Część pierwsza

Krótki przewodnik
3 medycynie
naturalnej




Kusi cię tajemniczy świat niekonwencjonalnych metod
leczenia? Szukaj skutecznych, najlepszych sposobów,
ale korzystaj z nich tak, by sobie nie zaszkodzić.

W poszukiwaniu nowych lądów ........16

Czym zajmuje się medycyna naturalna. Najpopularniejsze metody i techniki: akupunktura,
homeopatia, medycyna chińska, bioenergoterapia, ayurweda, aromaterapia, chiropraktyka, hipnoza.

Halo, czy to Doktor Naturalny? .........28

Jak znaleźć najlepszego lekarza naturopatę. O co należy zapytać przed dokonaniem wyboru.
Gdzie można zadzwonić po rekomendacje.

Mądrze korzystaj z potęgi ziół..........33

Co to znaczy nowoczesny lek roślinny. Cztery zasady kupowania ziół. Przewodnik: zioła od A do Z.

Zioła plus leki, czy to problem ..........47

Niepożądane działanie popularnych ziół. Które leki roślinne nie powinny być łączone
z chemicznymi. Podajemy przykłady.

Rozdział 1

W poszukiwaniu
nowych lądów

Czym się zajmuje medycyna naturalna. Jakie techniki
przywracania zdrowia stosuje. Na co zwracać uwagę.

W ostatnich dziesięcioleciach wiele krajów ogarnęła
swoista aksamitna rewolucja zdrowotna. Tysiące
ludzi - zniechęconych konwencjonalnymi metodami
leczenia, traktowania pa-
cjentów i zawężającą się
specjalizacją medycyny
- poszukują alternatyw-
nych sposobów poprawy
stanu swego zdrowia. Od
ziołolecznictwa po masaż,
od homeopatii po medyta-
cję i jogę - przenikają do
naszej codzienności mniej
lub bardziej egzotyczne
techniki.




Wiele osób z pewnością dobrze pamię-
ta tłumy ściągające na zbiorowe seanse
amerykańskiego uzdrowiciela Harrisa lub
rodzimego bioenergoterapeuty Stanisława
Nardellego oraz czas, gdy niemal cała Pol-
ska zasiadała przed telewizorami, odlicza-
jąc do dziesięciu z Rosjaninem Anatolijem
Kaszpirowskim.

Ludzie zawsze szukali ratunku w no-
wym, zwłaszcza ci, którym medycyna
konwencjonalna nie bardzo mogła pomóc.
Tymczasem owo "nowe" jest w rzeczywi-
stości stare jak świat.

Od najdawniejszych czasów ludzie
spróbowali znaleźć sposoby na swoje dole-
gliwości w otaczającej ich przyrodzie, wie-
dzę o ich skuteczności przekazywali z po-
kolenia na pokolenie. Stąd wzięła się tak
głęboko zakorzeniona w polskim społe-
czeństwie tradycja używania ziół na co
dzień. Również na świecie zioła cenione są
coraz wyżej. Szacuje się, że niemal połowa
wytwarzanych dziś nowoczesnych leków
oparta jest na surowcach roślinnych.

Już ponad trzy tysiące lat temu filozo-
fowie hinduscy, chińscy, greccy doszli do
wniosku, że stan zdrowia człowieka zależy
od równowagi sil wewnętrznych organi-
zmu. Gdy owa naturalna harmonia zosta-
nie zakłócona, pojawia się choroba.
Współczesne metody leczenia alternatyw-
nego wywodzą się właśnie z tych wielowie-
kowych doświadczeń - niektóre z nich
wcale się zresztą przez wieki nie zmieniły.
Różne systemy i techniki lecznicze coraz
częściej zmierzają do przywrócenia we-
wnętrznej harmonii. Mówi już o tym gło-
śno wielu naszych lekarzy.

Dlaczego tak lubimy naturalne metody?

Oto najczęściej wymieniane powody rosnącego zainteresowania medycyną niekonwencjonalną.
"Chcemy mieć prawo wyboru sposobu leczenia". Medycyna konwencjonalna
radzi sobie dobrze z wieloma problemami (z leczeniem zawałów, przeszczepami organów, skła-
daniem złamań itp.). Ale nie ze wszystkim. Tam, gdzie ujawnia ona swoje stabe punkty, luki wy-
pełnia medycyna alternatywna. Sprawdza się ona szczególnie przy przewlekłych dolegliwo-
ściach, jak choroby stawów, bóle kręgosłupa, migreny, alergie, kłopoty z cerą i włosami itp.

"Zależy nam na tym, by w porę zapobiec dolegliwościom". Medycyna trady-
cyjna skupia się na leczeniu chorób, alternatywna - na utrzymaniu dobrego stanu zdrowia i po-
budzeniu sił obronnych organizmu. Jej celem jest nie tylko doraźna poprawa samopoczucia, ale
petne zdrowie - zdrowie optymalne. Pragniemy się czuć tak dobrze, jak to tylko możliwe.

"Nie chcemy być tylko przedmiotem leczenia". Wciąż zbyt wielu lekarzy wręcz

zniechęca pacjentów do czynnego udziału w procesie leczenia. Większość specjalistów z zakre-
su medycyny naturalnej przeciwnie, nalega na aktywne współuczestniczenie chorego. Zachę-
cają oni do świadomego podejmowania decyzji związanych z ich zdrowiem.

"Lubimy Środki naturalne". Rozwój techniki doprowadził do prawdziwych cudów, jeśli
chodzi o możliwości leczenia, np. chirurgicznego, ale czasem cena (zarówno fizyczna, jak i psy-
chiczna), jaką trzeba zapłacić za zabieg, bywa za duża. Metody alternatywne działają subtelniej.

18�Naturalne recepty

Akupunktura
Starożytna sztuka
leczenia igłami

Akupunktura jest znakomitym przy-
kładem prastarej metody leczniczej, która
zmieniła się o tyle, o ile skorzystała z postę-
pu naukowo-technicznego.

Dziesięć tysięcy lat p.n.e. Chińczycy
używali do akupunktury igieł z kamienia.
Od VII wieku p.n.e. stosowano igły z żela-
za. Dziś używa się cienkich jak włos igieł
stalowych. Reszta pozostaje bez zmian.

Według starej medycyny chińskiej
wkłucie igieł w odpowiednie punkty na
ciele ma przywracać swobodny przepływ
energii życiowej, zwanej qi (czytaj: czi).
Energia ta przepływa przez niewidzialne
kanały (meridiany), odżywia organy we-
wnętrzne i kończyny. Wskutek urazów lub
niezdrowego trybu życia meridiany bloku-
ją się, co prowadzi do choroby i bólu.

Jakkolwiek tajemniczo to brzmi, aku-
punktura jest już nieźle poznaną i zaak-
ceptowaną przez naukę metodą leczenia.
Wprawdzie wielu lekarzy nie wierzy w ist-
nienie qi, ale przekonali się oni, że zabieg
akupunkturowy wywołuje pewne reakcje
organizmu: zwiększa m.in. wydzielanie en-
dorfin, naturalnych substancji przeciwbó-
lowych, serotoniny, która poprawia na-
strój, oraz przeciwzapalnego kortyzolu.

W czym pomoże akupunktura? Me-
dycyna konwencjonalna w wielu krajach
(także w Polsce), mimo wciąż sceptycznego
podejścia, coraz powszechniej uznaje sku-
teczność akupunktury, zwłaszcza jako me-
tody leczenia bólu. Specjaliści z amery-
kańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia




Akupunktura
łagodny zabieg

Nie boli... igły do akupunktury są na tyle cien-
kie i elastyczne, że przy ich wbijaniu czuje
się tylko lekkie ukłucie. O bólu nie ma mowy.

Nie szkodzi... jako metoda naturalna
akupunktura jest całkowicie nieszkodliwa.
Nie powoduje żadnych skutków ubocznych
-o ile, rzecz jasna, zabieg wykonuje fachowiec.

W Polsce akupunktura jest już od wielu lat
uznaną i cenioną metodą leczniczą.
W całym kraju działa ponad tysiąc lekarzy
medycyny biegłych w tej dziedzinie. Centrum
Akupunktury w Warszawie, wspólnie z Polskim
Towarzystwem Akupunktury, od dawna
prowadzi szkolenia i kursy dla lekarzy chcących
zdobyć tę specjalność.

stwierdzili na przykład, że
łagodzi ona nudności po
narkozie, a także związane
z ciążą oraz chemioterapią.
I chociaż nie ma na to jeszcze
niezbitych dowodów nauko-
wych, wiele wskazuje na to,
że akupunktura łagodzi bó-
le artretyczne, menstruacyj-
ne, bóle zębów, głowy, kręgo-
słupa i dolegliwości związa-
ne z fibromialgią (reumaty-
zmem mięśniowym). W wielu
przypadkach zmniejsza też niepożądane
objawy po odstawieniu niektórych leków i
leczy uzależnienie od alkoholu.

Homeopatia
Zasada leczenia
podobnym

Wielu lekarzy, nawet największych tra-
dycjonalistów, coraz częściej zapisuje swo-
im pacjentom leki homeopatyczne. Rodzi-
ce chętnie podają je dzieciom.

Homeopatia jest metodą bazującą na
zasadzie podobieństwa zaobserwowanego
między objawami występującymi u chore-
go a skutkami działania danej substancji.

Jakie są najważniejsze różnice między
homeopatią a medycyną tradycyjną? Me-
dycyna konwencjonalna (zwana przez ho-
meopatów alopatią) opiera się na założe-
niu, że leczenie, jako przeciwieństwo
procesów chorobowych, zastępuje szwan-
kujące mechanizmy samoobrony. Działa-
nie homeopatii polega natomiast na po-
budzaniu sił obronnych organizmu.

Lekarz homeopata traktuje pacjenta ho-
listycznie (całościowo). Co cenne - koncen-
truje się nie na chorobie, ale na czło-
wieku. Zalecenie nawet najprostszego
leku poprzedzają szczegółowy wywiad

CZY WIESZ, ŻE...

..średnica igieł do aku-
punktury waha się od
0,25 do 0,33 mm, a dłu-
gość od 2,5 do 7,5 cm.
Trzeba dużej zręczno-
ści, by je precyzyjnie
wkłuć w odpowiednie
miejsce.

i analiza indywidualnej sy-
tuacji chorego. Lekarz ho-
meopata interesuje się każ-
dym aspektem życia i zdrowia
pacjenta, wnikliwie analizuje
jego indywidualne po- trzeby.
Czym różnią się leki home-
opatyczne od tradycyjnych?
Działanie leków klasycznych
polega na niszczeniu choro-
botwórczych drobnoustro-
jów (tak działają np. anty-
biotyki i leki przeciwpaso-
żytnicze), na hamowaniu pewnych proce-
sów (leki przeciwzapalne, antyhistamino-
we) lub na dostarczaniu organizmowi bra-
kujących substancji (witaminy, hormony
itp.). Leki homeopatyczne natomiast ma-
ją pobudzać naturalne reakcje organizmu.
Powrót do zdrowia ma nastąpić w wyni-
ku podawania małych (czasem wręcz śla-
dowych) ilości substancji, które u osób
zdrowych wywołałyby objawy podobne
do objawów zaobserwowanych u chorego.
Podczas przygotowywania preparatów
homeopatycznych pranalewki i substancje
są niekiedy bardzo rozcieńczone. W re-
zultacie lek może zawierać milionową
część substancji wyjściowej (oznakowanie
6 X lub 6 DH), a nawet jedną dziesięcio-
miliardową część substancji wyjściowej
(oznakowanie 5 CH).

Właśnie na to zwracają najczęściej
uwagę przeciwnicy homeopatii, twierdząc,
że leki o tak nikłej zawartości substancji
czynnych po prostu nie mogą pomagać,
a jeśli odnoszą jakiś skutek, to dlatego, że
na pacjenta działa efekt placebo (czyli
chwilowa poprawa stanu zdrowia po za-
stosowaniu środka obojętnego) lub uspo-
koiła go serdeczna rozmowa z lekarzem.

Homeopaci uważają jednak, że skoro
terapia przez nich zalecana ma działać
w tym samym kierunku co naturalne
reakcje organizmu, nawet nieskończenie

20 � Naturalne recepty

małe dawki mogą skutecznie te reakcje
pobudzać, podczas gdy zbyt duża dawka
leku mogtaby zakłócić proces samolecze-
nia organizmu.

W jakich przypadkach home-
opatia sprawdza się najlepiej? wie-
lu lekarzy przepisuje leki homeopatyczne
przy ostrych infekcjach (jak infekcje wiru-
sowe, nawracające infekcje górnych dróg
oddechowych u dzieci, zapalenie ucha
i gardta), zaburzeniach ukladu pokarmo-
wego, dolegliwościach ginekologicznych,
stanach niepokoju, zaburzeniach snu.

