:
grupy I, III mają zająć się zagadnieniem poetyki filmu dokumentalnego (polecenia dla grup
w karcie pracy nr 1), grupy II, IV - portretami Polaków (polecenia dla grup w karcie pracy nr 2).
Po obejrzeniu filmu oraz uzupełnieniu kart pracy grupy prezentują swoje wnioski na forum klasy,
wyjaśniają ewentualne wątpliwości.
b) Przygotowanie materiałów do realizacji filmu dokumentalnego na podstawie Lalki B.
Prusa.
- Interpretacja sceny z filmu K. Kieślowskiego (zwrócenie uwagi na tożsamość człowieka
jako jednostki)
Uczniowie oglądają scenę, w której wypowiada się stara kobieta (scena zaproponowana przez
Filmotekę Szkolną). Mają na jej podstawie nakreślić portret bohaterki, określić jej tożsamość.
w tym celu każdy z nich odpowiada na pytania: Co wyraża twarz bohaterki tej sceny? Dlaczego?
Jak bohaterka postrzega siebie? o czym marzy? Czego pragnie? Co jest dla niej najważniejsze?
w jaki sposób reżyser podkreśla jej tragedię? (zapis pytań na tablicy oraz w karcie pracy nr 3).
Następnie grupy wybierają fragment dotyczący jednego z bohaterów Lalki B. Prusa (np. grupa i 
Rzeckiego, grupa II  Wokulskiego, grupa III  A
ęckiej, grupa IV  Wąsowskiej; uczniowie mogą
przygotować fragmenty w domu w ramach zadania domowego). Tworzą na jego podstawie portret
bohatera oraz określają jego tożsamość. w tym celu odpowiadają w imieniu bohatera na pytania,
jakie zadał w swoim filmie K. Kieślowski:  Kim jesteś? Co jest dla ciebie najważniejsze? Czego
byś chciał? (forma prezentacji zadania  zapis krótkiego wywiadu w karcie pracy nr 3,
prezentacja zadania na forum klasy). Uczniowie wspólnie zwracają uwagę na sposób opisu
bohatera, porównują z opisem filmowym (zapis w karcie pracy nr 3).
- Portrety Polaków w Lalce  obraz zbiorowości z końca lat 70-tych XIX w.
Uczniowie wspólnie przygotowują na podstawie Lalki drabinę społeczną (zapis w karcie pracy nr
4 oraz na arkuszu papieru). Zwracają uwagę na kontekst społeczno-polityczny. Następnie pracują
w grupach. Wybierają spośród bohaterów powieści tych, którzy będą bohaterami filmu - krótko
uzasadniają swój wybór, wskazują fragmenty, które najlepiej charakteryzują ich bohaterów,
przygotowują dla nich pytania (zapis w karcie pracy nr 4). Grupy konsultują swoje propozycje
z nauczycielem.
3. Podsumowanie.
Uczniowie w ramach zespołu ustalają wstępny plan projektu  odpowiadają na pytania dotyczące
organizacji pracy (instrukcja, karta pracy nr 5). Nauczyciel przypomina o konieczności
przedstawienia mu kontraktów.
Uwagi dotyczące prezentacji zadań w ramach projektu edukacyjnego.
Uczniowie mogą zaprezentować swoje zadania na forum szkoły (zaproszą inne klasy, dyrekcję,
innych nauczycieli, rodziców). Nauczyciel oceni ich pracę na podstawie kontraktów, promujących
przedsięwzięcie plakatów oraz prezentacji zadań (w tym ocenie mogą podlegać: plan projektu,
innowacyjność i oryginalność, realizacja celów, wkład w realizację poszczególnych członków
grupy).
Praca domowa:
1. Napisz esej na temat: Portrety Polaków w literaturze, filmie, w historii, czyli jakim narodem
byliśmy, jakim jesteśmy, jakim będziemy. Wykorzystaj spostrzeżenia będące wynikiem
obserwacji rzeczywistości, w której żyjesz.
2. Na podstawie wybranych pozycji (patrz www.filmotekaszkolna.pl, zakładki: lektury
uzupełniające, bibliografia) przygotuj krótki przewodnik po twórczości K. Kieślowskiego, lub
przedstaw w formie wywiadu z reżyserem jego poglądy na temat filmu dokumentalnego
(zadanie dla chętnych).
3. Odwołując się do definicji terminu  esej , zastanów się, czy film K. Kieślowskiego Gadające
głowy można określić jako  esej dokumentalny ? Przygotuj ustną wypowiedz
na ten temat.
2
www.filmotekaszkolna.pl
Załączniki:
karta pracy nr 1
Interpretacja i analiza filmu K. Kieślowskiego Gadające głowy.
część i - Poetyka filmu dokumentalnego
Po obejrzeniu filmu K. Kieślowskiego Gadające głowy odpowiedzcie na pytania.
