I
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Zgodnie uważa się, że poznanie religii oraz dialog
międzyreligijny mają zasadnicze znaczenie dla naszych
MAA
A BIBLIOTEKA
czasów. Jednak z tą powszechnie uznawaną potrzebą
RELIGII
podejmowania powyższych kwestii nie zawsze idzie
w parze dostępność podstawowych narzędzi, które były-
by adekwatne, wiarygodne i zrozumiałe.
Celem tej serii jest dostarczenie rzetelnej, podsta-
wowej wiedzy na temat różnych religii, jak i przed-
stawienie zasadniczych elementów potrzebnych do kon-
frontacji poszczególnych tradycji religijnych z chrześ-
cijaństwem. Przy tym ostatnim zabiegu nie kieruje nami
żaden duch apologetyczny ani tym bardziej chęć ukazania
hierarchii religii. Wynika on raczej z przekonania, że dla
ułatwienia autentycznego spotkania między osobami,
religiami i kulturami potrzebna jest także jasna świadomość
wzajemnych różnic.
Teksty niniejszej serii majÄ… charakter wprowadzenia,
koncentrują się na początkach, księgach świętych, tra-
dycji, praktykach, nauce, konfrontacji-dialogu z chrzeÅ›-
cijaństwem, podając również podstawową bibliografię
do dalszych studiów.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce



