33. Porównaj dekalog bohaterów utworu Gustawa Herlinga - Grudzińskiego i
Tadeusza Borowskiego.

"Inny świat" Gustawa Herlinga - Grudzińskiego i "Opowiadania" Tadeusza
Borowskiego to utwory poÅ›wiÄ™cone tym samym spra­wom, ale napisane zupeÅ‚nie
inaczej. Borowski i Grudziński piszą z perspektywy świadka wydarzeń, więźnia
obozów.
Grudziński pisze o obozach z pozycji świadka, ale mimo to jego sposób
przed­stawiania Å›wiata bliższy jest NaÅ‚kowskiej niż Borowskiemu. Jego książka
też ma stanowić dokument i dlatego autor również próbuje ująć problem obozu
caÅ‚oÅ›cio­wo. GrudziÅ„ski stara siÄ™ w miarÄ™ obiektywnie oddać rzeczywistość
obozowÄ…, opi­sać pracÄ™ i codzienne życie więźniów. Utwór stanowi próbÄ™ ukazania
całego, wysoce zorganizowanego procesu fizycznego i psychicznego niszczenia
człowieka przez system sowieckich obozów pracy.
ZupeÅ‚nie inaczej podchodzi do tematu Borowski. Nie zamierza stworzyć doku­mentu
zbrodni hitlerowskich, nie próbuje też obiektywnie opisać życia w obozie,
zajmuje go bowiem nie tyle samo ukazanie rzeczywistości obozowej, co ukazanie
zmian w psychice ludzkiej dokonujÄ…cych siÄ™ pod wpÅ‚ywem terroru, braku poczu­cia
bezpieczeństwa i życia w ciągłym strachu. Więzień obozu koncentracyjnego może
przyjąć różne postawy, ale tylko dostosowanie się do warunków obozu,
prze­ksztaÅ‚cenie wÅ‚asnego kodeksu etycznego, dostosowanie go do norm panujÄ…cych
w obozie daje szanse na przetrwanie. Ani postawa buntu, próby ucieczek, ani
bier­ność, rezygnacja nie dajÄ… takich szans.
Opowiadania Borowskiego wolne sÄ… od patosu, brak w nich tonu elegijnego. W
obozie, jaki przedstawia pisarz, toczy się codzienne życie, płaskie, szare,
zdeter­minowane walkÄ… o przetrwanie. Borowski nie pisze o współczuciu dla ofiar
hitle­rowców, nie pisze o solidarnoÅ›ci więźniów, nie ukazuje wzniosÅ‚ych cech
charakte­rów wiÄ™zionych. Skupia siÄ™ natomiast na pÅ‚askich dążeniach, niskich
instynktach, jakie wydobywają z człowieka ekstremalne warunki. Pisze o
kradzieżach jak o jednym ze sposobów na przetrwanie, pisze o śmierci,
cierpieniu i bólu bez oznak współczucia.
Także u Grudzińskiego etyka ulega degradacji. W obozowym świecie, w
ekstre­malnych warunkach dewaluujÄ… siÄ™ prawa moralne, znikajÄ… typowe ludzkie
odru­chy. GrudziÅ„ski opowiada o tych, którzy zachowali swe czÅ‚owieczeÅ„stwo, z
nimi się utożsamia. Jeżeli opisuje egoistyczne zachowanie, to traktuje je jako
konse­kwencje nienormalnych warunków. Borowski swych bohaterów nie
usprawiedli­wia. Ich sposób życia traktuje jako ich wÅ‚asny wybór. Co prawda
wybór jedynej drogi umożliwiającej przetrwanie, wybór sprowokowany sytuacją,
niemniej jed­nak wybór Å›wiadomy. Bohaterowie Borowskiego nauczyli siÄ™ żyć w
danej im rze­czywistoÅ›ci. Zrewidowali swój kodeks moralny, odrzucili
nieaktualnÄ… tu etykÄ™ chrze­Å›cijaÅ„skÄ…. Czasem kradnÄ…, czasem zabijajÄ… przeżyć
można tylko czyimś kosztem. W opowiadaniu "U nas w Auschwitzu" syn prowadzi do
komory gazowej własnego ojca, bo boi się narazić pilnującemu porządku Niemcowi,
w opowiadaniu "Proszę państwa do gazu" matka ucieka przed swym dzieckiem, bo
kobiety z dziećmi idą prosto do komór gazowych.
BezpoÅ›redniość opowiadaÅ„ Borowskiego, brak komentarza a tylko przed­stawianie
wydarzeń, mocno oddziałuje na czytelnika. Pozbawił on swych bohaterów, więźniów
obozu, nimbu mÄ™czeÅ„­stwa, przedstawiÅ‚ psychikÄ™ czÅ‚owieka zlagrowanego,
umiejącego dostosować się do obozowej rzeczywistości, podejmującego
bezwzględną, zwierzęcą walkę o przetrwanie.
Ze względu na specyficzne podejście obozowego tematu Borowski spotykał się z
głosami oburzenia. Utożsamiano autora z noszącym jego imię bohaterem opowiadań
i posądzano go o cynizm i popełnianie w obozie przestępstw. Takie zarzuty
ominęły GrudziÅ„skiego. Jego sposób pisania, choć też nie­konwencjonalny, nie
szokował.