Stosowane są one także w chorobach
przewlekłych: dermatologicznych, alergii
i tzw. chorobach cywilizacyjnych. Ale za
najskuteczniejsze formy interwencji leka-
rza uważają homeopaci te działania, dzię-
ki którym udaje się zapobiec chorobie.

Czy można łączyć homeopatię z meto-
dami konwencjonalnymi? Tak, ale wybór
powinien należeć do lekarza. Można na
przykład lekami homeopatycznymi od-
działywać na "podłoże migrenowe", po-
dając jednocześnie tradycyjne leki prze-
ciwbólowe. Połączenie obu sposobów
leczenia okazuje się korzystne także w wie-
lu innych przypadkach. To możliwe, po-
nieważ leki homeopatyczne są bezpieczne,
nie powodują skutków ubocznych ani nie
wchodzą w interakcję z innymi lekami.
Można je stosować u kobiet w ciąży i ma-
lych dzieci. Są przy tym znacznie tańsze
niż tradycyjne lekarstwa.

W przypadku drobnych dolegliwości
(jak przeziębienie czy niestrawność) lekar-
stwa homeopatyczne można stosować
samodzielnie. Są dostępne bez recepty
w aptekach. Jednak lekarze homeopaci
zgodnie twierdzą, że nawet jeśli leczenie się
na własną rękę nie zaszkodzi, to znacznie
skuteczniejsza jest zawsze terapia pod
opieką specjalisty. Każdy człowiek bo-
wiem inaczej reaguje na chorobę l na środ-

Lekarstwa
homeopatyczne

Leki te produkowane są z ponad trzech
tysięcy substancji: pochodzenia roślinne-
go, mineralnych, organicznych (np. metali,
soli, związków chemicznych), a także
pochodzenia zwierzęcego (piżmo, części
ciała pszczół, mrówek, pająków itp.).
Mają postać granulek lub mikrogranulek
- małych kuleczek z mieszaniny sacharo-
zy i laktozy nasączonej sub-
stancją leczniczą. Krople,
tabletki i syropy to postacie
leków wieloskładnikowych.
Homeopaci doszli do prze-
konania, że najlepszym �
sposobem stosowania J!
tych leków jest poda- U
nie ich podjęzykowo. f




ki lecznicze. Ludzie różnią się przecie
między sobą kondycją, temperamenten-
upodobaniami kulinarnymi, odporności
na infekcje i stres. Lekarz homeopata bk
rżę to wszystko pod uwagę. Ważnym ek
mentem terapii jest objaśnianie pacjentc
wi wszystkich procesów, tak by mógł o:

aktywnie uczestniczyć w leczeniu.

Medycyna chińska

Powrót

do równowagi

Według tradycyjnej medycyny chir
skiej człowiek to miniaturowy wszecl'
świat. Każdy składa się z yin i yang - dwóc
dopełniających się energii, które są ja

dzień i noc, a dato to wzajemne relacje
pomiędzy pięcioma elementami: wodą,
ogniem, drewnem, metalem i ziemią.
Wszystkie te elementy scala energia życio-
wa qi, która przez nas przepływa. Kiedy
qi działa bez zakłóceń, wszystkie elemen-
ty pozostają w równowadze, więc jesteśmy
zdrowi. Kiedy coś zaburzy harmonię, sto-
suje się akupunkturę, ziołolecznictwo, ma-
saż, dietę lub terapię ruchową (np. tai cni),
aby przywrócić zdrowie.

Medycyny chińskiej nie należy oceniać
według standardów zachodnich. Yin, yang
lub qi nie da się wykryć za pomocą analiz
laboratoryjnych ani prześwietleń. Można
tylko stwierdzić skuteczność akupunktu-
ry lub leczenia chińskimi ziołami. Dowie-
dziono już skuteczności tej pierwszej w wie-
lu przypadkach.

Jeśli chodzi o zioła, potrzebne są bada-
nia na szerszą skalę, ale i one bardzo czę-
sto pomagają.

Ale uwaga! Nie wolno stosować żad-
nych chińskich ziół na własną rękę (a są
one dostępne nawet na bazarach) bez

konsultacji z doświadczonym specjalistą
z zakresu chińskiej medycyny.

Feng shui: harmonijna prze-
strzeń. Za element medycyny chińskiej
można uznać też feng shui, sztukę harmo-
nijnej aranżacji przestrzeni życiowej
w zgodzie z siłami wszechświata. Choć
dzisiaj przez wielu ludzi jest traktowana
jako... rodzaj dekoratorstwa wnętrz, to
w rzeczywistości nawiązuje do elementar-
nej zasady medycyny chińskiej, czyli za-
chowania równowagi. Feng shui łączy ze
sobą środowisko wewnętrzne i zewnętrz-
ne, tworząc wnętrza, w których mieszkań-
cy mogą się cieszyć zdrowiem i szczęściem.

Na Ziemi, jak w ciele człowieka, istnie-
ją kanały przepływu energii - twierdzą
zwolennicy tej sztuki. Zadanie feng shui
polega na ich lokalizacji i stworzeniu har-
monijnego pola, w którym żyjemy i pra-
cujemy. Feng shui jest poniekąd metodą
leczniczą, ponieważ gdy pole to nie jest
zharmonizowane, chorujemy. Nie bez po-
wodu przy aranżacji wnętrz bardzo dużo

Tai chi

ćwiczenie i medytacja

Tai chi (TaiChi, tai-ji) - chińska gimnastyka zdrowotna
i sztuka łagodnej samoobrony - to więcej niż relaks.
Pomaga zachować sprawność całego ciała przy niewielkim
wysiłku. Opiera się na taoistycznym systemie filozoficznym.
Na Wschodzie nie jest więc traktowana jedynie jako
ćwiczenie, ale też jako rodzaj medytacji. W ćwiczeniach
tai chi nie używa się siły, nie napina mięśni. Ciało jest rozluź-
nione. Dlatego działa odprężające i pozwala się wyciszyć. Bardzo ważne jest utrzymywanie
równowagi oraz koordynacja oddechu z mchem. Najnowsze badania naukowe potwierdziły,
że powolne, łagodne ruchy, charakterystyczne dla tai chi, nie obciążają stawów, za to znako-
micie poprawiają pracę serca, siłę mięśni i elastyczność ciataJai chi można traktować
zarówno jako gimnastykę ogólnorozwojową, jak i metodę leczenia.




22 .Naturalne recepty

uwagi poświęca się miejscu do spania,
gdzie człowiek spędza najwięcej czasu.

I Bioenergoterapia
Uzdrawianie dłońmi

Według medycyny chińskiej - której
częścią jest bioenergoterapia - można ste-
rować energią krążącą w organizmie:

przyspieszać jej przepływ kanałami (meri-
dianami), kierować ją z miejsc, gdzie jest
jej za dużo, do tych, gdzie jest jej za mało.

To właśnie robi bioenergoterapeuta.
Oddziałując na określone (tzw. akupunk-
turowe) punkty ciała pacjenta, wyrównuje
poziom energii w chorych narządach, co
przyspiesza powrót do zdrowia. Badania
naukowe wykazały, że tajemnicze meridia-
ny pokrywają się z kanałami układu ner-
wowego i hormonalnego człowieka.

Organizm człowieka (jego mózg, serce,
wszystkie komórki), jak każdy żywy orga-
nizm, wytwarza wła-
sną energię (elektro-
magnetyczną, cieplną)
i odbiera energię z ze-
wnątrz. Wszelkie za-
kłócenia w przepły-
wie tej wewnętrznej
energii prowadzą do
rozregulowania za-
chodzących w orga-
nizmie procesów fi-
zjologicznych i bio-
chemicznych, co jest
przyczyną zaburzeń
w pracy różnych na-
rządów, czyli choroby

Wytwarzana w or-
ganizmie energia pro-
mieniuje na zewnątrz,
tworząc wokół cia-
ła niewidzialną gołym
okiem, lecz wyraźnie




Każdy człowiek wytwarza,
odbiera i wysyła energię,
ale nie każdy z nas potrafi
to wykorzystać.

świecącą w podczerwieni powłokę, nazywa-
ną biopolem lub aurą. W tym biopolu jest
jakby zakodowany, odzwierciedlony we-
wnętrzny stan organizmu. Potwierdziły to
naukowe badania fizyczne.

Bioenergoterapeuta, wodząc rękami
wokół ciała pacjenta, wyczuwa i lokalizuje
zakłócenia w rozmieszczeniu energii,
jej niedobory lub nadmiar. Może je rów-
nież w ten sposób likwidować. Rozmowa
z chorym, jego odczucia są potwierdze-
niem lub nie wyniku tych oględzin.

Badania naukowe potwierdziły także,
że zabiegi bioenergoterapeutyczne pobu-
dzają układ odpornościowy do aktywniej-
szego zwalczania choroby, wzmacniając
naturalne siły organizmu.

Czy bioenergoterapeuci to cu-
dotwórcy? Oczywiście, że nie. Choć rze-
czywiście zdarza się, że choroba, leczo-
na metodami konwencjonalnymi bez
widocznego skutku, po kilku czy kilkuna-
stu zabiegach bioener-
goterapeutycznych za-
czyna się cofać i cho-
ry stopniowo powra-
ca do zdrowia. Ale nie
ma w tym żadne-
go cudu. Bioenergote-
rapeuta pobudza ca-
ły organizm do walki
z chorobą.

Czy w trakcie zabiegu
bioenergoterapeutycz-
nego pacjent powinien
coś czuć? Większość
osób odczuwa ciepło
lub lekki, przynoszą-
cy ulgę chłodny po-
wiew, czasem mrowie-
nie, kłucie w palcach.
Ale nie zawsze tak
jest, co nie oznacza,
że nic się nie dzieje.

Zdarza się, że ktoś nie czuje nic w trakcie
zabiegów, a mimo to po jakimś czasie na-
stępuje poprawa zdrowia.

Niektórzy bioenergoterapeuci twier-
dzą, że warunkiem powodzenia terapii jest
odstawienie leków. Czy to prawda? Kate-
gorycznie nie. Odpowiedzialny bioenergo-
terapeuta nie będzie tego zalecał, nawet je-
śli po wizycie u niego nastąpiła wyraźna
poprawa stanu zdrowia. O odstawieniu,
zmianie leków i zmniejszeniu ich dawki
może zadecydować tylko lekarz prowa-
dzący. Jeśli więc ktoś stawia takie warunki,
lepiej z niego od razu zrezygnować.

Każdy człowiek wytwarza, odbiera
i wysyła energię. Ale nie każdy potrafi to
wykorzystywać. Czasem są to zdolności
wrodzone, czasem można się tego na-
uczyć. Potrzebne są wszakże lata wytężo-
nej pracy nad sobą, medytacji, treningu.
Przede wszystkim jednak trzeba czuć głę-
boką wewnętrzną potrzebę pomagania
innym. Niestety, w Polsce bioenergotera-
peutą może być praktycznie każdy.
Wystarczy udać się do urzędu gminy i za-
rejestrować... działalność gospodarczą

w dziedzinie bioenergoterapii. Nikt nie py-
ta o jakiekolwiek uprawnienia i umiejęt-
ności. Boleją nad tym uznani, mający du-
żą praktykę, cenieni przez swych pacjen-
tów bioenergoterapeuci.

|Ayurweda
Nauka długiego życia

Ayurweda, 5000 lat temu w Indiach
nazwana nauką życia i długowieczności,
jest jedną z najstarszych metod leczenia,
jakie przetrwały do dzisiaj.

Zakłada ona, że ludzki organizm ma
coś w rodzaju biologicznej inteligencji
(czyli zdolności do samoleczenia). Działa
ona poprzez 3 siły natury, zwane dosha.
Są to vata (przestrzeń i powietrze), pitta
(ogień i woda) oraz kapha (woda i zie-
mia). Wszyscy składamy się z kombinacji
tych sił. U większości z nas przeważa jedna
dosha, która nadaje nam charakter, specy-
ficzny typ metaboliczny (pakruti). Na przy-
kład ludzie typu vata są chudzi i energiczni,
pitta - bywają porywczy, a kapha - powolni

Cztery oficjalne specjalności

W opracowanej przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych klasyfikacji zawodów i specjal-
ności gospodarki narodowej znajdują się cztery pozycje z dziedziny medycyny naturalnej.
Bioenergoterapeuta - rozpoznaje zaburzenia bioenergetyczne organizmu i eliminu-
je je, przywracając swobodę przepływów bioenergii (...) w celu zharmonizowania zopty-
malizowanych ilościowych i jakościowych stanów bioenergii.
Astrolog - bada wpływ poszczególnych planet (...) w celu uzyskania informacji dotyczą-
cych najczęściej człowieka - jego zdrowia, psychiki i losu.
Biomasażysta - wykonuje zabiegi refleksoterapii pozwalające odblokować punkty ak-
tywne biologicznie i umożliwić niezakłócony przepływ energii.
Radiesteta - rozpoznaje i różnicuje promieniowania materii, a także organizmów ży-
wych (...) bada interakcje, jakie między nimi zachodzą.
Na ogół praktykujący bioenergoterapeuta uprawia kilka specjalności, niekoniecznie jedy-
nie spośród tych czterech oficjalnych.