I


Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
© Wydawnictwo WAM, 2009
Redaktor naukowy
dr Elżbieta Przybył-Sadowska
Korekta
Magdalena Kot
Projekt okładki
Sebastian Stachowski
Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum autorki.
Opracowanie graficzne rysunków: Adam Borkowski
ISBN 978-83-7505-192-6
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 " 31-501 Kraków
tel. [phone] " faks 012 429 50 03
e-mail: [e-mail]
DZIAA
HANDLOWY
tel. [phone] " faks 012 430 32 10
e-mail: [e-mail]
Zapraszamy do naszej
KSI
GARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. [phone] " faks 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 " 31-501 Kraków
wydawnictwowam.pl
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Wstęp
Współcześnie coraz więcej osób podejmuje prakty-
kę jogi. Czynią to na wiele sposobów, sięgają po różne
metody, których rozmaitość trudno objąć i usystematy-
zować. Praktykują w zaciszu domowym i szkołach jogi,
w aśramach i klubach fitness, w luksusowych ośrodkach
wypoczynkowych i szpitalach, a nawet w kościołach
i salach parafialnych. W zależności od indywidualnych
upodobań i potrzeb każdy może również sięgnąć po je-
den z wielu specjalistycznych podręczników jogi dla
nauczycieli, pianistów, biznesmenów, graczy w golfa,
pracowników biurowych itd. Możliwe jest także uczest-
niczenie w korespondencyjnym lub internetowym kursie
jogi. Współcześnie, choć może wydawać się to niepraw-
dopodobne, jogę praktykują również koty, psy czy konie.
Ich właściciele mają do dyspozycji nie tylko stosowne
podręczniki, ale i rozmaite akcesoria przydatne przy wy-
konywaniu ćwiczeń. Mogą również zabrać swych ulu-
bieńców na specjalne zajęcia dla zwierząt, prowadzone
przez wykwalifikowanych nauczycieli.
W ciągu niemal pięciu tysięcy lat joga wielokrotnie
ulegała zmianom, dostosowując się do różnych warun-
ków społecznych i kulturowych. Ta zdolność adaptacyjna
zawsze była z
ródłem jej bogactwa i trudnej do ogarnięcia
wielowymiarowości. Wydaje się jednak, że wielka popu-
larność jogi i dość zaskakująca różnorodność form, jakie
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
WST
P
6
współcześnie przyjmuje gubi coraz częściej jej zasad-
nicze przesłanie. Coraz rzadziej postrzega się jogę jako
ścieżkę duchową, drogę prowadzącą ku transcendencji.
Staje siÄ™ raczej wyszukanÄ…, egzotycznÄ… formÄ… gimna-
styki, modnym sposobem na spędzanie wolnego czasu,
utrzymanie kondycji fizycznej, zgrabnej figury i dobrego
samopoczucia.
Niniejsze opracowanie jest próbą ukazania tradycji
jogi, jej bogactwa i różnorodności. Prześledzenie dzie-
jów jogi od najwcześniejszych, możliwych do uchwyce-
nia początków aż po czasy współczesne, pozwoli Czytel-
nikowi  taka jest przynajmniej moja intencja  zapoznać
się z różnymi jej aspektami i formami, a przede wszyst-
kim uchwycić tę myśl, która leży u ich podstaw i wyraża
jednocześnie najgłębszą istotę jogi.
Mircea Eliade pisał, że  ... joga stanowi charaktery-
styczny wymiar ducha indyjskiego, i to w takim stopniu,
że wszędzie, gdzie wniknie się w religię i kulturę Indii,
napotyka siÄ™ bardziej lub mniej czyste formy jogi 1. Nie
jest możliwe wyczerpujące opisanie owego  indyjskiego
ducha w tak krótkim opracowaniu, jak to, które Czytel-
nik trzyma przed sobą. Wątpię, czy w ogóle jest to moż-
liwe... W niniejszej książce przedstawiono więc jedynie
wybór problemów uznanych za najbardziej reprezenta-
tywne dla tradycji jogi.
Książkę podzielono na siedem zasadniczych części,
wyznaczających kolejne etapy rozwoju jogi. Podział ów
po części został zainspirowany przez prace Georga Feu-
1
M. Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, przeł. B. Baranowski, Warszawa
1997, s. 368.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
WST
P
7
ersteina, jednego ze uznanych badaczy i znawców tej
tradycji. Rozważania rozpoczęto od poszukiwania naj-
wcześniejszych śladów idei jogi w przedindoeuropejskiej
jeszcze cywilizacji doliny Indusu. Następnie zaprezen-
towano najważniejsze wątki wedyjskie sklasyfikowane
przez Feuersteina jako joga archaiczna, i dalej  wybrane
myśli zaczerpnięte z Upaniszad oraz koncepcje odczy-
tywalne z Bhagawadgity, łączone przez tegoż badacza
w jednÄ… kategoriÄ™ jogi preklasycznej. W osobnych roz-
działach omówiono system jogi klasycznej, jogę postkla-
syczną i współczesną. Zaproponowany podział ma jednak
charakter przede wszystkim porzÄ…dkujÄ…cy i nie powinien
przesłaniać ciągłości tradycji jogi. Na tej właśnie podsta-
wie, sięgając po interpretacje, komentarze i wypowiedzi
współczesnych joginów, wyjaśniam niektóre zjawiska
pochodzące z odległej nieraz przeszłości.
Ostatnie dwie części książki ukazują wybrane kwestie
związane z jogą chrześcijańską oraz historią jogi w Pol-
sce. Odpowiedz
na pytanie, czym jest joga i jak można ją
definiować, znajdzie Czytelnik w rozdziale pierwszym.
Każdy rozdział kończy wybór podstawowej literatu-
ry przedmiotu uzupełniony niekiedy uwagami i wyjaś-
nieniami. Wskazane pozycje pozwolÄ… zainteresowanym
wyjść poza przedstawiony zestaw zagadnień i umożliwią
poszerzenie wiedzy na temat tradycji jogi, a niektórych
być może skłonią także do podjęcia własnych poszuki-
wań. Ze względu na popularny charakter opracowania,
tam gdzie było to możliwe, starałam się wskazywać na
literaturę dostępną w języku polskim.
Wszystkie terminy sanskryckie podane sÄ… w wersji
spolszczonej. Transliteracja naukowa na alfabet łaciński,
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
WST
P
8
zastosowana tylko przy pierwszym ich wystÄ…pieniu, zo-
stała umieszczona w nawiasie i zapisana kursywą. Wy-
jątkiem od tej reguły jest zapis współczesnych indyjskich
imion i nazwisk, które zostały podane tylko w wersji
angielskiej, gdyż tak robią sami ich posiadacze, i w tej
formie sÄ… one powszechnie znane i rozpoznawane. W cy-
tatach zachowana została pisownia oryginału.
Na zakończenie należy wyraz
nie zaznaczyć, że opra-
cowanie, które Czytelnik trzyma w ręku nie jest pod-
ręcznikiem jogi. Mam nadzieję, że dzięki lekturze ni-
niejszej książki Czytelnik zrozumie, dlaczego  naucze-
nie się jogi z książki nie jest możliwe.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
Joga  uwagi o definicji
Przez jogę należy (można) jogę poznać,
od jogi powstaje joga.
A ten, który się skupi przez jogę,
na zawsze przebywa w jogach.
(Jogabhaszja III.6)
Przywołany powyżej fragment komentarza Wjasy
(Vy