1. Jaki zabieg kompozycyjny zastosował Kieślowski? Dlaczego?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Co w filmie Kieślowskiego dominuje: obraz czy słowo, ujęcia statyczne czy dynamiczne,
dramaturgia bogata czy uboga? Co w ten sposób reżyser uzyskuje?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. W jaki sposób reżyser przedstawia swoich bohaterów? w jaki sposób są oni kamerowani
(zbliżenia, półzbliżenia)? Jaką funkcję w kamerowaniu postaci pełni tło? Odnieście się do
konkretnych przykładów.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
................................................................................................................
4. Czy bohaterowie Gadających głów to bohater zbiorowy, czy indywidualny? Uzasadnijcie
krótko.
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Wnioski.
Czy zgadzacie się ze stwierdzeniem, że film Kieślowskiego jest  swoistym studium ludzkiej twarzy,
ludzkiej duszy ?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Jaką funkcję pełni film Kieślowskiego? Czy można powiedzieć, że jest głosem w dyskusji,
swoistym dyskursem?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Zapoznajcie się z fragmentami rozmów przeprowadzonych z Kieślowskim (ksero
fragmentów rozmów zamieszczonych na stronie Filmoteki Szkolnej: Zrobiłem i mam, Film
o całym życiu). Odpowiedzcie na pytania.
1. Dlaczego Kieślowski robi filmy? Co chce przez nie wyrazić?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Czy słowa:  Jestem bardzo związany z realną rzeczywistością, bo to, co istnieje, jest
mądrzejsze i bogatsze od moich wizji i ode mnie samego, i rejestrowanie tego istnienia
wystarcza mi całkowicie wypowiedziane przez Kieślowskiego mogłyby być mottem do filmu
Gadające głowy?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. Jaka, zdaniem Kieślowskiego, jest rola reżysera w filmie dokumentalnym, a jaka bohatera?
Dlaczego warto się z bohaterem zaprzyjaz
nić?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
4. Co jest najciekawsze w filmie dokumentalnym? Czy dotyczy to również Gadających głów?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
3
www.filmotekaszkolna.pl
Karta pracy nr 2
Portrety Polaków z końca lat 70-tych XX w.
Po obejrzeniu filmu K. Kieślowskiego Gadające głowy wykonajcie polecenia, odpowiedzcie
na pytania.
1. Scharakteryzujcie wybranych bohaterów filmu. Określcie ich wiek, status społeczny,
wykonywany zawód.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
....................................................................................................
2. Podajcie przykładowe wypowiedzi charakterystyczne dla poszczególnych grup wiekowych:
dzieci młodzież dorośli
3. W jaki sposób odpowiadają na pytania dzieci, w jaki młodzież, a w jaki dorośli? Na co
zwracają uwagę, jakie są ich marzenia, czego pragną? Od czego są uzależnione ich
wypowiedzi?
dzieci młodzież dorośli
Wnioski.
Co możecie powiedzieć na temat tożsamości bohaterów filmu? Czy przedstawiciele
poszczególnych grup wiekowych wiedzą, kim są i czego oczekują od życia?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Co możecie powiedzieć na temat świadomości Polaków z końca lat 70-tych XX w.?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Która z postaci utkwiła wam w pamięci? Dlaczego?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
karta pracy nr 3
Interpretacja sceny z filmu K. Kieślowskiego (tożsamość człowieka jako jednostki)
Obejrzyjcie fragment filmu Gadające głowy. Odpowiedzcie na pytania.
1. Co wyraża twarz bohaterki tej sceny? Dlaczego?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Jak bohaterka postrzega siebie?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
3. o czym marzy? Czego pragnie? Co jest dla niej najważniejsze?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
4. w jaki sposób reżyser podkreśla jej tragedię?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
4
www.filmotekaszkolna.pl
Wnioski.
Co możecie na podstawie wypowiedzi starszej kobiety powiedzieć o jej tożsamości?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Przygotujcie wzorowaną na filmie Kieślowskiego wypowiedz
jednego z bohaterów Lalki
Bolesława Prusa.
1. Wybierzcie fragment dotyczący jednego z bohaterów Lalki B. Prusa (grupa i  Rzeckiego,
grupa II  Wokulskiego, grupa III  A
ęckiej, grupa IV  Wąsowskiej).
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
2. Stwórzcie na jego podstawie portret bohatera oraz określcie jego tożsamość. w tym celu
odpowiedzcie w imieniu bohatera na pytania, jakie zadał w swoim filmie K. Kieślowski:  Kim
jesteś? Co jest dla ciebie najważniejsze? Czego byś chciał? . Wypowiedz
zapiszcie w formie
krótkiego wywiadu z bohaterem.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
.....................................................................................................