24 .Naturalne recepty

i rzetelni. Dopóki dosha pozostają w rów-
nowadze, jesteśmy zdrowi. Ale jadłospis
oparty na mięsie i fast foodach, ciągły
stres, a nawet zmiany pór roku mogą po-
zbawić tej równowagi i wywołać chorobę.
Wielką rolę w utrzymaniu równowagi od-
grywa także zależność między ciałem
a duchem. Aby przywrócić zdrowie, stosu-
je się zioła, medytacje, ćwiczenia, dietę.
Ayurweda ogromną wagę przywiązuje do
Spożywania właściwych pokarmów, co jest
warunkiem zachowania zdrowia i witalno-
ści. Jest ceniona głównie jako metoda za-
pobiegania chorobom.

Stare przekazy ustne wprawdzie wspo-
minają o jej skuteczności w leczeniu prze-
wlekłych schorzeń, ale mało jest na to do-
wodów naukowych.

Niektóre eksperymenty potwierdzi-
ły natomiast, że medytacja, ćwicze-
nia i wiele ziół używanych
w ayurwedzie pomaga
obniżyć ciśnienie, po-
ziom cholesterolu i zła-
godzić stres.

CZY WIESZ, ŻE...

...jedną z cieszących
się coraz większą po-
pularnością technik
aromaterapeutycznych
jest tzw. świecowanie
uszu metodą północ-
noamerykańskich In-
dian Hopi? W uchu
umieszcza się świecę
w formie rurki z nasą-
czonych olejkami ete-
rycznymi włókien lnia-
nych zatopionych
w wosku. Ogrzane po-
wietrze jest razem z za-
nieczyszczeniami wy-
sysane ku górze, a do
wnętrza uszu dostają
się działające leczniczo
opary ziół i olejków.

Ayurweda jest jedynym
na świecie sposobem lecze-
nia, który tak duży nacisk
kładzie na oczyszczanie or-
ganizmu (inhalacje, wymio-
ty terapeutyczne, lewatywa
ziołowa, lewatywa olejo-
wa i preparaty rozwalniają-
ce) w celu zapobiegania lub
leczenia chorób. Zgodnie
z tą teorią oczyszczanie cia-
ła stymuluje przepływ przez
nie energii i pobudza orga-
ny do prawidłowej pracy.
Innym zabiegiem oczyszcza-
jącym, korzystnie wpły-
wającym na energię ciała,
jest masaż przy użyciu olej-
ków. W Polsce specjaliści
od ayurwedy są rzadkością.

Zwykle łączą ją z astroanalizą oraz ele-
mentami feng shui.

Aromaterapia
Pachnące leki

Cudowny nastrój, jaki nas ogarnia
podczas spacerów przez kwieciste łąki, al-
bo spokój, który zachowujemy długi czas
po wycieczce do lasu, zawdzięczamy w du-
żym stopniu zapachom.

Wiele olejków zapachowych, takich jak
różany, tymiankowy, lawendowy czy mię-
towy, medycyna ludowa stosowała od bar-
dzo dawna. Dzisiaj i one, i wiele innych
z powodzeniem wykorzystuje się w leczeniu
różnych dolegliwości. Olejki aromaterapeu-
tyczne pomagają przy zmęczeniu, apatii al-
bo odwrotnie - uspokajają, ułatwiają kon-
centrację i zasypianie.

Tt

Jak działa zapach?

Cząsteczka zapachowa
składa się z ogromnej ilości
różnorodnych, nie do końca
jeszcze zbadanych elementów.
Najpierw trafia do rzęsek wę-
chowych w nosie, a następnie
do opuszki węchowej, gdzie
przetworzona w impuls ner-
wowy przekazuje informacje
wprost do ośrodka w mózgu.
Ten bezpośredni przekaz po-
woduje szybkie reakcje orga-
nizmu, skuteczne zwłasz-
cza w leczeniu dolegliwości
psychicznych. W czasie aro-
materapeutycznego masa-
żu czy kąpieli cząstki olejków
przenikają przez skórę do
krwiobiegu i tą drogą są
rozprowadzane po całym
organizmie. Niestety, wiele
olejków, zwłaszcza drogich,

Olejki do aromaterapii domowej

Cytrynowy - leczy stany lękowe, obniża ciśnienie, działa antyseptycznie, pobudza.

Eukaliptusowy- łagodzi infekcje górnych dróg oddechowych, wzmacnia odporność, działa
przeciwbólowe i przeciwzapalnie w reumatyzmie i artretyzmie.

Geraniowy - działa tonizująco i uspokajająco, reguluje gospodarkę płynami (usuwa cellulit),
stymuluje wydzielanie estrogenów.

Lawendowy - działa antyseptycznie i nasennie, obniża ciśnienie, łagodzi bóle gastryczne,
reguluje menstruację.

Mięty pieprzowej - pobudza, orzeźwia, usuwa zmęczenie i ból, katar i stany zapalne skóry.
Pomarańczowy-łagodzi stany depresyjne i lękowe.
Rozmarynowy - usprawnia pamięć, działa przeciwbólowe (migrena), pobudza seksualnie.
Tymiankowy- poprawia krążenie, reguluje menstruację.

Przed użyciem olejku eterycznego należy przeprowadzić prosty test wykluczający uczulenie.
Polega on na wtarciu za uchem kropli olejku na 12 godzin. Jeśli na skórze wystąpią zmiany
(zaczerwienienie, obrzęk, swędzenie), należy z olejku zrezygnować. Ważne jest, by poznać
przeciwwskazania do stosowania wybranego olejku. Wielu z nich nie zaleca się np. dzieciom
i kobietom w ciąży. Nie wolno też używać olejków aromaterapeutycznych w sytuacjach, które
wymagają interwencji lekarza (poważne rany i skaleczenia).
W aromaterapii za technikę najbardziej skuteczną uchodzi masaż. Polega on na głaskaniu,
rozcieraniu i ugniataniu wybranych części ciała przy użyciu olejków rozcieńczonych w oleju
roślinnym wyciskanym na zimno (w proporcji 5 kropli olejku zapachowego na łyżkę stołową oleju).
Nie częściej niż dwa razy w tygodniu można stosować kąpiel aromaterapeutyczną. Do ciepłej
(ale nie gorącej!) wody w wannie dodaje się ok. 10 kropli olejku. Zanurzamy się w niej
na 15-30 minut, masując ciało olejkiem zgarnianym z powierzchni wody.

nieuczciwi producenci rozcieńczają lub
mieszają ze skladnikami syntetycznymi.
Użycie takiej podróbki może nie tylko
przynieść rozczarowanie brakiem efektów
terapeutycznych, lecz również wyrządzić
szkody (alergie, zatrucia). Olejki dopusz-
czone do sprzedaży, spełniające normy

ISO, znajdują się w krajowym spisie leków.
Bezpieczeństwem ich stosowania zajmuje
się International Fragrance Research As-
sociation - IFRA. Nad handlem olejkami
czuwa International Federation of Essen-
tuał Oils and Aroma Trade - IFEAT.
W Polsce obowiązują krajowe atesty,

26 �Naturalne recepty

które posiadają olejki firmy Pollena-Aroma
z serii Dr Beta Aromaterapy Oils oraz Avi-
cenna-oil. Inne olejki znajdujące się w sprze-
daży powinny mieć na opakowaniu infor-
mację o posiadaniu atestu chociaż jednej
z wymienionych organizacji.

Nie całkiem słusznie do aromaterapii
zalicza się esencje kwiatowe dr. Bacha.
Wyprodukowane są wprawdzie z roślin,
wykorzystują jednak nie ich zapach, lecz
zawartą w nich "energię". Działają podob-
nie jak leki homeopatyczne (nic dziwnego
- ich twórca, Edward Bach, był lekarzem
medycyny i homeopatą).

Osteopatia:

nastawianie
tkanek miękkich

Osteopatia posługuje się technikami
nastawiania ścięgien, mięśni i tkanki łącz-
nej. Osteopaci wierzą, że dbając o to, by
wszystkie kości, kręgi,
ścięgna i chrząstki znaj-
dowały się na właści-
wych miejscach i "pra-
cowały" prawidłowo,
można zapobiec wielu
chorobom.

Osteopatia rzeczywi-
ście bywa skuteczna
przy leczeniu bólów ple-
ców, szyi, głowy i dole-
gliwości pourazowych
oraz skurczów menstru-
acyjnych. Prawdopo-
dobnie wspomaga rów-
nież leczenie innych
chorób, jak wysokie ci-
śnienie, artretyzm, kło-
poty żołądkowe, choć
nie ma na to dowodów
naukowych. Potrzebne




Chiropraktyka
w Polsce często
ogranicza się
do manipulowania
kręgami.

są dalsze badania. Specjaliści w tej dzie-
dzinie przyznają, że niektórzy pacjenci są
bardziej podatni na leczenie niż inni.

Chiropraktyka:

ręczne
ustawianie kręgów

Chiropraktyka (zwana u nas kręgar-
stwem), opiera się na założeniu, że podsta-
wą zdrowia człowieka jest swobodny prze-
pływ impulsów nerwowych, mających swe
źródło w mózgu i rdzeniu kręgowym i stąd
rozchodzących się do wszystkich części cia-
ła. Chiropraktyk bada kręgosłup, szukając
nieprawidłowych połączeń między kręga-
mi, a gdy je zlokalizuje, tak nimi manipulu-
je, by przywrócić prawidłowy przepływ im-
pulsów nerwowych.

Zabiegi naszych kręgarzy często pole-
gają wyłącznie na siłowym nastawianiu
kręgów. Może to być niebezpieczne. Wszel-
kie zbiegi manipulacyjne na
kręgosłupie powinni wyko-
nywać wyłącznie fachowcy
(lekarze ortopedzi) i nie wol-
no się do nich zabierać bez
uprzedniego wykonania zdję-
cia rentgenowskiego. Krę-
garz amator może spowodo-
wać więcej szkody niż korzy-
ści. Sytuacja w Polsce pod
tym względem różni się, nie-
stety, od tej w innych kra-
jach. Np. w USA chiroprak-
tycy są najsilniejszą grupą
praktykujących medycynę
alternatywną. Jest ich około
45 tysięcy, co wśród lekarzy
zapewniających podstawo-
wą opiekę medyczną daje im
drugie miejsce po interni-
stach.

Naturalne recepty �27

Z MEDYCYNĄ NATURALNĄ W NOWY WIEK

Czy trzeba bać się hipnozy?

To, czy w ogóle ulegamy hipnozie, zależy nie
tylko od umiejętności terapeuty. Podatność na
hipnozę jest cechą wrodzoną i wyćwiczyć jej
nie można. Wiadomo, że okoto 5 procent ludzi
jest na hipnozę całkowicie odpornych.
Pozostałe 95 procent ulega jej w różnym stop-
niu. Wielu pacjentów uważa, że zabieg się nie
udał, ponieważ nie zasnęli. Hipnoza nie jest snem.
Jest czymś pośrednim między nim a jawą.




Człowiek znajdujący się w stanie tzw. transu hip-
notycznego nie reaguje na to, co się dzieje wokół
niego, ale słyszy i rozumie, co mówi do niego te-
rapeuta. Jest bardzo podatny na różne jego su-
gestie. W stanie hipnozy, nawet bardzo lekkiej,
lekarz może wpływać na psychikę człowieka,
wprowadzając do jego podświadomości różne
wskazówki dotyczące np. zmiany trybu życia,
informacje na temat odczuwanych dolegliwości.
Wpływając na psychikę, terapeuta jakby zapro-
gramowuje organizm na walkę z chorobą.

Co może zdziałać hipnoza?

Pozwala szybko nauczyć się nowych
zachowań i pozbyć szkodliwych dla zdrowia
nawyków. Za jej pomocą można zwalczać:

� nałogi (wywołując uczucie wstrętu do alkoholu
lub papierosów),

� niektóre rodzaje otyłości (obrzydzając
smak niektórych potraw czy przekonując
o potrzebie ruchu),

� różne nerwice oraz choroby psychosomatycz-
ne, dolegliwości związane z chorobą wrzodo-
wą żołądka, dwunastnicy,

� ból (zmniejsza wrażliwość na ból).

Czy taka ingerencja w psychikę
może zaszkodzić?