sa) do Jogasutr (Yogask
tra) Patańdżalego (Patańjali)
wyjątkowo dobrze ilustruje bogactwo znaczeń terminu
joga (yoga) i różnorodność stojącej za nim tradycji. Joga
to zbiór wskazówek, mądrości duchowych, pokazujących
sposób postępowania i wytyczających właściwą drogę.
Joga to sama droga i wysiłek, który jogin wkłada w jej
przemierzanie. Joga to ostateczny cel drogi, zwieńczenie
trudu jogina, ale też każdy kolejny krok, który przybliża
poszukującego do kresu wędrówki. Joga to wreszcie spo-
sób na dotarcie do celu.
Już samo słowo  joga niesie w sobie tę różnorod-
ność znaczeń. Pochodzi ono od sanskryckiego rdzenia
judż (yuj) oznaczającego  połączyć ,  wiązać , ale tak-
że  ujarzmiać ,  nałożyć jarzmo . A zatem joga to za-
równo sposób na owo połączenie, sam proces łączenia,
jak i jego skutek. Joga jest również metodą pozwalającą
na ujarzmienie, jest jednocześnie procesem i skutkiem
ujarzmiania.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
10
W najszerszym rozumieniu tego terminu, joga jest
powstałą w Indiach dyscypliną, która obejmuje wszel-
kie techniki samodoskonalenia, medytacji i ascezy
(w rozumieniu bliższym etymologicznemu znaczeniu te-
go słowa, które wywodzi się z greckiego askein   pra-
cować ,  ćwiczyć się ) prowadzące do różnie rozumia-
nej doskonałości duchowej, doświadczenia transcenden-
.
cji i wyzwolenia siÄ™ z sansary (sams

ra)  koła narodzin
i śmierci. Ta niezwykle bogata tradycja dostarcza jogino-
wi nie tylko podstawowych punktów odniesienia i war-
tości organizujących całe jego życie, ale również mniej
lub bardziej złożonego metafizycznego uzasadnienia
podejmowanych starań. Georg Feuerstein ujmuje jogę
wręcz jako sposób życia, ogarniający każdy jego przejaw
i jednocześnie uznający prymat rzeczywistości ostatecz-
nej nad nimi wszystkimi, zaś dążenie do niej uznaje za
najważniejsze zadanie człowieka.
Tak szerokie ujęcie sprawia, że termin joga może od-
nosić się do wszelkich praktyk duchowych stanowiących
część dowolnego systemu filozoficznego czy religijnego.
Możliwe jest zatem mówienie np. o jodze buddyjskiej czy
dżinijskiej (które w niniejszym opracowaniu, koncentru-
jÄ…cym siÄ™ na tradycji ortodoksyjnej, tj. przyjmujÄ…cej au-
torytet Wed, zostały pominięte), a nawet o jodze chrześci-
jańskiej, krótko omówionej w jednym z ostatnich rozdzia-
łów. W przypadku tej ostatniej słowo joga może odnosić
się zarówno do sposobu postępowania czy ćwiczeń du-
chowych wypracowanych w ramach tradycji chrześcijań-
skiej, jak i tych, które zostały przejęte np. z hathajogi.
W opinii Mircei Eliadego, takie szerokie ujęcie jogi,
rozumianej właśnie jako suma środków i technik, umoż-
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
11
liwiających człowiekowi osiągnięcie wyzwolenia, było
i, jak można sądzić, nadal jest w Indiach najpowszech-
niejsze. W literaturze sanskryckiej pojawia siÄ™ wiele
nazw (wyrażeń złożonych) zawierających człon  joga .
Najczęściej są to nazwy różnych metod i praktyk  ście-
żek prowadzących do osiągnięcia wyzwolenia. Georg
Feuerstein wymienia aż czterdzieści takich dróg1. Wśród
nich znalazły się między innymi:
 hathajoga (hat*ðhayoga)  droga, która wiedzie do celu poprzez
doskonalenie ciała;
 karmajoga (karmayoga)  joga czynu spełnianego tak, by nie
owocował karmicznie;
 bhaktijoga (bhaktiyoga)  ścieżka pobożności, oddania i mi-
łości;
 dżńanajoga (jń

