WARZYWNICTWO
POMIDORY - JAK UZYSKAĆ 55 kg/m2
mgr Włodzimierz Krzesiński
Dla uzyskania wysokich plonów pomidorów konieczne jest stabilne podłoże, o dobrych
właściwościach wodno-powietrznych. Producent powinien umieć określić te właściwości,
aby móc samodzielnie ocenić jego przydatność do uprawy oraz prawidłowo wyznaczyć czas
i częstotliwość nawadniania. Podłoże powinno stabilizować rośliny  zbyt luz
ne, sypkie, o
dużej granulacji może powodować ich przewracanie się i podrywanie korzeni, co zmniejsza
pobieranie wody ze składnikami pokarmowymi i wpływa na obniżenie plonu (fot. 1).
FOT. 1. ROÅšLINY POSADZONE W ZBYT LUy
NE PODA
OŻE S
NARAŻONE NA PODRYWANIE KORZENI
Korzenie mają najlepsze warunki wzrostu oraz pobierania wody i składników pokarmowych, gdy
po zakończeniu nawadniania i odpłynięciu nadmiaru wody około 20 40% objętości podłoża
stanowi powietrze (tzw. pojemność powietrzna) i 50 75% woda. W takich warunkach korzenie
pomidorów są silne i zdrowe, o czym świadczy ich biała barwa (fot. 2). Gdy powietrze zajmuje
mniej niż 20% objętości podłoża, oddychanie korzeni jest utrudnione, a gdy jego zawartość stanowi
mniej niż 10%  mogą wystąpić okresowo warunki beztlenowe, co objawia się zahamowaniem
wzrostu korzeni, ich brązowieniem, słabnięciem systemu korzeniowego, a w skrajnych sytuacjach
jego gniciem i zamieraniem (fot. 3).
FOT. 2. PRAWIDA
OWY WYGL
D KORZENI POMIDORÓW
FOT. 3. OSA
ABIENIE I USZKODZENIA SYSTEMU KORZENIOWEGO SPOWODOWANE WARUNKAMI BEZTLENOWYMI
Gęstość podłoża
W tych o małej gęstości w trakcie uprawy mogą ulec zmianie stosunki wodno-powietrzne. Pod
ciężarem owocujących roślin oraz na skutek deptania podłoża w pobliżu roślin wzrasta jego
pojemność wodna, a maleje powietrzna. Producenci oferują często wiele różnych rodzajów tego
samego podłoża różniących się granulacją, ułożeniem włókien lub innymi cechami, co wpływa na
jego pojemność wodną i powietrzną (tab. 1). Niższe ceny produktu mogą oznaczać właściwości
nieco mniej korzystne dla uprawy. Ogólnie można stwierdzić, że im lepsze podłoże, tym łatwiej
uzyskać w nim optymalne warunki wzrostu i plonowania roślin. Zmniejszamy również ryzyko
niepowodzenia uprawy związane z nieprawidłowym nawadnianiem czy awarią systemu
nawadniania. Dobre podłoże zapewnia odpowiednie stosunki wodno-powietrzne dzięki
zróżnicowanej gęstości  w dolnej części mniejszej, a w górnej większej. W ten sposób w całej
objętości podłoża jest utrzymywana równomierna wilgotność, co umożliwia lepsze jego
przerastanie przez korzenie. Podłoża, w których nie zróżnicowano gęstości, wykazują tendencje do
utrzymywania większej wilgotności w dolnej warstwie niż w górnej.