Wiele osób obawia się, że terapeuta może
wykorzystać swoją chwilową władzę nad ich
umysłem. Tak naprawdę władza ta jest ograni-
czona. Choć człowiek w transie hipnotycznym
nie zawsze wie, co robi, to może robić tylko to,
co nie budzi jego oporu, co już umie lub co już
robił. Nie można uczciwemu człowiekowi naka-
zać, żeby coś ukradł albo kogoś zabił. Nie ma
on w swym banku pamięci takich doświadczeń,
więc instynkt samozachowawczy sprawi, że
wyjdzie z transu.

Zaszkodzić może tylko zabieg przeprowadzo-
ny niefachowo. Nawet w stanie bardzo lekkiej
hipnozy, z którego człowiek nawet nie zdaje
sobie sprawy, może wówczas dojść do roz-
chwiania jego systemu emocjonalnego, do za-
kodowania w psychice różnych szkodliwych
wskazówek, informacji. Hipnozę wykorzystują
niektóre sekty do werbowania członków. Dla-
tego jeśli się decydujemy na taką terapię, po-
wierzmy własne zdrowie sprawdzonemu fa-
chowcowi z dyplomem akademickim.

Rozdział 2

Halo, czy to
Doktor Naturalny?

W jaki sposób można znaleźć najlepszego
specjalistę stosującego naturalne metody lecznicze.

Czasy Harrisa i Nardellego minęły bezpowrotnie. Dzisiaj
niemal w każdym miasteczku jest gabinet bioenergotera-
peutyczny, w większych miastach jak grzyby po deszczu
powstają przychodnie specjalizujące się w leczeniu metodami naturalny-
mi. Jest zatem w czym wybierać
i przebierać. I... łatwo się w tym
gąszczu zgubić, a co gorsza - dać
oszukać. Obok terapeutów uczci-
wych, chcących ludziom naprawdę
pomóc i rzeczywiście im pomaga-
jących, trafia się bowiem wielu
hochsztaplerów, żerujących na ro-
snącym popycie na naturalne le-
czenie, a bardzo często także na
ludzkim nieszczęściu.




Dlaczego tak ważny jest wybór odpo-
wiedniego lekarza? Dlaczego zawsze war-
to sprawdzić, czy np. homeopata, kręgarz
czy hipnoterapeuta, do którego się wybie-
ramy, ma dyplom lekarski?

Każda dziedzina ma swoje ogranicze-
nia. Dobry specjalista musi wiedzieć, jakie
są inne metody i kiedy się do nich odwo-
łać, jeśli naturalne sposoby lub leki home-
opatyczne nie poskutkują. Czasem ko-
nieczne okazuje się zastosowanie anty-
biotyków czy innych klasycznych leków
lub zabiegu chirurgicznego i każdy, kto
podejmuje się leczenia, powinien mieć nie-
zbędną wiedzę, by trafnie to ocenić. Nie
jest więc zbyt rozsądnym posunięciem po-
leganie wyłącznie na medycynie niekon-
wencjonalnej, a zwłaszcza na tych jej dzie-
dzinach, które nie zostały sprawdzone
przez naukę. Z całą pewnością do do-
świadczeń medycyny konwencjonalnej
powinni się odwoływać pacjenci z choro-
bami zagrażającymi życiu.

Na szczęście coraz wyraźniejsze jest
dążenie świata medycznego w stronę me-
dycyny zwanej komplementarną bądź
zintegrowaną, stanowiącej najlepsze połą-
czenie leczenia konwencjonalnego z alter-
natywnym.

Najlepiej więc rozpocząć od wizyty
u "zwykłego" lekarza, otwartego na nie-
konwencjonalne rozwiązania.

W poszukiwaniu specjalisty od
akupunktury- Są dwie dziedziny medy-
cyny naturalnej, w których na pytanie
o tytułowego Doktora Naturalnego mo-
żna liczyć na pozytywną odpowiedź: aku-
punktura i homeopatia. W obu przypad-
kach możemy mieć do czynienia z "kon-
wencjonalnym" lekarzem zajmującym się
akupunkturą bądź z lekarzem homeopata.
Jedną i drugą specjalność mogą w Polsce
zdobyć lekarze medycyny. Nie znaczy to
oczywiście, że nie trafia się na praktyków,

Jedna medycyna

Dr Zygmunt Bronz
z International
Biomedical Center
"Promenada"
w Warszawie,
wieloletni sekretarz
Polskiego
Towarzystwa
Akupunktury.




Medycyna jest jedna. Stosuje tylko różne
metody: naukowe i naturalne. Elementarnym
przykładem tej drugiej jest tradycyjna medy-
cyna chińska, traktująca człowieka w sposób
zintegrowany. Od zarania dziejów byliśmy
związani z naturą. Mądrzy ludzie zajmujący
się leczeniem wracają więc do metod natu-
ralnych: akupunktury, baniek, masażu, hy-
droterapii... Lekarze, dla dobra pacjenta,
powinni współpracować z każdym, pod jed-
nym warunkiem - że nie będzie szkodził. Jeśli
zatem ktoś wierzy, że pomoże mu energote-
rapeuta, niech chodzi również do niego.
Nie bez powodu mówi się, że wiara czyni
cuda. Ale to jest działanie wspomagające.
Leczyć powinien lekarz.

którzy lekarzami nie są. Dotyczy to
uwłaszcza "specjalistów" od akupunktury.
Jest ich bez liku. Praktykują ją zwłaszcza
Wietnamczycy.

Być może jest to stwierdzenie krzyw-
dzące dla niektórych wietnamskich mi-
strzów w tej dziedzinie, ale nie masz pew-
ności, czy wybrany przez ciebie specjalista
jest naprawdę mistrzem, czy po prostu
uznał, że na akupunkturze zarobi lepiej
niż na handlu spodniami. Wschodnie "dy-
plomy" niewiele są warte; wiele z nich

drukowanych jest... pod Warszawą. Dlate-
go, jeśli masz zamiar skorzystać z zabiegu
akupunktury, udaj się do terapeuty będące-
go lekarzem. Zwłaszcza że jeśli z powo-
du silnych bólów skieruje cię doń neurolog,
koszty zabiegów pokryje kasa chorych.

Szukając homeopaty... Jeśli cho-
dzi o lekarzy homeopatów, przyjmują
w wielu większych przychodniach czy ga-
binetach bioenergoterapeutycznych. Moż-
na na nich trafić też w zwykłych placów-
kach, np. niewykluczone, że zwolennikiem
homeopatii jest twój lekarz pierwszego kon-
taktu - spytaj go o to! Jeśli nie on sam, mo-
że wskazać ci któregoś ze swych kolegów,
który się tym zajmuje. Na pewno zaś skieru-
je cię do dobrego homeopaty farmaceuta
z apteki, która prowadzi leki homeopatycz-
ne, bądź pracownik sklepu zielarskiego.

Naturopata, czyli
Doktor Naturalny

Naturopatia to nic innego jak leczenie
uwzględniające naturalne metody. W nie-
których krajach, tam gdzie medycyna na-
turalna jest bardziej niż u nas rozwinięta
pod względem formalno-organizacyjnym,
naturopatia funkcjonuje jako jedna z jej
dziedzin. W Polsce zwolenników naturo-
patii można spotkać raczej wśród "zwy-
kłych" lekarzy, przedkładających często
naturalne metody leczenia nad współcze-
sną farmakologię.

Gdy lekarz pierwszego kontaktu, do
którego udajemy się z paskudną infekcją,
mówi: "Kto inny na pewno od razu wła-
dowałby w panią antybiotyk, ale ja nie je-
stem taki!", możemy być pewni, że trafili-
śmy na zwolennika naturopatii.

Na ogół dobrze na tym wychodzimy.
Co prawda poleżymy w łóżku dwa dni
dłużej, ale za to herbatki ziołowe, mleko

Pomocne adresy

Zanim powierzysz komuś swoje zdrowie,
zastosuj środki ostrożności.

Gdzie szukać
bioenergoterapeuty...

Istnieją organizacje, które niejako
rekomendują swoich członków. Organizują
one szkolenia, konferencje, prowadzą
; wymianę doświadczeń. Lepiej nie korzystać
' z ustug tzw. wolnych strzelców! Oto niektóre
: ze stowarzyszeń o ponadregionalnym
zasięgu, gdzie uzyskasz informacje.

� Polskie Stowarzyszenie Bioterapeutów
' BIOPOL, Warszawa, tel./fax O 22/814 08 71

� Stowarzyszenie Uzdrowicieli Polskich,
Radom, tel. O 48/360 89 63

� Federacja Stowarzyszeń Radiestezyjnych,
Bydgoszcz, tel. O 52/ 349 34 61,
fax[phone]

� Wielkopolskie Stowarzyszenie Terapii
Naturalnej, Poznań, tel. O 61/841 78 90,
8662920

� Polskie Stowarzyszenie Naturoterapii,
Gdańsk, tel. O 602 298 071

� Krajowy Cech Radiestetów
i Bioenergoterapeutów, Katowice,
tel. O 32/259 62 61

� Małopolskie Stowarzyszenie Naturoterapii,
Kraków, tel. [phone]

z miodem, herbata z sokiem malinowym
i inhalacje nie zniszczą flory bakteryjnej
w przewodzie pokarmowym, nie spowo-
dują wysypki lub, co gorsza, grzybicy.

Oczywiście wszystko zależy od scho-
rzenia. Nowotworu nie da się wyle-
czyć ziołami, ale po latach zachłyśnię-
cia się cudowną mocą antybiotyków po-
wrót do łagodniejszych metod natural-

Naturalne recepty �31

Sprawdź, czy specjalista, do którego się
wybierasz, jest zrzeszony.

...a gdzie specjalisty
od akupunktury

Polskie Towarzystwo Akupunktury ma od-
działy w większych miastach. Tam można
uzyskać informacje. Poza tym lekarze
zazwyczaj wiedzą, gdzie najbliżej znajduje
się publiczny zakład opieki zdrowotnej le-
czący ból tą metodą. Nawet jeśli będziesz
musiała zapłacić za taki zabieg, zyskasz
pewność, że oddajesz się w ręce fachowca.
Działające w Warszawie Centrum Aku-
punktury, zajmujące się leczeniem
bólu, przyjmuje nie tylko pacjentów ąą^.
z Mazowieckiej Kasy Chorych ^^
(ze skierowaniem od neurologa), ale tak-
że należących do innych kas (o ile posiadają
tzw. promesę). W warszawskim Centrum
można się poddać akupunkturze także pry-
watnie. Cena pierwszej wizyty (konsultacyj-
nej) wynosi 50 zł, zabiegu - 40 zt.

Co można znaleźć w Intemecie

W Intemecie znajduje się niezliczona
mnogość informacji na temat zdrowia
- od akupunktury po zastrzał. Naliczyliśmy
Ok. 22 700 adresów dotyczących

łBock










medycyny naturalnej. Większość haseł,
wbrew nazwie, wcale nie była związana z tym
tematem. Dotyczyła sekt, okultyzmu,
horoskopów, wróżbiarstwa... W Intemecie są
jednak również ogłoszenia specjalistycznych
gabinetów, na przykład bioterapeutycznych
reklamujących swe usługi. Jeśli strona jest tak
skonstruowana, że informacje kieruje się
bezpośrednio do potencjalnego pacjenta,
można się z niej sporo dowiedzieć.

nych, w wielu przypadkach ma wielki sens.
Sarno pojęcie naturopatii sięga wieku
XIX, kiedy w Niemczech wielu zwolenni-
ków zyskały metody oparte na hydrotera-
pii, gimnastyce, korzystaniu ze świeżego
powietrza i kąpieli słonecznych. Przenik-
nęły one wówczas do Polski, choć nie
wszystkie zyskały równe uznanie. O ile
szybko zagościła u nas np. hydroterapia,

o tyle zasady dietetyki prozdrowotnej dłu-
go musiały czekać na lepsze dla siebie cza-
sy. Oprócz ziołolecznictwa i homeopatii
naturopatia sięga do takich metod, jak le-
czenie klimatyczne, kąpiele borowinowe
i błotne, kataplazmy (gorące okłady z gę-
stej papki sporządzonej z produktów spo-
żywczych) oraz mniej znanych, a zyskują-
cych coraz większe uznanie, takich jak:

32 � Naturalne recepty




O to warto pytać

Oto pytania, jakie warto zadać specjaliście
z zakresu medycyny naturalnej.

� Gdzie się uczył?

� Jak długo praktykuje?

� W jakich towarzystwach działa?

� Jaka jest jego filozofia leczenia?

� Czy pomógł już jakimś osobom cierpiącym
na dolegliwość podobną do twojej? Czy mo-
żesz się z nimi skontaktować?

� Czy są jakieś wiarygodne badania potwier-
dzające, że dana terapia pomoże na twoją
dolegliwość?

� Po jakim czasie zobaczysz efekty?