nayoga) prowadzÄ…ca ku wyzwoleniu poprzez
usunięcie niewiedzy;
 mantrajoga (mantrayoga) i nadajoga (n

dayoga)  wykorzy-
stujące w praktykach głównie moc dz
więku;
 jantrajoga (yantrayoga)  sięgająca po geometryczną repre-
zentację wszechświata.
Większość z opisanych przez badacza ścieżek nie
rozwinęła nigdy szerszego tła metafizycznego, nie miała
oparcia w bardziej złożonym systemie filozoficznym. Ich
podstawÄ™ stanowi konkretna praktyka nakierowana na
osiągnięcie jasno określonego celu.
Te wszystkie ścieżki, niekiedy bardzo różne, łączy
jednak kilka podstawowych, fundamentalnych cech, sta-
nowiÄ…cych o ich istocie.
1
G. Feuerstein, The Deeper Dimension of Yoga. Theory and Practice, Boston
2003.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
12
Wyzwolenie
Ostatecznym celem każdej gałęzi jogi jest wyzwole-
nie, uwolnienie człowieka od cierpienia wynikającego
z niewiedzy, z nieznajomości samego siebie, własnej,
prawdziwej natury. Siła niewiedzy wprawia w ruch koło
sansary, w którym krąży każda istota, umierając i rodząc
się nieskończenie wiele razy. Joga pozwala usunąć nie-
wiedzę, zatrzymać koło sansary i przerwać cierpienie.
Charakter praktyczny
Joga w każdym swoim przejawie jest zawsze wielo-
wymiarowym systemem praktycznym  pokazuje naturÄ™
rzeczywistości otaczającej człowieka, rysuje swego ro-
dzaju mapę i wytycza ścieżki prowadzące do celu, czyli
wyzwolenia; uczy bezpiecznego poruszania siÄ™ po owych
ścieżkach; daje gotowe, zweryfikowane przez pokolenia
wskazówki i wyposaża jogina w odpowiednie narzędzia
 praktyki pomocne w poszukiwaniach. Można przy-
puszczać, że to właśnie w doświadczeniu każdego jogina
kryje się tajemnica bogactwa i żywotności praktyk jogi,
różnej ich interpretacji oraz odmiennych sposobów ich
stosowania i wykonywania. Kolejne pokolenia joginów
różnie bowiem ujmowały przekazywaną im tradycję,
zgodnie z własnymi doświadczeniami i potrzebami, two-
rzÄ…c tym samym liczne nurty, linie przekazu czy  jak
ujmuje się to dzisiaj  metody praktyki. W ten sposób
każdy z nich pozostawił w tradycji swój ślad. Wybranym
osobom, które w sposób szczególny wpłynęły na szeroko
pojętą jogę, poświęcono osobny fragment tej książki.
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
13
Wysiłek własny
Praktyka jogi nie polega na mechanicznym powta-
rzaniu poszczególnych ćwiczeń, ślepym naśladowaniu
innych, czy automatycznym wypełnianiu stosownych
zaleceń. Wymaga ona przede wszystkim zaangażowania
i świadomego wysiłku, które stanowią podstawę wszech-
stronnej samodyscypliny.
Guru i struktura inicjacyjna
W praktyce jogi niezbędny jest przewodnik  oso-
ba, która sama przemierzyła bezdroża poszukiwań du-
chowych i odnalazła cel. Nauka jogi ma miejsce zawsze
w relacji guru (guru)  uczeń. Mistrz duchowy przekazu-
je adeptowi własne, żywe doświadczenie i jednocześnie
nadzoruje postępy swego podopiecznego. Właśnie dla-
tego jogi nie można nauczyć się samemu, nie można też
nauczyć się jej z książki. Guru nie tylko inicjuje (wpro-