Wnioski.
Porównajcie literacki sposób opisu z opisem filmowym.
literacki sposób opisu bohatera filmowy sposób opisu bohatera
5
www.filmotekaszkolna.pl
karta pracy nr 4
Portrety Polaków w Lalce  obraz zbiorowości z końca lat 70-tych XIX w.
Na podstawie Lalki B. Prusa scharakteryzujcie społeczeństwo polskie końca lat 70-tych XIX
w.
1. Wpiszcie przedstawicieli poszczególnych grup społecznych w schemat drabiny społecznej.
2. Scharakteryzujcie poszczególne grupy, zwracając uwagę na cechy dominujące (zalety i wady)
grupa społeczna zalety wady
Wnioski
Jaki jest kontekst społeczno  polityczny? Czego dowiadujemy się o życiu Polaków
w zniewolonym kraju? Co na ten temat mówią bohaterowie? Jak B. Prus ocenia społeczeństwo
polskie końca lat 70-tych XIX.?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
................................................................................................................
W ramach projektu edukacyjnego przygotujcie materiał do realizacji filmu dokumentalnego
na podstawie Lalki B. Prusa inspirowanego filmem K. Kieślowskiego Gadające głowy.
1. Wybierzcie spośród bohaterów Lalki tych, którzy będą bohaterami waszego filmu. Krótko
uzasadnijcie swój wybór.
bohater uzasadnienie wyboru
2. Wskażcie fragmenty powieści, które najlepiej charakteryzują wybranych przez was bohaterów.
bohater fragment powieści
6
www.filmotekaszkolna.pl
3. Zapiszcie pytania, które zadacie swoim bohaterom.
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
.....................................................................................................
Wnioski.
Jaki portret zbiorowy Polaków z końca lat 70-tych XIX w. chcecie zaprezentować w waszym
filmie? Na co zwrócicie szczególną uwagę?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
................................................................................................................
7
www.filmotekaszkolna.pl
karta pracy nr 5
klasa ............................. grupa .........................
Czas pracy: 15 minut.
1. Co jest do zrobienia?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
..........................................................................................................................
2. Jakie pomysły można wziąć pod uwagę? (baza pomysłów)
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. Co jest potrzebne do realizacji zadania? (środki i materiały)
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
..........................................................................................................................
4. Kto i za co będzie odpowiedzialny?
............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................
...........................................................................................................................
5. Jakie terminy będą obowiązywały?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
6. Na czyją pomoc można liczyć?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
7. Jak będą rozstrzygane ewentualne konflikty?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
8. Jakie nadzieje i oczekiwania łączą z projektem poszczególni uczestnicy?
............................................................................................................................................................
......................................................................................................................................
Instrukcja
1. W ramach projektu edukacyjnego przygotujcie materiał do realizacji filmu dokumentalnego na
podstawie Lalki B. Prusa inspirowanego filmem K. Kieślowskiego Gadające głowy. w tym celu
zapoznajcie się z filmem K. Kieślowskiego, dokonajcie jego interpretacji i analizy, na jego
podstawie określcie poetykę filmu dokumentalnego. Następnie wybierzcie spośród bohaterów
Lalki tych, którzy będą bohaterami waszego filmu (zaznaczcie w powieści fragmenty, które
mogą wam pomóc w realizacji przedsięwzięcia). Zadajcie im pytania dotyczące ich
tożsamości (możecie wykorzystać pytania, jakie zadał Kieślowski w Gadających głowach lub
wymyślić, dopisać własne, np. zadać pytanie związane z przeszłością bohatera). Nadajcie
tytuł waszemu filmowi (np. Gadające lalki...?).
2. Ustalcie formę prezentacji zadania: nagranie filmu na kasecie DVD, scenopis, scenariusz, itp..
3. Przygotujcie komentarz do filmu. Określcie cel filmu, zwróćcie uwagę na jego konstrukcję,
problematykę, poetykę oraz tytuł.
4. Przygotujcie plakat promujący wasz film.
5. Przygotujcie plan (konspekt) projektu.
6. Ustalcie, kto się czym zajmuje. Zastanówcie się, czego oczekujecie od nauczyciela (możecie
korzystać z jego konsultacji).
7. Swoje ustalenia przedstawcie w formie kontraktu obejmującego: przydział obowiązków, czas
i formę realizacji zadań, potrzebne środki i materiały, sposoby rozstrzygania ewentualnych
konfliktów personalnych. Kontrakt przedstawcie do negocjacji nauczycielowi.
8
www.filmotekaszkolna.pl