� Czy istnieją jakieś potencjalne niekorzystne
skutki uboczne leczenia lub interakcje z leka-
mi, które bierzesz?

� Ile będzie kosztowała każda sesja i ewentual-
ne leki?

Najlepiej jednak, jeśli udasz się do specjalisty lub kliniki już sprawdzonych przez kogoś
z twoich znajomych. Nie znasz takich? Tak ci się tylko wydaje. Z pomocy medycyny natu-
ralnej i usług bioenergoterapeutów korzysta wiele osób, choć nie wszyscy się do tego
przyznają. Nie wstydź się i po prostu zacznij pytać. Okaże się, że mnóstwo osób, które
znasz, ma wiele doświadczenia w tej dziedzinie i chętnie się z tobą podzieli swoją wiedzą.
Zbierz te wiadomości, przeanalizuj je i wybierz specjalistę, do którego się udasz. Zadaj mu
podane wyżej pytania! Jak to się bowiem mówi, strzeżonego...

leczenie przez kontakt ze zwierzętami,
muzykoterapia, terapia tańcem, terapia
przez kontakt z drzewami itp.

Swoistym hitem naturopatycznym jest
leczenie przez kontakt ze zwierzętami. Jaz-
da konna to wspaniały masaż wątroby,
poprawia też koordynację ruchową (np.
u dzieci z porażeniem mózgowym). Kon-
takt z końmi, delfinami, psami jest po-
mocny w leczeniu dzieci autystycznych
i wykazujących zaburzenia psychiczne,
poprawia samopoczucie starszych, samot-
nych osób. Badania wykazały, że właści-
ciele zwierząt szybciej dochodzą do siebie
po operacjach i po zawale. Zdarza się już,
że kardiolog przepisuje pacjentowi... psa.

Generalnie terapia naturalna zakłada, że
organizm ludzki może przeciwdziałać cho-
robie i sam siebie uzdrawiać. Trzeba tylko
wyzwolić lub pobudzić w nim te zdolności.
Inaczej mówiąc - zahartować go. Stąd hy-
droterapia, gimnastyka, kąpiele słoneczne...
Sami jesteśmy bowiem odpowiedzialni za
swe zdrowie - twierdzą naturopaci.

Rozdział 3

Mądrze korzystaj
z potęgi ziół

Leczenie ziołami ma coraz więcej zwolenników.
Są bezpieczne, skuteczne... Ale to nie jest cała prawda.

Każdy, kto przyglądał się kiedyś pólkom w zielami lub ap-
tece, wie, jak łatwo stracić gtowę. Syropy, nalewki,
pigulki, kapsułki najróżniejszych firm... Kolorowe ety-
kiety obiecują prawdziwe cu-
da. Jak znaleźć metodę
w tym chaosie? Czy jest jakiś
sposób, by mądrze wybierać?
Jak znaleźć te ziołowe środki,
które przyniosą nam najwię-
cej pożytku? Czym się kiero-
wać? Na co zwracać uwagę,
czytając etykiety lub ulotki
dołączane do leków roślin-
nych? Nasz przewodnik mo-
że ułatwić to zadanie.




34 .Naturalne recepty

Rośliny- najstarsze
źródło leków

W mrokach niepamięci zaginął mo-
ment, w którym ludzie odkryli, że liście,
kwiaty, kora, nasiona, jagody i korzenie
różnych roślin mają moc uzdrawiania.
Aż do polowy dziewiętnastego wieku
to właśnie rośliny były głównym źródłem
wszystkich leków.

Przez tysiąclecia zielarze, czarownicy,
mnisi i inni mędrcy pomagali ludziom
w zachowaniu i odzyskiwaniu zdrowia.
Każde pokolenie dorzucało od siebie
wiedzę zdobywaną podczas zgłębiania

tajemnic natury. W ciągu wielu setek lat
tak zwana medycyna ludowa oraz rozwi-
jające się równolegle z nią zawodowe
lecznictwo nagromadziły wiele praktycz-
nej mądrości. Z niej czerpie dziś pełnymi
garściami nowoczesne ziołolecznictwo,
zwane fitoterapią.

Te wielowiekowe zdobycze fitoterapią
wykorzystuje jednak inaczej. Posługując
się najnowocześniejszymi metodami ba-
dawczymi oraz osiągnięciami wielu innych
dziedzin nauki, wyraźnie oddziela rzetelną
wiedzę naukową od licznych, często dzi-
wacznych zabobonów rodem z ludowego
zielarstwa. Co ciekawe, tak dobrze - zda-
wałoby się - znana ludziom dziedzina jak

Składniki najważniejszych ziót

ziele substancje czynne na co pomaga

MELISA

DZIURAWIEC hiperycyna (składnik wskaźnikowy),
flawonoidy, garbniki, procyjanidyny

olejek eteryczny, garbniki, kwasy
trójterpenowe, flawonoidy

olejek eteryczny (mentol), garbniki skurcze jelit, żołądka, infekcje, ból

sole mineralne, fitosterole, kumaryny reumatyzm, choroby dróg moczowych

olejek eteryczny, flawonoidy, laktony stany zapalne, skurcze jelit i żołądka

w zależności od postaci leku na
niestrawność lub na depresję i lęk
trudności w zasypianiu pochodzenia
nerwicowego, zaburzenia w pracy jelit

MIĘTA

POKRZYWA

RUMIANEK

SENES

SKRZYP

SZAŁWIA

ŚWIETLIK
TYMIANEK

antranoidy
kwas krzemowy, flawonoidy

olejek eteryczny, garbniki, steroidy,
flawonoidy, trójterpeny, gorycze

glikozydy, fenolokwasy, flawonoidy,
alkaloidy, stercie

olejek lotny, garbniki, flawonoidy

zaparcia
zakażenia dróg moczowych

stany zapalne btony śluzowej jamy
ustnej i gardła, nadmierne pocenie się

zapalenie powiek i spojówek, katar

nieżyt dróg oddechowych, stany
zapalne jamy ustnej i gardła

Badaniem substancji czynnych i innych składników roślin zajmuje się fitochemia (chemia roślin),
toksykologia roślin leczniczych oraz farmakologia doświadczalna i kliniczna leku roślinnego.

ziołolecznictwo wciąż jest źródłem wielu
niespodzianek. Niemal każdego dnia na-
ukowcy zajmujący się medycyną odkry-
wają nowe, rewelacyjne właściwości roślin.

Zioła obecne na co dzień, ich sto-
sowanie jest najpopularniejszą u nas for-
mą samoleczenia. I chyba najwdzięczniej-
szą. Zioła, niezastąpione w przypadku
drobnych dolegliwości, skutecznie wspo-
magają również leczenie poważnych, prze-
wlekłych schorzeń, a co najważniejsze
- mogą zapobiegać chorobom. W naszym
życiu zioła są wszechobecne. Nie tylko ja-
ko leki, także jako przyprawy, herbatki,
napoje o różnych smakach i działaniu.
Stosowane jako kosmetyki przedłużają
nam młodość i poprawiają kondycję. Wie-
dza o tym, jak stosować zioła, jest jednak
równie ważna, jak chęć ich stosowania.

Cztery zasady
kupowania ziół

Ziołolecznictwo, starożytna sztuka
uprawiana przez długi czas tylko przez
wtajemniczonych, wymaga wiedzy. Trze-
ba ją zgłębić, by móc bezpiecznie stosować
roślinne leki. Łatwo popełnić jakiś błąd.
To nic, że dziś już mało kto sam zbiera
zioła, suszy je i przygotowuje z nich leczni-
cze preparaty. Po zioła chodzi się do apte-
ki lub sklepu zielarskiego. Ale nawet wów-
czas nie zawsze udaje nam się uniknąć
błędów. Oto kilka podpowiedzi.

Zasada 1: Upewnij się, że to odpo-
wiedni dla ciebie środek. Czy rzeczywi-
ście to ziele pomaga w przypadku dolegli-
wości, na którą cierpisz? Nie słuchaj tylko
sąsiadki, nie zdawaj się na intuicję, na wie-
ści gdzieś zasłyszane. Poradź się lekarza.
Medycyna dobrze poznała wartość leczni-
czą wielu ziół, więc korzystaj z tej wiedzy.

Kupuj tylko to,
co potrzebne




Zioła są tanie i łatwo dostępne. Nie trzeba
na nie recepty. Ale postępowanie w myśl za-
sady: "kupię, nawet jeśli nie pomogą, to na
pewno nie zaszkodzą" nie jest rozsądne.
Stosowane nieumiejętnie- mogą stać się
szkodliwe. Niewinne, zdawałoby się, her-
batki, syropy lub nalewki, nieumiejętnie za-
stosowane, w niektórych przypadkach mo-
gą spowodować nasilenie dolegliwości.
Nawet kąpiele ziołowe lub pachnące olejki
"me każdemu posłużą.

Sięgaj po dąb na biegunkę, pluskwicę na
menopauzę, niepokalanek na problemy
miesiączkowe, lukrecję na kaszel, melisę
na bezsenność, szałwię na kłopoty z gar-
dłem, miętę na niestrawność...

Zasada 2: Szukaj standaryzowa-
nych leków roślinnych. Dlaczego to

takie ważne? Ponieważ właściwości tych
samych ziół różnią się znacznie, w zależno-
ści od tego, gdzie rosły, kiedy były zbie-
rane, w jaki sposób suszone, jak przecho-
wywane, przygotowywane... Produkując

36 (Naturalne recepty

nowoczesne, standaryzowane leki roślinne,
dąży się do tego, by określona ilość pro-
duktu zawierała zawsze tę samą ilość sub-
stancji czynnych - to znaczy tych, które
decydują o jego leczniczej mocy.

Na przykład 100 mg preparatu (stan-
daryzowanego na zawartość ginsenozy-
dów, które są czynnikiem aktywnym) od
jednego producenta może zawierać o po-
towe mniej ginsenozydów niż 100 mg pre-
paratu żeń-szeniowego przygotowanego
przez innego producenta.

Warto to wiedzieć, choćby po to, by
przed zakupem środka roślinnego spraw-
dzić na opalAwaniu lub ulotce, jaka jest




zawartość substancji czynnych w danym
leku roślinnym.

Drugą zasadą standaryzacji jest okre-
ślanie ilości substancji zwanej "czynni-
kiem wskaźnikowym". Na czym to pole-
ga - można wyjaśnić na przykładzie dziu-
rawca. Większość standaryzowanych wy-
ciągów z tej rośliny zawiera 0,3 procent hi-
perycyny. To właśnie ona jest czynnikiem
wskaźnikowym, a nie główną leczniczą
substancją czynną, która wciąż pozostaje
nie do końca zbadana.

Zasada 3: Znajdź odpowiednią

postać leku. Czasem jest to całkiem
proste. Na przykład, osoby, które mają
trudności z przełykaniem kapsułek lut

Nowoczesny lek
roślinny: co to znaczy?

Przez "leki roślinne" rozumie się te środki lecznicze, któ-
rych składniki stanowi wyłącznie materiał roślinny. Mogą
to być surowce pocięte, sproszkowane lub wydzieliny ro-
ślin (olejki, balsamy, żywice) oraz soki bądź wyciągi,
głównie alkoholowe. Środkami roślinnymi nie są nato-
miast ani leki homeopatyczne, ani wyodrębnione składni-
ki roślinne (mentol, tymol, cynaryna itp.), ani naturalne antybiotyki.

Bezcenne prace Komisji E. Wiele krajów europejskich (w tym Polska) ma długą tradycję
ziołolecznictwa. Jednym z nich są Niemcy.
W 1978 roku rząd niemiecki powołał tak zwaną Komisję E, która otrzymała ważne zadanie:

zbadać i ocenić skuteczność wszelkich stosowanych dotąd środków ziołowych.

W skład Komisji E weszli lekarze (w większości), toksykolodzy, farmaceuci i inni specjaliści,
którzy testowali setki ziół. Sprawdzali, czy działają, jak działają, na co działają, jak najlepiej je
stosować, a w jakich przypadkach skutki uboczne są tak duże, że stosować ich nie warto.
Raport Komisji E - opasły tom o ponad 680 stronach - opisuje setki ziół.

Obok wyników badań naukowych wzięto pod uwagę tradycyjne zastosowanie różnych
roślin w medycynie ludowej. Jest to bardzo wiarygodne źródło wiadomości. Nie tylko ułatwia
podjęcie decyzji o dopuszczeniu do obrotu zagranicznego leku roślinnego, ale także pozwa-
la wyeliminować te wszystkie mieszanki i farmaceutyki, które niesłusznie znalazły się w asor-
tymencie leków i "paraleków" sprzedawanych w aptekach i sklepach zielarskich.

tabletek, prawdopodobnie chętniej sięgną
po lek w postaci płynnej, na przykład
nalewkę. Ale i tu nalewki zazwyczaj przy-
gotowywane są na bazie alkoholu, który
w takim preparacie jest rozpuszczalni-
kiem substancji aktywnych. Niestety, nie
wszystkim z nas alkohol posłuży.