wadza adepta na ścieżkę jogi), ale przede wszystkim daje
mu siłę niezbędną do dalszej pracy. Inicjacja jest także
odrzuceniem świata zewnętrznego i otwarciem się na
rzeczywistość transcendentną.
Etyka
Przygotowanie etyczne jest fundamentem wszystkich
ścieżek jogi i warunkiem wstępnym każdej praktyki. Bez
niego osiągnięcie wyzwolenia nie jest możliwe, a sa-
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
14
ma praktyka może nawet okazać się szkodliwa. Zakaz
krzywdzenia, prawdomówność, zakaz przywłaszczania
sobie cudzej własności, wstrzemięz
liwość i in. są pierw-
szymi ćwiczeniami, w jakich doskonali się jogin.
Słowo joga, jak wspomniano wcześniej, oznacza
również sam cel, do którego zmierza jogin, czyli pewien
stan, nową jakość, wnoszoną przez właściwie podejmo-
waną praktykę. Także i to rozumienie przywoływanego
terminu ukazuje, w jak różnorodny sposób ujmuje się
kres wysiłków jogina, począwszy od uspokojenia zmy-
słów, przez stan równowagi, po powściągnięcie zjawisk
świadomości, jedność wdechu i wydechu czy odkrycie
swej prawdziwej natury  jaz
ni.
Termin joga w najwęższym znaczeniu, odnosi się do
jednej z sześciu ortodoksyjnych (tj. przyjmujących auto-
rytet Wed) darśan (darśana), czyli indyjskich systemów
filozoficznych. Dla ścisłości używa się wtedy określenia
jogadarśana (yogadarśana) lub joga klasyczna. Darśana
(od rdzenia dr'ðÅ›  widzieć ,  patrzeć ) oznacza poglÄ…d,
ogląd, punkt widzenia, wizję świata, a także drogę, pe-
wien sposób postępowania. Na gruncie zachodnim od-
powiednikiem darśany jest zazwyczaj  filozofia , choć
znaczenia obu tych terminów nie w pełni się pokrywają.
Darśana jest bowiem nie tylko teoretycznym opisem rze-
czywistości, ale ma także wymiar praktyczny  jej celem
jest pokazanie drogi i sposobów na osiągnięcie wyzwo-
lenia z sansary. Ufundowana jest na bezpośrednim do-
świadczeniu rzeczywistości, które w dalszej kolejności
staje się przedmiotem interpretacji i zostaje ujęte w ra-
my teoretyczne. Sześć darśan, które tradycyjnie łączy się
w uzupełniające się pary, to: njaja (ny

ya) i wajśeszika
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce
JOGA  UWAGI O DEFINICJI
15
.
(vaiÅ›es*ð*ðika), mimansa (m%2Å‚m

ms

) i wedanta (ved

nta)
.
oraz sankhja (s

mkhya) i joga.
Dla zainteresowanych:
Ogólne omówienie filozofii indyjskiej znajdzie Czytelnik w S.
Radhakrishnan, Filozofia indyjska, przeł. Z. Wrzeszcz, t. 1-2,
Warszawa 1958, a także w E. Frauwallner, Historia fi lozofi i in-
dyjskiej, przeł. L. Żylicz, t. 1-2, Warszawa 1990. Trudniejszym
w lekturze, bardzo obszernym opracowaniem jest S.N. Dasgupta,
A History of Indian Philosophy, t. 1-5, Delhi 1975. Wybrane za-
gadnienia z tego zakresu przystępnie prezentuje książka Filozofia
Wschodu, pod red. B. Szymańskiej, Kraków 2001, której uzupeł-
nieniem jest wybór tekstów z
ródłowych, wydany pod tym samym
tytułem, zredagowany przez M. Kudelską (Kraków 2003).
Kup książkę Przeczytaj więcej o książce