TABELA 1. WA
AÅšCIWOÅšCI POWIETRZNO-WODNE PODA
OŻY
Podłoża o nieco mniej korzystnych stosunkach powietrzno-wodnych (mniejsza pojemność
powietrzna, a większa pojemność wodna) umożliwiają uzyskanie równie wysokich plonów, jak
osiągane na podłożach o optymalnych stosunkach powietrzno-wodnych, pod warunkiem, że
dostosujemy nasze postępowanie do ich właściwości. Im mniejsza pojemność powietrzna, tym
niższa powinna być wilgotność podłoża, przy której powinniśmy rozpocząć nawadnianie. Im
mniejsza zaś pojemność wodna, tym częściej, ale mniejszymi dawkami, nawadniamy. Nie wolno
zatem stosować zaleceń dotyczących uprawy w wełnie mineralnej do uprawy w keramzycie, gdyż
właśnie uprawa w nim wymaga nawadniania mniejszymi dawkami i częściej. Tak samo
postępujemy zmniejszając ilość podłoża przypadającą na jedną roślinę. Podejmując decyzję, przy
jakiej wilgotności rozpocząć nawadnianie, powinniśmy zatem uwzględnić wymagania wodne
rośliny, pojemność wodną i powietrzną podłoża.
Dwie miary
Zalecenia dotyczące wilgotności podłoża w uprawie pomidorów podaje się:
" w podłożach mineralnych jako procent całej objętości podłoża (% v/v, w skrócie %);
" w podłożach organicznych jako procent pełnej (polowej, pojemnikowej) pojemności wodnej
(% ppw).
Nie jest to jednak regułą, dlatego należy zawsze sprawdzać, w jakich jednostkach podane zostały
zalecenia.
W celu lepszego wyjaśnienia różnic wynikających z dwojakiego podawania zaleceń przedstawiam
prosty przykład. Wykorzystamy w nim podłoże o pojemności wodnej 65%, pojemności powietrznej
25% i objętości suchego podłoża 10%. Po zakończeniu nawadniania i odpłynięciu nadmiaru wody
w 10 litrach takiego podłoża znajduje się 6,5 litra wody, 2,5 litra powietrza i 1 litr suchego podłoża.
Jeżeli zalecenia dotyczące wilgotności podawane są w procentach objętości podłoża, wtedy 65%
oznacza, że powinniśmy utrzymywać pełną pojemność wodną. Czyli: przy wahaniach wilgotności
podłoża ą1% (64 66%) nawadniamy jednorazowo dawką 0,2 litra (10 L podłoża to 100%, wahania
wilgotności wynoszą 66%  64% = 2%, czyli 2% z 10 L = 0,2 L).
Jeśli w zaleceniach podano, że nawadniamy do wilgotności 65% ppw oznacza to, że powinniśmy
rozpocząć nawadnianie, gdy w podłożu pozostanie 4,2 litra wody (w 10 litrach podłoża znajduje się
6,5 litra wody, co stanowi 100% wody, z tego 65% musi pozostać w podłożu, czyli 4,2 litra). Tak
więc jednorazowa dawka wody powinna wynosić 2,3 litra wody (6,5 L  4,2 L = 2,3 L).
Przy nawadnianiu należy zwrócić uwagę na szybkość odpływania nadmiaru wody z podłoża.
Szybkość ta zależy od jego przesiąkliwości oraz liczby nacięć w folii, ich wielkości i kierunku. Przy
zbyt częstym nawadnianiu wilgotność podłoża może utrzymywać się powyżej teoretycznej
pojemności wodnej podłoża, gdyż nadmiar wody będzie zbyt wolno wypływał z podłoża, co
spowoduje zmniejszenie ilości powietrza dostępnego dla korzeni  ich zalewanie, brązowienie i
gnicie. Sytuacja taka może wystąpić, zarówno gdy steruje się nawadnianiem zwykłym zegarem
czasowym, jak i przy wykorzystaniu mat startowych, soltimeru, czy nawet komputera analizujÄ…cego
promieniowanie słoneczne. W tabeli 2 podano intensywność transpiracji w poszczególnych
miesiącach oraz teoretyczne zużycie wody, obliczone na podstawie danych meteorologicznych dla
Poznania. W celu zmniejszenia ryzyka nieprawidłowego nawadniania można prowadzić
bezpośredni pomiar wilgotności podłoża (system WCM) lub używać mat wagowych, które ustalają
wilgotność podłoża na podstawie masy maty. Nie ma jednak idealnego systemu sterowania
nawadnianiem, stąd powinniśmy dążyć do poznania jego słabych stron. Na przykład, sterowanie na
podstawie promieniowania słonecznego jest polecane latem, w okresie plonowania, gdyż oprócz
odpowiedniej wilgotności zapewnia optymalną ilość składników pokarmowych. Zużycie wody
jednak zależy nie tylko od intensywności promieniowania słonecznego, lecz również od wielkości
roślin, wilgotności oraz temperatury powietrza i podłoża, temperatury rur grzewczych,
intensywności wietrzenia i kondycji roślin (zwłaszcza korzeni).