Inną formą leków są herbaty ziołowe,
używane w ziołolecznictwie od tysięcy lat.
Można z nich przygotować leczniczy na-
par, ale tylko w takim przypadku, gdy
substancje czynne, zawarte w danej rośli-
nie, są rozpuszczalne w wodzie. Jeśli tak
jest, trzeba użyć odpowiedniej ilości ziół.
Zazwyczaj stosuje się l łyżeczkę suszonych
ziół na filiżankę wrzątku i zaparza pod
przykryciem przez 10-15 minut.

Warto wiedzieć i to. że w przypadku
niektórych ziół właśnie postać leku ma
zasadnicze znaczenie, ponieważ od niej za-
leży wartość lecznicza preparatu.

Znów posłużymy się przykładem
dziurawca: w postaci soku ma on zupełnie
inne działanie niż w postaci wysokoalko-
holowej nalewki. Sok pomocny jest
w leczeniu schorzeń układu pokarmowe-
go, natomiast nalewka działa antydepre-
syjnie. Substancje czynne przeciwdziała-
jące depresji rozpuszczają się bowiem
tylko w alkoholu. Nie ma ich zatem
w wodnych wyciągach ani naparach.

Zasada 4: Wybieraj tylko dobre

marki Ziół. Nigdy nie kupuj żadnych
"magicznych" ani "tajemniczych" środ-
ków leczniczych! Lepiej pomyśl dwa razy,
zanim kupisz coś od ulicznego handlarza.

Kupuj środki lecznicze tylko w zielarni
lub aptece. To da ci pewność, że po pierw-
sze - lek pomoże, a po drugie - nie wywo-
ła żadnych nieprzewidzianych (a czasem
groźnych) reakcji organizmu.

W Polsce wszystkie leki pochodzenia
roślinnego są standaryzowane. Zanim zo-
staną dopuszczone do obrotu, muszą




Dlaczego rośliny
mogą leczyć?

Żywe komórki roślin można porównać
do miniaturowej fabryki chemicznej.
Zioła - rośliny lecznicze - swe dobroczyn-
ne działanie zawdzięczają substancjom
(dającym się chemicznie scharakteryzo-
wać), które są produktami ich przemiany
materii. Wywierają one określony wpływ na
organizm człowieka. Dlatego nazywa się je
umownie związkami czynnymi (inaczej ak-
tywnymi). Każda roślina ma unikalny skład;

zawiera setki, a czasami tysiące związków.
Na przykład w znanej od dawna lukrecji
znaleziono dotąd około 600 różnych skład-
ników, a jest ich prawdopodobnie o wiele,
wiele więcej.

przejść skomplikowaną procedurę reje-
stracyjną. Daje ona gwarancję i jakości
leków roślinnych, i skutków ich działa-
nia. Pozwala też przewidzieć sytuacje,
w których mogą wystąpić jakieś skutki
uboczne i uprzedzić o tym na dołączonej
do leku ulotce.

Kupując leki roślinne, sprawdzajmy
datę przydatności do spożycia!

38 .Naturalne recepty

Na świecie stosuje się tysiące ziół. Nie
sposób przedstawić je wszystkie. Te, o któ-
rych tu piszemy, są ogólnie dostępne w ap-
tekach lub sklepach zielarskich - w łatwej
do zastosowania postaci. Skutecznie leczą
bądź wspomagają leczenie większości nę-
kających nas dolegliwości.

Ziota-odAdoZ
krótki przewodnik

Najprostszym środkiem leczniczym są
herbaty ziołowe. Sporządzane naprędce
i przyjmowane na gorąco zawierają jed-
nak substancje, które nie zawsze są obec-
ne w preparatach ekstrakcyjnych. Dobry-
mi tego przykładami mogą być kwia-
tostan lipy lub koszyczek rumianku. Her-
baty ziołowe mają też inne zalety: smak
oraz zapach, niemożliwe do uzyskania
w przypadku innej postaci ziół.

aA

Aloes - preparaty zawierające skórkę li-
ścia silnie przeczyszczają. Stosowane we-
wnętrznie pomagają przy przewlekłych
zaparciach, braku apetytu, problemach
trawiennych. Żel z miąższu liści wzmacnia
układ odpornościowy. Aloes stosowany
zewnętrznie przyspiesza gojenie oparzeń
(także słonecznych) i zranień. Może być
stosowany również w przypadku egzemy.

Anyż (biedrzeniec) - napar z jego owo-
ców działa wykrztuśnie, łagodnie rozkur-
czowo i przeciwbakteryjnie. Pomaga przy
nieżytach dróg oddechowych i zaburze-
niach trawiennych.
Amika - patrz ramka obok.

bB

Babka lancetowata - liście działają ścią-
gające, przeciwbakteryjnie, łagodzą po-
drażnienia. Wewnętrznie (3 łyżeczki na fi-
liżankę): nieżyty dróg oddechowych, stany

Pomogą przy

jaka część rośliny leczy

dolegliwość

ból
zęba

goździk - suszone pąki kwiat

choroba imbir - kłącze
lokomocyjna

tymianek- ziele
podb/a^-zieleisok

kaszel
palaczy

krwawienia
': z nosa

tasznik - herbatka z ziela

stany zapalne szałwia - wysuszone liście

dziąseł i gardła,

nadmierne

pocenie

S^-Mi-.^ � '. '�~" " 7 ^t"*

l Stłuczenia, amika- wysuszone kwiatostan)
S krwiaki,
i obrzęki,
skręcenia

trądzik, fiołek trójbarwny-napar zi
wypryski łopian - sok

zapalenie świetlik lekarski - odwar z z

Spojówek kataplazmy

zapalne śluzówki jamy ustnej i gardła. Ze-
wnętrznie: zapalne zmiany skóry.
Bobrek trÓJlistkowy - zwiększa wydzie-
lanie śliny i soku żołądkowego. Pomaga

Naturalne recepty �39

drobnych dolegliwościach

jak działa

przeciwbakteryjnie,
przeciwwirusowo,
miejscowo znieczula

pobudza wydzielanie śliny oraz
soku żołądkowego, zapobiega

chorobie lokomocyjnej

____

wykrztuśnie,

rozkurcza oskrzela, rozrzedza

wydzielinę, powleka śluzówkę

przeciwkrwotocznie (zwłaszcza
na błonę śluzową nosa),
zwiększa napięcie naczyń

i
ściągające, przeciwbakteryjnie,
przeciwgrzybicowo,
stosowana wewnętrznie
- reguluje wydzielanie potu

leczy urazy (krwiaki, skręcenia,
obrzęki po złamaniach, stany
zapalne po ukąszeniach owadów),
pomaga przy reumatyzmie
i powierzchniowym zapaleniu żyt

zalecenia

stosować gotowe preparaty
zawierające olejek goździkowy
lub eugenol, do miejscowego
uśmierzania bólu - rozcieńczone

raczej stosować preparaty-
gotowe; dawka dobowa:

2-4 g przetworzonego surowca

gotowe preparaty

napar: 3-5 g ziela na 150 ml
wrzątku; przy krwawieniu z nosa:

tampony nasączone naparem
^ l
do płukania i przemywania:

2 łyżeczki ziela na filiżankę
wrzątku; wewnętrznie:"! łyżeczka
ziela na filiżankę

- ^^^ ^w^ ^

stosować tylko zewnętrznie:

gotową nalewkę (do okładów
rozcieńczyć), maści lub napar
(4 łyżeczki surowca na 100 ml
wrzątku)

uwagi preparaty

t

stężony olejek

podrażnia

tkanki

nie stosować kapsułki Avioplant,

przy wymiotach preparat

ciążowych Locomoth/

tabletki do ssania,
gotowy sok
z podbiału

aesa
herbatka

w saszetkach

alkoholowych
wyciągów
nie stosuje się
podczas ciąży

herbatka, wyciągi

ryzyko uczuleń;

środki o zbyt
dużym stężeniu
mogą wywołać
zapalenie skóry

^: f Tf-fM "Tłłg

nalewka, maść,
herbatka
w saszetkach
(Kavon)




odtruwa, poprawia mikrokrążenie, napar z 1,5 g ziela na filiżankę
przyspiesza usuwanie szkodliwych wrzątku, stosować 3 razy
produktów przemiany materii dziennie

! zewnętrznie - też przy zmęczonych
oczach (komputer, telewizor)

przeciwzapalnie,
bakteriobójczo

herbatka z fiołka,
gotowy sok
z łopianu

herbatka
w saszetkach

przy braku apetytu i dolegliwościach
dyspeptycznych. Napar z liści (1/2 łyżecz-
ki na filiżankę wrzątku) pić bez cukru pól
godziny przed posiłkiem.

Brzoza brodawkowata - działa moczo-

pędnie. Preparaty z liści brzozy pomagają
przy bakteryjnych zakażeniach dróg mo-
czowych, jak również piasku w nerkach.

40 � Naturalne recepty

Wspomagają leczenie reumatyzmu. Sto-
suje się gotowe preparaty lub napar z liści
(1-1,5 łyżeczki na filiżankę, pić po filiżan-
ce naparu kilka razy dziennie).

Bylica boże drzewko - pobudza czyn-
ności wydzielnicze żołądka i wątroby.

cC

Cebula - działa wykrztuśnie, antybakte-
ryjnie, wiatropędnie, grzybobójcze. Poma-
ga w usuwaniu brodawek skórnych. Moż-
na jeść posiekane cebule, pić sok oraz
stosować gotowe preparaty.

Chmiel - szyszki chmielu działają uspoka-
jająco i nasennie. Można stosować go
w postaci naparu z suszu (łyżeczka na fili-
żankę wrzątku). Chmiel wchodzi także
w skład gotowych preparatów.

Czarny bez - preparaty z wysuszonych
kwiatów mają działanie napotne. Pobu-
dzają także oskrzela do intensywniejszej
pracy. Podczas przeziębienia pomaga picie
gorącego naparu kilka razy dziennie.

Czosnek - świeży lub suszony ma działa-
nie bakteriobójcze, przeciwgrzybiczne,
obniżające ciśnienie i poziom lipidów
we krwi. Czosnek pomaga w zapobiega-
niu chorobom serca, hamuje zlepianie się
płytek krwi, zapobiega starczym zmia-
nom naczyń krwionośnych. Działa prze-
ciwbakteryjnie. Pobudza apetyt.

dD

Dąb Szypułkowy - kora ma działanie
przeciwzapalne, ściągające. Stosowana
wewnętrznie pomaga przy biegunkach (do
3 g surowca dziennie, nie stosować dłużej niż
2-3 tygodnie), a zewnętrznie - przy zapal-
nych chorobach skóry Skuteczne jest też le-
czenie korą dębu (miejscowo) lekkiego
zapalenia jamy ustnej, gardła, okolic narzą-
dów płciowych i odbytu. Płukanki
i okłady: 20 g surowca na litr wody.

Dziewanna - kwiaty dziewanny pomagają
przy nieżytach dróg oddechowych, działają

Wspomogą leczenie

dolegliwość ziele

Cukrzyca naowocnia (strąki) fasoli,
rutwica

depresja dziurawiec (części naziemne
zebrane w czasie kwitnienia)

migrena złocień maruna (wysuszone
liście i kwiaty)

jemioła (szczyty młodych
pędów)

; wysokie
'( ciśnienie

i wysoki
poziom
cholesterolu

karczochy (świeże lub
wysuszone liście)

wykrztuśnie. Wchodzą w skład gotowych
preparatów.

Dziurawiec - leki z dziurawca - zależnie od
sposobu przygotowania: pomagają przy za-
burzeniach trawiennych (1-2,5 łyżeczki na
filiżankę wrzątku, pić 2-3 razy dziennie)
bądź przy depresji, lęku, niepokoju (gotowe
preparaty). Olejowe przetwory z ziela, sto-
sowane zewnętrznie, leczą zranienia, opa-
rzenia, łagodzą bóle mięśni.

eE

Eukaliptus - leki z liści i olejek pomaga-
ją przy chorobach z przeziębienia i dróg
oddechowych. Stosowany zewnętrznie
olejek łagodzi dolegliwości reumatyczne.

fF

Fasola zwyczajna - napar z suszonych,

pozbawionych nasion strąków fasoli dzia-
ła lekko moczopędnie, wspomaga leczenie

Naturalne recepty �41

przewlekłych chorób

działanie uwagi

przywraca równowagę węglowodanową,
ułatwia przechodzenie glukozy do komórek

hamuje aktywność pewnych enzymów

zapobiega napadom migreny, hamuje
wydzielanie serotoniny, działa przeciwzapalnie

obniża ciśnienie krwi, tonizuje naczynia
krwionośne, pobudza układ odpornościowy

pobudzają przepływ żółci, odtruwają organizm,
wspomagają wątrobę (mogą obniżyć poziom
cholesterolu o potowe i lipidów o 1/4)

oba środki są pomocne przy cukrzycy o małym
nasileniu i w stanach przedcukrzycowych

możliwe jest uczulenie na światło, zwłaszcza
u osób o jasnej karnacji

może wywołać objawy alergii

zbyt duże dawki mogą być niebezpieczne;

przeciwwskazania: przewlekłe infekcje

przeciwwskazania: niedrożność dróg
żółciowych, kamica żółciowa, niektóre alergie

cukrzycy (2 lyżki na filiżankę wrzątku, pić
do 3 razy dziennie po filiżance). Wchodzi
w skład gotowych mieszanek.
Rolek trójbarwny - stosuje się zewnętrz-
nie przy tojotokowych schorzeniach skóry
(łyżeczka ziela na filiżankę).

gG

Glistnik jaskółcze ziele - nadziemne

części rośliny zawierają substancje działa-
jące rozkurczowo na przewód pokarmo-
wy i drogi żółciowe (gotowe preparaty).
Głóg - leki z liści i kwiatów głogu rozsze-
rzają naczynia krwionośne, zwiększają si-
lę skurczów serca i zmniejszają ich często-
tliwość (1/2 do l łyżeczki na filiżankę, pić
3-4 razy dziennie po filiżance).

Goryczka Żółta - korzeń tej rośliny za-
wiera substancje pobudzające wydzielanie
śliny i soku żołądkowego, poprawiające
trawienie (łyżeczkę surowca zalać filiżanką

wrzątku lub zimną wodą i po pewnym
czasie zagotować; pić filiżankę 2-4 razy
dziennie przed posiłkami).

hH

Hyzop lekarski - wyciągi z ziela stosowa-
ne są w nieżytach jelit, działają przeciwza-
palnie, wspomagają także leczenie infekcji
dróg oddechowych.

ii

Imbir lekarski - pomaga przy chorobie
lokomocyjnej i reumatyzmie (gotowe le-
ki). Na niestrawność pomoże imbirowa
herbatka (łyżeczka na szklankę wrzątku).

^

Jałowiec pospolity - przetwory z szysz-

kojagód pomagają przy kłopotach tra-
wiennych, działają moczopędnie (ły-
żeczka świeżych, rozgniecionych jagód

42* Naturalne recepty



i i Herbalnazwa roślinybazylia(Ocimum basilicum) tki z zijak działapobudza wydzielanie soku żołądkowegokoi niepokój, nadpobudliwość i migreny ół ztyp irośliny &roczna wieloletnia właakie itonce�pełne3częściowe�pełne isnej uprawyuprawa czas zbioruśrodek - koniec lataśrodek lata
wysiew na wiosnę, w pomieszczeniu, na głębokość 1,25 cm; sadzonki przesadza się do gleby lub doniczek w ogrodzie po ustąpieniu przymrozkówna wiosnę wysiewa się do gruntu; roślina bardzo żywotna
melisa(Melissa officinalis)męczennica(Passiflora incarnata)mięta(Mentha piperita)
ułatwia zasypianie, uspokaja wieloletnia sadzonki kupuje się późnym latem; kwitnie po 2-3 latach; wczesną jesienią wydaje jadalne owoce; potrzebuje podporysadzonki wysadza się do gruntu w doniczkach, by zapobiec rozprzestrzenieniu na cały ogród; żywotna i odpornazazwyczaj nie trzeba uprawiać - rośnie powszechnie na trawnikach; zbierać w miejscach niepryskanych środkami chemicznymiwczesną wiosną wysiewa się do gruntu na głębokość 0,5 cm latośrodek latapóźne lato -wczesna jesieńśrodek - koniec lataśrodek - koniec latawczesne latopoczątek lata
pobudza pracę żołądka i wątroby wieloletnia wieloletniadwuletnia (w 2. roku liście są gorzkie)wieloletnia 3częściowe�pełne3częściowe�pełne�pełne�pełne�pełne
mniszek lekarski(Taraxacum officinale)natka pietruszki(Petroselinum crispum)rozmaryn(Rosmarinus officinalis)rumianek(Matncaria recutita)szałwia(Salvia officinalis)tymianek(Thymus vulgaris) łagodzi niestrawność, działa żółciopędniedziała moczopędniepoprawia pracę żołądka, zapobiega migrenom
najlepiej kupować sadzonki, bo kiełkuje bardzo powoli; sadzi się wczesną wiosną
rozkurczowo, przeciwzapalnie na skórę i błony śluzoweściągające, przeciwpotnie, antyseptycznie roczna wieloletnia wczesną wiosną wysiewa się w ogrodzie, lekko przyklepując; roślina bardzo żywotnanajlepiej kupować sadzonki wczesną wiosną lub wysiewać późnym latem
wykrztuśnie, przeciwzapalnie, łagodzi kaszel wieloletnia na wiosnę można kupić dorosłą roślinę lub wysadzać odnóżki zbierane wiosną lub wczesnym latem środek lata

na filiżankę wrzątku, pić
do 5 filiżanek dziennie). Są
dodawane do mieszanek.
Jasnota biała - napar (2 ły-
żeczki na filiżankę) wspomaga
leczenie nieżytów dróg odde-
chowych. Zewnętrznie: w po-
wierzchniowych zapaleniach
skóry i do przemywania po-
chwy przy uptawach.

CZY WIESZ, ŻE...

... miłorząb dwuklapowy
(japoński), czyli Ginkgo
biloba, jest żywym po-
mnikiem ery mezozoicz-
nej? Znane są egzem-
plarze, które mają po
2000 lat! W epicentrum
wybuchu bomby ato-
mowej w Hiroszimie po-
jawrt się tylko jeden znak
życia: zielony odrost

Jemioła pospolita - regulu-
je ciśnienie krwi, uspokaja,
pobudza odporność, popra-
wia pracę serca. Powinna być

stosowana ostrożnie, w formie || z korzeni miłorzębu.

gotowych preparatów.

Jeżówka purpurowa - leki

IŁ

z jeżówki (Echinacea purpurea) pobudza-
ją układ odpornościowy, zapobiegają in-
fekcjom dróg oddechowych i moczowych.
Zewnętrznie: pomaga przy źle gojących się
ranach. Jest składnikiem leków gotowych.

Len zwyczajny - nasiona (siemię) prze-
czyszczają, osłaniają błony śluzowe,
pomagają przy zaparciach nawykowych,
jelicie drażliwym, zapaleniu uchyłków.
Kataplazmy leczą stany zapalne skóry.
Upa SZerokolistna - napotna herbatka
z kwiatów lipy (łyżeczka na filiżankę
wrzątku) hamuje rozwój przeziębienia.
Lukrecja gładka - korzeń działa rozkur-
czowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, po-
maga przy wrzodach żołądka i dwunast-
nicy (1/2 łyżeczki na filiżankę wrzątku).

łŁ

Łopian - wspomaga leczenie chorób ukła-
du pokarmowego, artretyzmu, reumaty-
zmu, łuszczycy, działa moczopędnie.

mM

Macierzanka - napar (łyżeczka na fili-
żankę) działa antybakteryjnie, rozkurczo-
wo, pomaga przy przeziębieniu.

Mącznica lekarska - jest skuteczna przy

bakteryjnych zapaleniach dróg moczo-
wych (4 łyżeczki liści zalać na noc filiżan-
ką zimnej wody; rano odcedzić, zagoto-
wać, przelać do termosu).

kK

Karczoch zwyczajny - preparaty z liści

obniżają poziom cholesterolu, działają żół-
ciotwórczo, pomagają przy niestrawności.
Stosuje się głównie gotowe preparaty.

Kasztanowiec zwyczajny - otrzymane

z nasion (doskonale znanych kasztanów)
leki pomagają przy stanach chorobowych
żył, obrzękach, kurczach łydek, uczuciu
ciężkości nóg, owrzodzeniu żylakowatym
(gotowe preparaty).

Kminek - ma działanie rozkurczowe
i przeciwbakteryjne. Stosowany jest przy
lekkich dolegliwościach trawiennych (ły-
żeczka świeżo roztartego kminku na fili-
żankę wrzątku).

Konwalia - poprawia pracę mięśnia ser-
cowego. Lepiej stosować gotowe leki.
Koper włoski - działa rozkurczowo, wia-
tropędnie. Napar (1-2 łyżeczki na filiżan-
kę) stosuje się przy nieżytach dróg odde-
chowych i zaburzeniach trawienia.

Kozieradka - katapia-

zmy z nasion leczą ropne
zapalenia skóry.

Kruszyna pospolita - ko-
ra tego krzewu ma silne
działanie przeczyszczające.
Lepiej stosować gotowe
preparaty.

Krwawnik pospolity - na-
par z ziela (łyżeczka
na filiżankę) działa przeciw-
zapalnie, bakteriobójczo,
hamuje krwawienie, przy-
spiesza gojenie ran. We-
wnętrznie: poprawia apetyt,
leczy niestrawność.

44 .Naturalne recepty




Najprostsza postać leku

Dwa najprostsze sposoby przygotowania ziół to odwar
(inaczej wywar) i napar. Oba przyrządza się najczęściej
w proporcjach 1:10 (1 część ziół na 10 części wody).
Odwar sporządza się zwykle z surowców zawierających
substancje trudno rozpuszczalne w wodzie, a przy tym
odporne na działanie temperatury (kora, korzeń). Zalewa

się je wodą o temperaturze pokojowej i zaparza w gorącej kąpieli przez 30-45 minut.
Napar, czyli herbatka ziołowa, to najprostszy sposób przygotowania leku ziołowego.

1. Odpowiednią ilość surowca zalewa się wrzątkiem i przykrywa.

2. Ogrzewa się przez 10-15 minut, nie dopuszczając do wrzenia.

3. Przecedzą się napar przez gęste sitko i przelewa do filiżanki.

4. Można w termosie przygotować większą porcję naparu, ale trzeba go wypić tego sa-
mego dnia. Nie odgrzewa się zimnych herbatek!

Melisa lekarska - napar z liści (\-^ łyże-
czki na filiżankę) uspokaja, łagodzi dole-
gliwości żołądka i jelit. Melisa ma też
działanie przeciwwirusowe.

Męczennica cielista (passiflora)

- napary z nadziemnych części (łyżeczka
na filiżankę) i gotowe leki działają uspoka-
jająco i nasennie, pomagają w stanach
zdenerwowania i niepokoju.

Mięta pieprzowa - napary z liści (łyżka
na filiżankę) łagodzą skurcze żołądka,
jelit, dróg żółciowych. Olejek działa
przeciwbakteryjnie, koi bóle mięśni i ner-
wobóle, pomaga również przy zapaleniu
śluzówki jamy ustnej oraz infekcji dróg
oddechowych.

Mlforząb Japoński (Ginkgo biloba)

- pobudza ukrwienie mózgu i przepływ
krwi przez tętnice obwodowe, usprawnia
mikrokrążenie, poprawia pamięć i kon-
centrację (gotowe preparaty).

Mniszek lekarski - preparaty z korzenia
i części naziemnych ułatwiają trawienie,
działają żółciotwórczo i moczopędnie
(2-3 łyżeczki zalać filiżanką zimnej wody,
potem zagotować).

nN

Naoietek - napar z kwiatów przyspiesza
gojenie, pobudza krążenie, oczyszcza
krew, działa przeciwzapalnie, pomaga
przy stanach zapalnych jamy ustnej i gar-
dła (łyżeczka na filiżankę wrzątku).

Naparstnica purpurowa - jest ważnym
składnikiem leków nasercowych.
NawłoĆ pospolita - napar z tego ziela
(łyżeczka na filiżankę) zapobiega tworze-
niu się kamieni moczowych i piasku
nerkowego, działa moczopędnie oraz
przeciwzapalnie.

Niepokalanek- wyciąg z owoców poma-
ga przy zaburzeniach cyklu oraz przy
dolegliwościach menstruacyjnych,

00

Ostropest plamisty - chroni miąższ wą-
troby, wspomaga leczenie jej schorzeń
(leki gotowe).

PP

Palma sabałowa -1

pomaga przy łagod-
nym przeroście prostaty, wpływa na męski
układ hormonalny (leki gotowe).

Perz właściwy - kłącze

działa moczopędnie, prze-
ciwzapalnie, a także zapo-
biega kamicy nerkowej
(3 łyżeczki zalać filiżanką
zimnej wody i potem
zagotować).