TABELA 2. WSPÓA
CZYNNIKI TRANSPIRACJI I DZIENNE ZUŻYCIE WODY
W UPRAWIE POMIDORÓW
* Na podstawie informacji firmy Grodan (w praktyce podane wartości mogą odbiegać od podanych ą 25%)
** Obliczone dla Poznania z lat 1990 2002
Po posadzeniu...
...pomidorów na miejsce stałe należy zmniejszyć wilgotność podłoża w celu dobrego ukorzeniania
roślin  w pierwszych 3, 4 tygodniach do 65 75% ppw, w okresie owocowania utrzymujemy 75
85% ppw. W wełnie mineralnej wilgotność podłoża powinna zawsze mieścić się w zakresie od 50%
do 80% ppw. Po posadzeniu wilgotność utrzymujemy na poziomie 55 65%, a w okresie
owocowania 65 75%. Zmiany wilgotności podłoża powinny odbywać się stopniowo, o 4 6% na
tydzień.
Wczesnym rankiem wilgotność podłoża powinna być o 10 15% niższa niż w godzinach 13.00
14.00. Ilość podłoża w uprawie pomidorów powinna być tak dobrana, aby w nocy jego wilgotność
nie spadała poniżej 50%. Dla spełnienia tego warunku należy przewidzieć użycie 9 12 L wełny
mineralnej na metr kwadratowy uprawy. Podłoża, których pojemność wodna jest mniejsza lub
których jest za mało, należy nawadniać również nocą. W podłożach inertnych musimy zapewnić
10 30% przelew pożywki, natomiast w organicznych nie ma takiej potrzeby.
WÅ‚asny pomiar
Wysokie plony pomidorów możemy uzyskać wykorzystując różne podłoża, pod warunkiem, że
będziemy utrzymywać prawidłową wilgotność podłoża oraz umożliwiać dostęp powietrza do
korzeni. Dlatego powinniśmy żądać od producenta podłoża nie tylko informacji o właściwościach
chemicznych, lecz również danych o pojemności wodnej i powietrznej oferowanego nam produktu.
Gdy brak takich informacji, możemy samodzielnie wyznaczyć przybliżoną pojemność wodną.
Wystarczy po zakończeniu nawadniania zważyć mokre podłoże, a następnie wysuszyć je w
temperaturze 105°C (np. w piekarniku elektrycznym). Z różnicy pomiÄ™dzy masÄ… mokrego i suchego
podłoża wyznaczamy ilość wody pamiętając, że jeden litr wody waży jeden kilogram. Na przykład:
2 litry podłoża po zakończeniu nawadniania ważą 1,6 kg, a po wysuszeniu 0,2 kg. Wyparowało 1,4
kg (1,4 litra).
Z proporcji wyznaczamy pojemność wodną: 1,4 kg x 100% : 2 kg = 70%. Aby zmniejszyć ryzyko
popełnienia błędu, pomiary powinniśmy wykonać kilka razy. Dla podłoży inertnych oznaczenie
możemy wykonać ważąc najpierw nowe  suche  a następnie nasączone jak do sadzenia roślin.
Chcąc wyznaczyć pojemność powietrzną podłoża powinniśmy wykorzystać tę samą zasadę 
wykorzystać różnicę pomiędzy masą podłoża po całkowitym zalaniu wodą (tak, aby nie było w nim
powietrza), a jego masą po zakończeniu nawadniania.
Dr Włodzimierz Krzesiński jest pracownikiem Akademii Rolniczej w Poznaniu