Pluskwica groniasta

- wpływa na kobiecy układ
hormonalny. Łagodzi dole-
gliwości menopauzy, za-
burzenia miesiączkowe
(gotowe preparaty).
Podbiał - napar z liści
leczy infekcje, kaszel, za-
palenie śluzówki jamy ust-
nej i gardła (1-2 łyżeczki
na filiżankę wrzątku).
Pokrzywa - wzmacnia,
działa moczopędnie oraz
oczyszcza. Jej korzeń (ły-
żeczka na filiżankę) łago-
dzi skutki przerostu pro-
staty. Napar z naziemnych części (2 ły-
żeczki na filiżankę) pomaga przy schorze-
niach dróg moczowych, piasku w nerkach
i dolegliwościach reumatycznych.
PrawoŚlaz - pomaga przy suchym kasz-
lu i lekkim zapaleniu śluzówki żołądka.

rR

Racznik - działa przeczyszczające (z nie-
go powstaje sławny olej rycynowy).
Rumianek - napar z koszyczków (czuba-
ta łyżka na filiżankę) działa przeciwzapal-
ne i przeciwbakteryjnie. Łagodzi przezię-
bienia, skurcze oraz stany zapalne jelit.
Rutwica - preparaty z tego ziela wspoma-
gają leczenie cukrzycy (dostępna w goto-
wych mieszankach).

sS

Senes - napary z liści senesu działają
przeczyszczająco, pomagają przy zapar-
ciach oraz żylakach odbytu.




Na kilkunastu
tysiącach hektarów
uprawia się w Polsce
ponad 60 gatunków
roślin zielarskich!

Skrzyp - napar z ziela
(2 łyżeczki na filiżankę)
zmniejsza obrzęki, działa
moczopędnie, pomaga
w leczeniu ran.

Sosna zwyczajna - ole-
jek pomaga przy scho-
rzeniach oskrzeli, reuma-
tyzmie, nerwobólach (go-
towe preparaty).
Szałwia - działa ściągają-
ce, przeciwzapalnie, prze-
ciwbakteryjnie. Popra-
wia trawienie, hamuje
wydzielanie potu.

tT

Tymianek - napar (1-2

łyżeczki na filiżankę) roz-
kurcza oskrzela, działa
wykrztuśnie, przeciwza-
palnie, odkażająco.

wW

Waleriana (kozłek lekarski) - uspokaja,
ułatwia zasypianie (łyżeczka suchego ko-
rzenia na filiżankę).
Wierzba biała - kora działa jak aspiryna:

przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, ła-
godzi bóle głowy i stawów.

Złocień maruna - substancje z ziela

(m.in. partenolid) działają przeciwzapal-
nie, pomagają przy migrenie (gotowe leki).

Zeń-szeń - korzeń poprawia wydolność
organizmu i jego odporność, przeciwdzia-
ła zmęczeniu, osłabieniu, przyspiesza re-
konwalescencję (gotowe preparaty).
ZywokOSt- stosowany zewnętrznie (pap-
ka, odwar) pomaga przy stłuczeniach, na-
ciągnięciach, zwichnięciach, przyspiesza
gojenie skóry i tworzenie tkanki kostnej.

46 � Naturalne recepty

Z MEDYCYNĄ NATURALNĄ W NOWY WIEK

Fitoterapia i zioła przyszłości

Jesteśmy - obok Niemiec - drugim krajem Europy
o tak wielkich tradycjach w dziedzinie zielarstwa
i ziołolecznictwa. Uprawa ziół w Polsce ma
ponadwiekową tradycję. Polski rynek leków
roślinnych stanowi około 10 procent całego
rynku farmaceutycznego.




Fitoterapia (nazwa pochodzi od greckich słów:

phyton - roślina, therapeia - leczenie) stanowi dziś
nieodłączną część współczesnej medycyny
naukowej. W odróżnieniu od tradycyjnego
ziołolecznictwa posługuje się lekami roślinnymi
o bardzo ukierunkowanym działaniu, ściśle
określonym składzie, mechanizmie działania
i dawkowania. Fitoterapia jest skuteczna zwłaszcza
w leczeniu schorzeń układu pokarmowego,
nerwowego, układu moczowego (w tym nerek
i gruczołu krokowego), chorób dziecięcych
(zwłaszcza schorzeń układu oddechowego),
chorób reumatycznych. Niestety, w leczeniu
nowotworów, chorób zakaźnych i innych ciężkich
schorzeń fitoterapiajest nieskuteczna. Fitoterapia
to dynamicznie rozwijający się kierunek lecznictwa.
Rezultatem wieloletnich prac farmakologicznych
i klinicznych są rewelacyjne preparaty otrzymane
z powszechnie znanych nam roślin, jak środki

przeciwmigrenowe - z ziela złocienia maruny,
immunostymulujące - z ziela jeżówki purpurowej,
przeciwdepresyjne - z ziela dziurawca
czy usprawniające krążenie wieńcowe
-z kwiatu głogu.

Leki pochodzenia roślinnego ceni się coraz
wyżej na całym świecie. Wiele wskazuje na to, że
wiek XXI będzie należał do 12 roślin leczniczych:

1. rumianek pospolity;

2. mięta pieprzowa (obie rośliny uważane za
najważniejsze z ekonomicznego punktu
widzenia, ponieważ głównie na nich opiera się
produkcja herbat ziołowych);

3. dziurawiec zwyczajny (o udokumentowanych
właściwościach antydepresyjnych);

4. karczoch zwyczajny (ze względu na zdolność
obniżania cholesterolu i lipidów we krwi);

5. miłorząb dwuklapowy (który pobudza ukrwienie
mózgu, ma duże znaczenie w geriatrii);

6. imbir lekarski (jedyny skuteczny i bezpieczny
środek w chorobie lokomocyjnej);

7. szałwia lekarska (powszechnie stosowana
w schorzeniach jamy ustnej i gardła, "szara
eminencja" wśród ziół);

8. tymianek pospolity (roślina o właściwościach
wykrztuśnych, podstawowy składnik
preparatów stosowanych w nieżytach górnych
dróg oddechowych z uporczywym kaszlem);

9. jeżówka purpurowa (roślina lecznicza
Doprawiająca odporność);

10. żeń-szeń prawdziwy (podstawowa roślina
lecznicza o właściwościach adaptogennych);

11. głóg (zwiększający przepływ krwi przez
naczynia wieńcowe, poprawiający ukrwienie
mięśnia sercowego);

12. koztek lekarski (o właściwościach

uspokajających). Polska jest najważniejszym
w świecie producentem koztka lekarskiego.

Rozdział 4

Zioła plus leki:

czy to problem?

Raczej nie. Ale przyjmowanie ich razem może mieć
czasem niespodziewane skutki. Na co trzeba uważać?

Jeśli zażywam farmaceutyki przepisane przez doktora, a przyplą-
tało się przeziębienie, niestrawność, infekcja pęcherza itp.
- czy mogę brać zioła i leki równocześnie? To jedno z najczę-
ściej zadawanych lekarzom
pytań. Trudno o jedno-
znaczną odpowiedź. W za-
sadzie nie ma przeciwwska-
zań, ale w każdym przy-
padku trzeba zapoznać się
z działaniem ziela, które
chcemy stosować. To pro-
ste, ponieważ standary-
zowane leki roślinne za-
opatrzone są w ulotki z in-
formacją dla pacjenta.




48 � Naturalne recepty

Są sytuacje, gdy leki roślinne nie powinny
być łączone z innymi - chemicznymi. Oto
kilka przykładów.

I Dziurawiec
i antydepresanty

Odkąd odkryto jego przeciwdepresyj-
ne właściwości, dziurawiec stał się jednym
z ziołowych bestsellerów. Jednak do tej

Obserwuj reakcje

Leonidas
Samochowiec,
prof.drmed.,
kierownik Katedry
Farmakologii
Pomorskiej
Akademii Medycz-
nej w Szczecinie




Ziota nie są toksyczne, więc o wiele bez-
pieczniejsze niż inne leki. Można je stoso-
wać latami. To bardzo istotne w przypadku
chorób przewlekłych (np. miażdżycy i jej po-
wikłań) i ważne zwłaszcza dla osób w pode-
szłym wieku. Ale środki roślinne zawierają
substancje aktywne biologicznie, dzięki
czemu skutecznie leczą. Miewają zatem
też działania niepożądane. Jeśli ktoś bierze
wiele różnych leków, wchodzą czasem
w interakcje. W przypadku leków roślinnych
zdarza się to jednak nieporównanie rzadziej
niż w przypadku leków chemicznych. Ich
wpływ na organizm jest też łagodniejszy
i wolniejszy: na początku możemy nawet
nie dostrzegać efektów. To samo dotyczy
skutków ubocznych ziół, dlatego trzeba
obserwować reakcje organizmu.

pory nie wiadomo, czy można go be
piecznie łączyć z farmakologicznymi śro
karni przeciw depresji, takimi jak Proz
czy Tofranil. Nie należy więc stosów
nalewki ani tabletek z dziurawca podcz
stosowania leków przeciwdepresyjnyc
chyba że zalecił to lekarz.

(Aspiryna i ziota
rozrzedzające krew

Wiele popularnych ziół (np. czosne
miłorząb, imbir, kora wierzby) wydtu
czas krzepnięcia krwi, zmniejszając zd<
ność płytek krwi do sklejania się. W wie
szóści przypadków jest to działanie po;

tywne. Skrzepy tworzące się w naczynia
krwionośnych mogą spowodować ud
mózgu lub zawał. Jeśli jednak przyjmuj(
leki rozrzedzające krew - bez względu
to, czy jest to popularna aspiryna, czy jął
środek o podobnym działaniu dostęp
na receptę - stosuj te zioła tylko w poro2
mieniu z lekarzem.

Gdy czeka cię operacja, lekarz zape
ne zaleci przerwę w przyjmowaniu śrc
ków rozrzedzających krew na kilka c
przed zabiegiem, ale może mu nie przy
do głowy, by zapytać, czy bierzesz zk
o podobnym działaniu. Powiedz, co si
sujesz. To w ogóle dobry pomysł, by móv
lekarzowi o wszystkich środkach, jakie
przyjmuje na własną rękę.

Diuretyki i zioła
moczopędne

Ziota działające moczopędnie mogą i
wodować niedobór potasu, zwłaszcza j<
stosuje się je zbyt długo. Przyjmowane sar
w odpowiednich ilościach, nie stwarzają
grożenia. Ale mogą powodować problei
zdrowotne, jeśli łączy się je z syntetyczny

Naturalne recepty �49




Niepożądane działanie
popularnych ziół

możliwe skutki
uboczne

roślina

bywa przyczyną zapalenia
skóry, wymiotów,
biegunki, jadtowstrętu,
wzdęć;

czosnek

wywołuje zapalenie btony
śluzowej żołądka, wpływa
na układ krążenia;

jemioła

czasem drażni śluzówkę jelit i wywołuje biegunki;

kruszyna

lukrecja

piołun

przełącznik

rumianek

senes

tatarak

żywokost

może powodować nadciśnienie tętnicze;

zdarza się, że wywołuje halucynacje;

może wywołać zapalenie wątroby;

zdarza się, ze wywołuje objawy alergii;

powoduje czasem biegunki, bóle brzucha;

substancje zawarte w olejku niektórych odmian mogą działać
rakotwórczo;

może prowadzić do uszkodzenia wątroby.

diuretykami. Są one często przepisywane
jako środki na nadciśnienie lub opuchlinę
spowodowaną niewydolnością serca.
Łączenie ich z niektórymi ziołami może
prowadzić do hipokalemii - poważnego
stanu, objawiającego się oszołomieniem,
słabością mięśni i nieregularnym biciem
serca, a czasami nawet zatrzymaniem od-
dechu. Podobne działanie może też mieć
lukrecja. Skutki uboczne występują
wprawdzie dopiero po długim przyjmo-
waniu tych ziół i leków, ale lepiej ich nie
łączyć / diuretykami.

Pozbawić cię potasu może także nad-
używanie popularnych środków prze-
czyszczających (np. senesu lub kruszyny).
Aby zapobiec niedoborom potasu, jedz
bogate w niego produkty, takie jak chude
mleko oraz warzywa, szczególnie strącz-
kowe, i owoce. Każdy z wymienionych po-
niżej produktów zawiera 0,5 g potasu: l fi-
liżanka soku pomarańczowego, l banan,
l ziemniak, 7 suszonych śliwek oraz 4 figi.

Zioła plus środki
uspokajające i nasenne

Zioła, które uspokajają i sprowadzają
sen, np. passiflora (męczennica), melisa, wa-
leriana (kozłek lekarski), są przez niektóre
osoby stosowane jako "wzmacniacze" le-
ków syntetycznych o podobnym działaniu.
Może to powodować długotrwałą senność,
utratę koordynacji, kłopoty z prowadze-
niem samochodu bądź obsługą maszyn.
Nie stosuj takich ziół z żadnymi lekami
uspokajającymi ani usypiającymi.